In potentie
een aardige
crimineel
Wij zijn nooit een blootblad geweest
Succesauteur Appie Baantjer
Panorama in
Finse handen
zaterdag 4 augustus 2001
De vingers zijn een beetje
stram. Een ouderdoms-
kwaaltje. Maar verder gaat het
prima met Appie Baantjer. De op
gewekte 77-jarige auteur uit Me-
demblik heeft zojuist de zestigste
aflevering uit zijn De Cock-serie
ingeleverd bij directeur Wim Ha-
zeuvan uitgeverij Fontein. „De
Cock en de gebrandmerkte
doden", verklapt hij alvast. „Een
spannend verhaal, een van mijn
beste boeken." Voorts staat er een
De Cock-spel op stapel en zelfs
een Baantjer-museum.
Albert Cornelis Baantjer, beter be
kend als Appie, was met 417.000
verkochte boeken verreweg de popu
lairste Nederlandse auteur van het
jaar 2000. Tel daarbij de ruim 600.000
uitleningen in de bibliotheken en het
is duidelijk dat de oud-rechercheur
heel wat teweegbrengt met zijn schrij
verij. „Ongelooflijk", zegt hij zelf.
„Natuurlijk wen je ap een gegeven
moment aan bekendheid en alles wat
dat met zich meebrengt. Maar het
blijft me een raadsel waarom mensen
het leuk vinden om mijn verzinsels te
lezen. Echt, daar kan ik me dagelijks
over verbazen."
Baantjers werkkamer, een beschei
den vertrek in een prachtig gelegen
huis aan de rand van Medemblik,
staat vol vertalingen van zijn werk.
Hij pakt een exemplaar uit de boeken
kast en vertelt trots: „Kijk, deze is net
uit in Estland. De Cock en de broeders
van de zachte dood. Da's toch onvoor
stelbaar? Dat mensen in Zuid-Korea,
Polen en Rusland m'n boeken lezen.
En wat dacht je van Amerika. Daar
zijn al achttien afleveringen versche
nen. Alleen België blijft wat achter.
Maar ja, dat zijn echte Bourgondiërs.
Zij redeneren dat je voor 19,95 gulden
ook een aardige fles wijn kunt kopen.
En geef ze maar 'ns ongelijk."
Burgerlijkheid
België is wél in de ban van de tv-serie
Baantjer, die wekelijks is te zien op de
BRT. Het contract loopt tot 2004. De
serie is tevens aangekocht door een
Franse zender en in Nederland zijn
vanaf september tien nieuwe afleve
ringen te zien. „Ik vind dat de perso
nages in de serie sterk overeind blij
ven", zegt Baantjer. „Ik bemoei me
niet inhoudelijk met de serie, maar
heb wel contractueel laten vastleggen
dat ze van De Cock moeten afblijven.
Hij schiet nooit, hij mept nooit, hij
duikt niet van het ene in het andere
bed. Die burgerlijkheid is juist de
kracht van De Cock. En Piet Romer
weet dat op televisie voortreffelijk uit
te beelden."
De op Urk geboren Appie Baantjer is
min of meer toevallig schrijver gewor
den. Tot na de Tweede Wereldoorlog,
waarin hij in Keulen tewerk was ge
steld, had hij geen idee wat hij wilde
worden.
Tot er op een dag een brief kwam van
de politie, waarin Baantjer werd op
geroepen om zich te melden op het
hoofdbureau. Zonder hem daarin te
kennen, had vader Baantjer zijn zoon
aangemeld als agent.
Appie was 22 jaar en begon als wijk
agent. „Het werd de basis voor mijn
latere carrière. Een belangrijk deel
van mijn werk bestond uit het schrij
ven van processen-verbaal. Maar in
foto Corne Sparidaens/GPD
tjer-museum op te zetten en op het ge
boortehuis van de schrijver wordt op
15 september een plaquette aange
bracht. „Dat mag ik zelf doen, bij le
ven en welzijn. Wantje weet natuur
lijk nooit hoe lang het nog doorgaat.
Het schijnt dat het goed is om je brein
te trainen als je ouder wordt, en dat
doe ik voortdurend. Ik voel me nog
goed en kan nog steeds genieten van
de aandacht. Laat mij maar lekker
babbelen op tv."
Beekje
Als hij zijn leven nog eens over mocht
doen, dan zou Baantjer waarschijn
lijk dezelfde route kiezen. Want spijt
heeft hij niet. „Ze hebben ooit onder
zocht hoeveel moorden ik in mijn boe
ken heb laten plegen. Dat bleken er
toen 78 te zijn. In potentie was ik dus
een aardig crimineeltje geweest. Maar
ik ben tevreden met hoe ik het heb ge
daan. Mijn leven is als een beekje.
Geen stroomversnellingen, geen wa
tervallen. Maar rustig kabbelend ben
ik een heel eind gekomen."
Martin Groenewold
tiek door. Dat is de angst om dood te
gaan, hè? Ik zou er niet tegen kunnen
dat m'n boek dan nog niet af is. Als ik
klaar ben met tikken breng ik mijn
manuscript onmiddellijk naar de uit
gever. Weg is weg, zeg ik altijd maar."
Baantjers boeken worden zelden of
nooit gerecenseerd. De meeste critici
doen zijn boeken af als clichématig en
oubollig. „Maar ik heb ook helemaal
niet de intentie literatuur te schrij-
commissaris, de afronding van een
zaak bij De Cock thuis, daar zijn de
mensen heel scherp op."
„Soms", vervolgt Baantjer, „krijg ik
wel eens brieven van lezers die ver
geefs naar het cafeetje van Smalle Lo-
wietje hebben gezocht. Zijn ze hele
maal teleurgesteld. Terwijl het
allemaal verzonnen is! De mensen
zien het verschil niet meer."
Regelmatig sturen fanatieke lezers ei-
elfjarig jongetje dat een werkstuk
over mij wil maken. Da's toch gewel
dig? Ik stel me zo voor dat die vader
heeft gezegd- 'Ga jij maar Baantjer le
zen, dat deed ik vroeger ook.' Dat is
een leuke gedachte."
De schrijver geeft toe dat de hoofd
persoon van zijn boeken steeds meer
op hemzelf is gaan lijken. „Vroeger
was dat niet zo, maar inderdaad: alles
wat De Cock zegt of denkt, komt na
spel nog niet gespeeld.
Een ander item wordt het kinderboek
Cockie met cee-oo-cee-kaa van John
Bakkenhoven, een vriend van Appie
Baantjer. „Een boek over de kinderja
ren van rechercheur De Cock. Ja, ze
verzinnen wat. John heeft al eerder
boeken geschreven over mijn fanmail
en over de routes die De Cock door
Amsterdam aflegt. Hij weet zo'n beet
je alles van me."
Uitgeverij Fontein is bezig een Baan-
die ambtelijke dingen kon je niets van
je gevoel kwijt, of je begrip had voor
de daad, welke indruk je had van een
crimineelVoor mezelf vond ik het no
dig om zulke dingen wél op te schrij
ven. En dat deed ik dus in mijn verha
len."
In 1959 verscheen Baantjers eerste
boek, een coproductie met politiecol
lega Maurice van Dijk onder de naam
Baandijk. Vijf jaar daarvoor was Ap
pie, na een korte periode bij de Radio-,
Auto- en Motordienst, als rechercheur
begonnen aan de Amsterdamse War
moesstraat.
Het boek 'Politie-ervaringen uit de
grote stad' werd geen succes; tweeder
de van de oplage (drieduizend exem
plaren) belandde in de schappen van
De Slegte. „Ik was 36 toen ik als
schrijver debuteerde. De directe aan
leiding was een verhalen wedstrijd in
Het Parool. Onder de naam van mijn
moeder schreef ik 'De moraal van het
cliché'. Ik won en dat sterkte mijn
zelfvertrouwen. Maar pas na verloop
van tijd liet ik de korte verhalen los en
durfde ik het aan om een roman te
schrijven. Dat werd 'Een strop voor
Bobby'."
Onschendbaarheid
Appie Baantjer: „Vroeger was dat niet zo, maar inderdaad: De Cock is steeds meer op mij gaan lijken."
Het grote succes kwam toen Appie
Baantjer, die ook jarenlang werkte als
columnist voor het Nieuws van de
Dag, rechercheur De Cock en zijn jon
ge assistent Dick Vledder introdu
ceerde. „De Cock is van 1965; toen al
liep hij met z'n moeie voeten door de
Amsterdamse binnenstad. Hij is ont
staan op een zondagmiddag. Ik heb
hem gemodelleerd naar een wat oude
re collega aan de Warmoesstraat, die
Den Haan heette. Die man had een au
reool van onschendbaarheid om zich
heen. In de oorlog liet hij zich Le Coq
noemen, Frans voor Den Haan. Op
hetzelfde bureau zat ook een jonge ke
rel, Hock, met cee-kaa. Die twee heb
ik samengesmolten tot De Cock. Met
cee-oo-cee-kaa, dat spreekt voor
zich."
In gemiddeld 136 pagina's weten De
Cock en Vledder de ingewikkeldste
moorden op te lossen. Tot verrassing
van de schrijver zelf, die zijn boeken
nooit met een vooropgezet plan be
gint.
„Ik leg aan het begin van het verhaal
ergens een lijk neer en vervolgens ont
rolt zich een avontuur. Dat gaat van
zelf; ik gooi nooit passages weg. Mijn
grootste gave is dat ik een groot asso
ciatievermogen heb. Soms weet ik
veertig pagina's voor het einde nog
niet wie de dader is. Begrijp je, ik be
leef het schrijven zo intensief, dat als
het ware een tweede realiteit ontstaat.
Ik wil zelf ook weten hoe het afloopt.
En dat houdt me dan al die tijd bezig."
Het schrijven kost Baantjer een
maand of drie per boek. „Tegen het
einde van een verhaal tik ik heel fana-
ven zegt hij„Ik wil gewoon de men
sen op een lollige manier bezighou
den."
Sommige lezers nemen de hersenspin
sels van Appie Baantjer behoorlijk se
rieus, concludeert de schrijver uit de
stapels fanmail die hij dagelijks ont
vangt. „Alle boeken bevatten een
aantal vaste ingrediënten. Die mag ik
gewoon niet weglaten. Het café van
Smalle Lowietje, de ruzies met de
gen verhalen en manuscripten op.
Baantjer geeft ze ongelezen door aan
zijn uitgever. „Ja, wat moet ik er an
ders mee? Die dingen zijn vaak niet te
verteren. Bovendien zal ik er nooit ge
bruik van maken, want daarvoor is
mijn eigen fantasie te groot."
,.Het is onmogelijk om iedereen per
soonlijk terug te schrijven, maar de
leukste brieven beantwoord ik wel. Ik
heb nu een vragenlijst liggen van een
tuurlijk uit mijn koker voort. Dat ik
uit een calvinistisch nest kom, herken
je zeker in mijn verhalen terug. Ik ver
stop af en toe een bijbelwoord in m'n
werk, meestal als een citaat van De
Cocks oude moeder. Maarniet te vaak,
anders haakt een deel van het publiek
af."
Het succes van de boeken leidt voort
durend tot nieuwe initiatieven. Spel-
lenproducent Goliath Games brengt
in september De Cock en het moord-
spel op de markt. Een soort ganzen
bord, maar dan helemaal in De Cock-
stijl, weet de schrijver. „Je moet raden
wie de moord heeft gepleegd. Of ik ta
lent heb? Ik weet het niet; ik heb het
Frank Hitzert, hoofdredacteur van Panorama: „De primaire emoties, daar gaan we voor."
foto Michel Schnater/GPD
Voor Frank Hitzert (40), hoofdredac
teur van Panorama, is het een drukke
zomer. De warme maanden zijn per tra
ditie de drukste voor het blad. „Mensen
vervelen zich al snel op het strand en dan
bieden wij uitkomst." Maar de VNU-
tijdschriften stonden de afgelopen tijd
ook te koop. Onlangs viel de beslissing,
het Finse Sanoma wordt de 'nieuwe moe
der'. „Op de redactie zijn de cham
pagneflessen al ontkurkt."
Ooit vervulde Panorama een pioniersrol
in de erotische opvoeding van veel Ne
derlanders. Nu - tussen de porno-over-
daad in tijdschriften en op televisie - valt
vooral op hoe keurig, ja zelfs behoudend,
het mannenblad is. Ouderwetse fat
soensrakkers, die zich willen onder
scheiden door tepels en schaamhaar niet
te laten zien.
„Ho ho", zegt de hoofdredacteur, „we
willen wel degeli j k shockerenalleen niet
met plat bloot. Dat is inmiddels overal te
krijgen en te zien. Daar hebben we niet zo
veel aan toe te voegen."
Iedere hoofdredacteur wil zijn stem
peldrukken Wat heb jij sinds 1998
veranderd?
„Kleine dingetjes, zoals schuttingtaai uit
de kolommen gehaald. Dat hoort er ge
woon niet in. Al te duidelijke platheid is
eruit gegaan. Verder dans je mee op het
ritme van de samenleving Een blad moet
zo vanzelfsprekend met zijn tijd mee
gaan dat veranderingen je eigenlijk niet
moeten opvallen. Als een blad opeens
heel anders wordt, is er blijkbaar iets aan
de hand."
Over twee j aar bestaat Panorama negen
tig jaar. Hitzert bewaakt de traditie en
kan niet te veel afwijken van het format
van het blad. „Misschien is het een be
perking, maar ik voel het niet zo. Er komt
hier regelmatig iets voorbij wat ik jour
nalistiek gezien fantastisch vind. Maar
ik waak ei-voor dat ik de lezers een plezier
doe. Een prachtige, indringende, fotore
portage uit Afrika: daar liggen ze niet zo
wakker van. Dus komt zoiets er niet in."
Welk gevoel moet de lezer hebben als
hij Panorama uit heeft, wat voor emo
tie wil je oproepen
„We shockeren. We laten lachen. We er
geren en verbazen. De primaire emoties,
daar gaan we voor. Ook trots Het gezon
de volksgevoel. We zijn de Telegraaf, of
de SBS 6, in tijdschriftenland."
Hij geeft een voorbeeld. De rubriek Held
van de Maand. Een gewoon iemand die
een heldendaad heeft verricht, krijgt een
medaille. Zodat de lezer voelt: dat had
mijn buurman kunnen zijn. Het geldt ook
voor de vrouwen in het blad. Hitzert
hoeft niet Claudia Schiffer of een ander
topmodel op de cover. Geef hem maar een
vrouw met de uitstraling van 'The girl
next door', het buurmeisje, maar dan al
leen met net iets minder kleren aan.
„Daar wordt bijna nooit van afgeweken.
Het blad wordt met heel veel discipline
gemaakt. Formatdenken is daarbij heel
belangrijk."
Zomer betekent voor Panorama veel
strandreportages en in het verleden
ook miss-verkiezingen. Ben je opeens
tegen dergelijke vleeskeuringen
„Ik sluit niet uit dat er weer een miss-ver
kiezing komt, maar nu even niet. Twee
jaar geleden hadden we het billenbal Ik
zat daar zelf in de jury. Dat was vreselijk
lachen, maar ik zat me ook wel af te vra
gen wat ik daar nu zat te doen. Het is wel
erg randje, inderdaad te veel een vlees
keuring. Dit jaar vragen we mensen om
de vrouw die naast hen op het strand ligt
te fotograferen, al moet dat wel met haar
toestemming. Een variant op hetzelfde
thema."
„In de zomer laten we wat meer bloot
zien, omdat het straatbeeld ook meer
laat zien. Dan wil er wel eens een borst
onderuit schieten. Maar we zijn nooit een
blootblad geweest. Al wekten we bij
sommigen wel die indruk."
Het conservatieve beleid van Panora
ma zegt wellicht ook iets over het
moederbedrijf VNU?
Panorama is hier een buitenbeentje. In
tern worden we door vrouwenbladen ge
domineerd. Het ligt dus met voor de hand
de markt van ranzige bladen op te gaan.
Die discussie wordt hier niet eens ge
voerd. Je vindt er trouwens nauwelijks
adverteerders voor, behalve dan al die
06-lijnen."
De verkoop van de VNU-tijdschrif-
tengroep hield de gemoederen een
halfjaar bezig.
„De buitenwereld was er meer mee bezig
dan wij zelf. Dat komt ook omdat we niet
bang zijn voor ons eigen blad. Panorama
blijft gewoon doorgaan, net als de andere
bladen. Het zijn allemaal gezonde uitga
ven en dan bestaat er ook niet het gevaar
dat de nieuwe eigenaar eens even gaat
saneren."
„De tijdschriften van VNU varen op ei
gen kracht en zijn ook naar internationa
le maatstaven buitengewoon winstge
vend- Het feit dat het Sanoma is
geworden, kan een voordeel zijn. Het
Finse bedrijf is een internationale speler
en dat biedt veel mogelijkheden. Wel
licht ook voor de mannenbladen. Ze heb
ben daarmee een behoorlijke traditie en
geven veel bladen uit, met name special
interest en populair wetenschappelijk."
„Zeer positief is dat we nu niet alleen on
derdeel van een echt uitgeversbedrijf
worden, maar dat onze inbreng meteen
de grootste poot van het nieuwe moeder
bedrijf wordt. Zo worden we niet ergens
in een hoekje weggezet."
„Zelf hoop i k dat we Panorama ook in het
buitenland kunnen neerzetten. Daar zie
je onze formule bijna niet. Wel zal je dan
per land een geheel eigen invulling daar
aan moeten geven. Dat VNU die stap nog
niet heeft gezet, komt omdat ze veel meer
ervaring hebben met vrouwenbladen.
Die hebben ze dus eerst gelanceerd, met
name in Oost-Europa
Frans van den Berg
en Arnout Heemskerk
101 SCH if'H pl
r, -y-r
