Richard Long vangt de buitenruimte binnen
Beeldende strandhuizen langs de vloedlijn
Monumentale sculpturen in Kurhaus Kleef
donderdag 26 juli 2001
et is inmiddels
zijn twee
honderdste
solotentoonstelling. Een
overzicht van het werk van
de Engelse Land Art-
kunstenaar Richard Long is
deze zomer in museum
Kurhaus in Kleef te zien.
„Buiten kan ik ook gebruik
maken van tijd en ruimte."
Als hij klaar is met het aan
leggen van een van zijn
steencirkels in museum Kur
haus in Kleef doet Richard Long
het doekje af dat hij op zijn
hoofd heeft. ,,Het is mijn lucky
hat" zegt hij erover. Hij vertelt
dat hij het sjaaltje altijd draagt
bij het inrichten van zijn ten
toonstellingen. „Ik heb het mee
genomen uit Kyoto, van de be
roemde Zentuin." Hij toont het
met blauwe bergjes bedrukte
witte lapje. „Het is een afbeel
ding van de rotstuin. De bergen
symboliseren land en de kringen
eromheen water."
Land en water. Al sinds het mid
den van de jaren zestig van de
vorige eeuw zijn het thema's in
de kunst van Long. Hij maakte
het landschap tot zijn werkter
rein. Long: „Toen ik op de aca
demie zat, speelde de kunstwe
reld zich veelal af in ateliers en
studio's. Ik ontdekte dat zich
daarbuiten een veel grotere we
reld bevond, met rivieren, wol
ken, bladeren en bergen. Dat
was onontgonnen terrein voor
de kunst in die tijd.
Richard Long, een van de be
langrijkste Land Art-kunste-
naars van dit moment, verhief in
1967 met A line made by wal
king het wandelen tot kunst.
Sindsdien heeft hij ontelbare
voettochten gemaakt, van dicht
bij huis in het Engelse D artmoor
tot in de meest afgelegen stre
ken op aarde. Tijdens zijn wan
delingen maakt hij in het land
schap geometrische sculpturen
van in de natuur gevonden ma
terialen, zoals steen, hout en
modder. Ook in tentoonstel
lingsruimten legt hij dit soort
monumentale sculpturen aan.
Inmiddels heeft Long geëxpo
seerd in bijna alle toonaange
vende musea in de wereld. Eind
vorige maand werd in het Kleef -
se museum Kurhaus zijn twee
honderdste solotentoonstelling
geopendOp de tweede verdie
ping van het Kurhaus zijn de
uitnodigingskaarten van al die
tentoonstellingen te bekijken.
Elke kaart is door Long zelf ont
worpen en vormt op zich een
klein kunstwerkje. Samen bie
den de uitnodigingen een inspi
rerende geschiedenis van het
oeuvre dat Richard Long tot nu
toe heeft opgebouwd.
Voor het inrichten van zijn ten
toonstelling in Kleef is hij een
volle week bezig geweest. Met
een aanzienlijk aantal steencir
kels en -lijnen, tekstwerken, fo
to's en modderschilderingen
geeft het museum een veelom
vattend beeld van de kunst van
Richard Long. „Ik ben een land
schapskunstenaar", stelt hij,
„maar de kunstwereld speelt
zich af in de musea en in de ste
den." In zijn tentoonstellingen
verplaatst Long de natuur dan
ook naar de beslotenheid van
museum of galerie. Net als het
werk in het landschap bestaat
een aantal van de getoonde wer
ken, de op de muur aangebrach
te teksten en modderschilderin
gen, slechts voor beperkte tijd,
want na afloop van de expositie
worden ze weer overgeschil
derd.
Kijkend naar het kunstwerk
Rhine Driftwood in een van de
zalen van het Kleefse museum
kun je de rivier nog ruiken. Long
heeft het werk gemaakt van on
langs aangespoeld drijfhout uit
de Rijn en betrekt op deze ma
nier de omgeving van het muse
um bij zijn kunst. De stukken
hout die enkele weken geleden
nog op de stroom van de Rijn
vanuit Basel, Schaffhausen en
andere plaatsen naar het gebied
rond Emmerik dreven, zijn door
de kunstenaar zorgvuldig sa-
mengelegd. Over het inrichten
van tentoonstellingsruimten en
het maken van sculpturen in het
landschap zegt hij: „Het zijn
twee verschillende manieren
van werken. Binnen gaat het
vooral om het materiaal, uit de
hele wereld. Als ik buiten werk,
kan ik ook gebruik maken van
tijd en ruimte." Het eveneens in
het Kurhaus ontstane werk
Midsummer Flint Line toont
vooral 's middags, als de zon
over de bomen door de glazen
achterwand van het museum
schijnt, een schitterende symbi
ose van natuur en museum. De
lijn is gemaakt van vuursteen
die rechtstreeks is overgebracht
uit een steengroeve in Norfolk.
„Vuursteen is een typisch En
gels materiaal", licht Long toe.
Momenten die hij beleeft tijdens
zijn wandelingen worden direct
zichtbaar voor de bezoekers aan
de hand van fotowerken of tek
sten, ingelijst of op de muur
aangebracht.
De wandtekst A days walk
across Dartmoor following the
drift of the clouds in de centrale
tentoonstellingszaal geeft op
grootse wijze, over 24 meter
muur, een wandeling weer die
Long maakte in het Engelse
Dartmoor. „Ik kan verschillen
de dingen zeggen met woorden,
dat kan ik niet met stenen",
geeft Long aan. Hoewel de strak
vormgegeven teksten erg poë
Richard Long: „Mijn werk heeft veel met Zen en andere culturen."
tisch kunnen overkomen, gaat
het niet om dichtregels. „De
teksten zijn geen poëzie, maar
een manier om een kunstwerk te
maken", legt Long uit.
De op de muur aangebrachte
modderschildering Mountain
lijkt een nieuwe richting in het
werk van de Land Art-kunste-
naar aan te geven, waarin hij
steeds duidelijker verwijst naar
Oosterse levenswijzen. De
ogenschijnlijk abstracte schil
dering is een uitbeelding van
een van de tekens uit de I Ching,
het duizenden jaren oude Chi
nese Boek der Veranderingen.
Long: „Mijn werk heeft veel met
Zen en met andere culturen. De
modderschildering is een sym
bool, dus het is in feite bijna een
tekstwerk. De betekenis ervan
is berg."
Op hun manier getuigen alle ge
toonde werken van de wande
lingen die Richard Long heeft
ondernomen. Met zijn tentoon
stellingen verplaatst hij de bui
tenwereld naar binnen. Long:
„Ik ben ooit begonnen met bui
ten te werken, maar ik heb het
werken binnen nooit opgege
ven."
Ilona Verhoeven
Expositie Richard Long: te zien tot
en met 23 september in Museum
Kurhaus Kleef/Ewald Mataré
Sammlung, Tiergartenstrasse 41,
Kleef. Open dinsdag tot en met zon
dag 10-18 uur. Catalogus Midday,
DM39,-.
Alsof een orkaan het opnam, door de
lucht meevoerde en op een willekeurige
plek aan het strand plompverloren neer
smeet. Zo staat het zilverkleurig huisje van
Jeroen Kramer op een kant van zijn basis in
het strand verzonken. Kramer is de jongste
van de dertien deelnemers, onder wie grote
namen als Atelier van Lieshout en Pjotr
Müller. Zijn strandhuisje, dat wolkenlucht,
zand en zee weerspiegelt, is een poëtische
bijdrage aan de beeldende kunstmanifesta
tie 'Strandhuisjes' in Heemskerk aan Zee.
De windkracht schommelt tussen zeven en
acht. Hoewel de storm de fundering van veel
kunstwerken half heeft blootgelegd, weer
staan ze alle de stuwende kracht van dit ele
ment. De kunstwerken zijn onlangs in een
verzengende hitte voltooid.
Op tien minuten loopafstand van de strand-
afgang nabij Heliomare in Wijk aan Zee
schittert het archetypisch huisje van Jeroen
Kramer van spiegelfolie en hoekstaal je te
gemoet.
Al lopend langs de vloedlijn in de richting
van de manifestatie verdwijnt zijn beeld ge
leidelijk achter de andere bouwsels. Dich-
terbij gekomen springt het knalgele 'Komj-
nenhotel' van Harma Heikens in het oog.
Op, aan en bij het ranke huisje zijn zeven
driehoekige konijnenhokken geplaatst. Pij
pen in dezelfde kleur in het zand doen een
gangenstelsel vermoeden en verbinden het
strandhotel met het achtergelegen duin en
een vrijstaand hok op de voorgrond. De vig
netten in rood, wit en zwart gemodelleerd
naar het vignet van Heineken geven het ge
heel een popart-achtige draai Het komi-
Verzonken strandhuis van Jeroen Kramer. foto's Thijs Quispel/GPD Harma Heikens: Konijnenhotel.
sche bouwsel kan zo figureren in een futu
ristische verfilming van Beatrix Potters
boek over konijn Benjamin Wollepluis.
Vlakbij, voorbij de vloedlijn, staat als prooi
voor het wassende water een abri-achtige
strandstoel van Elsa Stansfield/Madelon
Hooykaas. Dat het werk volgens hen be
stand is tegen radiogolven doordat de twee-
zitter is uitgevoerd in kopergaas, is meege
nomen. Maar dat je bij eb ongestoord kunt
genieten van de horizon doordat de stoel
naar de zee is gericht, is pas écht zinnig.
Wellicht een idee om grootschalig na te vol
gen: de strandabri. Het werk sluit aan op de
enorme luisterschelp die het duo maakte
bovenop een nabijgelegen duin in het kader
van het project 'Shelter' enige jaren gele
den.
Een schuilplaats van een heel andere orde is
de matzwarte, koepelvormige uitkijkpost
die beeldhouwer Kees Bierman maakte, ge
vat in een talud van versterkt zand. Meteen
schiet het beeld uit de film 'Saving Private
Ryan' in gedachten, wanneer tijdens de lan
ding op Omaha Beach in Normandië vanuit
een dergelijke bunker dood en verderf
wordt gezaaid onder het Amerikaanse ka-
nonnenvlees. Het lieflijke uitzicht van een
streep zee, dat de rechthoekige kijkspleet
van binnenuit nu biedt, staat in schril con
trast met de armada aan landingsvaartui
gen, die de Duitsers op zich af zagen komen
Bierman maakt vaker van dit soort histori
serende werken.
Bunkerachtig is het strandhuis 'Le Paradis'
op palen van Pjotr Müller. Niet alleen letter
lijk maar ook figuurlijk een volgend hoogte
punt én in al zijn eenvoud een architecto
nisch hoogstandje. Müller, die enige tijd
geleden voor het Rijksmuseum Twenthe in
Enschede nog een enorm labyrintisch gan
genstelsel van sloophout maakte, overtreft
zichzelf door de eenvoud die hij hier han
teert. Alles in zijn ontwerp is in drieën. Aan
de buitenkant bestaat zijn houten strand
huis uit drie geschakelde, in grootte oplo
pende kubusvormen. Binnenin zie je door
de drie kijkgaten in deze blokken de drie
elementen lucht, water en land evenals bij
Kramer, maar nu gescheiden van elkaar.
Nog zo'n indringend beeld is het werk van
Moritz Ebinger. Ook hierin speelt het getal
drie een overheersende rol. Het door erosie
en azijnwater groen uitgeslagen koperen
gevaarte lijkt wel een gestrande U-Boot
waarvan alleen nog de bovenkant zichtbaar
is. Daarbij valt het werk van het bekende,
veelbekroonde Atelier van Lieshout een
beetje in het niet. Nu eens niet een felge
kleurd kunststoffen object, zoals je gewend
bent van dit collectief, maar heel simpel een
tent van camouflagenetten, compleet met
rookton en slaapplaats.
Aart van der Kuijl
Beeldende kunstmanifestatie 'Strandhuisjes'. Te
zien: t/m 2 september, dagelijks van zonsop- tot
zonsondergang Publicatie f 12,50. Route met au
to: in Wijk aan Zee de borden Heliomare aanhou
den. Parkeer nabij Heliomare. Met de trein en bus:
Neem de trein naar Beverwijk en vervolgens bus
94 naar Wijk aan Zee, halte Heliomare. Neem
strandopgang-noord dan rechtsaf, na circa 1 km
na de echte strandhuisjes.
Inrichting van de Land Art-expositie in museum Kurhaus in Kleef.
foto Geert-Jan van Woesik/GPD
