Schapen op trektocht
29
bij Castle
Howard
Paleizen verbleken
Transhumance
in de Provence
PZC
zaterdag 30 juni 2001
Begin juni in de Provence.
Het lijkt alsof in de verte
een groot salsaorkest aan
komt lopen. Zo op het eerste
gehoor is het een orkest met
een flinke ritmesectie, de
bongo's en drums zijn duide
lijk te horen. Echter, tussen
al die ritmische klanken
klinkt het gemekker van
lammetjes. Het is geen or
kest. Het is een grote
schaapskudde die langzaam
dichterbij komt. Het geluid
is afkomstig van de bellen
die om de nek van de schapen
hangen, het gefluit van de
herders en het klappen van
hun zwepen. De transhu
mance is begonnen.
De transhumance is de jaar
lij kse tocht van de schaaps
kuddes van en naar de alpen
weiden. In het voorjaar trekken
de kuddes vanuit de lager gele
gen gebieden de bergen in en in
oktober komen ze weer terug.
De laag gelegen weiden zijn
's zomers heet en dor. Om die re
den brengen de herders hun
schapen naar de voedselrijke
grazige bergweiden.Het woord
transhumance komt uit het La
tijnse trans en humus, wat
zoveel betekent als reizen of
trekken over de velden. De
transhumance is een eeuwenou
de traditie in Frankrijk en Ita
lië. Tegenwoordig worden de
kuddes vaak in vrachtwagen
combinaties vervoerd, maar er
zijn nog steeds herders die te
voet met hun dieren op pad
gaan.
Zo kan het gebeuren dat eind
mei, begin juni een stadje in de
Franse Provence een tiental mi
nuten volledig wordt lamgelegd
omdat er een kudde schapen
doorheen trekt. Alles moet wij
ken voor de transhumance.
Marktkooplieden, vooral de
groenteboeren, springen voor
hun kraam om te voorkomen
dat de schapen op hun koop
waar aanvallen. De herders pro
beren te vermijden dat de dieren
de bloembakken van de ge
meente leegvreten. Auto's kun
nen niet verder rijden omdat ze
volledig worden omringd door
de wollige viervoeters. Als het
weer rustig is in het dorp en de
kudde voorbij getrokken is, rest
een spoor van keutels.
Temperaturen
Meestal gaan de kuddes 's mor
gens in alle vroegte op pad. De
temperaturen in het zuiden van
Frankrijk kunnen rond het mid
daguur al behoorlijk oplopen.
Vandaar dat het rond een uur of
elf gedaan is en de kudde, de
honden en de herders uit kun
nen rusten. Sommige herders
zweren bij deze vorm van trans
port. Het is beter voor de dieren,
vertellen ze. Zo kunnen ze wen
nen aan de overgang van de
hoge temperaturen op de lage
weiden naar de veel koudere
bergen.
Nu deze traditie onder invloed
van moderne transportmidde
len wat dreigt te verwateren,
komt er in ieder geval in Frank
rijk langzaam maar zeker een
bewustwording op gang dat de
transhumance toch wel iets bij
zonders is. De langstrekkende
kuddes zijn een sympathieke
verschijning. Ze worden met
vreugde begroet. Huisvrouwen
steken hun hoofd uit het raam
en zwaaien de herders toe. Nie
mand raakt opgefokt omdat zijn
auto even niet verder kan door
De doortocht van een kudde schapen legt het leven in een Zuid-Frans stadje even lam.
foto's M. E. van de Weghe
Op de schapenfeesten zijn de bellen in allerlei vormen en maten te koop.
Oudere, meer ervaren schapen, dienen met hun bel als gids voor de rest van de kudde.
de passerende kudde. De trans
humance hoort bij de wisseling
van de seizoenen in het Franse
zuiden. Uit waardering voor dit
verschijnsel zijn er op verschil
lende plaatsen in het voorjaar
zogenaamde fêtes de transhu
mance: folkloristische feesten
waar de schapen en herders een
hoofdrol spelen. Zo komen er
jaarlijks duizenden schapen
bijeen in Saint-Rémy-de-Pro-
vence en Salon-de-Provence.
Maar ook de Drome kent derge
lijke feesten, zoals in het plaats
je Die. Dit jaar werd begin juni
in La Bastide in het departe
ment Var voor de eerste keer een
fête de transhumance gehou
den. Ook het stadje Riez eert de
kuddes met een jaarlijks feest.
De herders geven dan demon
straties schapenscheren en la
ten zien hoe de honden voor hen
werken. Vaak zijn er kraampjes
te vinden met attributen die bij
de kuddes horen. Daar zijn bij
voorbeeld de bellen te koop die
de herders om de nek van een
aantal rammen doen. Ze kiezen
daarvoor wat oudere dieren die
al vaker aan de transhumance
meegedaan hebben. Deze dieren
dienen met hun bel als gids voor
de rest van de kudde. Om de nek
van de ram wordt een soort hou
ten beugel gehangen. In die beu
gel zit aan weerszijden een gat
waaraan de bel bevestigd kan
worden. De bel wordt vastge
maakt met behulp van houten
klosjes, de zogenaamde clavet-
tes.
Vroeger sneden de herders die
klosjes zelf als ze onderweg wa
ren of in de bergen bij kuddes op
wacht zaten. Vandaar dat er tal
rijke vormen van zijn. Tegen
woordig zijn ze echter gewoon
kant en klaar te koop.Als een
herder een nieuwe bel koopt
luistert hij zorgvuldig naar het
geluid van die bel. Dat geluid
moet, als het even kan, lijken op
dat van de bellen die hij al in zijn
kudde heeft, zodat de schapen
het geluid herkennen. Daarom
zijn de bellen in verschillende
formaten te koop en hebben ze
afhankelij k van de afmeting na
men als pigue, de redon of pla-
telle.
Bij de voorbereiding voor de
tocht naar de bergen hoort ook
het brandmerken van de scha
pen. Dat is nodig omdat onder
weg kuddes van verschillende
herders samengevoegd worden.
Het brandmerk helpt de herders
hun eigen dieren te herkennen.
De schapen worden ook gescho
ren voor ze op pad gaan en soms
gaan alle dieren door een desin
fecterend bad.
Als alle voorbereidingen getrof
fen zijn kan de dagenlange tocht
beginnen. Tot de kudde behoren
naast de schapen, de honden en
de herders, ezels, geiten en bok
ken, een bestelwagen met mate
riaal en een auto om eventuele
zieke dieren in mee te nemen.
Als het om een grote kudde gaat
rijdt er vaak een auto voorop
met de tekst attention troupeau
om het naderende verkeer te
waarschuwen. Maar het komt
ook voor dat de herder voor dat
doel een van zijn kinderen met
een rode vlag aan een stok voor
op laat lopen.
Dat de herder trots was op zijn
kudde was vroeger goed te zien.
De schapen vormden zijn kapi
taal en daarmee wilde hij dan
ook goed voor de dag komen.
Dus trokken de herders van gro
te kuddes tijdens de transhu
mance hun beste kleren aan en
liepen ze zelf, als ze een dorp of
stadje naderden, in vol ornaat
voor de kudde om fier de be
wonderende blikken in ont
vangst te nemen. Er zijn maar
weinig herders die dat nog zo
doen. Het gebeurt nog wel eens
dat een enkele (vaak oudere)
herder, met veel gevoel voor tra
ditie, zo door een stadje para
deert aan het hoofd van zijn
kudde. Maar niet zelden springt
hij bij het bereiken yan de stads
grens in zijn mercedes om zich
naar het volgende stadje te
spoeden en daar zijn kudde af te
wachten.
Helicopters
Ook de bevoorrading van de
kuddes wordt tegenwoordig op
eigentijdse wijze aangepakt.
Vroeger droegen de ezels de
voorraden en materialen op hun
rug. Tegenwoordig vliegen heli
copters naar de herders in de
bergen om hen vers voedsel en
materiaal of zelfs aflossing te
brengen. De herders van één
kudde hebben nu ook allemaal
walkie-talkies bij zich om el
kaar informatie door te geven,
bijvoorbeeld over auto's die
moeten passeren.
Toch blijft de transhumance
zijn aantrekkingskracht behou
den. Zoals ooit de druivenpluk
romantici aantrok, zo trekken
tegenwoordig jongeren met de
kuddes mee in dienst van de her
ders. Sommigen van hen be
kwamen zich in het scheren van
de schapen. Anderen die be
schikken over getrainde hon
den, bieden hun diensten aan als
hulpherder. Zelfs VW's sprin
gen er op in en bieden toeristen
een arrangement waarin een
dagje meelopen met de transhu
mance inbegrepen is.
Wat die toeristen niet zien is dat
het leven van een herder niet al
tijd zo romantisch is. De alpen
staan er om bekend dat het on
weer er langer blijft hangen. Ze
zijn vaak dagenlang letterlijk
en figuurlijk in de wolken als de
mist rond de bergtoppen blijft
hangen. Hun enige onderkomen
vormen de eenvoudige hutten
die in de bergen staan, de caba
nons.
De herders zien ook bedreigin
gen op zich afkomen. Zo lopen
ze al enige j ai-en te hoop tegen
het loslaten van wolven in het
noordelijk deel van de Alpen,
tegen de Italiaanse grens aan. In
dat gebied, het nationaal na
tuurpark van Mercantour, zijn
wolven losgelaten om deze roof
dieren in him natuurlijke omge
ving te laten leven. Volgens de
herders is dat niet alleen een ge
vaar voor de schapen in het
park, maar ook voor de kuddes
die buiten het natuurpark lo
pen. De wolven vermenigvuldi
gen zich immers en zwermen uit
en vallen daarbij de kuddes aan.
De bezwaren tegen het loslaten
van de wolven hebben er al toe
geleid dat herders in 1998 mas
saal met hun kuddes naar het
centrum van Lyon trokken om
daar te protesteren. Met zo'n
2500 schapen legden ze de stad
lam en vroegen ze aandacht
voor het feit dat de aanwezig
heid van de wolven met zich
meebrengt dat er meer herders
ingezet - en dus betaald - moe
ten worden om de wacht te hou
den. Jaarlijks claimen de her
ders een paar honderd schapen
die ten prooi van wolven zijn ge
vallen.
De transhumance wordt dus
niet alleen door romantiek om
geven. Het is ook een hard, een
zaam en primitief bestaan. Die
kant van het verhaal wordt wel
eens vergeten als de herders vro
lijk wuivend door de dorpjes
trekken.
René Schrier
romanpersonages als Julia en
Sebastian. Of Charles Ryder. En
Rex. En miss Hawkins vooral
niet te vergeten.
Kortom het verzamelde blauwe
(of bijna blauwe bloed) dus, dat
in Brideshead Revisited zo'n
schitterend beeld oproept van
het leven der 'Betere Kringen'
tussen twee wereldoorlogen in.
En van Castle Howard een mo
nument maakte waarbij verge
leken Paleis Soestdijk niet
verder komt dan een doorzon
woning op een Vinex-locatie.
Niet alles is te zien.
Ook Simon Howard koestert - in
één van de vleugels - zijn priva
cy. Maar hij gaat zijn bezoek
graag voor naar de vele openba
re vertrekken in het hoofdge
bouw. Die als ze niet behangen
zijn met van goudbrokaat ver
geven gobelins worden opge
luisterd met schilderijen van
onder anderen Rubens, Holbein
en Tintoretto.
Soms dreigt het Stendahl-ef-
fect. En ploft de bezoeker, net
als de Franse schrijver in het be
gin van de 19e eeuw in Florence,
verdoofd door de overdaad aan
kunst en kostbaar antiek neer
op een bankje. Maar als dat in de
Grote Hal gebeurt (met het
adembenemende plafond) of in
de Orleans Room (werk van Ru
bens, Feti en Canaletto klimt
hier als klimop aan de wanden),
in de acht slaapvertrekken, of in
het kabinet (waarin de Howards
hun curiosa hebben tentoonge
steld), dan is het moment nooit
ver weg, dat hij opnieuw naar
adem moet happen. Castle Ho
ward immers, getuigt in alle
hoeken en gaten van z'n onvoor
stelbare rijkdom; het is niet van
deze tijd.Maar juist daarom
blijft het zo onderhoudend.
Want als na een mars van zeker
vier kilometer dan eindelijk het
kasteel is geïnspecteerd (met
onder meer ook nog de kapel, de
Long Gallery, de muziekkamer
en vooral niet te vergeten de ma-
ke-up room van sterren als sir
John Gielgud, Claire Bloom en
Jeremy Irons), wacht de frisse
lucht.
Tuin
Er ligt een tuin aan de bezoeker
zijn voeten van pakweg duizend
hectare. Een waterval met fon
teinen en een aantal meren met
een bos (Ray Wood). Bruggetjes
en een in 1999 geopend arbore
tum, een handjevol tempels en
zelfs een mausoleum. Maar ook
met rozenperken en kassen
waarin honderden, woest uit
hun ogen kijkende Britten rond
struinen op zoek naar die ene
bijzondere bloem of plant die in
hun hof thuis nog ontbreekt.
Rob van den Dobbelsteen
Castle Howard (toegangsprijs 7,50 pond per
persoon) ligt ruim twintig kilometer ten noor
den van York, niet ver van de A64, en is nog tot en
met 4 november dagelijks geopend van 10.00 tot
18.30 uur (tuinen) en 10.00 tot 16.30 uur (kasteel).
De route naar het landgoed wordt vanaf de A64
aangegeven met bruin/witte bordjes. Vanuit
Leeds en York rijden regelmatig bussen (The
Yorkshire Coastliner) naar het kasteel. Informatie
telefoonnummer (0044).1653.692.556. Verderein-
formatie over het kasteel is te verkrijgen via tele
foon (0044).1653.648.333 en internet www.castle-
howard.co.uk.
Evenementen op Castle Howard: zondag 15 juli en
zondag 5 augustus - Jazz in the Afternoon; zater
dag 18 augustus - The Castle Howard Proms
Spectacular; zondag 9 september - Rally van de
Jaguar Classic Car Enthusiasts.
schopsmijter op het Sint-Pie
tersplein.
Stil is het hier zelfs om kwart
voor tien niet meer. Pas over een
klein half uurtje mag iedereen
naar binnen, maar over de kron
kelende toegangsweg wandelen
al tientallen mensen in de rich
ting van het reusachtige land
huis en de onmetelijke tuinen
daarom heen. Castle Howard is
een topattractie. Met dank aan
Brideshead Revisited. Meteen
immers, nadat de televisieserie
hier in het begin van de jaren
tachtig werd opgenomen, steeg
het bezoek met tientallen pro
centen tegelijk. Van 200.000
naar 400.000 per jaar.
Simon Howard, die namens de
familie op even joyeuze als be
hendige wijze het landgoed be
heert, kon daardoor eindelijk de
restauratie ter hand nemen van
vertrekken die al tijdens een
brand op 9 november 1940 wa
ren verwoest.
Koepel
Zelfs de enorme, beeldbepalen
de koepel kwam terug op het
landhuis dat daardoor nog meer
het odeur kreeg van een reliek
uit lang vervlogen tijden. Ho
ward zelf, zal de laatste zijn dit
te ontkennen. Yes indeed, als je
het goed beschouwt, past hij
veel minder in z'n eigen huis dan
door Evelyn Waugh bedachte
Daar kan je nog flink van me
ning over verschillen. Wie
nou de echte ster was. Jeremy
Irons, Anthony Andrews of
Castle Howard, het Engelse
landhuis dat fungeert als decor
voor Brideshead Revisited. De
fameuze, 12-delige televisiese
rie wordt door de KRO momen
teel opnieuw op het scherm
gebracht en opnieuw zullen de
kijkers zich ongetwijfeld verga
pen aan dat feeërieke kasteel
dat vanuit Nederland makke
lijk in een weekend te bezoeken
valt.
Alsof er een gordijn wordt open
geschoven. Vanaf de holle weg
die de reiziger van middeleeuws
York naar Scarborough voert, is
Castle Howard niet te zien. En
zelfs op de ruim vijf kilometer
lange oprijlaan, weet het zich
nog lange tijd goed verborgen te
houden. Maar dan, even na een
door hoge rododendrons afge-
zoomde kromming, rijst het
landhuis plotseling op als een
reusachtige, gouden retabel
tussen de diepgroene heuvels
van Yorkshire.
Britten mogen op zo'n moment
graag het woord stunning ge
bruiken. En verbluffend is het
inderdaad. Vooral nu het licht
nog niet zo wit is en de ochtend
zon het driehonderd jaar oude
kasteel laat gloeien als een bis
Castle Howard in de diepgroene heuvels van Yorkshire.
foto GPD
