Het risico Milosevic
Een beweging
is geboren
Profa
Aanslagen worden
niet uitgesloten
23
zaterdag 30 juni 2001
Met de komst van Slobo
dan Milosevic heeft
Nederland een van de groot
ste veiligheidsrisico's ooit
binnen zijn grenzen gehaald.
Aanslagen op Milosevic
worden niet uitgesloten,
wraakacties op Nederlandse
doelwitten evenmin. Slobo
heeft tal van vijanden én
vrienden, die tot alles in
staat worden geacht.
Een select groepjeverant
woordelijk voor de staats
veiligheid, kent ze. De draai
boeken voor het uur 'U', het
moment waarop de Joegoslavi
sche autoriteiten hun voormali
ge president uitleverden aan de
Verenigde Naties (VN). Middels
een strak geleide en zwaar be
waakte militaire operatie werd-
Milosevic donderdagavond op
het vliegtuig gezet richting
West-Europa. De eindbestem
ming was Den Haag. Route,
transportmiddel en nadere de
tails bleven tot op het laatste
moment onbekend.
Milosevic (59) is immers niet zo
maar een verdachteHij wordt
eindverantwoordelijk gehou
den voor etnische zuiveringen,
massaslachtingen en een reeks
van andere misdaden tegen de
menselijkheid. Zijn naam wordt
niet voor niets in één adem ge
noemd met die van Adolf Hitler,
Saddam Hoessein, Nicolai Ce-
aucescu en Pol Pot.
„Er zijn zat mensen die Milose
vic zo'n grote schoft vinden, dat
ze een proces in Den Haag nog te
goed voor hem vinden. Ook al
belandt hij voor de rest van zijn
leven achter tralies," zegt prof.
Mr. G. Strijards, hoogleraar in
ternationaal recht aan de uni
versiteit van Groningen en van
1994 tot 2000 verbindingsoffi
cier voor onder meer het Joego-
slavië-tribunaal. Van zijn
(voormalige) vrienden en strijd
makkers heeft Milosevic mis
schien nog wel het meest te vre
zen. Zij hebben niet alleen het
geld, de wapens en de connec
ties om de ex-president een kop
je kleiner te maken. Ze hebben
vooral een motief. Behalve ver
dachte is Milosevic voor het tri
bunaal kroongetuige. Met zijn
kennis van wat er zich ten tijde
van zijn dertienjarig bewind
heeft afgespeeld, kan hij tal van
kompanen in zijn val meesleu
ren. Een pratende Milosevic kan
andere gezochte oorlogsmisda
digers, onder wie de Bosnisch-
Servische kopstukken Mladic
en Karadzic, het leven nog heel
zuur maken.
Direct gevaar
Volgens kenners loopt Milosevic
gevaar. Zelfs binnen de muren
van de gevangenis in het specia
le VN-cellenblok in Schevenin-
gen is hij zijn leven niet zeker.
„Voor zijn mede-gevangenen
die al in Scheveningen zitten is
het een direct gevaar als Milose
vic gaat praten. Milosevic trekt
anderen mee, dat is een feit"
zegt Strijards. Er is nog een an
der reëel risico op een aanslag
binnen de gevangenismuren,
zegt mr. Micha Wladimiroff. De
Nederlandse topadvocaat heeft
al eerder verdachten van oor
logsmisdaden verdedigd en is
nu genomineerd om hetzelfde te
doen voor Milosevic. Wladimi
roff acht ook een aanslag vanuit
het omliggende gevangenis
complex voor 'gewone' misda-
digers niet uitgesloten. „Er is
vanuit die cellen altijd zicht op
de luchtplaats van de VN-ge-
vangen. Je moet dan wel eerst
een wapen dè gevangenis in
krijgen en een raam forceren,
maar dan heb je vrij zicht op de
luchtplaats."
Het lijken scenario's uit een
spannende Hollywood-film.
Maar Joegoslavische crimine
len, wereldwijd berucht om hun
gewelddadigheidhebben ook
in Nederland al meermalen la
ten zien waartoe ze in staat zijn.
„Het leegpompen van een ka-
lashnikov in een tegenstander is
in die kringen een mineurfeit,"
zegt Strijards. Hij werkt inmid
dels op een hoge post binnen het
parket-generaal van het Open
baar Ministerie in Den Haag,
dat nauw betrokken is bij de
voorbereidingen voor Milose
vic' komst. „Aanslagen zijn niet
uit te sluiten. Er zijn tot dusver
re geen indicaties voor. Maar dat
zegt niks."
Dick Leurdijk, Balkan- en VN-
deskundige van instituut voor
internationale betrekkingen
Clingendael, zegt het nog stelli
ger. „De Balkan is één groot te
huis voor maffia en misdaad.
Mensensmokkel, prostitutie,
handel in wapens en drugs, cri
minaliteit hebben er vertakkin
gen tot in elke hoek van de
maatschappij. Niet alleen in
Joegoslavië, maar ook tot ver
daarbuiten."
Hoe beveiligt een braaf aange
harkt, democratisch land als
Nederland zich tegen de meest
geslepen criminelen van Euro
pa? Feit is dat aanzienlijke aan
tallen Joegoslavische crimine
len inmiddels vaste voet aan de
grond hebben in Nederland.
Hun motto: niet praten, maar
schieten. De top van de Bevei-
lings BV Nederland staat dus
niet voor niets op scherp. Mocht
zich direct levensbedreigend
geweld voordoen in de categorie
bomaanslagen, kapingen, of
moordaanslagendan heeft Ne
derland een speciaal keurkorps
achter de hand: drie Bijzondere
Bijstands Eenheden (BBE's).
Deze bestaan uit geselecteerde
mensen van politie en krijgs
macht, met een speciale trai
ning in bijvoorbeeld man-tot
mangevechten en scherpschie-
ten op lange afstand. „We zijn
nu niet actief bij de beveiliging
rond het tribunaal betrokken,
maar we zijn altijd oproep
baar," zegt Bram Visser, na
mens politie en justitie betrok
ken bij de inzet van BBE's.
Milosevic is, als het om aansla
gen gaat, niet het enige pote'nti-
ele doelwit. Ook betrokkenen
rond het proces tegen de ex-pre
sident lopen een risico. Desge
vraagd stelt de BVD dat ze ook
informatie vergaart over de mo
gelijkheid van aanslagen op
prominente Nederlanders.
Wraakacties van sympathisan
ten van Milosevic, in feite ge
richt tegen Nederland als gast
land van het tribunaal, vormen
een laatste risicocategorie. En
daarbij lopen niet alleen perso
nen een risico. Ook Nederlandse
bedrijven met naam en faam tot
ver over de landsgrenzen, van
Heineken en Philips tot Unile
ver, lopen zo bezien een risico.
Dit is van overheidswege een
nagenoeg niet te beveiligen
'doelgroep'. Want wie of wat
zijn dan wel de doelwitten?
Het duidelijkste potentiële
doelwit is en blijft echter Slobo
dan Milosevic.
Snipers
Elk prijsgegeven detail kan
nieuw risico creëren, weten ex
perts. „Een sluipschutter is het
grootste gevaar. En in voorma
lig Joegoslavië lopen nogal wat
'snipers' rond die hun sporen al
verdiend hebben," zegt Remy de
Jong van Angel Guards Securi
ty (AGS). Het landelijk opere
rende beveiligingsbedrijf levert
bodyguards aan nationale en
internationale prominenten.
„Een top-sniper is in staat om
tot op een afstand van duizend
meter binnen vier seconden een
doelwit te doden." De aankomst
van Milosevic was niet bij voor
baat het grootste veiligheidsri
sico. De ex-president zal tijdens
zijn proces vrijwel dagelijks
vervoerd moeten worden van
zijn cel naar de rechtszaal. Dat
betekent dag-in-dag-uit 'target
number one' door Den Haag
vervoeren. Een wel hele lange
spanningsboog. Eén moment
van onachtzaamheid was ook
voor Mark Dutroux, in België
volksvijand nummer één, vol
doende om te ontsnappen. Niet
voor niets zal Milosevic altijd
geblinddoekt of met een
zwarte skibril op vervoerd wor
den en elke dag een andere route
afleggen. Als hij zijn route niet
kent, kan die informatie ook
niet belanden bij figuren die
hem willen doden of juist be
vrijden.
Het dagelijkse gereis tijdens het
proces blijft volgens ingewijden
het echte mega-risico. Hoogle
raar en OM-topfunctionaris
Strijards: „Die vijftien kilome
ter door de straten van Den
Haag met bepantserde wagens
is natuurlijk verre van ideaal."
Niet voor niets krijgt het nieuwe
internationale strafhofdat ook
in Den Haag wordt gevestigd,
wel cellen op eigen terrein. Bij
het internationale strafhof
moeten vanaf 2004 verdachten
van misdaden tegen de mense
lijkheid uit de hele wereld te
recht staan.
„Milosevic is dus nog maar het
begin van wat ons te wachten
staat," zegt Leurdijk, die zich
probeert voor te stellen wat er
allemaal mee kan komen naar
Den Haag in de slipstream van
'grote vissen' uit andere wereld
delen. „Daar kleven natuurlijk
net zo goed veiligheidsrisico's
aan."
Strijards ziet de komst van
Milosevic naar Den Haag dan
ook als dé testcase voor het in
ternationale strafhof. „Dan ga
je dit constant krijgen. Denk
eens wat je aan risico's binnen
haalt als je bijvoorbeeld de mi
nister van defensie uit het regi
me van Saddam Hoessein hier
weet te krijgen voor berechting.
Maar ik heb er alle vertrouwen
in dat we er klaar voor zijn. Ne
derland haalt geen verhoogde
risico's in huis als we die niet
aankunnen."
Ferdi Schrooten
en Axel Veldhuijzen
Bijna elke twee weken komen tien
duizenden demonstranten bijeen
op plaatsen waar de Europese Unie, de
Wereldbank, het IMF of de wereldhan
delsorganisatie WTO vergadert en bij
na altijd leveren demonstranten een
veldslag met de politie. Een beweging
is geboren en de overheden weten zich
vooralsnog geen raad met de aanzwel
lende massa.
Na de rellen bij de EU-top in het
Zweedse Gotenburg sprak Wim Kok
van 'georganiseerde groepen die rot
zooi komen trappen'. Hij was zeer geïr
riteerd over demonstranten die alles in
het werk stellen om een top te laten
mislukken. „Deze raad praat nota bene
over vrede en de kwaliteit van leven
voor de komende generaties. Hoe haalt
men het in zijn hoofd?"
Dat het verzet echt zo goed georgani
seerd is als Kok beweert, wordt door
activisten ontkend. Kees Stad van
XminY, een fonds dat groepen steunt
die opkomen voor sociale rechtvaar
digheid, zelfbeschikking en milieube
houd, gelooft niet in dat beeld: „Het is
een mythe dat het een rondreizend cir
cus is dat elke top af gaat. In Gotenburg
en Nice bestonden de demonstranten
voor negentig procent uit lokale men
sen."
Kraakbeweging
Internationaal zijn er een paar over
koepelende organisaties zoals PGA
Peoples Global Action, Corporate Eu
rope Observatory, Attac en GBG2001.
Ze verzetten zich tegen de macht van
grote internationaal opererende be
drijven en zeggen te strijden voor soci
ale rechtvaardigheid. Ook in Neder
land is er een vertakt netwerk van
activisten. Er zijn tientallen organisa
ties en clubs. De bekendste in de strijd
tegen de EU is het Leidse EuroDusnie.
Ze pleit voor 'een kritische houding ten
aanzien van globalisering van de eco
nomie met de Europese Unie als speer
punt'.
Geijkte partijen
Andere spelers in het links activisme
zijn bekend onder namen als Infocen
trum Wageningen, Internationale So
cialisten, Dwars, Aktieblad Ravage en
Kollektief Rampenplan. De 29-jarige
Oscar uit Amsterdam was één van de
ongeveer honderd Nederlanders die
naar Zweden reisden. Volgens hem
veroorzaakt juist het gebrek aan orga
nisatie het geweld. „Het was duidelijk
dat de Zweden niet snapten dat zij niet
te maken hadden met de geijkte partij
en. Het is een brede beweging die kleine
belangetjes overstijgt. De politie wist
niet wat ze moest doen nu ze niet met
één organisatie te maken had."
Dat de gevechten tussen politie en de
monstranten feller worden, bleek in
Gotenburg. Door de politie werd met
scherp geschoten, er vielen gewonden
en er zou voor twintig miljoen gulden
schade zijn aangericht in het centrum
van de stad. Oscar: „Je moet nooit
zwichten voor geweld van de politie, je
moet altijd terugvechten. Het gevaar is
wel dat er organisaties ontstaan als de
Duitse Rote Armee Fraktion, die in de
jaren zeventig verzet pleegde middels
aanslagen en ontvoeringen."
Marco van Duijn (32) is actief voor Eu
roDusnie. Hij ziet dat de landen van de
Europese Unie zich geen raad weten
met de wereldwijde beweging die op
gang is gekomen in reactie op de groei
ende economische verbondenheid.
„Staten zijn zenuwachtig over de pro
testbeweging. De mondialisering van
de economie heeft ook het verzet ge-
Vaak leiden de protesten tot harde acties
mondialiseerd. Doordat overheden
aansturen op rellen en demonstranten
provoceren bereiken alleen de verhalen
over geweld de wereld."
De regeringsleiders van de Europese
Unie lijken nog geen manier te hebben
gevonden om met de tienduizenden de
monstranten in contact te komen. Toch
is het een beweging die nauwelijks ge
negeerd kan worden. Stad: „Er worden
beslissingen genomen op het niveau
van de Wereldbank, WTO, EU en IMF.
Deze hebben effect op veel gebieden in
de samenleving zonder dat burgers
daar iets over te zeggen hebben. De on
vrede daarover is heel breed in de sa
menleving te vinden. Een deel van die
mensen gaat naar rechts en stemt op de
Jörg Haider of het Front National. Een
ander deel kiest links en probeert een
topontmoeting tegen te houden met de
monstraties."
Nu massale protestacties met geweld
een terugkerend fenomeen zijn bij ver
gaderingen van de Europese Unie, pro
beren landen zich hier tegen te wape
nen. Ministers van binnenlandse zaken
en justitie van de EU-landen komen 15
juli in Brussel bij elkaar om te kijken
hoe het geweld kan worden beteugeld.
Ook trekken landen him eigen plan. Zo
schortte Oostenrijk het verdrag van
Schengen afgelopen week op om rel
schoppers buiten de deur te houden tij
dens het 'Weltwirtschaftsforum Osteu-
ropa'. De Wereldbank hield vorig
weekend een internetconferentie om te
voorkomen dat de bijeenkomst in Bar
celona werd verstoord. Belgen zijn op
hoog niveau in beraad om te voorko-
foto Phil Nijhuis/GPD
men dat een samenzijn van ministers
van financiën in Luik en de EU-top in
december in Brussel uitdraaien op rel
len.
Pieter Storm is lid van de Internationa
le Socialisten. De Nederlandse afde
ling bestaat uit 150 mensen. Hij is ver
heugd over de wereldwijde beweging
die op gang is gekomen. „Toch komt het
verzet niet uit de lucht vallen. Als niet
al die jaren mensen actief waren ge
weest in de strijd tegen kapitalisme,
ook in de tijd dat het niet populair was,
was dit niet mogelijk geweest." De 39-
jarige Storm vindt wel dat het belang
rijk is om als één blok naar buiten te
treden. „Om de macht van de multina
tionals te breken moet je samen een be
weging vormen.
Chriz van de Graaf
1/Taanden had ik jacht op
IVL/iem gemaakt. Zijn hij-
naam was Profa en hij had nog
nooit met journalisten gepraat.
Profa hield niet van journalis
ten, vooral niet als die uit Ne
derland kwamen. Nederland
was voor hem 'Den Haag', de
stad van het tribunaal voor oor
logsmisdadigers.
Twee weken eerder was Profa op
de afgesproken plaats in het
hart van Belgrado niet op ko
men dagen. In zijn plaats ver
scheen een kompaan, een stevig
gebouwde man die weigerde
zijn naam te noemen. Hij stelde
een aantal vragen, keek of nie
mand mij gevolgd had en ver
dween zonder enige toezegging.
Maar de man die nu de eetzaal
van de Rode Tsaar binnenliep,
een uitspanning in de hoofd
stad, was Profa. Hij liep enigs
zins mank, want zijn linkerbeen
was 6 cm korter dan het rechter -
het gevolg van een dumdumko-
gel.
Nog voordat hij een woord had
gesproken, legde hij een aantal
foto's van ernstig verminkte lij
ken op tafel. „Kijk, dit is wat de
Kroaten deden met hun slacht
offers", zei hij met een stem die
opmerkelijk geciviliseerd was.
Profa hield niet van Kroaten.
„Eén gebeurtenis zal ik nooit
vergeten", zei hij. „We hoorden
geweerschoten uit een dorp bij
Benkovac (in het Servische deel
van Kroatië). Ik ging er met mijn
mannen op af. Het eerste dat ik
zag toen ik het dorp binnenging,
was het hoofd van een vrouw bij
een schutting. Het was afge
hakt. Daarna betrad ik een huis.
Ik zag twee lichamen, van een
man en een jonge vrouw. Hun
kind van 3 jaar lag in de keuken.
De Kroaten hadden het in een
braadslee gelegd en het gedeel
telijk gebraden. Er lag een vel
papier naast dat uit een school
schriftje kwam. Er stond op:
'Eetsmakelijk, Serviërs'."
Profa moest overgeven, en ver
loor zijn bewustzijn. Hij moest
door zijn maten worden wegge
voerd. Hij droeg weken de geur
van verbrand mensenvlees in
zijn neus. Zelfs nu, bijna tien
jaar later, stokte zijn stem tij
dens het relaas.
De wreedheid zou hem verande
ren in de ultieme soldaat. Profa
had destijds zelf een kind van
driejaar. Hij was nog in dienst
van het Joegoslavische Natio
nale Leger, maar besloot met
acht andere commando's een
zelfstandige eenheid op te zet
ten voor operaties achter de li
nies. De eenheid zou de naam
dragen van zijn peuter.
Terwijl ik hem aanhoorde, vroeg
ik mij af hoeveel mensen Profa
had gedood. Hij zei dat hij geen
onschuldig bloed aan zijn han
den had, maar hij was toch bang
voor 'Den Haag'. Ik mocht zijn
werkelijke naam niet geven en
slechts over enkele operaties be
richten. En vooral: geen foto.
Zijn verhaal was verbijsterend.
Van zijn eenheid van negen man
waren er zes omgekomen. De
drie anderen waren invalide.
Maar hij had in Kroatië en Bos
nië meer dan 350 operaties ach
ter de linies uitgevoerd. Profa
had in het heetst van de oorlog
zelfs een Servische vlag ge
plaatst op het dak van de kathe
draal van Osijek, Kroatië. 1
Wat ik uit het relaas van Profa
distilleerde, waren twee conclu
sies. Eén: het was een blunder
van 'Den Haag' om wel Slobo
dan Milosevic maar niet Tudj-
man, de nu overleden generalis
simo van Kroatië, aan te klagen.
Twee: de Kroaten werden actief
gesteund door het Westen, dat
dus ook blaam trof.
Een van de operaties, zo vertel
de Profa, was het opblazen van
een gepantserde trein die Oos
tenrijk aan Kroatië had gele
verd. „We hadden zeven dagen
nodig om hem te vinden. Hij was
enorm. Ik had nog nooit zoiets
gezien. Uit de wagons staken
machinegeweren en zelfs lucht
doelkanonnen. De Kroaten had
den de trein in het geheim gekre
gen. Ze wilden hem gebruiken
om de Krajina (Servisch
Kroatië) te veroveren."
De operatie beschreef hij in se
conden. Verkleed als Kroati
sche militairen benaderden we
de trein 's nachts. We doodden de
bewakers, plaatsten springstof
en tijdmechanisme en wachtten
achter een heuvel. Zelfs daar
trilde de grond. De trein zat vol
munitie."
Tientallen mensen had hij ge
dood, wellicht honderden.
„Mijn laatste slachtoffer was de
soldaat die mij de dumdumko-
gel in het been schoot", zei hij.
„Ik was zwaar gewond, maar
kon hem nog juist doden."
Terwijl Profa het restaurant uit-
hinkte, behoedzaam om zich
heen kijkend, bekroop mij de
vraag: had ik gesproken met een
oorlogsheld of een oorlogsmis
dadiger? Ik wist het niet, maar
één ding stond vast: voor een ob
jectief antwoord op die vraag
moest ik niet in Den Haag zijn.
Cees van Zweeden
De containerconstructie in het penitentiair complex Scheveningen, waarin VN-gevangenen opgesloten zitten
foto Jan van der PIoeg/GPD.