Rijk verleden
in het heden
Ma nae
t klimmen moste ons ok wï nae benee
Zierikzee
Kant'ooi
snieje
^BK\
woensdag 20 juni 2001 -*
Naam: Zierikzee
Ligging: op Schouwen-Duiveland
Ontstaan: vermoedelijk in de 10e eeuw
Inwonertal: 10780
Monumenten: kerken, poorten, stadhuis, molens, huizen, in totaal 565 rijksmonumenten
Bijzonderheden: Zierikzee was lange tijd de tweede stad van Zeeland
luchtfoto Aero Lin Photo
Zierikzee heeft op velen een
grote aantrekkingskracht.
Zonder uitzondering wordt de
stad geprezen om zijn rijkdom
aan monumenten en de sfeer,
die het verleden hier oproept.
Het zijn aspecten, die er voor
hebben gezorgd dat de naams
bekendheid van Zierikzee groot
is. Zierikzee lijkt op een mag
neet, die de bezoekers als
vanzelf aantrekt. Tallozen be
zoeken dan ook de stad om te er
varen wat Zierikzee is.
Zierikzee kan niet bogen op een
zeer hoge ouderdom. Voorzover
we nu weten is de plaats waar
schijnlijk ontstaan in de 10e
eeuw. De nederzetting ontstond
aan een kreek, die uitmondde in
de Gouwe, het water dat Schou
wen lange tijd scheidde van
Duiveland. Een van de eerste lo
kale machtshebbers moet een
zekere Zierik zijn geweest. In
die naam kunnen we Friese in
vloed proeven. De kreek waar
aan Zierikzee ontstond heette
de Ee. Het werd daarom de Ee
van Zierik of Zierik's Ee, ge
transformeerd tot Zierikzee.
Omstreeks 1200 kreeg de plaats
stadsrechten.
Het jonge Zierikzee was gelegen
op een strategisch belangrijke
positie. Het lag aan de vaarroute
tussen Holland en Vlaanderen,
was gemakkelijk vanuit open
zee bereikbaar en had een ge
schikte haven. Allemaal ingre
diënten voor een voorspoedige
groei. Voor degraaf vanHolland
vormde Zierikzee een sleutelpo
sitie in de strijd tegen zijn
Vlaamse collega. De vijande
lijkheden culmineerden in hevi
ge belegeringen, waarin Zierik
zee als enige Zeeuwse stad
dapper standhield tegen de Vla
mingen. De strijd werd beslist
tijdens de zeeslag op de Gouwe
in 1304 toen een Frans-Hol
landse vloot de Vlamingen ver
pletterend versloeg. In het
openluchtspel 'Ridderslag', dat
onlangs in Zierikzee werd opge
voerd, stond deze tijd centraal.
De 14e en een deel van de 15e
eeuw zijn onmiskenbaar de gro
te bloeiperiode voor Zierikzee
geweest. Koopvaardij, visserij,
zoutproductie, lakennijverheid
en landbouw zorgden ervoor dat
de stad groeide en bloeide. De
stad behoorde tot de belangrijk
ste steden van die tijd en moest
in Zeeland alleen Middelburg
naast zich dulden. Zierikzee
werd hoofdstad van Zeeland
beoosten Schelde, dat het noor
delijk deel van de huidige pro
vincie omvatte. Veel van de
welvaart van toen is nog te her
kennen in de monumenten. De
drie middeleeuwse stadspoor
ten leggen getuigenis af van de
defensieve kracht.
De welvaart moest zijn bekro
ning vinden in de bouw van een
toren, die hoger zou worden dan
die van de Utrechtse Dom. De
toren werd echter niet afge
bouwd omdat de welvaart door
verschillende factoren achter
uitging. Het zware beleg door de
Spanjaarden in 1575/1576 was
de bezegeling van de neerwaart
se spiraal waarin Zierikzee zich
bevond. Een havenkanaal naar
de Oosterschelde gaf de stad
nieuwe impulsen. Opnieuw was
er welvaart, zij het dat die, rela
tief gesproken, achterbleef bij
die in de Middeleeuwen. Vanaf
de tweede helft van de 18e eeuw
was het gedaan met de bedrij
vigheid. De visserij verdween
bijna geheel. De koopvaardij
ging sterk achteruit. De 19e
eeuw was dan ook onbetwist de
moeilijkste periode voor de
stad. Bovendien bleek dat de ge-
isoleerde ligging een sterk na
deel was. Bedrijvigheid en han
del, die voor vele steden in zicht
kwamen dankzij betere ver
voersmogelijkheden, gingen
aan Zierikzee voorbij. Er was
ook een voordeel. In Zierikzee
stonden de poorten niet in de
weg voor het oprukkende ver
keer. Daarom bleven ze ge
spaard, net zoals zovele andere
monumentale panden.
De monumentenrijkdom drukte
zwaar op een gemeente, die in
1970 nog geen 8.000 inwoners
telde. Vooral dankzij royale
rijkssubsidies slaagde men erin
de tallozen monumenten op
zorgvuldige wijze te restaure
ren. Stimulerend was daarbij de
samenwerking tussen het ge
meentebestuur, de woning
bouwvereniging en de inwo
ners. Mede dankzij die inzet
staat het Zierikzee van nu met
zijn rijke verleden in het heden.
Huib Uil
T 7orige week werd in Zierik-
V zee de bundel 'Strao in aore
ver'aelen in Schouws dialect'
gepresenteerd- Die bundel werd
geschreven door Leni en Henk
Blom. Het is een bont geheel ge
worden, waarin verhalen wor
den afgewisseld met liedteksten
en zelfs een bijbelvertaling.
Het is goed dat de bundel er is
gekomen. Al was het alleen
maar v.anwege het feit dat het
alweer tijden geleden is dat er
een publicatie in het Schouws
verscheen ('Zierikzeese herin
neringen' van W. P. L. Bakker
uit 1995 zal de laatste geweest
zijn). Wat dat betreft verdient
ook de uitgever, boekhandel De
Vries uit Zierikzee, een pluim.
Je moet tenslotte maar durven:
zo'n regiogebonden boek in de
streektaal uitgeven voor een pu
bliek van zo'n 33.000 eilanders.
Een voorbeeld dat navolging
verdient.
Natuurlijk wordt even stilge
staan bij de spelwijze van het
Schouws zoals Leni en Henk
Blom die hanteren. Wat opvalt
is dat dat in het Nederlands ge
beurt. Ook het colofon en de
tekst op de achterzijde van de
omslag zijn in het Nederlands.
Blijkbaar vindt niet iedereen
het even logisch van een uitgave
in het Zeeuws ook een echte
Zeeuwse uitgave te maken. Een
uitgave in het Nederlands wordt
toch ook niet voorzien van een
Engelse colofon en flaptekst?
Een gemiste kans om de streek
taal als serieus communicatie
middel te presenteren.
Andere schrijvers en uitgevers
grepen die kans in het verleden
wel aan.
De spelling maakt op zich een
hele degelijke en consequente
indruk. Het is even wennen aan
de grote hoeveelheid leestekens,
de vele dubbele klinkers geree-
held) het gebruik van de h voor
de g en woorden als waarke,
'aalpe (helpen) en kaarke, maar
lastig is anders.
Scherp
Veel belangrijker is natuurlijk
de inhoud van 'trao in aore
ver'aelen. En wat dat betreft
blijkt de bundel een hele pretti
ge mix van blijkbaar onont
koombare nostalgie en heden
daagse onderwerpen. Zowel het
Schouwen van toen als het t
Schouwen van nu worden op
aansprekende wijze belicht.
Veel aandacht ook voor sociale
omstandigheden, zowel in vroe
refrein
Mit 'n zekel kant'ooi snieje,
Noe, dat moste ze verbieje.
Je mot waarke as 'n bêêst,
Kant'ooi snieje is gin fêêst.
1.
Zwaerder waark ka je nie vinde.
Nae 't snieje mö je 't binde
In dan mot 't nog an 'oapen
Liever zou 'k nae stad toe loape.
2.
Lengst de duiven in de grippen,
'k Dee nog liever tunen knippe.
Aoltied griep je in 'n stekel
Maans, wat è'k daeran 'n 'èkel.
3.
Ok zö rottig, blauwe braemen.
Onderlesten dee 'k m'n schae-
me:
Ik kwam tuus, noe mó je 'oore,
In m'n broek een grööte schoote.
4.
Mit waarm weer deur duiven
krupe,
In je zwêêt bekant verzupe.
Liever dee 'k de kelder witte
Of 'n dag in 't kotje zitte.
5.
Liever waarke an de kaoie,
Mit 'n botte zeise maoie
Of 't vaarkenskot uutmisse
Dan dat gos onder m'n klissen.
Dit lijflied van de Schouwse ca
baretgroep 'Kant'ooi' werd ge
schreven door Henk Blom en
staat in de besproken bundel
'Strao in aore veraelen in
Schouws dialect'.
an de kaarke.
Ik dust gister 's rond'ekeke
hi zag 'n 'uusje op de Reke.
Me gae ver'uze as dit verkocht
is.
Ik wete zeker dat 't dae vor ons
genocht is".
Je za behriepe, m'n beslote,
Ons koape nöóit mi gewoon ma
loten.
Me vraehe êêst noe: wat kü m'n
winne,
Me zü d'rnie aoltied mi an be-
hinne.
Mit kleine priezen mahhe ze
komme,
'n Pak mezéna, 'n pot mil blom
men,
Ma is 't 'n ton of meer, zó van dat
'êêle sjieke,
foto Pieter Honhoff
Dan zaahe ivulder: gae ma dü,
me bin a rieke.
Ziezo.
Strao in aore ver'aelen is een
bijzonder diverse bundel ge
worden. Mede dankzij de pretti
ge vormgeving en het fraaie pa
pier een prima boek om steeds
weer uit de kast te pakken.
Marco Evenhuis
Leni en Henk Blom, Strao in ao
re ver'aelen in Schouws dialect,
uitgegeven door Boekhandel De
Vries, Zierikzee, verkrijgbaar
bij de Schouwse boekhandels en
de betere Zeeuwse boekhandels
voor 19,95.
Cabaretgroep Kant'ooi
ger tijden op het eigen eiland
(„Vroeher waere m'n arm in
wier d'r op sondag nie 'ewaarkt,
noe bin ze aomè rieke in bin ze
zaalfs op sondag nog nie vrie")
als tegenwoordig in een land als
Mexico („aol die toeristen bin
nie verkeerd vö een aarm land.
Op Schouwen-Duveland m'n
daer ok ervaerienge mee in dat
kajedaer ok zie").
Veel van de langere verhalen du
ren misschien iets té lang. Er
wordt uitvoerig stilgestaan bij
onbelangrijke details. In een
verhaal over een reis naar Span
je (een reis die wordt gepresen
teerd als zou de gemiddelde
Schouwenaar nooit van z'n ei
land afkomen) valt bijvoor-
beeld te lezen: „Dae bin gunter
van die oahe baarhen wae ons
over'êêne moste, de Pyreneeën.
Dae zü julder wè van 'öörd
Noe.... toe ons dae bovenop
kwaeme, èlèlèl, toe was 't zó me-
raekels mistig, dust vee zie dee
ons dae nie Ma nae 't klim
men moste ons ok wi nae benee
in toe wier 't wi 'elderder."
De kortere verhalen en vooral
de liedteksten zijn het sterkst.
Daar durven de schrijvers wat
kritischer uit de hoek te komen
en geven ze blijk van een scher
pe blik op de Schouwse samen
leving anno 2001. Uit een van
die liedteksten, "Tango van de
rieke maansen', over een stel dat
een grote geldprijs heeft gewon
nen:
Ons wone prachtig tussen de
struken
Je kan werentig de zwammen
ruke.
Ik zaahe: 'Keetje, ik wil wi
waarke,
'k Geloave 'k geve aole centen
JfoMEi
