Botswana dreigt aan aids te bezwijken
PZC
Commercie stort zich op de twee miljoen vrijgezellen
Eén op de vijf
inwoners besmet
39
zaterdag 16 juni 2001
Botswana heeft het hoogste aantal hiv- en aidsbesmettingen in de hele wereld foto's Eelco van der Linden/GPD
l^'JESUS
UNIVERSAL CHURCH 01 Tllf KINGDOM Of r.OD
wt saw» BOTSWANA
over de komende 20 jaar 16 pro
cent lager zijn, maar uiteinde
lijk nog wel positief. De hoge
sterfte zal deels worden opge
vangen door buitenlandse
werknemers en het relatief hoge
aantal werklozen." Salkin is
verbaasd over de inertie bij de
aidsbestrijding. Hij toont het
budget voor de gezondheids
zorg, dat, net als voor onderwijs,
extreem hoog is. „Het zou toch
echt moeten lopen."
Maar het loopt niet. Aidsbe-
strijders vragen wanhopig
waarom er geen geld los komt,
en noemen allen en passant de
naam van Bill Gates. De baas
van Microsoft heeft met zijn
vrouw een hulpfonds opgezet
dat gevoed wordt met miljarden
die de computerfabrikant, me
de om fiscale redenen, mag weg
geven. Bijna een jaar geleden
werd aangekondigd dat 100
miljoen dollar naar Botswana
was gegaan voor aidsbestrij
ding. Maar sindsdien is er niets
van vernomen. Projectleider in
dienst van Gates is een Neder
lander, Donald de Korte. Hij
was ooit huisarts in Amsterdam,
maar is de laatste jaren vooral
actief in Afrika als directeur
van de Amerikaanse farmaceut
Merck (MSD).
Ongeduld
De Korte begrijpt het ongeduld
en kan eigenlijk ook niet uitleg
gen waarom er in Botswana
niets gebeurd. „Er is veel forma
lisme, geen corrupte maar een
strenge bureaucratie en een ein
deloze overlegcultuur. Die komt
waarschijnlijk voort uit de
Botswaanse traditie dat ieder
een wat mag zeggen en iedereen
uiteindelijk het eens moet zijn
met de beslissing. Je moet ge
woon erg lang wachten voor je
een handtekening krijgt en aan
de slag kan." De flegmatieke en
enthousiaste De Korte, die sinds
januari aan het hoofd staat van
wat vrijwel een eenmansbedrijf
is, zegt af en toe perplex te
staan. „We hebben de magazij
nen in Zuid-Afrika vol liggen
met medicijnen bestemd voor
Botswana, maar dan merk je dat
een van de drie hier nog niet
eens is geregistreerd!Verderop
in Gaborone, kreunen Helen
Ditsebe en al die anderen. De
Korte kent hen, en vindt het 'in
derdaad bar' dat deze mensen
dreigen te sterven. „Ik kan nog
niet bij onze eigen medicijnen,
maar zal proberen samen met de
Amerikaanse ambassade iets te
regelen. Ik koop wel vaker wat
spul via mijn contacten in Zuid-
Afrika", zegt hij.
Maar hoe zit het nu met het pro
ject van Gates? De Korte's ogen
beginnen te glinsteren. „Je moet
geweldig improviseren - ik voel
me af en toe als Sjors en Sjimmie
in Afrika -maar als het lukt,
gaan we andere landen ook zo
aanpakken. Samen met studen
ten en experts uit Oeganda ana
lyseren we de medische voorzie
ningen. We bezoeken dorpen,
praten met de traditionele lei
ders en werken aan onze strate
gie. Het wordt een overval. Zo
als Mao zullen we dorp na dorp
veroveren." Hij moet er zelf om
lachen. „Het wordt hoe dan ook
een geweldig avontuur,
Eelco van der Linden
Botswana: eiland van po
litieke rust, degelijk be
stuur, transparantie, spaar
zaamheid en economische
groei. De succes-story van
Afrika. Er is één maar: 's we
reld belangrijkste producent
van diamanten heeft het
hoogste aantal hiv- en aids
besmettingen van die we
reld. Van de 1,5 miljoen in
woners dragen 300.000 het
virus bij zich. Dat is een op de
vijf. President Mogae voor
ziet letterlijk uitsterving en
economische ineenstorting,
en heeft aidsbestrijding bo
venaan de agenda gezet.
Plannen - zoals het gratis
verstrekken van medicijnen
- te over, maar in de praktijk
blijven de mensen bij bosjes
sterven en medicijnen on
vindbaar. „Wat is er eigenlijk
gebeurd met die 100 miljoen
dollar van Bill Gates?"
Er zijn verhalen die eenvou
digweg het incasseringsver
mogen van de toehoorder te bo
ven gaan. Zoals dat van Sinah
Kgwarage, 25 jaar. Ze is het
evenbeeld van Moule Kwelago-
be, het meisje dat twee jaar gele
den voor Botswana de titel Miss
Universe in de wacht sleepte.
Alleen is Sinah seropositief. De
ziekte heeft haar sterk doen ver
mageren maar ze heeft vandaag
geen diarree en ook geen open
zweren op haar gezicht en de
rest van haarlichaam. Ze is vas
te gast van Cocepwa, het op
vangcentrum voor mensen met
aids in hoofdstad Gaborone.
„Ik raakte besmet op mijn vijf
tiende door een verkrachting.
De man bleek een serie-ver
krachter en kon op mijn aanwij
zing gearresteerd worden. Hij is
in de gevangenis aan aids over
leden." Sinah werd getest en
bleek seropositief, wat leidde
tot discriminatie op school.
Hoewel een briljant leerlinge,
stopte ze vroegtijdig. Vader was
al jaren dood maar moeder ac
cepteerde haar status. De ziekte
hield zich koest, tot de volgende
ramp zich aandiende. „Vijfjaar
geleden ontdekte mijn moeder
dat zij ook seropositief was. Ze
was zwanger en het kwam aan
het licht bij de voorbereiding
van een kleine operatie. De
schande was teveel. Ze overgoot
zichzelf met paraffine en stak
zich voor mijn ogen in brand."
Apart
Sinah slaat de ogen neer. Na de
dood van haar moeder bleek het
Afrikaanse systeem van de soli
daire uitgebreide familie niet
meer op te gaan. „Mijn ooms
wilden dat ik apart ging zitten
en zeiden dat ik de ziekte over
zou brengen. Ze lieten de bank
schoon schrobben als ik erop ge
zeten had. Uiteindelijk werd ik
het huis uit gezet. Ik verliet het
dorp en ging naar Francistown,
de tweede stad van Botswana,
150 kilometer hier vandaan. Na
verschillende omzwervingen
werd ik opgevangen door jour
nalisten van het weekblad The
Helen Ditsebe (1), aids-activiste.
Voice. Ik slaap nu in een hoek
van hun redactielokaal."
Sinah heeft geen moeite haar
verhaal te doen. Het enige wat
ze overslaat is dat ze zich nu
prostitueert. Ze is twee jaar ge
leden naar buiten getreden en
een van de elf Botswanen die
openlijk seropositief zijn. „Elf
zijn het er", zegt ze met matte
ironie. „Het is nog steeds een
vreselijk stigma. Je wordt door
de media en overheid even beju
beld, want een voorbeeldfunc
tie is altijd leuk. Maar nu is het
stil. Ik heb nog nooit aidsmedi-
cijnen geslikt en deze week heb
ik gehoord dat de concentratie
van het virus hoog is en elk mo
ment kan omslaan in aids." Ze
grabbelt in haar tas en toont het
recept uitgeschreven door een
Amerikaanse arts van de Har
vard Universiteit die tijdelijk
werkt in het Princess Marina
ziekenhuis in Gaborone. Er
staan drie medicijnen op, samen
de befaamde cocktail. Een is er
gratis te krijgen, de andere twee
zouden Sinah 400 gulden per
maand kosten. „Ze zeggen dat
de medicijnen in oktober be
schikbaar komen voor iedereen.
Maar dan ben ik dood."
Stilte in het kantoortje. Sinah
slaat haar ogen op en staart de
bezoeker aan. Dat doet ook van
achter haar bureau Helen Ditse
be, de oprichter van het eerste
en enige opvangcentrum voor
mensen met aids in dit land. Ze
is de eerste persoon in Botswa
na, die - zes jaar geleden - haar
seropositiviteit openbaar
maakte, en is sindsdien 's lands
bekendste activiste. Ze oogt
energiek maar gemene hoestsal-
vo's verraden haar toestand. „Ik
heb die hoest nu zeven maan
den. Ik zit in hetzelfde schuitje
als Sinah. Als ik die medicijnen
niet snel krijg, is het gebeurd."
kelijk aanwezig. „Ik weiger te
geloven in kwade opzet", zegt
Anneke Zuyderduin, Neder
landse hulpverlener en als advi
seur betrokken bij Cocepwa.
„Er is veel goede wil, maar de
zaak stagneert eenvoudig. We
hebben een Nationale Aidsraad
waar alle betrokkenen in zitten,
een uitstekende minister van
Gezondheidszorg, maar projec
ten komen niet van de grond. Dit
terwijl de oude kanalen niet
meer werken. Botswana is
dankzij het economische succes
van de laatste drie decennia of
ficieel een zogenaamd 'midden
inkomen-land' geworden. Het
betekent dat hulporganisaties
massaal vertrekken onder het
mom dat het land zichzelf kan
bedruipen. Het is logisch, maar
heeft vooralsnog desastreuze
gevolgen. Als ik nu in Neder
land aanklop om hulp te vragen
voor Cocepwa, krijg ik te horen,
'we zouden wel willen, maar we
kunnen niet'."
De hulpverleners die gebleven
zijn of werken voor Botswaanse
organisaties, zijn moe en gefrus
treerd. Cristien Stegling, een
Botswaanse van Duitse komaf,
laat het antwoord van het mi
nisterie zien op een ingediend
plan. „Ze hebben het nauwkeu
rig beoordeeld, ze vinden het
goed, maar geven een kwart van
wat nodig is. Daarmee gaat het
dus niet." Stegling slaakt een
lange zucht. Ze kent als weinig
anderen de Botswaanse aidswe-
reld en is somber gestemd.
„Aids bestrijden, medicijnen
toedienen, aidspatiënten ver
zorgen: het vergt een giganti
sche organisatie en inspanning,
helemaal in een land waar het
bestaan van de ziekte nog taboe
is en de wil om zich te laten tes
ten dicht bij nul. Op het platte
land heerst de chaos. Thuiszorg
is het toverwoord, maar voor
alsnog is het thuisdumping. Je
kimt wel een noodtoestand af
kondigen, maar zonder basis
zorg, waar heel nadrukkelijk
ook voedselverstrekking toe
hoort, heeft dat weinig effect."
Rijk
De-frustratie is des te groter om
dat Botswana erg rijk is. Het
land, zo groot als Spanje maar
met een gering bevolkingsaan
tal, heeft een Bruto Binnen
lands Product (BBP) dat zeven
keer hoger is dan het Afrikaanse
gemiddelde. „Ja, ze doen het ex
treem goed", zegt Jay Salkin
van Bidpa, het instituut dat eco
nomische ontwikkeling analy
seert, en de facto de belangrijk
ste adviseur is van de regering.
„Botswana heeft 7 miljard dol
lar aan buitenlandse valuta op
de bank staan, iets wat niemand
in de wereld het land nadoet.
Het is te danken aan de dia
mantindustrie, die goed is voor
eenderde van het BBP, de helft
van alle regeringsinkomsten en
driekwart van alle verdiensten
uit export. De regering is uiterst
spaarzaam en voorzichtig, wat
mede is ingegeven door de we
tenschap dat afhankelijkheid
van één grondstof kwetsbaar
maakt. De regering is voorzich
tig, maar hanteert ook een gun
stig fiscaal regime en stimuleert
volop buitenlandse investerin
gen om de economie diverserte
maken. Dit land kan echt het
Zwitserland van Afrika wor
den."
Gaborone toont die ontwikke
ling. Moderne kantoorgebou
wen, bedrijfsterreinen en
winkelcentra schieten als pad
destoelen uit de grond. Het ef
fect van aids op de economie ziet
Bidpa iets minder zwart dan bij
voorbeeld de VN. „De groei zal
Welkom in Botswana, de parel
van Afrika, het land dat de
moed heeft gehad aids de oorlog
te verklaren. Er is iets structu
reel mis hier. De wereld jubelt
over de on-Afrikaanse plannen
en projecten, over de diamant
rijkdom die nu gebruikt zal
worden om mensenlevens te
redden, over president Festus
Mogae, die in tegenstelling tot
Zuid-Afrika's Thabo Mbeki wel
de feiten onder ogen durft te
zien. De mensen die hun nek
hebben durven uitsteken, gaan
kapot. „Hetzelfde geldt voor dit
centrum", zegt een even kwade
als desperate Helen Ditsebe.
Copcepwa is gehuisvest in een
noodgebouw achter op het ter
ruimte gekregen van het minis
terie van Gezondheid en draai
en helemaal op vrijwilligers",
zegt Ditsebe, wijzend naar de
meisjes die eieren bakken.
„Eten is cruciaal voor iemand
met aids. We krijgen het toege
stopt via particulieren en een
enkele ambassade. We zouden
een auto moeten hebben om de
mensen te vervoeren en naar ons
tweede centrum in Francistown
te kunnen reizen. Die man daar
loopt elke dag twee uur om hier
te komen. Er is behoefte aan al
les, van een kopieerapparaat tot
medicijnen. Nee, de regering
van Botswana schuift niets. Als
het zo doorgaat moeten we bin
nenkort de tent sluiten." Ditse-
rein van 'Princess Marina', een
van de twee grote ziekenhuizen
van het land. De receptioniste
kent Cocepwa en Helen Ditsebe
niet. In de zalen van het zieken
huis kent men aids niet. De ziek
te heerst meedogenloos in de
meeste bedden, maar heet 'ter
minale aandoening', TB. Het
ziekenhuis heeft zo zijn eigen
problemen. Personeel is
schaars. Verpleegsters worden
weggekocht door Groot-Brit-
tannië. Drie afdelingen van het
ziekenhuis hebben onlangs
moeten sluiten.
Cocepwa is anderhalf jaar open
en vangt gemiddeld 20 personen
per dag op. „We hebben deze
be staart de woonkamer in.
Langs de wand hangen lakens
met daarop eerbetonen geschre
ven door VN-directeuren en
ambassadeurs. 'God zij dank
zijn er mensen zoals jij Helen'.
Op de televisie vechten twee
zwarte vrouwen onder leiding
van Jerry Springer om een man
'die zo goed in bed is'.
Paradoxen
Wat is er met Botswana aan de
hand? Het land grossiert in pa
radoxen. Op je hotelkamer ligt
een condoom klaar en langs de
wegen kom je borden tegen die
safe-sex aanprijzen. In kranten
en tijdschriften is aids nadruk-
TTroeger was je al een 'verstokte' vrijgezel
V als je met je twintigste nog niet 'aan de
!?an/vrouw' was. Trouwen moest iedereen.
üat maatschappelijke beeld is aan het ver
anderen. Er komen steeds meer mensen, met
name jongeren, die bewust de keuze
Jwn om alleen te blijven. Soms (noodge
dwongen) voor een periode, soms is de keuze
het leven. Om welke redenen dan ook,
°ns land kent meer 'singles' (dan wel vrijge
ven, alleenstaanden, solisten, alleen-
banden) Volgens het Centraal Bureau voor
^Statistiek is het aantal tussen 1995 en
gegroeid tot 1,8 miljoen, met name 30-
plussers. Vaak hebben deze mensen een re
latie achter de rug. Maar er worden allerlei
verklaringen gegeven voor dit fenomeen.
Mensen worden mondiger, leven sneller,
vrouwen hebben een eigen inkomen, de pil,
de welvaartstaat. Niemand weet waar de
oorzaak precies ligt. De commercie haakt
hierop in met onder meer uitgaanbureaus en
vakanties voor alleengaanden. In de schap
pen van supermarkten zijn steeds meer een
persoonsmaaltijden te vinden.
D e alleenstaande is steeds meer terug te vin
den in boeken en films. Denk aan tv-series
als 'Ally McBeal' waarin de hoofdpersonen
zich voornamelijk bezig houden met het
vinden van de juiste relaties. De Britse jour
naliste Helen Fielding schreef een column in
dagboekvorm over het leven van een alleen
staande dertiger. De columns werden ge
bundeld in een boek, Bridget Jones's Diary,
waarvan wereldwijd vier miljoen exempla
ren verkocht. Inmiddels is er al een tweede
dagboek verschenen. En sinds vorige week
is de film, Bridget Jones's Diary, in de bio
scopen te zien.
Is het toeval dat net in deze tijd het boek
'Lekker Single' - samengesteld door de
journalist Robert van Gijsel - verschijnt? De
Volkskrant haakte vorig jaar in op deze
markt en startte met een rubriek waarin
twee (gefingeerde) vrijgezelle dertigers via
de e-mail corresponderen over de vragen
des levens. Wie zijn de singles, wat doen ze,
hoe leven ze en wat willen ze? De lezers kon
den reageren via de website. Het werd een
succes met dagelijks veel positieve en nega
tieve e-mails over het alleen-leven.
Deze reacties zijn verwerkt in een 'vrijge-
zellengids'. Verschillende schrijvers (zoals
Karei Glastra van Loon, Manon Uphoff en
Renate Dorrestein) leverden een bijdrage.
Er zijn feiten over de singles, met de enige
algemene bewering die er te geven is: ze
hebben geen partner. De verschillen tussen
zoekers (de onbevangene, de wanhopige, de
jager en de ei-varen criticus) en niet-zoekers
(de principiële, de carrière, de verbitterde
en de verlegen).
Het leven van een single wordt op een rijtje
gezet. Het gezellig eten tegenover de diep
vriesmaaltijd op de bank, het opruimen te
genover de verloedering. Natuurlijk de con
tactadvertenties, de partnerjacht, de
internetliefde, het eeuwige gekoppel, kleffe
driehoeksverhoudingen maar ook de voor
delen van het alleen leven. En een top vijf
van irritaties over collega's die een relatie
hebben: 'Kan niet overwerken, want part
ner wacht met eten' staat nummer 1. Verder
tips en handige (internet)adressen en illu
straties van Gummbah. Een leuk leesbaar
boekje met veel humor, ook geschikt voor
(echt)paren.
Ellen van der Hart
Lekker single. Samensteller Robert van
Gijssel. Uitgegeven door de Volkskrant en
uitgeverij Meulenhoff. ISBN 9029069481.
Prijs 25,-
