TU haalt superscanner in huis Professor onderzoekt oorzaak van verschillen in haarkleur K-ïSË Turf goed middel voor conserveren haring Eindhovense natuurkundefaculteit verwacht veel van nieuwe onderzoeken Selenium beschermt tegen ziektes Kristallen ontdekt in wespennest Sterke botten door mineralen Kalkgrond beschermt graanopslag postzegels I m door Martijn Hover EINDHOVEN - De Natuur kundefaculteit van de Techni sche Universiteit Eindhoven heeft een 'uniek' nieuw labora torium in huis. Dat herbergt een hele batterij zogenaamde 'magneetresonantie'-scanners waarmee de universiteit de ko mende jaren 'baanbrekend' onderzoek hoopt te doen, zoals dr. ir. H. de Wilt, voorzitter van het college van bestuur van de universiteit, bij de officiële opening verwoordde. Bankpasjes, horloge en mag netische key-processor hebben we voor de zekerheid op een veilig plekje achter slot en grendel opgeborgen. Toch voelt het bi] het passeren van de nieuwe, 6,3 Tesla sterke MR- scanner van de Technische Universiteit Eindhoven (TUE) eventjes alsof er iemand onge duldig aan mijn broekzak staat te ruldten. Ik ben vergeten mijn brillenko- ker af te geven - daar zit ijzer in. En ijzer en magneten, zo weet men al sinds de Oudheid, die trekken elkaar aan. Als je bedenkt dat de elektromagne ten die bij autosloperijen wor den gebruikt om autowrakken van de grote hoop te tillen, een vermogen hebben van om en nabij 1 Tesla, dan is het geen wonder dat een magneet van 6,3 Tesla mijn metalen brillen- koker tot vreemde bewegingen weet te verleiden. Röntgen Magneetresonantie is een na tuurkundig verschijnsel dat in de medische wetenschap op soortgelijke wijze wordt toege past als röntgenstraling: het wordt gebruikt om 'in' patiën ten te kijken. Daarvoor zijn zeer sterke elektromagneten nodig die werken met behulp van zogenaamde 'supergelei ding'. Bij supergeleidingon dervinden de elektronen die een elektrische stroom opwek ken, totaal geen weerstand. Als er eenmaal een stroom door een supergeleidend apparaat loopt, hoef je er daarom niks meer in te stoppen. Omdat het aan- en uitzetten van de supermagneet elke keer zo'n 10.000 a 15.000 gulden kost, staat het ding voortdu rend aan. Het enige wat daar voor nodig is, is de nodige koe ling. Supergeleiding met het metaalmengsel dat in de scan ners wordt gebruikt, vindt na melijk pas plaats als de tempe ratuur 4 Kelvin of minder bedraagt, dat is slechts vier graden boven het absolute nul punt. De apparaten worden dan ook gekoeld met behulp van zeer vluchtig vloeibaar he lium, dat op zijn beurt op tem peratuur wordt gehouden met vloeibare stikstof. Hoewel de biomedische afde ling van de TUE bij het onder zoek in het MR-lab nauw zal samenwerken met haar tegen hanger van de Universiteit Limburg, is het zeker niet de bedoeling dat in Eindhoven straks alleen maar medisch on derzoek zal worden verricht, verzekert prof. dr. ir. Klaas Ko- pinga. Kopinga, hoogleraar natuurkunde aan de TUE, gaat samen met zijn pas benoemde collega prof. dr. Klaas Nicolay het bewind voeren over het nieuwe TUE-lab. Onderzoek van 'poreuze objecten', daar zal het in het nieuwe lab vooral om gaan, delen zij mee. Baksteen „Een bot is een poreus object, maar ook bijvoorbeeld een baksteen", verklaart Kopinga. „Dus als je een bot met mag neetresonantie kunt scannen, kun je dat met een baksteen ook." Heeft dat dan nut, bakstenen scannen, zou de argeloze leek zich kunnen afvragen. Nou en of, vindt Kopinga: ,,We kunnen met de MR- scanner bijvoor beeld in beeld brengen hoe vocht zich door een poreuze baksteen heen beweegt. Dat kan helpen om allerlei bouw kundige ellende te bestrijden die van zoiets het gevolg kan zijn." Zo hebben de TUE-onderzoe- kers zich al beziggehouden met het onderzoeken van oude fres co's (muurschilderingen). Vochtschade heeft in de loop De hoogleraren Klaas Nicolay (links) en Klaas Kopinga bij de nieuwe magneetresonantie-scanner op de natuurkundefaculteit van de TUE. foto René Manders/GPD der eeuwen vele daarvan ern stig aangetast. Naarmate ge leerden meer te weten komen over hoe die vochtschade be gint en zich ontwikkelt, wordt het voor restaurateurs gemak kelijker om beschadigde fres co's niet alleen te herstellen, maar ook zó te behandelen dat verdere vochtschade in de toe komst tot een minimum be perkt kan blijven. De kosten voor het nieuwe la boratorium vielen op zichzelf eigenlijk best mee, aldus Ko pinga. Zeker de helft (meer dan een miljoen) ging op aan het aanpassen van de vleugel van het natuurkundegebouw waar het lab gevestigd is. De groot ste scanner, waar desgewenst een compleet mens in past, wordt afgeschermd met een metalen kooi. Dat moet wel, want anders zouden hartpati ënten met een pacemaker die zich zelfs maar in de buurt van het gebouw waagden te bege ven, zich allerlei elektromag netische problemen op het lijf halen. Hekwerk De kooi in kwestie weegt liefst 34 ton en vereiste derhalve een aangepaste fundering. Zelfs met al die afscherming is het nodig de oostvleugel van het natuurkundegebouw te omge ven met een grimmig, scherp gepunt hekwerk. Wie met elek tronische implantaten (een pacemaker, bijvoorbeeld) over dat hek klimt, doet dat geheel op eigen risico. Het nieuwe lab kent nog een primeurtje: het zal het toneel worden van de eerste officiële dierproeven op de Eindhoven se campus. „Maar we gaan hier zelf geen proefdieren houden", bezweert Kopinga. „Die ko men allemaal uit Maastricht." Vaak zijn het genetisch gemo dificeerde exemplaren met bij voorbeeld een sterk overdre ven neiging tot doorliggen of vetzucht. De muizen worden daarbij blootgesteld aan mag neetvelden van 6,3 Tesla - dat is meer dan twee keer zoveel als wat voor mensen veilig wordt geacht. Desondanks lijken ze er geen schadelijke gevolgen van te ondervinden. „Na afloop van het experiment laten we ze meestal gewoon los", bekent Kopinga. „Dat zullen sommige actievoerders ons niet in dank afnemen, maar kwaad kan het volgens mij niet. Het zijn stuk voor stuk muizen die al generaties lang in kooitjes gefokt zijn. Bovendien hebben ze vrijwel allemaal een of andere aandoening. Het is misschien een beetje zielig, maar volgens mij halen ze de voordeur amper. donderdag 14 juni 2001 BERN - Een onschuldig virus verandert bij muizen in een ziekteverwekker als de dieren te weinig selenium in hun voer hebben. Dat blijkt uit een studie van de universiteit van Noord-Carolina (VS) samen met Nestlé Research in het Zwit serse Bern. De mutatie betreft een griepvirus, behorend to; een stam die in Bangkok is gevonden in 197 9De muizen diein hun voer slechts een fractie van selenium kregen werden veel zieker dan muizen met voldoende selenium in hun eten. Selenium is een anti-oxidant, een stof die ervoor zorgt dat er geen schadelijke vrije radicalen vrijkomen tijdens de spijs- vertering. De nieuwe ontdekking bewijst eens te meer dat au- ti-oxidanten beschermen tegen virusziekten. Ook wijst hei nadrukkelijk op het belang, wereldwijd, van selenium in de voeding. GPD GRONINGEN - Groningse onderzoekers hebben in Israëli sche wespennesten minuscule ilmeniet-kristallen ontdekt, Zij vermoeden dat de magnetische kristallen werken als een soort kompas voor de wespen. I. Stokroos en H. van der Wal onderzochten in Israël met elek tronenmicroscopen de zintuiglijke organen van de Vespa 0n- entalis, oftewel de oriëntaalse hoornaar. Zij ontdekten dat de broedcellen van deze wespensoort elk een klein kristalletje bevatten, dat naar beneden uitsteekt vanuit het midden van de cel. Het kristal zit met wespenspeeksel aan het koepelvor mige dakje vastgeplakt en heeft dezelfde samenstelling als het magnetische mineraal ilmeniet. De onderzoekers weten niet zeker waar de kristallen toe die nen, maar zij vermoeden dat de wespen een zintuig hebben dat gevoelig is voor magnetisme of dat ze in staat zijn infra rood waar te nemen.ANP BELTSVILLE - Amerikaanse indianen van de Navajostan hebben net zo'n sterk beendergestel als de 'moderne' mens hoewel ze nauwelijks zuivel consumeren. Belangrijkste oor zaak zijn andere eetgewoonten, aldus onderzoekster Judith Hallfrisch van het voedingsinstituut in Beltsville, Maryland. De onderzoekers vermoeden dat dat komt door het water dat ze drinken en afkomstig is uit natuurlijke bronnen en berg- beekjes. Hallfrisch en haar team onderzochten het drinkwa ter in het indianenreservaat en troffen daarin een extreem hoog gehalte aan mineralen. De indianen voegen traditiege trouw as van de jeneverbesstruik toe aan hun dagelijkse maaltijd. Dit grijze poeder bevat eveneens erg veel minera len. GPD GREENWICH - Boeren die last hebben van insecten tijdens graanopslag kunnen voordeel hebben van een milieuvriende lijke manier om plagen de kop in te drukken. De methode werd al in het oude China toegepast. Bij deze aanpak wordt fijn vermalen aarde gemengd met he: graan. De gebruikte speciale grondsoort (diatomacene aardel absorbeert de waslaag van het uitwendige insectenskelet, waardoor het insect door uitdroging het loodje legt. De speciale bodemsoort bevat fossielen van fytoplanktonen komt van nature voor in kalkrotsformaties over de hele we reld, vooral langs de kust. Proeven in Zimbabwe bewezen dal deze rotssamenstelling even goed werkt als gangbare chemi sche organofosfaten die worden ingezet als insecticiden.Ech ter, de kalkrijke verpulverde grond is veel veiliger in gebruis omdat het niet giftig is voor mens en dier. De methode is ont wikkeld door onderzoekers van de universiteit van Green wich. GPD door Martijn Hover TRONDHEIM - In de veertiende eeuw vond Willem Beukelszoon uit Biervliet het haringkaken uit, zo gaat het verhaal. Voor de vis in de Noordzee is het leven daarna nooit meer hetzelfde ge weest. Dankzij het kaken bleef de haring langer houdbaar, waardoor de arme vis van een bederfelijk product plotseling begeerde handelswaar werd. Inmiddels is het haringkaken vervangen door koelinstalla ties, die ervoor zorgen dat de vangst nog wijder en zijder kan worden verhandeld. Met alle gevolgen van dien: de haring in de Noordzee is intus sen bijna op, waarschuwen bio logen. Dat heeft onderzoeker Terence Painter van de Technische Uni versiteit in het Noorse Trond- heim er echter niet van weer houden nog maar een nieuwe manier uit te vinden om vis te preserveren. Painter en zijn col lega's Yngve Börsheim en Björn Christensen hebben ontdekt dat turf een uitstekend conserve ringsmiddel is. Feitelijk gaat het om veenmos, een plantje dat groeit in het laagveen. De Noorse onderzoe kers kwamen onder meer op hun idee doordat in veenmoerassen af en toe eeuwenoude 'veerdij ken' worden gevonden die door de conserverende werking van het veenmos beter bewaard zijn gebleven dan de fraaiste Egyp tische mummies. Painter denkt dat een speciaal soort suiker, oxopolysaccharide, verant woordelijk is voor de opmerke lijk frisse staat waarin lijken er andere organische resten zié na jaren in het veen nog bevin den. De Noren sloegen vis op in bed jes van respectievelijk turf veenmos; een extract van oxo polysaccharide uit het veenmos en houtwol als controlemiddel De vis werd periodiek verwij derd, gewassen en gecontro leerd op kleur en geur. Vervol gens werd gekeken hoelang hei duurde voordat zich bacteriën vormden op de vis als hij uit hel conserveermiddel verwijdert was. In turf of veenmos opgeslage vis bleek ongeveer een maat: vers te blijven en bacterievor ming na opslag werd met zevs tot twaalf dagen uitgesteld „Als je vis normaal opslaat, isd-: stank na twee dagen alnietmes te harden", aldus Painter in he tijdschrift New Scientist. „N< vier weken op kamertempera tuur in de turf ruikt hij echte nog volkomen fris. Het is ver bijsterend." Volgens de Noorse onderzoeker kan hun methode wereldwijd!: de visserij worden toegepast Alleen is nog de vraag in hoever re de smaak van de vis door de turf opslag wordt aangetast. (Advertentie) door Ben Apeldoorn EDINBURGH - In Schotland is een onder zoek gestart naar de oorzaken achter de ver schillen in haarkleur. Waarom heeft de een blond haar en de ander donker of rood ge kleurd haar? En waarom loopt iemand met rood of blond haar meer kans om huidkan ker te krijgen? Hoogleraar Jonathan Rees, als dermatoloog (een huidspecialist) verbonden aan de universiteit van Edinburgh, is speciaal ge ïnteresseerd in het hoe en waarom van na tuurlijke haarkleur. En in de lichamelijke eigenschappen die met de tint van onze ha ren in verband lijken te staan. „Weinig mensen zullen stilstaan bij de vraag waarom j uist het haar van Noord-Eu ropeanen zoveel kleurschakeringen ver toont", zegt Rees. ..Terwijl de meeste men sen in de rest van de wereld donker haar hebben. Met het onderzoek willen we aan tonen welke genen voor bepaalde haarkleu ren verantwoordelijk zijn. We denken dat die genen op hun beurt andere lichamelijke eigenschappen beïnvloeden." „Bijvoorbeeld de aanmaak in de huid van pigment, een kleurstof die ook de haarkleur bepaalt, onder invloed van ultraviolette zonnestraling. Daarmee staat de gevoelig heid van de huid voor zonlicht voor een deel in verband. De huid van bezitters van don ker haar maakt makkelijker en meer pig ment aan dan de huid van mensen met rood of blond haai-. Die laatste categorie ver brandt dus makkelijker, wat de kans op huidkanker verhoogt. Welke genen daarbij nu eigenlij k welke rollen spelen is een vraag die grotendeels nog onbeantwoord is." Rees en zijn team maakten in 1996 naam door een gen te lokaliseren dat verantwoor delijk is voor de ontwikkeling van rood mensenhaar. „Zo'n gen", legt Rees uit, „ver andert door de eeuwen heen heel geleidelijk van biochemische structuur. Aan de hand daarvan kan als het ware worden teruggere kend. Op die manier kwamen we erachter dat de eerste roodharige mensen ongeveer 50.000 jaar geleden moeten zijn versche nen." „De studie van genetische eigenschappen en de veranderingen daarvan levert ook in formatie op over vroegere migratiepatro nen", aldus Rees. „Dus: waar kwamen de voorouders van de mensen van nu ooit vandaan. Het kan zelfs zo zijn dat de vele kleurschakeringen in het haar van Noord- Europeanen wijzen op het feit dat deze be volkingsgroepen al vele honderden genera ties in Noord-Europa woonachtig zijn. En dan rijst weer de vraag wat voor genetische oorzaken er achter al die verschillen in haarkleur zitten." Professor Rees is ook geïnteresseerd in de vraag wat goed gebouwde blonde vrouwen en donkerharige mannen nu zo extra aan trekkelijk maken voor de andere sekse.,Het lijkt op het intrappen van een open deur", vindt Rees. „Men vindt het heel normaal dat een mooie vrouw die ook nog voorzien is van een hele vracht blond haar extra aantrekke lijk is. Het oog wil immers ook wat. Wij wil len echter proberen te achterhalen wat er achter dat oog zit." Stambomen Voor het onderzoek willen Rees en zijn team zoveel mogelijk mensen tussen 20 en 30 jaar met verschillende haarkleuren benaderen, waarbij ook hun familieleden zullen wor den betrokken. Daarnaast worden van deze families stambomen opgemaakt. Van elk fa milielid, zo veel mogelijk in dezelfde leef tijdscategorie, wordt bovendien een stan daard kleurenfoto van het haar gemaakt. Ook wordt, voor zover mogelijk, de veran dering van de haarkleur bij oudere familie leden in kaart gebracht. Veel mensen op ho gere leeftijd worden immers grijs en kunnen in hun jonge jaren best licht of donker haar hebben gehad. Rees beperkt zich voorlopig tot een aantal families in Schotland en Noord-Engeland, maar wil het onderzoek op de langere termijn ook uitbreiden tot een aantal andere Noord-Europese landen. PTT Post pakt op 2 juli, als de dubbele waarde-aandui- ding op postzegels haar intrede doet, flink uit. Niet alleen ver schijnen de in een van de vorige rubrieken al ruim behandelde drie boekjes en twee velletjes met zegels voor binnenlands gebruik (0,39 euro 0,85 gul den), voor brieven binnen Eu ropa (een priority-zegel van 0.54 euro/1.20 gulden) en voor brieven buiten Europa (een priority-zegel van 0,75 eu ro/1,65 gulden), maar ook nog eens een flink pakket gelegen heidszegels, een nieuwe brief kaart en vijf nieuwe velletjes met in elk vijf zelfklevende Beatrix-zegels, overigens nog alleen in gulden-waarden. Alle gelegenheidszegels, twee met het oude motief, de rest in een nieuw jasje, en het gros in twee versies, worden zelfkle vend. Om te beginnen de Ge- boortezegel. De waarde wordt 0,39 euro/0,85 gulden. Het ou de ontwerp, de ooievaar die een baby brengt, is gehandhaafd. Deze zegels met als titel 'Vijf voor de baby' zitten in een boekje (oplage 575.000 stuks) ra nedeuand 2001 ven. Daarom is voor het nieuwe motief op de zakelijke zegel voor pijlen gekozen. Veel pij len, die twee kanten opgaan waarmee uitwisseling wordt aangegeven. De zegels (0,39 euro/0,85 gulden) zitten op een rol in een doosje van honderd stuks. Oplage: onbepaald. Dan verschijnen er nieuwe ze gels 'Tien voor uw Post' (0,39 euro/0,85 gulden). De zegels zitten in een boekje (oplage 5.125.000 stuks) en in een vel van vijftig stuks (260.000). Het boekje werpt een blik op het Nederlandse landschap: de la ge horizon, de hoge luchten. Onder de horizon is Nederland verdeeld in strakke kavels, bo ven de horizon is de lucht 'ver anderlijk als het weer'. Op wol ken is de waarde-aanduiding geprojecteerd. Omdat er nu een dubbele waarde op de zegels moet staan, zijn er twee wolken afgebeeld, een grote en een kleine. Na de invoering van de euro, zal in de kleine wolk het euroteken staan. 'Tien keer Gefeliciteerd' krijgt ook een ander beeld. De felici tatiezegels verwijzen op hun beurt weer naar enveloppen en briefpapier. Deze zelfklevende zegels (0,39 euro/0,85 gulden) zitten alleen in boekjes; oplage 1 miljoen. Ook op de nieuwe verhuisze- gel, 'Twintig voor uw Verhui zing' in een vel (0,39 euro/0,85 gulden; oplage onbepaald), krijgt een ander beeld. Op de zegel een huisje, dat je herkent als een persoon, met een ge zicht als een mannetje waar mee je je kunt identificeren. Verhuizen is niet alleen elders wonen, het is je persoonlijk verplaatsen. Op de nieuwe briefkaart - een set van vijf stuks - staat de ze gel 'Tien voor uw post' met het Nederlandse landschap met de twee wolken. Er zijn 1.105.000 sets van vijf briefkaarten aan gemaakt. Tot slot de nieuwe zelfklevende Beatrix-zegels. Zes stuks, alle in velletjes van vijf stuks. Om te beginnen de eerder genoem de zegel van 0,39 euro/0,85 gul den (blauwgroen), maar ook nog eens vijf zegels waarop de waarde nog alleen in guldens wordt aangeduid. Dat zijn ze gels van 1,00 gulden (donker- purperviolet), 1,10 gulden (ko baltblauw), 1,45 gulden (groen), 2,50 gulden (lila) en 5,00 gulden (helder karmijn rood). In mijn ogen is dit een to taal overbodige uitgifte, waar de verzamelaar helemaal niet blij mee zal zijn. Want bovenop het bedrag dat moet worden uitgegeven voor de nieuwe ge legenheidszegels komt nog eens een bedrag van 55,25 gul den dat voor de nieuwe zelfkle vende Beatrtx-zegels moet worden neergeteld. Op mijn vraag waarom alleen gulden waarden op de zegels staan, kreeg ik als antwoord dat daar bewust voor is gekozen, omdat er al euro-zegels worden uitge geven voor de drie soorten post (binnenland/Europa/buiten Europa). Een antwoord dat naar mijn gevoel de overbodig heid van deze uitgifte beves tigt. Hero Wit en in vellen van vijftig stuks ('Vijftig voor de Baby', oplage 110.000). Ook de Huwelijkszegel (0,39 euro/0,85 gulden) kent twee versies, een boekje van vijf (op lage 375.000) en een vel van vijftig zegels (55.000). Op deze oranjegele zegel een nieuw mo tief: twee blijde gezichten, zo dat hij voor meerdere gelegen heden kan worden gebruikt. Op de Rouwzegel (0,39 eu ro/0,85 gulden) is het oude ont werp gehandhaafd. Deze ze gels zullen alleen in vellen van vijftig ('Vijftig voor de Rouw- kaai*t') te koop zijn. Oplage 120.000 stuks. Het over en weer sturen van in formatie is tegenwoordig een van de belangrijkste zoge noemde tools uit het zakenle- Dr. Jonathan Rees vraagt zich ook af waarom goed gevormde blon dines, zoals deze Engelse tv-presentatrice Melinda Messenger, ex tra aantrekkelijk zijn om te zien. foto BBC

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2001 | | pagina 6