in het
Dubben tot
stemhokje
25
Vossen of Erpelkappers?
zaterdag 9 juni 2001
foto's Peter Nicolai
plan samen met mijn moeder
tekst en uitleg te gaan vragen
aan de mensen die daar in het
stembureau zitten. Oh, daar zit
ten afgevaardigden van Axel?
Nou, dan weet ik eigenlijk al
wat ze tegen me zullen gaan zeg
gen. Daar heb ik dus ook niks
aan. Als ik kijk naar de verbin
dingen met het openbaar ver
voer zeg ik Oost-Zeeuws-
Vlaanderen, maar voor de rest.
Pfffik weet het écht niet.
Omdat R. de Bouvre altijd in de
Kanaalzone heeft gewerkt,
kiest hij voor Midden- Zeeuws-
Vlaanderen. Ik hoor slechte
geluiden over het beleid van
Hulst wat betreft de kleine ker
nen. Onder Axel heeft Koe
wacht daar niets te klagen over
gehad. Ach, het is allemaal een
stom politiek spelletje. De heren
'politiekers' weten precies hoe
het allemaal zit. Moeten we ei
genlijk nog gaan stemmen of
staat de keus nu al vast?"
Noem hem maar 'Ko van de
Koewacht'. „Nee, ik zeg mijn
naam niet, want dan krijg ik ru
zie met mijn vrouw. Zij wil naar
'Terneuzen' en ik niet, alleen
weet ze dat nog niet. Door dat
hele spel is het complete dorp
zowat rechttegenover elkaar
komen te staan. Alsof ze daar in
Hulst én Terneuzen op zitten te
wachten, of misschien juist wel!
Zo'n referendum is nu toch al
lang niet meer objectief? Daar
voor is er al te veel gezegd,
gezwegen en bekonkeld. Het is
zoals Napoleon heeft gezegd:
verdeel en heers. Nou, dat ver
delen is al gelukt, of zou hij dat
zo niet hebben bedoeld?"
Sheila van Doorsselaer
Koewacht, Oost of Midden, daar gaat het vandaag om.
Op de kop af 2081 stemge
rechtigde Koewachte
naren mogen vandaag naai
de stembus. Welk bolletje
wordt rood: dat voor aan
sluiting bij Oost- of dat voor
aansluiting bij Midden-
Zeeuws-Vlaanderen? De op
komst voor het referendum
zal zonder twijfel hoog zijn,
want de toekomst van hun
dorp gaat de Koewachtena
ren nauw aan het hart. In de
supermarkt van Koewacht
peilde de PZC op de valreep
de meningen.
Bij welke gemeente is het
vlassersdorp na de gemeen
telijke herindeling het best af?
De meningen zijn verdeeld en
vooral gebaseerd op gevoel en
de hoop op financieel gewin
voor het dorp. Opvallend is dat
bijna iedereen blijft spreken
over een samengaan met 'Hulst'
of 'Terneuzen'.
Enige tijd geleden hield BN/De
Stem een enquête onder de dor
pelingen. Een ruime meerder
heid sprak zich uit in de toe
komst bij het Oosten te willen
horen. Nu, maanden later, blij
ken de meningen sterk uiteen te
lopen. Werden de dorpelingen
wakkergeschud door een sterk
lobbyende actiegroep, of zijn ze
het getouwtrek van de gemeente
Hulst beu? Van beide kanten
zijn gouden bergen beloofd,
maar de nuchtere Koewachte
naar trekt zijn eigen plan.
Dominique Verbiest bestiert de
zwembad, het is een belangrijke
voorziening die koste wat kost
moet blijven. Voor de rest maakt
het mij niet uit. Ik ga wel stem
Koewachtse supermarkt. De
'kwestie Koewacht', zoals het in
de volksmond is gaan heten,
vormt in de super al weken - zo
niet maanden - het gesprek van
de dag én: zaait verdeeldheid.
,,Ik kwam laatst hier in de win
kel iemand tegen die graag naar
'Hulst' wilde. Hij zei: 'als we
naarMidden-Zeeuws-Vlaande-
ren gaan, kom ik hier nooit meer
mijn boodschappen doen.' Hij
zei het met een lachje, maar ik
denk dat, hoe de uitslag ook is,
de mensen elkaar toch wel met
scheve gezichten zullen aankij
ken, omdat iedereen van elkaar
wel weet voor welke nieuwe ge
meente ze gaan stemmen. Ik kies
voor Midden- Zeeuws-Vlaan-
deren. Toen Gedeputeerde Sta
ten ons bij Oost- Zeeuws-
Vlaanderen wilden voegen
dacht ik: 'hè, ik wil helemaal
niet naar 'Hulst'. Wij horen al
sinds 1970 bij Axel en Axel gaat
naar 'Terneuzen', dus vind ik
dat we gewoon mee moeten
gaan. Het wordt de grootste ge
meente van Zeeuws-Vlaande-
ren en ik denk dat ons dorp dan
makkelijker aan geld, in de
vorm van subsidies, kan gera
ken. "Mevrouw M. Klein kwam
bijna twee jaar geleden vanuit
Etten-Leur naar Koewacht en
bij haar spelen sentimenten niet
mee. „Als het zwembad maar
open blijft, daar gaat het mij
om. Helaas heeft nog geen van
de toekomstige nieuwe gemeen
ten dat kunnen beloven. Hier in
het dorp is voor jonge kinderen
weinig te doen. Die van mij lig
gen 's zomers elke dag in het
men, want als je dat niet doet,
heb je geen recht om mee te pra
ten, maar ik zal vermoedelijk
zelfs in het stemhokje, met mijn
potlood in de hand, nog staan
dubben."
Ook M. Costers woont nu twee
jaar in het vlassex-sdorp. Zij
durft voorzichtig te stellen dat
haar keus waarschijnlijk naar
Midden-Zeeuws-Vlaanderen
zal uitgaan. „Ik heb eigenlijk
geen idee waarom. De facilitei
ten, zoals de bibliotheek, zou
den behouden blijven. Zeggen
ze. Maar of dat ook waar is? Het
blijft een financiële kwestie. Of
ik niet boos zal zijn als na aan
sluiting bij 'Terneuzen' de voor
zieningen toch verdwijnen?
Ach, ik voel me toch altijd al
door de politiek genept, het zal
deze keer waarschijnlijk niet
veel anders zijn", zegt Costers.
„Hulst!! Waarom?Daarom!"
Mevrouw A. Jonker-Rietdijk is
behoorlijk stellig, al is het alleen
maar om de werkgroep 'Koe
wacht bij Midden-Zeeuws-
Vlaanderen' een hak te zetten.
„Zij geven valse voorlichting en
dat vind ik niet netjes. Ze doen
alsof ze de waarheid in pacht
hebben en die hebben ze niet.
Punt." De jongste van de onder
vraagden, M. Van Daele, begin
twintig, zegt eerlijk dat ze er
allemaal niks meer van snapt.
„Kiezen, voor wie of wat? Kan
iemand me dat nou eindelijk
eens góed uitleggen?! Niemand
weet toch hoe het uiteindelijk
allemaal gaat uitpakken. Ik wil,
voordat ik het stemhok in stap,
wéten wat ik doe en ik ben van
In de visie van de Hulster bestuurders
hoort Koewacht bij Oost-Zeeuws-
Vlaanderen. De dorpsbevolking heeft een
mentaliteit die aansluit bij die van de be
woners van de grensdorpen Clinge, Hei
kant en Sint-Jansteen. De dorpelingen z'ijn
hoofdzakelijk katholiek, spreken met een
Vlaamse tongval en zijn Bourgondisch van
aard. De geschiedenis van Koewacht sluit
aan bij die van de overige grensdorpen en
Koewacht is als vanouds - als het gaat om
voorzieningen - hoofdzakelijk gericht op
Hulst.
Op het Axelse stadhuis worden deze argu
menten, die Hulst aandroeg om de claim op
Koewacht te kunnen staven, als nietszeg
gend omschreven. De geschiedenis van
Koewacht sluit duidelijk aan bij die van
Axel en niet bij die van Hulst. De gericht
heid op Hulst is betrekkelijk. De Koewach
tenaren doen net zo goed hun boodschap
pen in Axel als in HulstEn wat de voorzie
ningen betreft - Koewacht mag zich dank
zij eigen inzet èn de inspanningen van de
gemeente Axel gelukkig prijzen met veel
zaken dichtbij huis: een bibliotheek, een
gemeenschapshuis, een verzorgingshuis,
een goed sportcomplex en een openlucht
zwembad. Het zijn allemaal voorzieningen
waaraan menige Oost-Zeeuws-Vlaamse
kern gewoonweg niet kan tippen.
Hoort Koewacht bij Oost- of Midden-
Zeeuws-Vlaanderen? Om op die vraag een
antwoord te kunnen geven doen we een be
roep op de statistische gegevens van het
Centraal Bureau voor de Statistiek in
Heerlen. Met die gegevens wordt een pro
fiel gemaakt van het dorp Koewacht, dat
wordt afgezet tegen twee vergelijkbare
dorpen in Oost-Zeeuws-Vlaanderen (Clin
ge) en Midden-Zeeuws-Vlaanderen
(Zaamslag).
Koewacht, Clinge en Zaamslag tellen alle
drie ongeveer 2500 inwoners.Clinge is het
minst vergrijsde dorp. Zaamslag is verhou
dingsgewijs het dorp met de grootste groep
kinderen. De bedrijvigheid in de drie dor
pen is ongeveer even groot. De detailhan
del is het grootst in Clinge. In Koewacht en
Zaamslag moeten veel zelfstandigen het
hebben van (groot)handel, nijverheid (toch
nog vlas) en transportactiviteiten. In Koe
wacht is 28 procent van de werkenden ac
tief in deze sector, in Zaamslag een paar
procent minder, in Clinge slechts 17 pro
cent.
Clinge mag getypeerd worden als het arm
ste dorp. Het gemiddelde inkomen van de
Clingenaar ligt met 27.150 gulden bedui
dend lager dan dat van de Koewachtenaar
(30.100) en de Zaamslagggenaar (31.600
gulden). Voeg daar nog aan toe dat het aan
tal uitkeringsgerechtigden in Clinge met
35 procent (inclusief gepensioneerden)
veel hoger ligt dan in Koewacht (17 pro
cent) en Zaamslag 14 procent)dan mag op
grond van de sociaal-economische gege
vens vastgesteld worden dat Koewacht
zich beter laat vergelijken met een Mid
den-Zeeuws-Vlaams dorp, dan met een
Oost-Zeeuws-Vlaamse kern.
En wat dat Bourgondische betreft, ook
daar kunnen vraagtekens bij geplaatst
worden. Koewacht telt slechts vier horeca-
panden volgens het CBS, de helft minder
dan in Clinge en - opvallend- Zaamslag.
Koeiewaard
De geschiedenis van Koewacht gaat niet al
te ver terug in de tijd. Dingeman Oggel
meldt in zijn 'Geschiedenis van een jong
dorp' uit 1972, dat de naam Koewacht af
geleid is van Koeiewaard (een laaggelegen
stuk land aan een rivier) en dat deze aan
duiding pas eind 17de eeuw op kaarten
verscheen. De meeste dorpen in het grens
gebied hebben een historie die veel verder
terug reikt. Zuiddorpe werd reeds in 1236
vermeld, Westdorpe in 1276. Het huidige
Koewacht lag op de Woeste Landen, een
veen-en zandrijk gebied tussen Stekene-
Moerbeke en de zeearm die het Land van
Axel scheidde van de Zuidelijke Nederlan
den. Ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog
bouwden de Spanjaarden op de zuidelijke
oever van die waterpartij een gordel van
forten. Lang waren die forten niet in
Spaanse handen. Op het eind van de vrij
heidsstrijd vielen ze allemaal in Staatse
handen. Ten tijde van het Twaalfjarige Be
stand werd de stad Axel het recht gegund
om het schorgebied rond de fortengordel
droog te leggen en in cultuur te brengen.
Het Overkwartier - zoals het gebied rond
Koewacht jarenlang genoemd werd - was
tussen 1612 en 1790 centrum van inpolde
ringen en viel onder jurisdictie van Axel.
Nadat de grote polders aan de zee waren
onttrokken, hoefden de verbindingen tus
sen Axel en het kwartier niet meer met ve
ren onderhouden te worden. De verkortin
gen (dijkwegen) waren ervoor in de plaats
gekomen.
Halverwege de 18de eeuw was Koewacht
niet meer dan een gehucht met zo'n 180 zie
len. Pas een halve eeuw later, toen de laat
ste polders waren ingepolderd en de ver
bindingen met Axel waren verbeterd, trok
het inwonertal langzaam maar zeker aan.
Axel heeft bestuurlijk bijna altijd wat met
Koewacht te maken gehad. Hulst niets.
Onder Staats beheer bestond het bestuur
van Axel en het Axeler Ambacht uit een ne
gen man tellend college van notabelen, van
wie één speciaal belast was met het Koe
wachter kwartier. In de Franse Tijd bleef
Koewacht ook onder het kanton Axel res
sorteren. Pas in 1825 werd Koewacht een
zelfstandige gemeente, maar ook toen
bleek dat het bestuur zich eerder op Axel
dan op Hulst richtte. Zo werd de eerste
steenweg in Koewacht in westelijke rich
ting aangelegd en verbond die het dorp met
Zuiddorpe. Dat was in 1877. Pas 16 jaar la
ter werd de weg naar Sint-Jansteen aange
legd.
Het zelfstandige Koewacht richtte zich
niet op Hulst of Axel, maar vooral op de ge
meenschap zelve. Uit Oggels geschied
schrijving blijkt dat het gemeentebestuur
eind 19de en begin 20e eeuw zich vooral
bezighield met armoedebestrijding, maat
regelen om de vlasteelt op peil te houden,
onderwijs, handel en woningbouw.
Toen in 1963 een gemeentelijke herinde
ling zich aandiende, voelde de gemeente
raad van het toenmalige Koewacht niets
voor een opheffing. Zou de zelfstandigheid
op de tocht komen te staan, dan vonden de
Koewachtse bestuurders dat er beter een
grensgemeente kon worden gevormd met
de kemen Koewacht, Zuiddorpe, Overslag
en Heikant. Dit alternatief bleek echter
geen haalbare kaart. Ook al, omdat de
Koewachtenaren er moeite mee hadden
dat bij de vorming van zo'n gemeente de
bestuurszetel in het naburige Zuiddorpe
zou komen te staan. Halverwege de jaren
'60 leek de herindeling onontkoombaar te
worden. Weermaals sprak de Koewachtse
raad zich uit voor een herschikking. De
voorkeur ging er ditmaal naar uit om Koe
wacht in zijn geheel bij Hulst te voegen.
Het Koewachtse bestuur koos destijds
voor Hulst, omdat het gemeentebestuur
van Axel zich duidelijk uitgesproken had
voor de vorming van één Kanaalzone-ge
meente. Axel wilde een deel van zijn
grondgebied offeren om de vorming van
zo'n gemeente mogelijk te maken. De kern
zelf zou dan met het naburige Zaamslag
één gemeente vormen met een duidelijk
protestantse signatuur. Uiteindelijk ging
de vorming van één Kanaalzone-gemeente
niet door. In 1970 kwamen er twee, Terneu
zen en Sas van Gent. Axel zelf verloor wel
zijn binding met de Kanaalzone en werd
samen met Koewacht -en niet met
Zaamslag - ondergebracht in een nieuw
bestuurlijk geheel met zo'n 11.000 inwo
ners.
Toen had Koewacht weinig in te brengen.
Nu liggen de kaarten anders. De bevolking
van Koewacht kan nu zelf aangeven of ze
zich het beste thuisvoelt tussen de Vossen
of de Erpelkappers.
Conny van Gremberghe
