Nederland versleuteld
Beelden zoals je die
soms in je hoofd hebt
Sonsbeek 9 verdraagt geen stress
Jan Fabre centraal in Avignon
Liza May Post
Post Nature in Venetië
donderdag 7 juni 2001
icht absurd maar nooit volkomen los van de
werkelijkheid. Kwetsbaar maar in hun
eigenzinnige verstilling tegelijk oersterk. Dat zijn
de uiterst gedetailleerd films en foto's van Liza May Post
(Amsterdam, 1965). Op uitnodiging van Jaap Guldemond,
conservator van het Eindhovense van Abbemuseum en dit
jaar drijvende kracht achter de Nederlandse inzendingen
voor de 4 9ste Biënnale van Venetië, richt zij dezer dagen in de
dogenstad een bescheiden overzicht van haar werk in.
Voor haar tentoonstelling
moet het heldere, in 1954
met veel glas en strakke witte
muren door Gerrit Rietveld ge
bouwde Nederlands paviljoen
in de Venetiaanse Giardini di
Castello voor het eerst in zijn
bestaan drastisch verduisterd
worden met donkere folies.
„Maar het wordt geen zwarte
doos hoor", vertelt Post in haar
Amsterdamse atelier enkele da
gen voor zij naar Italië afreist.
„Ik heb echt een hekel aan stik
donkere zalen. Je krijgt altijd
een klap op je kop als je er bin
nen komt, je ogen moeten wen
nen, je botst tegen andere be
zoekers en voelt je altijd een
beetje benauwd en opgesloten.
Natuurlijk heb ik wel wat sche
mer nodig om mijn films goed te
kunnen laten zien. Maar als kij
ker moet je het contact met bui
ten, met de realiteit niet volledig
verliezen. De overgang tussen
het felle zonlicht, de warmte en
de drukte buiten, en het gedim
de licht en de rust binnen moet
geleidelijk gaan, bijna natuur
lijk zacht zijn. Dan is het goed."
Van buiten zien wat er zich aan
de binnenkant afspeelt en aan
de binnenkant niet helemaal de
voeling met de buitenwereld
verliezen. Dat is wat Post de be
zoekers van de Biënnale aan den
lijve wil laten voelen. En daar
mee wordt tevens het span
ningsveld waarop Post zich als
kunstenaar beweegt betreden.
Want als haar werk ergens om
draait dan is het om de gespan
nen verhouding tussen de mens
en zijn omgeving, tussen het in
dividu en zijn medemens, tussen
dat wat je aan de buitenkant
aan een mens zien kunt en dat
wat hij of zij aan de binnenkant
voelt.
Geheel van deze tijd verpakt
Post dit sociaal-psychologisch
gedachtegoed in subtiel geën
sceneerde foto's en films. Tijd
rovend is het proces waarin haar
beelden tot stand komen; niet
alleen gaat er veel denkwerk
aan vooraf, Post tekent vervol
gens ook voor de ontwerpen van
alle decors en kostuums. „Vroe
ger maakte ik echt alles zelf en
speelde ik ook nog de hoofdrol.
Dat was deels om dicht bij me
zelf te blijven, deels uit geldge
brek. Dat doe ik nu niet meer.
Maar nu zijn de scènes weer uit
gebreid, spelen er vaak meerde
re personen in een grotere ruim
te en vraagt dat weer meer tij d
Kost een filmpje haar al gauw
een half jaar, voor de Biënnale is
zij er toch in geslaagd een nieuw
werk te maken. Een titel heeft
het nog niet, maar alles draait
om een soort wachtkamer waar
in vier personen verblijven.
Vanuit het niets dwarrelt een
soort zwarte confetti op hen
neer maar ze kijken niet op of
om, op een na. Die ziet de treuri
ge feestelijkheid blijkbaar wel
en veegt zo af en toe de prullen
van zichzelf en de anderen af."
Zo verteld is het een typisch
Post-werk; enigszins beklem
mend, vreemd maar toch her
kenbaar. Gaat het echter om de
betekenis dan hult de kunstena
res zich in raadselen.
„Iedereen vraagt altijd naar het
waarom, maar dat is nu juist het
moeilijkst om uit te leggen. Ik
vertel geen verhalen, ik ben
geen woordkunstenaar. Ik maak
beelden. Beelden zoals je die
soms in je hoofd hebt, maar ei
genlijk nooit goed kunt naver
tellen. Geen fantasieën, meer de
dagelijkse realiteit met een
twist. Zoiets als dromen, een
soort mengelmoes van wat je
meemaakt en wat mogelijk zou
kunnen zijn. Geïntensiveerde
momenten noem ik het altijd
maar, momenten die zich op je
netvlies branden en je zintuigen
prikkelen, zonder dat je precies
weet waar ze vandaan komen of
wat ze betekenen."
Dat Post voortdurend over beel
den en niet over films praat, is
opvallend. Haar werk staat dan
ook dichter bij de schilderkunst
en de sculptuur dan bij de cine
ma, modefotografie of televisie.
„Mijn projecties zijn bijvoor
beeld vaak letterlijk levens-
gröot. En dat zié je zelden. Film
is altijd groter dande werkelijk
heid, televisie kleiner. Alleen in
de beeldende kunst is er ruimte
voor de menselijke maat, en die
interesseert mij. Bovendien wil
ik graag dat mijn figuren bijna
van het beeld spatten. Daarbij
zijn vooral belichting en stof
uitdrukking sfeerbepalend.
Schilderen met stoffen noem ik
hetweleens. Want als je het bad
stof van een jurkje bijna met je
ogen kunt voelen, krijgt zelfs de
gladste foto toch een tactiele
kwaliteit. Verder kunnen stof
fen en patronen als karakters
fungeren, soms bijna versmel
tend met hun omgeving dan
weer uitgesproken aanwezig."
Het is onder meer deze visuele
kwaliteit waarmee Post al van
meet af aan de aandacht heeft
getrokken. Helemaal onbekend
in de internationale kunstwe
reld is zij dan ook allang niet
meer. Samen met onder anderen
Rineke Dijkstra en Aernout
Mik, Michael Raedecker en Ma
rijke van Warmerdam behoort
zij al jaren tot de kleine voor
hoede van jonge Nederlandse
kunstenaars die het gelukt is om
ook buiten de landsgrenzen een
zekere reputatie op te bouwen.
Zo exposeerde zij al in 1996, am
per een jaar na haar afstuderen
aan de Rijksacademie, bij de ge
renommeerde Londense galerie
van Anthony d'Offay. En een
jaar later, tijdens een verblijf in
het New YorksePSl, wist zij ook
tot de selecte stal van kunsthan
delaar Marian Goodman door te
dringen. Bovendien leverde zij
diezelfde zomer al haar eerste
bijdrage aan de toenmalige
Biënnale van Venetië - een grote
foto voor een overzicht van jon
ge Nederlandse kunst.
Maar dit keer zal zijzelf noch
haar werk ingebed zijn in de
beelden van anderen. Integen
deel. Alle spots zijn op Post ge
richt, van wie in het paviljoen
vier films centraal staan, maar
van wie ook nog een aantal fo
to's te zien zijn in de groepsten
toonstelling 'Post-Nature' die
elders in Venetië plaatsvindt.
Het is een glansrol die haar ei
genlijk niet past. „Ik voel me er
toch wat ongemakkelijk bij, al
die aandacht. Jaren heb ik vrij
anoniem in mijn werk gezeten
en nu ineens komt er een stort
vloed van interviewers en foto
grafen op mij af. Terwijl mijn
werk en ik toch echt niet naad
loos op elkaar te schuiven zijn.
Mijn werken zijn nu eenmaal
geen zelfportretten, maar uni
versele beelden over de mentale
en fysieke strijd die mensen
moeten leveren."
Angelique Spaninks
Het werk van Liza May Post is van 9
juni t/m 4 november te zien in het
Nederlands paviljoen van de Giar
dini di Castello tijdens de 49ste
Biënnale van Venetië. Open di-vr en
zo 10-18 uur, zaterdag 10-22 uur
('s maandags gesloten).
Deze zomer is Jan Fabre de
centrale gast op het Festi
val van Avignon van 6 tot 28 juli.
Met zijn gezelschap Troubleyn
brengt hij op de prestigieuze
Cour d'Honneur van het Pau
senpaleis een speciaal voor die
locatie gemaakt stuk: 'Je suis
sang'.
Op de indrukwekkende Cour
d'Honneur, lang geleden uitge
roepen tot de mooiste theater-
plek ter wereld, hebben zowat
alle podiumgrootheden zoals
Gerard Philipe, Alain Cuny,
Jeanne Moreau, Simone Signo-
ret en Michel Piccoli op de scène
gestaan voor een altijd uitver
kochte tribune van 3000 toe
schouwers.
Fabre schreef Je suis sang ('Ik
ben bloed') als een middeleeuws
feeënvèrhaal gebaseerd op mu
zikale thema's' van toen. Acht
tien acteurs onder wie Dirk
Roofthooft, Anny Czupper en
Els Deceukelier, dansers zoals
zijn huidige sterdanseres Erna
Omarsdottir en muzikanten
zullen zich op dat reuze podium
zichtbaar en verstaanbaar moe
ten maken.
Taboe
Fabre onderwerpt het menselijk
bloed aan een theatraal onder
zoek: „Bloed is een essentiële
substantie van ons leven, maar
we weten er zo weinig van. Er
rust nog een taboe op, denk aan
menstruatiebloed, bloed bij on
gevallen, misdaden, oorlogen,
bloed aftappen. Wat dat betreft
heb ik het gevoel dat we nog in
de Middeleeuwen leven. Het is
speciaal gemaakt voor die plek
waar toen heel wat bloed heeft
gevloeid in naam van de katho
lieke kerk. Het bloed kleeft er
nog aan de oude muren. Het ge
bouw, die muren laat ik in elk
geval voor zich spreken" (20 tot
23 juli).
De veelzijdigheid van Fabre is
ook in Avignon te zien. Behalve
dit stuk, lopen er twee tentoon
stellingen, één met alleen werk
van Fabre onder de naam Um-
braculum in de Chapelle Saint-
Charles (30 juni tot 14 oktober),
en één met Fabre als onderdeel
van de Collection Lambert, een
verzameling hedendaagse
kunst (30 juni tot 14 oktober).
Cinema Utopia draait kortfilms
van Fabre (21 juli) en er is een
ontmoeting met het publiek (22
juli).
Dit jaar laat Avignon een dozijn
jonge Franse regisseurs aanruk
ken. Zij willen definitief de
plaatsen innemen van de inmid
dels onovertroffen vijftig- en
zestigplussers, maar ze moeten
hun kunnen in soms moeilijke
locaties en voor een zeer kritisch
publiek nog bewijzen.
Mogelijke hoogtepunten in dit
opvallend jong festival zullen
toch eerder van gevestigde
waarden komen: Ubu Roi van
Jarry door het Théatre de Gen- i
nevilliers in een regie van Ber
nard Sobel (9 tot 16 juli); Dan-
tons dood van Büchner door de
Berlijnse Schaubühne am Leb-
niner Platz, regie Thomas Os-
termeier (21 tot 26 juli) en een J
Hongaarse Don Juan gezien
door de ogen van de 1003 door i
hem veroverde vrouwen, in de
regie van de fel bejubelde Lasz-
loHudi (25 tot 28 juli). De Poolse
Hamlet naar Shakespeare in
een regie van Krzysztof Warli-
ko wski (17 tot 20 j uli) en Poesjk-
ins Boris Godoenov in regie van j
Declan Donnellan (11 tot 18 juli
zijn in juni ook in het Holland
Festival te zien. GPD
Liza May Post: Trying.
Ca' Zenobio is een prachtig
oud palazzo, enigszins ver
vallen maar nog altijd in ge
bruik, in Dorsoduro, een van de
oude stadswijken van' Venetië.
Tot voor een jaar of zes deed het
dienst als internaat voor Ar
meense jongetjes. Deze zomer
echter maken de oude lesse
naartjes en bedjes die de jon
gens achterlieten plaats voor
hedendaagse kunst. De hele eer
ste verdieping huurde de Mond-
riaanstichting, die zorg draagt
voor de internationale presen
taties van Nederlandse beel
dende kunst. Daar richten Jaap
Guldemond en Marente Bloem-
heuvel, beiden conservator van
het Eindhovense Van Abbemu
seum, een presentatie in van
jonge kunst uit Nederland.
Post-Nature is de prikkelende
titel die Guldemond en Bloem-
heuvel hun presentatie meege
ven. Het belooft een heel eigen
tijdse invulling van een oer-
Hollands thema te bieden: het
landschap. Daarbij speelt ech
ter niet zozeer de natuurlijke
natuur de hoofdrol, zoals in
schilderijen vol Hollandse luch
ten en velden, maar de nogal
kunstmatige, door mensenhand
geknede natuur van heden
daagse stadsgezichten en land
schappen.
Want niet alleen architecten,
ontwerpers en wetenschappers
houden zich tegenwooi-dig met
stad en land bezig, ook beeldend
kunstenaars kunnen niet meer
om de varkensflats en drijvende
vliegvelden, gestapelde land
schappen en dassentunnels
heen waarop Nederland patent
lijkt te hebben. En dus omvat
Post-Nature foto's en films, in
stallaties en hier en daar ook een
schilderij waarin natuur en
mens een poëtisch spel met ons
bevattingsvermogen spelen.
Dat Nederland op het gebied
van natuurbeheersing een lange
traditie heeft is niet iets waar ie
dereen hier dagelijks bij stil
staat. Voor ons zijn polders en
dijken, zeeweringen en gemalen
al eeuwen heel gewoon. „Maar
zo gauw je met buitenlanders
praat over wat wij hier tegen
woordig allemaal bouwen, rea
liseer je je ineens hoe waanzin
nig en extreem sommige
projecten zijn. Neem het Neder
lands paviljoen op de laatste
wereldtentoonstelling in Han
nover. Daar stond men niet voor
niks rijen dik. En dan blijkt ook
meteen dat al dit gesleutel aan
natuur en omgeving naast een
technische ook een culturele
component heeft. En juist die
blijkt veel jonge kunstenaars te
voeden."
„Neem bijvoorbeeld fotograaf
Frank van der Salm. Hij maakt
foto's van bestaande (stads
)landschappen maar gebruikt
zijn camera daarbij op zo'n ma
nier dat het eenmaal afgedrukt
haast maquettes lijken", aldus
Guldemond. „Levende bomen
worden een soort Marklin speel
goedboompjes en een bakstenen
buitenwijk krijgt een haast on
werkelijke, plastic kleur. Heel
bizar is dat. Maar minstens zo
bizar zijn de gefotografeerde
collages van Edwin Zwakman,
terwijl hij precies andersom te
werk gaat. Hij bouwt in zijn ate
lier namelijk illusoire situaties
die hij zodanig fotografeert dat
ze zo op straat geknipt lijken
zijn. "Dat dit soort hypermoder
ne (om niet te zeggen postmo
derne) beelden juist in zo'n klas
sieke omgeving als het barokke
Ca' Zenobio goed tot hun recht
zullen komen, daar zijn Gulde
mond en Bloemheuvel van over
tuigd. „De menselijke maat, het
afwisselende licht en de decora
tieve elementen in de kamers
sluiten heel goed aan bij sommi
ge werkenMaar er is ook sprake
van contrast. Bovendien loopt
er een mooi parcours door de ka
mers en zaaltjes rondom de mo
numentale ontvangstzaal
waardoor bezoekers bijna van
zelf van het ene naar het andere
werk geleid worden. Daardoor
kunnen met name buitenlan
ders op een onverwachte ma
nier kennis maken met de
maakbare wereldbeelden van
jonge Nederlandse kunstenaars
van nu."
Angelique Spaninks
Post Nature met werk van Rob Jo-
hannesma, Job Koelewijn, Mark
Manders, Aernout Mik, Liza May
Post, Michael Raedecker, Frank van
der Salm, Mike Tyler, Marijke van
Warmerdam en Edwin Zwakman is
vanaf zaterdag 9 juni t/m 4 novem
ber te zien in Palazzo Ca' Zenobio
aan de Fondamente del Soccorso
2596 in Dorsoduro, Venetië. Bij de
tentoonstelling verschijnt een cata
logus.
Nu Arnhem is gevuld met de kunstwer
ken van Sonsbeek 9, wordt duidelijk
wat Jan Hoet met Locus/Focus bedoelt.
Aandacht voor kunst en aandacht voor de
plek, voor het lokale, in allerlei opzichten.
Zo is het karakter van het werk in het Sons-
beekpark heel anders dan de deelexpositie
in winkelcentrum Kronenburg in Arnhem-
Zuid. In het park heeft Hoet kunstenaars
bijeengebracht die op een bijna negentien-
de-eeuwse, romantische manier iets met het
landschap doen.
Zoals de Natuurbioscoop van de München-
se kunstenaar Hermann Maier Neustadt,
een futuristisch bouwsel waarin de kijkers
vanaf een bioscoopstoel naar een zeer kleine
uitsnede van het parklandschap kunnen
kijken. Een even letterlijke als verstilde in
terpretatie van het begrip aandacht voor de
Ti ner^afk staan overwegend beelden in de
klassieke betekenis van het woord: kijkob-
jecten die op een bijna introverte manier tot
hun recht komen tegen de coulisse van bo
men en struikgewas. In Kronenburg moet de
kunst opboksen tegen de oog- en oorverdo
vende ruis van reclame, achtergrondmuziek
en etalages.
Desondanks zal niemand het diorama van
de Argentijn Sergio Vega over het hoofd
zien. Daar zorgt die imposante plastic kro
kodil wel voor. Vegas kijkkast staat letter
lijk midden in het winkelcentrum. Andere
kunstenaars hebben de drukte van het win
kelbedrijf juist de rug toegekeerd.
In het bijna Arabisch aandoende huisje van
Dismas en Gestas van Emilio Lopez-Manchero.
foto Hans Broekhuizen/GPD
Alicia Framis kunnen eenzame vrouwen
zich laten troosten door een nette psycho
loog. En in een hoekje van de Kronenburgse
bibliotheek kunnen vermoeide shoppers
rust vinden in de audiovisuele installatie
van Eva Marisaldi.
Sacrale werken
In de Eusebiuskerk heeft Hoet vooral de
meer sacrale werken ondergebracht. In een
zijkapel legt Bruna Esposito een swastika
op de vloer, gemaakt van miljoenen zaden
en peulvruchten, één voor één met een
kwastje op hun plaats geschoven.
In een crypte onder de kerk staat een model
van de Eusebiuskerk en een deel van de om
ringende stad.
De Cubaan Carlos Garaicoa liet het model
in kaarsvet gieten en voorzien van lonten
die worden aangestoken. De brandende
kerk herinnert aan de oorlog, maar ook aan
de christelijke gewoonte om kaarsen voor
de heiligen te branden. Aandacht voor de
plek, maar ook aandacht voor het lokale,
voor de lokale geschiedenis en de individue
le eigenaardigheden.
Sonsbeek 9 Locus/Focus is verspreid over
drie locaties in de stad, onder meer uitge
strooid in een park en in een druk winkel
centrum. Locus/Focus is niet echt een puz-
zeltocht, maar het is wel raadzaam om
gewapend met een plattegrond en een cata
logus op pad te gaan.
Sonsbeek 9 is in één enkele dag te bezoeken.
Maar wie alle 7 5 kunstwerken wil gaan zien,
dient wel over enige reislust beschikken.
Met behulp van buslijn 2 0 zijn de drie expo-
sitieplekken comfortabel te bereiken.
Met name in het park moet er echter nog een
flink stuk gewandeld worden. Wie dan in
het sprookjesbos van Jan Hoet verdwaalt,
verliest een boel tijd.
Dat zorgt voor stress, en dat is hier dodelijk.
Sonsbeek 9 moet je beslist niet haastig af- I
raffelen. Wie dat kan, zou eigenlijk vaker te
rugkomen.
Martin Pieterse
Openingstijden Sonsbeek 9 tot 23 september j
Dinsdag t/m vrijdag 10-17 uur, zaterdag en zon- i
dag 11-17 uur, maandag gesloten-
Een entreebewijs van Sonsbeelc9 geeft recht op de
gehele dag gratis gebruik van buslijn 20, die de
verschillende locaties met elkaar verbindt.
Kaartverkoop: Park Sonsbeek, Bezoekerscen
trum de Watermolen, Zypendaalseweg 24a; Am-
hem-centrum: Eusebiuskerk, Kerkplein 1; Muse-
um voor Moderne Kunst, Utrechtseweg 87 i
Arnhem-Zuid: Winkelcentrum Kronenburg,
stand bij de Hema.
Informatie: Stichting Sonsbeek 2001, Klingel- J
beekseweg 19, 6812 DE Arnhem; telefoon: 026
3540354; fax: 026 3707406; Website: www.sons-
beek2001.nl.; E-mail: info@sonsbeek2001 ,nl.
-r
Marijke van Warmerdam: Retour du Chapeau.
