Iedereen heeft littekens Loevendie is echt niet minder dan Brahms Ivo van Hove regisseert True Love Cunningham prominent Opera over Johnny Jones Merce Cunningham is een van de prominentste gas- ten in het Holland Festival 2001Hij komt met vier werken: BIPED, een computerwerk uit 1999, dat met de 'avantgarde' klassieker Summerspace op 26 en 27 juni in het Muziektheater in Amsterdam wordt opge voerd. Op 29 en 30 juni, in het zelfde theater, voert de Merce Cunningham Dance Company Interscape uit 2000 uit op mu ziek van John Cage en het uit 1968 daterende Rain Forest, ge baseerd op de beroemde 'Silver Clouds van Andy Warhol. Zijn entree in de wereld van de dans was gelijk aan die van bij na alle grote choreografen: als danser. Maar in het geval van de Amerikaan Merce Cunningham kreeg zijn loopbaan vorm door bijzondere omstandigheden. Ten eerste maakte hij in de jaren veertig deel uit van de toen al beroemde Martha Graham Dance Company. Cunningham was er binnen het gezelschap een gerespecteerd solist. Op 6 april 1944 schreef Cun ningham wereldgeschiedenis. Hij danste in New York zijn eer ste soloprogramma, op muziek van John Cage. De vakpers stond perplex. 'Ik heb nog nooit een solo-optreden gezien dat zoveel smaak, zoveel technische perfectie, zoveel origineel dans- materiaal en zo'n wijze van pre senteren combineert', schreef een recensent. Voor Merce Cunningham bete kende dat eerste soloprogram ma de aanzet voor zijn ongeëve naarde carrière als choreograaf. Zijn grootste verdienste is dat hij voorgoed afrekende met het expressionisme in de dans. Cun ningham was de eerste die cho reografeerde op het ritme van een lichaam in beweging, die li chaam en geest als één geheel liet functioneren.Overal waar je bent, kan zich een centrum vormen", was een van zijn uit gangspunten. Cunningham liet alle lineaire elementen los, zocht in zijn werk geen climaxen meer. Zoals in een abstract schilderstuk kon alles bij hem het object van uit drukkingskunst zijn: beweging, licht, geluid. De communicatie met zijn werk liet hij voortaan uitsluitend aan de kijker over. Merce Cunningham nam de tijd tot 1953 om dan de Merce Cun ningham Dance Company te vestigen. Waarmee hij de dans- wereld pas echt op haar kop zet te. „Om te kunnen dansen hoef je niet gestudeerd te hebben. Ie dereen kan het. Maar voor de professionele danser is het be houd van het psychische me chanisme noodzakelijk om dans tot een bewegend beeld van het leven te maken", zo vatte Cun ningham zijn bedoelingen ooit eens samen. Merce Cunningham werd in 1919 geboren in Centralia in de staat Washington. In zijn jeugd leerde hij volksdans, tap- en ballroomdans, om in de jaren veertig klassiek ballet te gaan studeren. Na de oprichting van zijn eigen gezelschap ontwik kelde hij zijn 'toevalligheidsme thoden': nergens is een opbouw naar een hoogtepunt, niets is méér blikvanger dan iets an ders. Cunningham was vanaf het be gin de voorvechter van de Ame rikaanse dans-avantgarde. Hij zocht contact met vooruitstre vende kunstenaars als Robert Rauschenberg en Andy Warhol en componist Christian Wolff, op wiens werk hij in 1952 het eerste ballet op elektronische muziek creëerde: Suite By Chance. In 1974 begon Cun ningham aan zijn events, frag menten uit diverse dansstijlen, die vaak tegelijk werden opge voerd. Rinus van der Heijden Een dertienjarig meisje met zware psychische problemen wordt door drie mannen aangerand en bijna verkracht. Terwijl hij meer en meer van slag raakt, vertelt een jongeman hoe hij als kind door zijn vader seksueel is misbruikt. Een jonge puriteinse stiefzoon, die van seks walgt als gevolg van een eerste slechte ervaring, vindt bij zijn oudere stiefmoeder een vorm van welgemeende liefde. Deze en nog andere aangrijpende gebeurtenissen doen zich voor in True Love. In een regie van Ivo van Hove gaat dit stuk uit 2000 van de Amerikaanse schrijver Charles Mee (1938) tijdens het komende Holland Festival in wereldpremière. donderdag 7 juni 2001 Het oorspronkelijke gegeven is gesitueerd in een klein Amerikaans stadje, dat door de wegtrekkende industrie aan het verpauperen is. Met de hunke ring naar zelfrespect en oprech teliefde als balsem tegen de pijn van hun eenzaamheid geven verschillende bewoners hun in tiemste gevoelens bloot. Ivo van Hove benadrukt de universele en intermenselijke betekenis van het stuk door de voorstel ling op een onbestemde locatie uit te beelden. Gespeeld wordt er midden in het publiek, dat op her en der ge groepeerde losse en gefiguur zaagde lange banken zit. De be doeling is de toeschouwers in een soort van openbare ruimte zo optimaal mogelijk te betrek ken bij wat er gebeurt. Diverse genres liefdesliedjes moeten de sentimenten meehelpen oproe pen. Op bepaalde momenten ge ven de personages in dansante bewegingen uitdrukking aan hun emoties. De dansen zijn doelbewust niet allemaal even soepel, maar dat past precies in de opzet om spontaniteit en eer lijkheid te suggereren bij deze ontlading van gevoelens. Ondanks de verschrikkelijke toestanden en getuigenissen be- nadrukt Ivo van Hove na een re petitie in de Zuiveringshal van de Westergasfabriek in Amster dam, waar de reeks voorstellin gen vanaf vandaag (donderdag) plaatsvindt, dat True Love veel 'vitaliteit en levensvreugde' in zich draagt. Drie mensen van buiten deze ge meenschap raken in dit stadje verzeild. Him gedragingen lei den tot kettingreacties en tot het opbiechten van (seksuele) frus traties. Het betreft een moeder, haar stiefzoon en later een man die haar echtgenoot en zijn va der is. Vooral de aanvankelijk door de gemeenschap als een ta boe opgevatte hef de van de moeder voor haar stiefzoon werkt als een katalysator bij de rest van de aanwezigen. Ivo van Hove: „Charles Mee ver beeldt dat op een uiterst gelaag de manier. True Love heeft veel weg van een Griekse tragedie met protagonisten en een koor daaromheen. Een ander ele ment is die hele cultuur van talkshows op tv, waarin mensen in alle openheid over hun diep ste intimiteiten vertellen. Het begin van de voorstelling heeft veel weg van zo'n tv-show." Ivo van Hove licht toe dat Char les Mee met True Love de gren zen aftast van wat nog toelaat baar en volstrekt ontoelaatbaar is. Tevens laat hij zien hoe com plex het begrip 'ware liefde' is. Op een dermate gedurfde en vergaande manier dat het stuk ontegenzeglijk discussies zal uitlokken. Soms met de kracht van een provocatie poogt Char les Mee vooroordelen en recht lijnig denken te doorbreken. Ivo van Hove: „Enkele van die verhalen gaan over incest, maar bij sommige daarvan probeert hij tegen de heersende opvat ting in duidelijk te maken dat incest niet per se catastrofaal hoeft te zijn, maar dat het naar een of andere variant van liefde kan leiden. Om paradoxaal in de volgende scènes mensen te to nen met onuitwisbare en niet meer te helen littekens als ge volg van verwondingen door het leven. Er wordt dus niks vergoe lijkt. Niemand van ons leidt een leven zonder littekens. Toch blijven we op zoek gaan naar ge luk en naar 'true love'." Cruciaal acht Ivo van Hove dit citaat uit het stuk: 'Veel mensen denken dat ze recht hebben op geluk. (-) Geluk is iets wat jezelf moet maken'. Anderzijds is Ivo van Hove het volkomen met Charles Mee eens, dat „we niet in staat zijn over het geluk of on geluk van iemand anders te oor delen, hoewel we dat zo graag doen. We vergeten wel eens dat ware liefde zich overal kan ma nifesteren, zelfs in verhoudin gen die wij als verwerpelijk of als te extreem afwijzen. Terwijl wij allemaal wel een kinky kant in ons hebben; wij hebben alle True Love: Liefde gaat altijd met kwetsuren en gebreken gepaard. maal wel eens afwijkende sek suele verlangens die in dit stuk niet zouden misstaan." Gevraagd naar zijn morele op vattingen ten aanzien van seks en liefde zegt Ivo van Hove: „Ik ben op dat vlak a-moreelmaar - pas op - niet immoreel. Ten op zichte van dit haast plotloos stuk ben ik tijdens het regisse ren deel geworden van al die mensen. Ik ben deel van dat kleine meisje, van de verkrach ter, van iedereen. Ik ben deel van dat verdriet, van hun mo menten van geluk. Daarvoor dient dit stuk: het husselt dit al lemaal door elkaar. Het laat de duistere kanten van het leven zien, maar ook de vitale." „Ik houd van dit soort toneel, dat verscheidene gemoedstoe standen veroorzaakt die eigen lijk ook heel dicht bij mij liggen en die niet met een sluitende psychologie zijn te bevatten. Ik vind het heel moeilijk om het le ven freudiaans te verklaren. Dit stuk heeft een anti-freudiaanse kijk op gedragingen. Het laat zien dat handelingen en reacties van mensen multi-uitlegbaar zijn. Charles Mee is een echte behaviorist. Met hem geloof ik dat behalve ouderlijke afkomst ook alle persoonlijke ervarin gen mede bepalend zijn voor wie of wat je bent. Ondanks over eenkomstige karaktertrekken ben ik iets heel anders geworden dan mijn broer. Dit is een opti mistische kijk op het leven: dat je als mens niet gedetermineerd bent." Charles Mee weet dat het leven een puinhoop is. Met hem ben ik ervan overtuigd, dat liefde al tijd met kwetsuren en gebreken gepaard gaat, waardoor we in de kern allemaal erg eenzaam zijn. Het zij zo, als die liefde maar een vitaliteit blijft behou den." Met een verlegen glim lachje voegt Ivo van Hove er ter verduidelijking aan toe: „Ik leef al jaren met iemand samen en foto Jaap de Boer/GPD gisseerde 'The Massacre at Pa ris' en 'Ik ben bang' van en door Cyrus Frisch het vierde stuk dat onder zijn verantwoordelijk heid door Toneelgroep Amster dam op het repertoire is geno men. Met de slechte ontvangst van de twee laatstgenoemde stukken in de pers is zijn over stap van directeur van Het Zui delijk Toneel naar die van To neelgroep Amsterdam begin dit jaar niet bepaald te bestempe len als een triomfantelijke in tocht in de Amsterdamse Stads schouwburg. Ivo van Hove tilt daar niet zwaar aan. „Ik heb geleerd om persreacties naar waarde te schatten. Er zijn altijd recensies bij die bewust op de man wor den gespeeld. Voor mij is be langrijk dat de acteurs hier met evenveel enthousiasme en inzet aan de stukken blijven wer ken.." Max Smith True Love van Charles Mee. Regie: Ivo van Hove. Scenografie: Jan Vers- weyveld. Vertolkers o.aJanni Gos- linga, Gunilla Verbeke, Fred Goes- sens, Roeland Femhout en Kees Hulst. Gezelschap Toneelgroep Am sterdam. Zuiveringshal Westergas fabriek Amsterdam, vandaag (don derdag) t/ml0juni (try-out); 11 juni première, 12, 13, 15, 16, 17, 18 juni 20.30 uur; ook laatste week augus tus en eerste week september. Voorts in DeSingel Antwerpen, 11 t/m 19 sept. ben werkelijk heel trouw. Die trouwheid is niet omwille van het trouw willen zijn, maar om dat ik mij werkelijk verbonden voel met die persoon." Lachend: „En die haast religieuze verbon denheid is niet altijd een hoog mis, hoor!" Het stuk schrijft het niet als zo danig voor, maar in de enscene ring van Ivo van Hove scharre len er een paar levende kippen tussen spelers en publiek rond. „Ik kan er rationeel niet over spreken. Instinctief heb ik ge voeld dat ze er moeten zijn. Ik heb wel vaker in mijn regies die ren op het toneel gebracht. Die ren hebben iets menselijks. Wat doen deze kippen: ze zoeken me kaar op en gaan dan bij elkaar staan en voelen zich oké. Net als mensen dus. Het is niet erg, dat sommige toeschouwers er mis schien door afgeleid worden. De voorstelling is bewust zo ge maakt, dat je niet al die tijd bij de les hoeft te blijven, of te we ten wie wat zegt." 'True Love' is na 'Macbeth' in een regie van Gerardjan Ren ders, en na het door hem gere- Ivo van Hove: „True Love heeft veel weg van een Griekse tragedie. foto Cees Zorn Theo Loevendie foto GPD Van het duo Johnny Jones had hij nooit eerder gehoord. Lawrence Renes is nu eenmaal ver na de oorlog geboren. Lang na dat het duo dat in de jaren dertig populair werd met Hollandse teksten bij jazzy melo dietjes. Lang ook nadat ze met talloze ande- re joden door de nazi's werden afgevoerd naar de concentratiekampen om nooit meer terug te keren. Niettemin is de dirigent ge- I fascineerd door de op deze geschiedenis ge- I baseerde opera Johnny Jones van Theo Loevendie. Op 8 juni leidt hij in Amsterdam I De Nederlandse Opera met Arnold Bezuy en, Marcel Boone en Monique Scholte in de i drie rollen, de wereldpremière. ■.Eigenlijk hoef ik met hun werk ook geen echte band te hebben"vindt hij„Een opera nioet je nu eenmaal los zien van historische gebeurtenissen. Johnny Jones is dus geen 1 documentaire. Bovendien speelt deze opera niet alleen tijdens, maar ook ver na de oor log. Het is vooral ook een verhaal over hoe de tijd de herinneringen van mensen ver vormt. Een deel is dus waarheid, want John- I ny en Jones hebben bestaan. Maar de rest van het gegeven is fantasie." Naar een idee van Loevendie schreef Carel Alphenaar een libretto waarin twee vrien den een boek schrijven over het duo en over een meisje, Caroline dat toen verliefd was op Johnny. Het lukte haar om ze in 1944 uit Westerbork weg te krijgen voor een opna- j mesessie in Amsterdam. Natuurlijk pro beert ze hen over te halen om onder te dui ken. Maar om hun daar achtergebleven familie in het kamp niet in gevaar te bren gen en het geloof in hun eigen 'onaantast baar makende' populariteit, gaan ze toch terug. Maar klopt dit verhaal van Caroline wel? Toen de inmiddels 70-jarige Loevendie de kans kreeg deze opera te laten uitvoeren koos hij voor Renes als dirigent. Eerder had hij in Duitsland, met Isabelle van Keulen als soliste, zijn vioolconcert in première ge bracht. Renes heeft blijkbaar affiniteit met het werk van Loevendie. „Ik bewonder zijn werkwijze en zijn mu ziek, die je domweg waarachtig kunt noe men. Hij vecht dan ook voor zijn stijl. Hij schrijft muziek waar het orkest, het Nieuw Ensemble, goed mee uit de voeten kan en waarin hij laat merken gevoel te hebben voor theater. Loevendie is een levendige man die ook goed kan luisteren en kan inspi reren." Een klassieke opera over twee j ongens uit de lichte muziek. Dat kan, vindt Renes: „Loe vendie is van alle markten thuis. Je merkt dat hij een enorme ontwikkeling heeft door gemaakt: jazz, Turkse muziek, geïmprovi seerde muziek... Daardoor heeft hij in deze opera zowel de lichte kant van hun liedjes, als klassieke muziek van de opera goed met elkaar heeft kunnen verweven Het is een wat hybride-achtige stijl. Zelf heb ik ook weinig moeite met die twee werelden. Trou wens, ik heb regelmatig met het Metropole Orkest muziek uitgevoerd van onder ande ren Duke Ellington." Een nieuwe eigentijdse opera, dus ook nieu we, eigentijdse muziek. Werk dat zijn weg naar het publiek nog moet zien te vinden. Ondanks de kwaliteit verloopt dat vaak stroef. „Nieuwe muziek is altijd moeilijk, maar aan de andere kant zit het bij de mo derne programma's van bijvoorbeeld de Vara Matinee in het Amsterdamse Concert gebouw altijd vol." „Maar ik geef toe: nieuw werk is altijd een uitdaging, voor mezelf én voor het publiek. Maar dat is niet erg. Het is in elk geval een voordeel dat we dit in Amsterdam doen. Het publiek is daar wat breder opgevoed. Na tuurlijk biedt het werk van bekende compo nisten altijd een zekere garantie. En je moet ook goed zorgen voor oude helden als Beethoven. Maar we moeten ons net zo goed bezig houden met de levende compo nisten. Loevendie is echt niet minder dan Brahms." Na jaren in binnen- en buitenland een groot aantal producties te hebben geleid, heeft Renes met Johnny Jones voor het eerst een wereldpremière in handen, een werk dat tij dens het repetitieproces nog in zijn vorm moet groeien, het werk is immers nooit eer der uitgevoerd. „Het gaat leuk en daar ben ik blij om, want het had ook heel anders kunnen uitpakken. Dat risico heb je nu een maal. Je moet immers ook samenwerken met een regisseur die ook zijn opvattingen heeft. Maar met Theu Boermans, die als to neelregisseur nu zijn operadebuut maakt, is de samenwerking ook heel goed. We begrij pen elkaar en met Theo Loevendie erbij hoeft niemand onzeker te zijn." Op zijn beurt maakt Renes zijn debuut bij De Nederlandse Opera. „Ik heb het er goed naar mijn zin. Ik kan er fantastisch werken, krijg er alle vrijheid, zodat ik me ook goed kan concentreren op dit werkHet is ook een heel inspirerende omgeving. Stel je voor: daar wordt op een en hetzelfde moment ge werkt aan drie producties: in de kantine kom je bij voorbeeld Edo de Waart tegen die daar 'Béatrice et Bénédict' dirigeert, maar ook Willy Decker daar nu 'Boris Godoenov' regisseert. Daar heerst met een intendant als Pierre Audi zo veel creativiteit." Anders dan bij De Nationale Reisopera, waar hij zo een reeks van voorstellingen leidde? „Ik hoef niet te vergelijken, ik heb zo veel verschillende dingen gedaan bij zo veel verschillende operahuizen: België, Duits land, Amerika. En steeds weer zet je daar mee een nieuwe stap in je ontwikkeling en steeds weer kom je daarmee verder, naar ik hoop." „Je blikveld moet breder worden en elke opera die je nooit eerder hebt gedaan, draagt daaraan bij. Dat geldt ook voor mijn werk in het symfonische repertoire. De ope ra en de concertzaal zijn me even lief. Een leven zonder opera kan ik me niet voorstel len, net als een bestaan zonder een Brahms. Die diversiteit spreekt me aan. En dat is niet eens zo bijzonder. Ik voel me daar goed bij. Ik doe goeie dingen met goeie mensen." Renes werd geboren in Den Helder, net als de tenor Arnold Bezuyen, die als Johnny voor het eerst in Nederland een hoofdrol zingt. En beiden zouden later eveneens ja ren in Alkmaar wonen. Ook Bezuyen bouwt gestaag voor aan een pas laat begonnen mooie internationale carrière. „We hadden tot voor deze productie wel van elkaar ge hoord, maar het is nu voor het eerst dat we elkaar ontmoeten en samenwerken. Prach tige stem, van het soort dat tijd nodig heeft om te groeien." Hans Visser Johnny Jones door De Nederlandse Opera. Mu ziek: Theo Loevendie. Libretto: Carel Alphenaar. Regie Theo Boermans Muzikale leiding: Law rence Renes. Met: Arnold Bezuyen, Marcel Boone en Monique Scholte. Orkest. Nieuw Ensemble Te zien: Amsterdam, Stadsschouwburg, 8, 9,10 (ma tinee) 11, 12 juni. Coproductie met het Holland Festival.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2001 | | pagina 25