F red registreert straling ruimte
■S&C0
SLIPS,
PZC
Sonde slaat krater als
voetbalveld in komeet
DE 4E
GRATIS
18
.iih.
Cybercriminaliteit
wordt steeds erger
3 SLOGGI
slq50
8
Eerste voorbereidingen voor bemande expeditie naar Mars
«nSaSSSai
Haardracht verraadt kwade stier
Genenkaart bevat nog gaten
Moderne mens door ander menu
Waterstofperoxide reinigt gifgrond
Vrouwelijke zangers leren sneller
postzegels
LJlNederland
W
woensdag 6 juni 2001
door Ben Apeldoorn
Fred heet hij. Aanvankelijk
was zijn naam Phantom
Torso, maar Fred klinkt amica
ler. Hij lijkt op een creatuur dat
door de roemruchte baron Von
Frankenstein gemaakt zou kun
nen zijn. Opgebouwd uit een lu
guber onderdelenpakket. Maar
dan zonder armen en benen. Bo
vendien proeft, ziet, hoort, voelt
en ruikt Fred niets. Menselijke
zintuigen ontbreken. Eten doet
hij ook niet. Hij registreert al
leen: hoe schadelijk straling
vanuit de ruimte nu eigenlijk
voor astronauten is. Want ooit
willen we toch ook eens een keer
naar de planeet Mars...
Fred werd eind april als een
soort vondeling achtergelaten
in het Internationale Ruimte
Station ISS door de astronauten
van de Space Shuttle die hem
mee naar boven hadden geno
men.
En nu hangt hij de komende vier
maanden stil in een hoekje van
het bemanningsverblijf van het
ISS als een 40 kilogram zware,
een meter grote mascotte. Begin
september mag hij pas weer
naar beneden.
Onafgebroken meet hij de stra
ling die van buitenaf in het ver
blijf doordringt terwijl het ISS
elke ongeveer anderhalf uur een
rondje om de aarde beschrijft.
Het hoofd van Fred en zijn torso
zitten namelijk vol met detecto
ren en sensoren. Vijf zogeheten
actieve detectoren zijn aange
bracht op plaatsen waar zich bij
een echt mens belangrijke orga
nen bevinden: de hersenen, de
schildklier, het hart, de dikke
darm en de maag.
„Deze actieve detectoren meten
van seconde tot seconde gedu
rende elke omloop rond de aarde
de sterkte van de straling," legt
dr. Gautam Badhwar van
NASA's Johnson Space Center
uit. Die meetresultaten worden
direct naar de aarde geseind. De
andere passieve detectoren zijn
met lithiumkristallen uitgerus
te dosimeters. Daarvan zijn er in
Fred's torso 416 aangebracht."
„Die meten de totale stralings-
doses die op al die plaatsen ge
durende vier maanden inwerkt.
Dat wordt dus pas duidelijk als
Fred in september in ons labo
ratorium uit elkaar gehaald is
en we de door elke detector ver
zamelde straling hebben geme
ten."
Onder leiding van Badhwar was
een team van stralingsdeskun
digen en ruimtebiologen vier
jaar bezig met de ontwikkeling
en opbouw van Fred. Hij heeft
een kunstmatige huid en daar
onder gelegen beenderen en or
ganen die qua samenstelling het
menselijke weefsel zo goed mo
gelijk benaderen. Dat maakt het
voor het eerst mogelijk de scha
delijke invloed van ruimtestra
ling op het inwendige van het
menselijke lichaam in kaart te
brengen.
Langdurig
„Tot nu toe is die invloed alleen
door detectoren op de huid van
astronauten gemeten," zegt
Badhwar. „Wij willen ook de ge
volgen van langdurige bloot
stelling aan kosmische straling
voor de menselijke organen, on
der die huid dus, nagaan. Het is
vergelijkbaar met zonnen. Daar
wordt je huid rood of bruin van,
maar tot dusverre heeft nie
mand onderzocht hoe de rest
van je lichaam op geregelde
overdoses aan zonlicht rea
geert."
Astronauten staan in de ruimte
bloot aan drie soorten kosmi
sche straling. Het meest schade
lijk zijn atoomkernen van voor
al zwaardere elementen die
door supernovae, ontploffende
zware sterren, naar alle kanten
de ruimte in worden geslingerd.
De zware atoomkernen richten
op de langere duur de meeste
schade aan aan menselijk cel
weefsel. Deze stralingssoort is
overal in de ruimte aanwezig.
De tweede soort schadelijke
straling wordt gevormd door
protonen die met name bij uit
barstingen op de zon in enorme
hoeveelheden worden uitgesto
ten. Bij dergelijke gebeurtenis
sen wordt vrijwel evenveel
schadelijke stralingsenergie ge
produceerd als de reguliere kos
mische straling.
„De derde vorm van schadelijke
straling schuilt in de in 1956
door de geleerde James Van Al
len ontdekte stralingsgordels
rond de aarde," aldus Badhwar.
„Deze Van Allen-gordels be
staan uit deeltjes afkomstig van
kosmische straling die gevan
gen zijn in het aardmagnetische
veld en daarin rond spiralise-
ren. De van deze gordels afkom
stige straling is het meest intens
boven het zuidelijke deel van de
Atlantische Oceaan en Zuid-
Amerika. Het ISS heeft er tij
dens elke omloop rond de aarde
ongeveer 23 minuten voor nodig
om dat gebied te doorkruisen."
Freds metingen van al deze stra
lingssoorten moeten een ant
woord geven op de vraag welke
stralingsdoses het menselij ke li
chaam en de organen daarin nu
in feite te verwerken krijgen bij
LSSfifMJüiii J J *5}»n tt Jft
.hü v i4M M 4 i 4
SfMteïf W i i i ui
S als!*"***! **ttf tti
tififilif H diSIf! ri m t n ut
I m v x m 1
MUMU
tiritfii
HUIMl
tMtitis
*-** *-«*«•*
t 4 f 4 4 4
4 4
M
I M 4
•41*11*4
siflsjsaasaas;
a-s-a y*
s 5 a a 4^5
sar 5 a
3 s
ïSïfi
S3 3I2
SS
langdurig verblijf in de ruimte.
„Want over een of twee jaar zal
het ISS permanent bemand zijn
en zullen mensen maandenlang
buiten de beschermende in
vloed van onze dampkring in de
ruimte moeten verblijven," zegt
Badhwar. „En over pakweg een
jaar of vijftien, twintig zal een
grootschalige ruimte-expeditie
van start gaan met bestemming
Mars. Die expeditieleden zullen
zeker een jaar of twee, drie in de
ruimte en op Mars moeten ver
blijven. Fred moet ons dit na
jaar kunnen vertellen of zo'n
expeditie menselijkerwijs ge
sproken wel verantwoord is en
welke extra veiligheidsmaatre
gelen we eventueel moeten tref
fen om de gezondheid van de as
tronauten niet in gevaar te
brengen." GPD
S!»2»25522'
ÏJ2S552J55 «waff»»»*
.- iS«5?2ïSf
*»*-• JnaaxanSai
-**»» a o as sj
HSS««5i
De schematische wijze van vaststellen van kosmische straling.
De onderdelen van Freds torso.
foto's GPD/NASA/JSC
DENVER - Stierenvechters dienen in het vervolg te kijken
naar de haarinplant van de stier om te weten of ze extra moe
ten oppassen. De haardracht van vee zegt namelijk iets over
het karakter van het dier.
Onderzoekers van de universiteit in Colorado noteerden het -
gedrag van ruim vijftienhonderd stieren. Ze maakten onder
scheid tussen rustig vee en dieren die kopstoten gaven naar
mensen of hekken ramden.
Een andere onderzoeker registreerde de haarinplant op de
kop van de beesten. Hierbij ging het vooral om de positie van 1
weerborstels of een in kringen gedraaide haarbos. Het team
vond dat stieren zonder krul of met krul hoog boven op het
hoofd het meest agressief zijn. GPD
BOSTON - Begin vorig jaar werd door het Amerikaanse be-
drijf Celera Genomics het genoom van het fruitvliegje Dro-
sophila ontcijferd. Maar deze vliegen-genentaart mag dan
wel met bombarie zijn opgediend; ze blijkt nog niet gaar.
Amerikaanse onderzoekers vergeleken meer dan duizend
eerder beschreven eiwitten van het fruitvliegje met die welke
op grond van de Celera-DNA-kaart eruit zouden moeten zien,
Uit die vergelijking blijkt dat in zeker de helft van de gevallen
de 'Celera-eiwitten' niet geheel met die uit andere bronnen
overeenkomen. In een aantal gevallen is er zelfs een verschil
van enkele honderden aminozuren. GPD
OXFORD - Vis en watergevogelte waren van groot belang
voor de voedselvoorziening van de 'moderne' mens die twin
tig- tot dertigduizend jaar geleden Europa ging bevolken. Zo
blijkt uit studie van de universiteit van Oxford.
De Neanderthalers waren voor hun eiwitvoorziening groten-
deels afhankelijk van landdieren. De moderne Europeaan
vulde dit voedsel aan met vis en eenden. Deze uitgebreidere
voeding maakte de moderne mens flexibeler. Vanwege dat
competitief voordeel hebben we de holenmens overleefd.
Het onderzoek komt tot die conclusie na studie van de samen
stelling van negen skeletten van vroeg moderne mensen in
Europa en West-Azië. Die zijn vergeleken met vijf geraamten
van Neanderthalers uit dezelfde regio. GPD
ASSEN - Met waterstofperoxide kun je je haren blonderen. 1
maar Grontmij gebruikt hetzelfde stofje om met gechloreeer-
de oplosmiddelen en olie vervuilde grond schoon te krijgen.
Ing. Te Rijdt van Grontmij: „Tot voor kort pompten we het
grondwater op en zuiverden dat net zo lang tot het aan de nor
men voldeed. Een moeizame en tijdrovende manier van wer
ken." De nieuwe methode komt erop neer dat via buizen wa
terstofperoxide in de grond wordt gespoten. Dat gaat een
reactie aan met de giftige stoffen.
Te Rijdt: „Na de reactie blijven er water en kooldioxide over
en dat zijn stoffen die gewoon in de natuur thuishoren." GPD
DAVIS - Vrouwelijke kardinaalvogels leren liedjes drie keer
zo snel als hun mannelijke collega's. Dat blijkt uit studie aan
de universiteit van Californië. „Het is het grootste leerver-
schil ooit gevonden tussen seksen", zegt onderzoeker Yama-
guchi. Jonge vogels herinneren liedjes in een bepaalde gevoe-'j
lige periode. Op basis van de vastgelegde deuntjes in het
geheugen oefenen ze verder. Die ontvankelijke periode begint.'
voor beide geslachten op dezelfde leeftijd. Maar deze periode i
duurt bij mannetjes drie'keer zo lang als bij vrouwtjes. GPD 1
door Ben Apeldoorn
Een aards object zal over vier
jaar een krater ter grootte
van een voetbalveld slaan in de
kop van een komeet. Doel: de sa
menstelling van dat oeroude ko-
metenmateriaal meten. Het zal
dan voor het eerst zijn dat een
sonde op een komeet terecht
komt. De NASA keurde het ont
werp van de onderzoekssonde
goed en vorige week al begon of
ficieel de bouw, die enkele jaren
in beslag zal nemen.
Deep Impact heet de onder
zoekssonde toepasselijk naar de
gelijknamige rampenfilm van
enkele jaren geleden waarbij de
aardse beschaving bedreigd
werd door op aarde neerstorten
de brokstukken van een komeet.
Nu stort een komeet of brokstuk
ervan niet hier op aarde neer,
maar zal een aards object in
slaan op een komeetkop.
Het doel in kwestie is de al in
1867 ontdekte komeet Tempel-1
(Tempel was de ontdekker van
de komeet) die elke vijf en een
half jaar een baan rond de zon
beschrijft. De komeet is al tien
tallen malen waargenomen en
gefotografeerd, waardoor de
baan ervan precies bekend is.
Dat maakt een uitgekiend
'schot' met een aards projectiel
betrekkelijk makkelijk.
Deep Impact bestaat uit twee
delen. Bij de nadering van de
komeet, begin juli 2005, zullen
beide delen automatisch van el
kaar worden losgekoppeld. Het
voorste deel, de 'impactor' (de
inslagsonde), vliegt met een
snelheid van ongeveer 500 me
ter per seconde op de komeet-
kop af. Omdat de impactor ruim
350 kilogram weegt ontstaat in
het door bevroren gassen aan el
kaar vast zittende materiaal
waaruit elke komeetkern be
staat, een inslagkrater van nagr
schatting 80 tot 100 meter in
doorsnede.
„Het achterblijvende deel zal
vanaf een veilige afstand toe
zien wat er tijdens de inslag al
lemaal gebeurt," zegt dr. Mi
chael A'Hearn, leider van de
Deep Impact-missie. „Niet al
leen zullen tal van foto's van dat
gebeuren worden gemaakt en
naar de aarde overgeseind, ook
is het de bedoeling dat de drie
meetinstrumenten van dit deel
van de onderzoekssonde de sa
menstelling zullen gaan meten
van de wolk kometenmateriaal
die bij de inslag ontstaat en zich
tot op grote afstand van de ko
meetkop zal verspreiden."
Nopjes
A'Hearn is in zijn nopjes met de
goedkeuring die NASA gaf aan
het ontwerp van Deep Impact.
Anderhalf jaar lang werkte
A'Hearn's team, waarvan behal
ve wetenschappers van de
universiteit van Maryland ook
onderzoekers van NASA's
eigen Jet Propulsion Laborato
ry (JPL) in Pasadena en technici
van de Ball Aerospace Tech
nologies Corporation in Boul
der deel uitmaakten, koortsach
tig aan het ontwerp.
„Hoewel we met aardse telesco
pen en ook met de Europese son
de Giotto, die in maart 1986
vlak langs de kern van de ko
meet van Halley vloog, al het
nodige over kometen te weten
zijn gekomen, zijn aard en oor
sprong van kometen nog gro
tendeels letterlijk en figuurlijk
in nevelen gehuld," aldus
A'Hearn. „Ze moeten al vorm
hebben gekregen in de tijd dat
het zonnestelsel, vijf miljard
jaar geleden, ontstond. Ze zijn
dus opgebouwd uit ongerept
materiaal uit die tijd en bevat
ten om die reden in zekere zin de
sleutel tot de algehele ont
staansgeschiedenis van ons
zonnestelsel. Dat is zo ongeveer
de Heilige Graal voor planeet
wetenschappers. Daarom zijn
we zo gespitst op direct onder
zoek aan kometenmateriaal en
daarvoor werd Deep Impact
ontwikkeld." Deep Impact zal in
januari 2004 worden gelanceerd
en moet de komeet Tempel-1 be
reiken op 4 juli 2005, precies op
Independence Day in de Ver
enigde Staten. GPD
Alle Nederlandse zegels die
zijn uitgegeven tussen 25
januari 1977 (de energiezegel
van 40 cent en de 45 c.-zegel ter
gelegenheid van de Kamerver
kiezingen) en 15 mei j.l. (het
kunstvelletje met de laatste ze
gels in guldenwaarden) blijven
voor onbepaalde tijd geldig
voor frankering. Dat heeft PTT
Post overigens een beetje hei
melijk, kort geleden bekend ge
maakt.
Deze mededeling komt als een
verrassing. Twee jaar lang luid
de het dat alle guldenzegels na
invoering van de euro ongeldig
zouden worden en dat oude
voorraden in de periode 1 juli
2002 tot en met 31 december
2002 omgewisseld zouden kun
nen worden. Blijkbaar hebben
ze bij de Post (net als in België)
eieren voor haar geld gekozen.
Het zou ook een intensieve en
kostbare operatie zijn gewor
den. Voor elke omgewisselde ze
gel of partij(tje) zou immers een
bonnetje moeten worden uitge
schreven. Elke handeling moet
tenslotte verantwoord zijn en
elke handeling kost geld.
J 750 J a fi re Kat harinesrK toster DeutschUnd J
I Tweede Kamer der
^^Skaten-Generaal
Tékening van de sonde Deep Impact op het moment dat de 350 kilogram zware impactor zich van het
andere-deel losmaakte om zich richting de komeet Tempel-1 (links op de achtergrond) te spoeden.
illustratie University of Maryland/NASA/JPL/Deep Impact-team
\0
50 jahre Oeutsches Meeresmuseura Stralsund
De komende jaren kunt u dus
uw restanten met een gerust
hart opmaken. Wanneer u nu na
2 juli, als het brieftarief 85 c.
0,39 euro is geworden, een brief
verstuurt (tot 20 gram) moet u
alleen een zegel van 5 cent bij
plakken. Het is daarom
misschien ook raadzaam een
partijtje zegels van 5 en 10 cent
(voor brieven binnen Europa)
aan te schaffen.
Een voordeel van de nieuwe
PTT-maatregel is ook dat de zo
genaamde welwillende opko
pers van oude zegels buiten spel
worden gezet. In het afgelopen
jaar verschenen in diverse bla
den kleine advertenties van lui
die bereid waren om voor een re
delijke prijs frankeergeldige ze
gels te kopen. Als je belde om te
vragen wat die redelijke prijs
dan wel niet was kreeg je na enig
aandringen als antwoord: 70
procent van de nominale waar
de.
STEMPELNIEUWSPTTPost is
van 9 tot en met 15 juni in Brus
sel vertegenwoordigd op BEL-
GICA 2001 (500 jaar Europese
post). In het stempel dat wordt
gebruikt staan een zandloper,
die 500 jaar Europese post uit
beeldt en een loep met daaron
der een kaart van Europa. Cor
respondentie naar: PTT Post
Collect Club, Postbus 30051,
9700 RN Groningen. Er is ook
een beursenvelop uitgegeven:
nr. 2001-8.
De beelden op de DUITSE Ju-
gendmarken (Für die Jugend)
zullen de jeugd de laatste jaren
zeker aanspreken. Ook dit jaar.
Op de jongste uitgifte (13 juni)
treden helden op uit wereldbe
roemde jeugdboeken. Op de eer
ste zegel (100 50pf.-0,51 0,26
euro) steekt de lange neus van
Pinocchio bijna uit het beeld;
verder: Pippi Langkous (100
50 pf.-0,56 0,26 euro), Heidi
(110 50 pf.-0,56 0,26 euro),
Jim Knopf (110 50 pf.-0,56
0,26 euro) en Tom Sawyer en
Huckleberry Finn (300 100
pf.-l,53 0,51 euro).
ca Msel&j) I
80' Nederland ffe
Tevens verschijnen 13 juni twee
herdenkingszegels van 110
pf.-0,56 euro. De ene ter gele
genheid van het 750-jarig
bestaan van het Katharinen-
kloster en 50 jaar Deutsches
Meeresmuseum Stralsund, de
ander herdenkt 250 jaar Katho-
lische Hofkirche in Dresden.
Duitsland heeft 25 mei een
nieuw postzegelboekje uitge
bracht waarin twaalf ZELF
KLEVENDE zegels (drie
verschillende motieven) met
dubbele waarde-aanduiding
uit de permanente serie Be
zienswaardigheden. Waarden
en motieven: 2x10 pf-0,05 euro,
raadhuis Wernigerode, 2 x 100
pf.-0,51 euro,slotSchwerinen8
x 110 pf.-0,56 euro, Steinerne
Briicke Regensburg.
GROENLAND zette het jaar
(5/2) in met de derde serie Arcti
sche Vikingen, die bestaat uit
zegels van 1,00 dkk, 4,50 dkk,
5,00 dkk en 10,00 dkk. Dezegels
ook in een velletje symboliseren
het einde van het vikingtijdperk
op Groenland, de 13de en 14de
eeuw.
Tegelijk met deze uitgifte ver
scheen een 4,50 0,50 dkk-zegel
(ook in een velletje met vier ze
gels; motief One Foot High Kick
om nu al aandacht te vragen
voor de Artic Winter Games
2002 in Nuuk en Iquluit, de
hoofdstad van de Canadese pro
vincie Nunavut. De eerste AWG
werden in 1970 in Yellowknife,
Canada gehouden.
475
i
4
4
door Peter van der Hoest
Van de Nederlanders inaakt
37 procent zich druk 0111 cy
bercriminaliteit. Dat blijkt uit
een onderzoek dat Bureau IDC
heeft uitgevoerd. Van die 37
procent voelt vier procent zich
echt bedreigd.
Specialisten op het gebied van
computercrime vinden die ge
tallen niet hoog. Vergeleken met
Amerikanen zijn wij zelfs onbe
zorgde flierefluiters in cyber
space, zeggen ze. Niet dat wij
één reden hebben om zo onbe
zorgd te zijn. Europese politie-
instanties waarschuwen al ge
ruime tijd dat het ergste nog
moet komen. En dat we ons
moeten wapenen. Al sinds 1997
werkt de Raad van Europa aan
een cybercrimeverdrag. Er zijn
tot nu 26 versies verschenen, de
27ste werd onlangs aangebo
den. Beweerd wordt dat het de
definitieve versie is.
Dat het allemaal zo lang heeft
moeten duren, heeft te maken
met het feit dat de lidstaten on
enigheid hadden over een arti
kel waarin zij zich zouden
verplichten hun wetgeving in
overeenstemming te brengen
met de privacybepalingen van
de Raad van Europa, de Ver
enigde Naties en andere inter
nationale mensenrechtenver
klaringen. Volgens de critici van
het verdrag zal invoering ervoor
zorgen dat Europese politie
diensten een forse inbreuk kun
nen maken op de privacyrech
ten van burgers. Zo houden de
autoriteiten de mogelijkheid
om grensoverschrij dend te werk
te gaan en dat is burgerrechten- 1
groeperingen een doorn in het j
oog.
Depolitiedienstenvande431id-
staten van de Raad van Europa 1
zullen elkaar assisteren bij het
opsporen van computercrimi
nelen. In het cybercrimeverdrag
is zelfs een artikel opgenomen
waarin staat dat burgers uit de 1
ene lidstaat straks in een andere
lidstaat vervolgd kunnen wor-
den. Dat zou kunnen betekenen
dat een Nederlandse hacker
zich voor een rechtbank van Ge- I
orgië moet verantwoorden voor
zijn daden. Het kan zelfs zo zijn
dat iemand wordt opgepakt
voor iets wat in zijn eigen land
niet strafbaar is. „In het vervolg
moet je dus ook weten wat voor j
wetten ze in Oekraïne hebben",
zo waarschuwde Maurice Wes-
sling van de burgerrechtenor
ganisatie Bits of Freedom al in
december van het vorige jaar I
De verwachting is dat dit ver- I
drag de standaard zal worden
voor de wereldwijde aanpak
van computercriminaliteit.
Voor het zo ver iszal het verdrag
in september worden voorge
legd aan de ministers van de lid
staten. Vervolgens duurt het
dan nog twee jaar voordat alle
lidstaten het geratificeerd heb- I
ben. GPD
Advertentie
I KAlAAÜ fT NUNAAT I
Groenlands tweede uitgiftedag
was 9 mei. Om te beginnen deel
II van de reeks Groenlands Cul
turele Erfgoed. Op een 4,50 dk
k-zegel bergforellen en een ze
gel van 4,75 dkk toont een speer
waarmee vroeger vis werd ge
vangen. Ook in boekjes, 55,50
dkk. Dan een 15,00
dkk-Europazegel met daarop
vier planktonkreeftjes en twee
aanvullende zegels op de per
manente serie koningin Mar-
grethe: 0,25 dkk en 12 dkk.
Geldig voor olie modellen en kleuren
(behalve Sloggi Sensual) van 1 t/m 30 juni 2001
