PZCreize.
Vele wegen leiden naar Lillo
Vestingplaats
met Zeeuwse
achtergrond
Liefhebbers van de natuur kunnen elke eerste zondag van
de maandag hun hart ophalen aan een wandeling onder
geleide van ongeveer 2,4 uur door de Galgenschoor of Groot
Buitenschoor. Vertrek om 9.30 uur vanaf het bezoekerscen
trum De Zeeschelde, laarzen noodzakelijk. Dit bezoekerscen
trum is elke zondag van 14-17 uur vrij toegangankelijk.
Het Poldermuseum in de Tolhuisstraat is tot 28 oktober ge
opend op zaterdag, zondag en festdagen van 13-18 uur. Daar
is ook de toeristische brochure te koop met wandeling en his
torische achtergrond, waarvan gebruik is gemaakt. Meer in
formatie: 0032-3321.6168
Rommelmarkten worden zondag (3 juni), 1 juli, 5 augustus en
2 september gehouden van 8-18 uur.
Zondag 26 augustus wordt in het kader van de Kempendag de
fietsmanifestatie De Schakel tussen Antwerpen en Roosen
daal gehouden, van 8 tot 18 uur. Meer informatie: 0032-
3568.8080.
zaterdag 2 juni 2001
Uitdrukkingen hebben
vaak een interessante
oorsprong, al is die niet altijd
stellig te benoemen. Ik kom
niet van Lillo, wordt vooral
in Zeeland gezegd door ie
mand die wil beklemtonen
niet van gisteren te zijn. Op
vallend is dat velen de uit
drukking kennen, zonder te
weten dat Lillo (Lillo-Fort)
een vestingsplaatsje is in het
havengebied van Antwer
pen, gelegen in een be
schermd natuurgebied van
schorren en slikken.
Historische achtergrond
voor deze uitdrukking is
wellicht de bezetting door
Zeeuwse troepen van dit voor
malige fort op de rechteroever
van de Schelde van 1664 tot
1747. De daar gelegerde man
schappen werden om het half
jaar afgelost. Zij behoorden
waarschijnlijk niet tot de best
opgeleiden, maar kregen blijk
baar ook niet de gelegenheid
daaraan te schaven tijdens hun
detachering. Desondanks heb
ben zij (ongewild) bijgedragen
aan een verrijking van de taal
schat.
Er zijn meer uitdrukkingen die
verwijzen naar de betekenis van
Lillo als vestingplaats. Uit
Vlaardingen bereikt ons zelfs
'Voor Lillo liggen', als variant
op 'Voor Pampus liggen', een
aanduiding voor iemand die ge
heel is uitgeput, In het Ant
werpse geval moet de oorzaak
niet zozeer worden gezocht bij
een zandbank die de havenin
gang afsloot, zoals voor fort
Pampus bij Amsterdam, maar
bij de Zeeuwse en Hollandse
schepen die de doorgang naar
Antwerpen verhinderden.
Lillo heeft als vestingsplaatsje
nog niet helemaal afgedaan.
Deze functie heeft een toeristi
sche betekenis gekregen, die
wellicht het belangrijkste be
staansrecht vormt.
De eerste benaming Lindelo of
Linlo kwam voor rond het jaar
840 en betekende waarschijn
lijk Lindenlaan of lindenbos.
Een restaurant met de naam
Lindelo, omgeven door bomen,
verwij st nog naar die oorsprong.
Tussen 1000 en 1100 wercl be
gonnen met de indijking van de
schorren en ontstonden de pol
ders. De eerste bewoning con
centreerde zich in het vroegere
gehucht Oud-Lillo rond het
kasteel dat daar stond.
Zeeslag
Tijdens de zeeslag bij Lillo, op
30 mei 1574, werd de helft van
de Spaanse schepen vernield of
veroverd door de Watergeuzen
onder admiraal Louis de Boisot.
De Antwerpenaren besloten in
1579 een schans op te werpen in
Lillo om de scheepvaart naar
hun stad te beveiligen. Willem
van Oranje kwam meerder ma
len op bezoek en de bezetting
werd in 1583 opgevoerd tot 200
man.
In 1648 werd het verdrag van
Münster gesloten. Het fort bleef
in Nederlandse handen. Van zee
trum Ambiente. Op de gevel van
nr 7 prijkt een zonnewijzer uit
1838.
Midden op het pleintje staat een
monument ter herdenking van
de gesneuvelden uit de twee we
reldoorlogen, gemaakt door de
beeldhouwer Rik Sauter (1885-
1952) uit Stabroek. Hij gebruik
te daarvoor zijn schoonmoeder
als model. Deze Anna Isabella
Wijns woonde aan het Fort Fre-
derik-Hendrik, een gehucht van
Berendrecht. Daar zorgde ze sa
men met haar man voor het
lichtbaken van het haventje. Zo
kwam ze aan haar bijnaam
Lowke van 't Licht. Die is ook
terug te vinden als naam van een
café in de Stroomstraat.
Opstand
De Omwentelingstraat, tot 1959
Vrijheidsstraat genoemd, her
innert aan de Belgische opstand
van 1830. De naam is veranderd
na de inlijving door Antwerpen,
om verwarring te vermijden met
de gelijknamige straat aldaar.
De straat uitlopend, ligt links
het Magazijnbolwerk en rechts
het Engels bolwerk, twee uit
springende punten van het fort.
Achter de linkse vestinggracht
liggen het Blokhuis (bunker) uit
1811, enkele jaren geleden vol
ledig gerestaureerd en verderop
richting parkeerplein de Franse
wapenplaats, waar de soldaten
kwamen oefenen. Vanaf de dijk
is te genieten van een prachtig
uitzicht op Doel met molen en
kerktorenspits.
Aan het eind van de dijk staat
een huis met trapgevel, het
vroegere douanekantoor. Van
hieruit voerde douaneboot naar
de inkomende schepen om do
cumenten en lading te controle
ren, sinds de afkoop van de
Scheldetol aan Nederland in
1863.
Begin vorige eeuw (1903-1906)
werd het haventje gegraven, dat
bij eb volledig droog valt. Tot
1980 konden bezoekers hier
versgekookte garnalen aan de
boot kopen.
Kazerne
Achter de jachthaven ligt de ka
zerne met kazematten, ge
bouwd in 1856 voor zeven on
derofficieren en 65 soldaten.
Het Kazerneplein was vroeger
het oefenplein van het garni
zoen. In de huisjes woonden de
bevelhebber en officieren.
Daarnaast was er een centrale
keuken en toiletten (nog be
staand) voor de manschappen.
De totale bezetting van het Fort
bedroeg in die tijd zestien offi
cieren en 615 soldaten.
Terzijde van de kerk ligt het
kruitmagazijn uit 1810. De mu
ren zijn 2,5 meter dik, als be
scherming tegen bominslagen.
Dit jaar is begonnen met de res
tauratie. Vandaag, zaterdag, is
er bal, ter gelegenheid van het
ganzenrijden, vanaf 15.00 uur
op het Kazerneplein.
Deze folklore is een Vlaamse va
riant op het Zeeuwse ringrijden
maar minder diervriendelijk,
zeker oorspronkelijk. Vroeger
werd namelijk een levende gans
gebruikt, om met een snokbe-
weging te worden onthoofd
door ruiters. Tegenwoordig
wordt een dood dier opgehan
gen. Het evenement zou eigen
lijk in het paasweekeinde (begin
mei) plaatsvinden, maar moest
toen worden uitgesteld in ver
band met mond- en klauwzeer.
Voor de betreffende gans dus
slechts uitstel van executie.
Hans Tabbers
De Omwentelingstraat werd tot 1959 Vrijheidsstraat genoemd.
Anna Isabella Wijns, bijgenaamd Lowke van 't Licht, stond model voor het monu
ment ter herdenking van de gesneuvelden.
bij Lillo-Fort te komen, maar
meer nog om er niet te komen en
hopeloos te verdwalen in het
doolhof van het Antwerpse ha
vengebied. Opletten is de bood
schap, zeker bij slecht weer en
gevangen in een kolonne
vrachtverkeer.
Eén van de mogelijkheden is ko
mend uit de richting Goes-Ril-
land of Bergen op Zoom, langs
de Schelde-Rijnverbinding
richting Antwerpen naar Zand
vliet. Zodra de grens van België
gepasseerd is, neemt u de eerste
afslag naar rechts, het indu
striegebied in naar de Zand
vliet- en Berendrechtsluis. De
Zandvlietbrug oversteken en
uw rit vervolgen richting Lief-
kenshoektunnel. Goed uitkij
ken naar het kleine lage bordje
dat naar Lillo-Fort verwijst.
Een andere mogelijkheid is van
uit Zeeuws-Vlaanderen (Hulst)
richting Antwerpen, naar Kallo
en daar de Liefkenshoektunnel
nemen (negen gulden tol). Bij
het verlaten van de tunnel on
middellijk de eerste afslag
rechts. Lillo staat dan al aange
geven.
Eventueel kunt u ook doorrij
den naar Doel en een bezoek aan
dit plaatsje onder de rook van de
kerncentrale meepikken op uw
tochtje, zolang het dorp niet
volledig heeft moeten wijken
voor alle uitbreidingen met
nieuwe dokken. Dan kunt u de
auto parkeren bij de molen en
daar een hapje eten of iets drin
ken, voor u zich laat overzetten
door het gratis voet- en fiets-
Het kruitmagazijn uit 1811.
aangevoerde goederen moesten
bij Lillo en Liefkenshoek wor
den overgeladen op kleinere
schepen. Het beheer van het fort
werd in 1664 aan de Staten van
Zeeland opgedragen. In april
1747 werd het na een beleg van
drie dagen door de Fransen ver
overd. Vervolgens werd het in
1785 aan Oostenrijk afgestaan.
Goes
Na de Belgische onafhankelijk
heid, uitgeroepen in 1830, blijft
Lillo onder Hollands gezag. Het
wordt in 1835 ingelijfd bij het
arrondisement Goes en komt
een j aar later onder het rechter-
lijk kanton Kruiningen. Uitein
delijk verlaten de Nederlanders
Lillo op 22 juni 1839. De plaats
is daarmee het jongste stukje
België.
Lillo wordt op 1 juli 1958 gean
nexeerd door Antwerpen,
samen met de polderdorpen Be
rendrecht en Zandvliet. Oud-
Lillo en Kruisweg worden in de
jaren 1965-1967 afgebroken om
plaats te maken voor industrie
terrein voor de haven van Ant
werpen. Alleen de windmolen
De Eenhoorn, in 1735 gebouwd,
wordt steen voor steen afgebro
ken en herbouwd aan de Schel-
delaan, buiten het Fort. Deze
Witte Molen is vorig jaar volle
dige hersteld, na zware storm
schade in 1990.
Er zijn meerdere manieren om
De kazerne met kazematten, gebouwd in 1856.
veer, dat elk heel uur naar Lillo
aan de overkant vaart. Deze
veerdienst werd in 1991 afge
schaft na de opening van de
Liefkenshoektunnel, maar een
jaar later weer heropend op
aandrang van de bevolking van
beide dorpen.
Lommer
De ene verende oriëntatierit ein
digt in de lommer van de toe
gangsweg met kasseien. De par
keerplaats is spoedig bereikt en
dan kunt u zich volledig overge
ven aan de rustieke omgeving.
Op zondag moet u er echter re
kening mee houden dat het er al
vol staat met auto's.
De Tolhuisstraat met douane
foto's Charles Strijd
post en Poldermuseum leidt
naar de Havenmarkt. Daar
staat de kerk, (waarschijnlijk in
1618) opgericht als garnizoens
kapel voor de protestantse ere
dienst en van 1830 tot 1839 in
gebruik door de Nederlandse
militairen als opslagplaats voor
levensmiddelen. Het gebouw
werd in 1881 door brand ver
woest, in 1883 herbouwd en in
1995 volledig gerestaureerd.
Tegenover de kerk staat het
voormalig gemeentehuis van
Lillo, gebouwd in 1877. Het is
tegenwoordig in gebruik als
verenigingsgebouw voor cultu
rele activiteiten. Het aangren
zend Commandeurshuis biedt
onderdak aan het Congrescen-
Het haventje valt bij eb volledig droog.
0 Goes
Terneuzen
Hulst
