Alleen maar genieten lijkt me zo leeg
Florien Linck maakt
sprekende portretten
PZC
Het verzet van
Mies Bouhuys
zaterdag 2 juni 2001
Scholen zijn vies en schreeuwen om
meer leraren. Ziekenhuizen hebben
lange wachtlijsten, maar Nederland
maakt plezier met geld en kijkt uit naar
het huwelijk van kroonprins Willem-
Alexander met de dochter van een foute
vader. Schrijfster Mies Bouhuys (72) ziet
Nederland verloederen. „Ik ben teleurge
steld in de mensen die hun idealen hebben
verloren door de jacht op geld."
In een ogenschijnlijk dertig jaar onveran
derd huis steekt ze de zoveelste zelf gerolde
sigaret op. De ruit van het voormalige winkel
pand aan de Amsterdamse gracht is volledig
verduisterd. Aan de muur hangt een dreigend
schilderij met een reusachtige Duitse militair
en een stroom mensen zo nietig als mieren. „De
Tweede Wereldoorlog heeft m'n leven be
paald. Ook omdat ik na de oorlog trouwde met
een man (de dichter Ed Hoornik, red.) die in
een concentratiekamp had gezeten. Ik ben er
zó bij betrokken geweest. Bij de slachtoffers
en de mensen in het verzet. Ik zou het nooit ge
mist willen hebben. Dat klinkt raar, maar ik
ben blij dat ik niet tot de generatie van daarna
behoor. Door de Tweede Wereldoorlog heb ik
veel goed en fout gezien. Als het mensen slech
ter gaat, vallen ze terug op zichzelf en moeten
ze keuzen maken. In de Tweede Wereldoorlog
hoefde je maar om je heen te kijken en dan zag
je wie er durfde te kiezen. Mijn vader deed dat.
Die heeft als enige in Weesp geprotesteerd te
gen het wegvoeren van de joden daar. Ik was
toen dertien jaar en ongelooflijk trots. Het
maakte zo'n enorme indruk op me. Hij was
toch kostwinner voor zes kinderen en plotse
ling stond hij zonder een cent op straat."
Dwaze Moeders
Ook Mies Bouhuys koos. Voor de Dwaze Moe
ders in Argentinië die de dood riskeerden om
dat ze willen weten waar hun kinderen zijn.
Ruim twintig jaar nu steunt ze de strijd van de
Argentijnse vrouwen die hun geliefden kwijt
raakten tijdens het regime van Videla. waarin
vader Zorreguieta minister van Landbouw
was. De laatste jaren stond de steun aan Ar
gentinië op een laag pitje. Totdat Maxima zich
aandiende. ,,We hebben het onverwacht druk.
We hadden wél rekening gehouden met een
nieuwe poging van een militaire coup, maar
dit niet. Ik houd me nu dagelijks bezig met Ar
gentinië. Wij krijgen honderden brieven. De
ongerustheid en bezorgdheid blijft bestaan.
Ook bij voorstanders van de monarchie. Die
verklaring van Maxima verandert niets aan
het feit dat het koningshuis een verbintenis
aangaat met de familie van een oorlogsmisda
diger. Het koningshuis berokkent hiermee
schade aan zichzelf. Het koningshuis is het
symbool van onaantastbaarheid en eenheid
van de natie. Dan kun je geen misdadiger te
gen de mensheid ontvangen op het paleis. Een
vader bovendien die een hele grote invloed
süanifëivvde familie. Een veel grotere dan een
g'ëm'ïödelde vader in Nederland. En als je dan
een kroonprins hebt die nog niet zo erg goed
zijn eigen mening kan vormen, dan kunnen er
van die ontstellende dingen gebeuren zoals dit
jaar in New York waar Willem-Alexander
naar een ingezonden brief verwees van gene
raal Videla. Er gaan geruchten dat vader Zor
reguieta hier een boerderij zou willen kopen.
Willem-Alexander zal zeker door hem worden
beïnvloed."
Demonstreren op de trouwdag volgend jaar in
Amsterdam doet ze vast en zeker niet. „Een
huwelijk is een vrolijk iets van twee mensen.
Dat ga ik niet gebruiken om de strijd van de
vrouwen in Argentinië kracht bij te zetten."
Leeg
Ze spreekt Spaans aan de deur. Spaans aan de
telefoon. Aan de muur hangt een verzameling
prenten van stierengevechten. „Een cadeau
van mij aan mijn man. Het stierengevecht fas
cineerde hem. Niet als amusement maar als
gevecht op leven en dood. De dood in de ogen
kijken."
Hun levenservaringen hebben haar niet som
ber gemaakt. „Mijn man was een stuk ouder.
Van onze beste vrienden is bijna niemand meer
over. Dat is wel verdrietig, maar leven en dood
liggen zo dicht bij elkaar. Het is nu niet moei
lijker om domweg gelukkig te zijn in de Dap
perstraat. Als je weet wat leven is, dus ook cle
verschrikkingen kentdan waardeer je j uist de
meest gewone dingen. Mijn man was nog iede
re dag verwonderd en verbaasd."
Ze zou haar verhaal dramatisch kunnen ver
tellen, maar ze doet het op een bijna opgewek
te toon, die een kinderboekenschrijfster past.
„In de oorlog heb ik gezien wat mensen elkaar
kunnen aandoen, maar ook dat het altijd zin
heeft om op te komen tegen onrecht. Voor mij
is dat de zin van het leven. Alleen maar genie
ten lijkt me zo leeg."
Milj oenen Nederlanders lijken louter te genie
ten. Ze kopen nog meer dan ze bij elkaar wer
Mies Bouhuys: „We hebben de positieve kant van de komst van Maxima onderschat." foto Sieko Kloosterhuis/GPD
ken en vinden genot een hoog goed. „Als ze er
bij zouden stilstaan, vinden ze hun leven
waarschijnlijk wel leeg. Maar ze worden mee
gesleept in de stroom van de massa. Mensen
gunnen zichzelf geen tijd meer om stil te staan
bij wat ze werkelijk willen. Ze vormen geen ei
gen mening meer, ze nemen geen stelling. Ze
zijn met zichzelf bezig. Om het geweten af te
kopen wordt geld overgemaakt naar een na
tuurorganisatie of naar Artsen zonder Gren
zen. Wij hebben hier ook mensen gehad die we
graag wilden vertellen over wat er in Argenti
nië is gebeurd, mensen die nauwelijks luiste
ren maar onmiddellijk de beurs trekken. Men
sen verliezen zich in welvaart."
Wie zo'n beetje alles heeft, zou juist tijd en
energie moeten hebben om anderen te helpen.
Maar zo werkt het nietvreest B ouhuy s Men
sen worden afgeleid door plezier. Door televi
sie bijvoorbeeld. Voor 1956 had je veel meer
discussie. Mensen debatteerden al op straat in
afwachting van de krant die voor de ruiten van
de drukkerij werd opgehangen. Praten komt
er nu niet meer van. Het hele bestaan is jach
tig. Je moet snel afstuderen. Als je het niet voor
je dertigste hebt gemaakt, ben je bijna te laat.
De oorzaak ligt in het feit dat de economie zo'n
enorme rol is gaan spelen. Alles om je heen
dringt er op aan dat je meegaat in de stroom."
„Natuurlijk profiteer ikzelf ook mee van de
welvaart. Ik rij d een auto en ga regelmatig met
m'n bootje varen, maar m'n idealen staan
overeind." Haar opvoeding, de oorlog en 23
jaar met Ed Hoornik hebben de strijd tegen
onrecht in haar verankerd. Ze is nog altijd
voorzitter van de stichting Saam (Steun aan
Argentijnse Moeders), ze vertelt leerlingen op
de basisschool over discriminatie is actief in
de Anne Frankstichting, helpt gevluchte kun
stenaars (Aida) en steunt de onlangs opgerich
te stichting 'Stop de Uitverkoop van de Be
schaving'. „Nederland wordt beschouwd als
één van de rijkste landen, terwijl je een jaar
moet wachten totdat je in het ziekenhuis
wordt opgenomen. Als ik op scholen kom,
staan ouders vervuilde toiletten schoon te ma
ken. Onderwijzers verzuchten dat ze door het
lerarentekort die dag weer twee, drie
klassen hebben. We kunnen zo niet doorgaan.
De verloedering grijpt om ons heen."
Het steekt haar dat veel mensen de boel de boel
hebben gelaten. Dat er altijd mensen zijn die
gewoon hun leventje lijden, weet ze ook wel.
Maar waar zij n de mensen die in de j aren zestig
strijd voerden tegen onrecht? „Ik ben teleur
gesteld in de mensen die hun idealen hebben
verloren door de jacht op geld. Zo iemand als
Wim Kok. Hij was voorzitter van de FNV, de
vakbond die destijds veel heeft gedaan voor
Latijns-Amerikaanse vluchtelingen. Dat is
toch nu ondenkbaar? Ook de politiek is de
laatste jaren veel te veel gericht geweest op
economie. In de PvdA kun je goed zien hoe ide
alisme heeft plaats gemaakt voor welvaart. Ik
heb altijd PvdA gestemd, maar nu vraag ik me
af of ik dat wel weer moet doen."
Tweeëntwintig jaar geleden ging ze op ver
zoek van Amnesty International als eerste in
Nederland met een groep vrouwen de straat op
voor de Dwaze Moeders; de Argentijnse vrou
wen die op het Plaza de Mayo in Buenos Aires
elke dag protesteren tegen de verdwijningen
van hun geliefden. Willeke van Ammelrooij
was erbij, Annie M.G. Schmidt, Annemarie
Grewel, Liesbeth den Uyl. Met net een studie
Spaans achter de rug, een grote belangstelling
voor Latijns Amerika en een kriebel bij on
recht, was Bouhuys gemakkelijk te porren
voor de goede zaak. Zij bleek bovendien een
volhouder, net als vijftien andere actieve le
den van het eerste uur, die begin jaren tachtig
duizenden vrouwen uit alle provincies naar
Den Haag wist te trekken om bij de Argentijn
se ambassade te demonstreren tegen het mili
taire regime. Hield de stichting zich toen veel
bezig met het informeren van mensen en ver
zamelen van geld voor kinderen van verdwe
nen ouders, de laatste jaren gaat de steun
vooral uit naar de inmiddels bejaarde en hulp
behoevende moeders. De komst van Maxima
heeft de stichting nieuw leven ingeblazen.
Het bericht over de Argentijnse vriendin van
de kroonprins was nog niet van spelfouten
ontdaan of Saam waarschuwde de Eerste en
Tweede kamer in een brief niet te snel op een
eventuele verloving in te gaan. „Wij waren de
eersten die de kat de bel aanbonden. Kort
daarna klopten parlementariërs bij ons aan
voor informatie. Rehwinkel was als eerste
hier".
Het Nederland dat zorgeloos ging voetballen
op het wereldkampioenschap in '78 sprak van
schuld en boete. De polderdeinde. Maar toen
Maxima had gesproken, werd het stil.
„Natuurlijk is een groot deel van het publiek
bezweken voor de liefde van zo'n mooi jong
stel. Maar veel mensen blijven bezorgd. Ik
merk ook dat men zich in het buitenland ver
baast over de Nederlandse houding. Neder
land begint altijd als eerste over mensenrech
ten en nu wordt daar zomaar overheen
gestapt."
Smet
Het is moeilijk voor te stellen dat ze als kind
met oranje sjerpen om in allerlei wagens zat.
De vader van Bouhuys was voorzitter van de
Oranjevereniging in Weesp. Nu neigt ze meer
naar het Republikeinse. „Het koningshuis
past niet meer in deze tij d. Maar ik heb ook be
zwaren vanwege de ondemocratische dingen
na de Tweede Wereldoorlog. De vriendschap
pen met de sjah van Perzië, de vriendschap
van Bernhard met Evita Peron, de Lockheed-
affaire, de steun van Juliana aan het anti-Al-
lende fonds."
Wat dat betreft is ze allerminst verbaasd over
de zoveelste smet op het koningshuis. „De
Oranjes hebben toch iets wereldvreemds. On
danks alles." De verklaring van Maxima heeft
in de ogen van Bouhuys niets van de nieuwe
vlek weggepoetst. „Zo'n verklaring zegt me
niets. Ik had niet anders verwacht. Ze moest
wel." Maxima is voor Bouhuys verdacht tot
het tegendeel is bewezen. En als nu blijkt dat
de vader van Claus absoluut fout was in de
Tweede Wereldoorlog?,Dan is dat een smet op
het koningshuis, maar het is minder erg. Ik ge
loof absoluut in de integriteit van Claus. Van
Maxima weet ik het niet. Ze heeft als tiener
haar luxe leventje voortgezet. Ze heeft nooit
contact opgenomen met mensenrechtenorga
nisaties. Haar halfzuster Dolores daarentegen
houdt in New York tentoonstellingen die een
enorme aanklacht zijn tegen het regime van
destijds. De moeder van Dolores, de eerste
vrouw van Zorreguieta, heeft ook een hele an
dere houding. Het is interessant dat haar
scheiding samenvalt met de bemoeienissen
van Zorreguieta met de junta. Zijn eerste
vrouw is nu docent filosofie aan de universi
teit, terwijl de echte moeder van Maxima in '89
nog een petitie tekende om de militairen open
lijk te bedanken voor hun optreden."
Hoop
De telefoon gaat. In vloeiend Spaans praat
Bouhuys terug. Het is een Argentijnse moeder
die hoop put uit de laatste ontwikkelingen. De
komst van Maxima is een steen in de vijver ge
weest. „De discussies in Nederland zijn een
enorme steun in de rug van mensen in Argenti
nië. Het is een nieuw begin na vijfentwintig
jaar. Er is weer hoop dat burgers en militairen
die nog vrij rondlopen nog berecht zullen wor
den. Je kunt zulke zaken niet stil blijven hou
den. Je kunt geen nieuwe samenleving opbou
wen als je de vuile was binnen houdt. Je kimt
niet blijven zwijgen. Vooral jongeren gaan
vragen. Hoe zat dat en dat dan? En wat deed jij
dan? Onder studenten ontstaat nu een sterke
stroming. Ze houden volkstribunalen tegen
mensen die in principe berecht moeten wor
den. We hebben de positieve kant van de komst
van Maxima onderschat. In Nederland praten
ze of zo'n man als haar vader überhaupt wel
het land in mag komen en daar lopen de beulen
nog vrij rond. Ik ken een vrouw die elke zondag
in de kerk in de nek kijkt van een man die haar
dochter heeft doen verdwijnen."
Monique de Knegt
Ieder mens heeft zijn eigen verhaal. Cultu
reel antropologe Florien Linck reist door
het hele land om zulke levensverhalen op te
nemen. Meestal zijn het ouderen, die op ver
zoek van hun kinderen de familiegeschiede
nis in eigen woorden vertellen.
Het zijn vooral gewone verhalen van gewo
ne mensen. „Ze hebben wel een bijzonder
leven geleid in mijn ogen. Want ze zijn in het
begin van de twintigste eeuw jong geweest,
hebben soms nog herinneringen aan de Eer
ste Wereldoorlog of de crisisjaren. En vooral
de Tweede Wereldoorlog heeft vaak een be
langrijke wending gegeven aan het leven
van de generatie die ik interview.
De 35-jarige Florien Linck neemt levens
verhalen op van mensen en legt die vast op
een dubbel-cd. Een emotioneel testament,
zou je het kunnen noemen. Niet alleen het
verhaal wordt immers voor de eeuwigheid
vastgelegd, ook de stem, intonatie en
woordkeuze.
Er blijkt zoveel belangstelling voor te be
staan om de familiegeschiedenis op deze
persoonlijke manier te behouden, dat de
Amsterdamse er inmiddels haar werk van
heeft kunnen maken. Het bedrijfje dat ze
heeft opgericht, heet Sprekend Portret. Ook
een dubbelportret ter gelegenheid van een
huwelijk is mogelijk, of een beschouwing
door meerdere mensen over een collega die
afscheid neemt. Maarmeestal zijn het de
kinderen die haar vragen om het leven of
een episode daaruit van vader en/of moeder
in hun eigen woorden vast te leggen. Als ca
deautje aan zichzelf of de kleinkinderen, ter
gelegenheid van een jubileum of zomaar.
Florien komt aan huis met haarmim-disc en
zorgt uiteindelijk voor een cd-box, die ook
nog een verzorgd tekstboekje bevat met fo
to's. De opdrachtgever betaalt tweeduizend
gulden en krijgt daarvoor twee exemplaren.
Extra kopieën kosten honderd gulden per
stuk.
Florien Linck is cultureel antropologe. Er
gingen jaren overheen voordat ze erachter
kwam dat interviewen haar grote liefde
had. Het begon ooit met een onderzoek dat
ze voor haar studie verrichtte in Indonesië.
„Mijn grootouders waren daar veel geweest,
mijn vader is er geboren. Het lag voor de
hand me in dat land te specialiseren. Als
keuzevak heb ik ook de taal geleerd", vertelt
ze aan haar eettafel, waar een zwart-wit
prent van goudsmeden in Atjeh boven
hangt.
Oost-Java
Kennis van de taal had ze hard nodig toen ze
in een bergdorpje op Oost-Java gestatio
neerd was om de gevolgen van de aanleg van
een weg in kaart te brengen. Nadat ze was
afgestudeerd, volgde een tweede project
voor de Universiteit van Amsterdam, waar
voor ze zo'n zeven maanden in India ver
toefde. Het werd haar duidelijk dat ze de ge
sprekken die ze daar met de mensen voerde,
het leukste onderdeel van haar werk vond.
deren die tussen 1940en 1962 in Indië, Indo
nesië of Nederlands Nieuw-Guinea
verbleven.
D it proj eet is nog maar een paar weken gele
den afgerond, met een congres, maar
Florien Linck is twee jaar geleden al begon
nen met Sprekend Portret. „Toen ik al die
mensen interviewde, dacht ik vaak hoe jam
mer het was dat ik het verhaal van mijn ei
gen oma's en opa's niet heb kunnen opne
men. Daar is het nu te laat voor, maarzo ben
ik wel op het idee gekomen om het voor an
deren te gaan doen."
Voorbereiding
Ze heeft een paar keer moeten slikken voor
ze ertoe kwam zich in te schrijven als kleine
ondernemer, want de zakelijke kant is niet
haar sterkste. Maar van het interviewen kan
ze geen genoeg krijgen. „Het blijft leuk: al
die verschillende verhalen, met anekdotes
en ontroerende details. Als iemand bijvoor
beeld laat weten 'mijn ouders hadden een
bakkerij en ook nog eens dertien kinderen',
dan is mijn nieuwsgierigheid meteen ge
wekt".
Ze trekt één dag uit voor een interview.,Het
komt dus aan op een grondige voorberei
ding. Ik geef de mensen van tevoren een for
mulier waarmee ik ervoor zorg dat ze vast
nadenken over wat ze willen vertellen. Als
ze afdwalen, heb ik wel de ervaring in huis
om ze terug naar het onderwerp te loodsen
Maria Mulders
Vandaar ook dat ze in 1997 ging werken
voor de Stichting Mondelinge Geschiedenis
Indonesië in Leiden, die een audio-archief
voor wetenschappelijk onderzoek wilde
aanleggen. In de afgelopen jaren interview
de Linck voor dit archief zo'n honderd ou
Florien Linck: „Jammer dat ik het verhaal van mijn eigen oma's en opa's niet heb kunnen
opnemen". foto George Verberne/GPD
