Roken op werk blijft twistpunt
Kunstenaar Han Bennink
haalt eruit wat erin zit
Zomerexpositie Eversdijk
verwent kunstliefhebbers
lezers schrijven
MKZ
Rommelmarkt
Even omzien
Woontorens
Tabak
kunst cultuur
door Roelf Reinders
AI een Gerberabloem gekregen
vandaag? Nee? Dat kan twee din
gen betekenen: u rookt öf u rookt niet
en bent de bloem jammerlijk misgelo
pen. Wel? Dan rookt u niet of bent u
net gestopt. Het is vandaag Wereld
Niet Roken Dag. De Stichting Volks
gezondheid en Roken (Stivoro) grijpt
deze dag aan om de Gerberabloemen,
een 'mooie, frisse en stevige bloem',
uit te delen als symbool voor niet-ro-
ken.
Dat roken en ook meeroken slecht is
voor de gezondheid, dat weet iedereen
zo langzamerhand wel. Toch vinden
Stivoro, de Nederlandse Kankerbe
strijding, de Hartstichting en het Ast
ma Fonds het nodig om op deze niet-
rokendag nog eens de aandacht op het
meeroken te vestigen. Want naast de
24.000 rokers die jaarlijks door het
paffen overlijden, gaan er per jaar ook
nog eens drieduizend niet-rokers
dood aan de gevolgen van meeroken.
Het zou hier vooral gaan om huisge
noten en ook collega's van rokers.
„Blootstelling aan tabaksrook ver
hoogt de kans op het krijgen van ast
ma en longontsteking", waarschuwen
deze anti-rookstichtingen verder nog.
Zij stellen vast dat 68 procent van de
bedrijven geen of een slecht rookbe
leid heeft. „Ondanks het feit dat ta
baksrook een toxische stof is, achten
werkgevers, arbodiensten en onder
nemingsraden het nemen van maatre
gelen ter bescherming van de mede
werkers tegen rook veelal niet tot hun
verantwoordelijkheid."
Werkgevers zijn verplicht hun werk
nemers te vrijwaren van schadelijke
stoffen, zegt bedrijfsarts W. de Maar
van Arbo Unie Zeeland. Dus ook ei
genlijk van rook. „Maar roken is alge
meen aanvaard waardoor werkgevers
geen verbod op roken afkondigen."
De Maar (niet-roker) ziet regelmatig
bedrijven waar roken op de werkvloer
tot problemen leidt. „De wetgever
hoopt dat mensen er onderling uitko
men. Maar er zijn fervente rokers die
er niet vanaf kunnen blijven en dat le
vert dan spanningen op. Dan moet de
werkgever iets doen."
Kookhok
Veel bedrijven kiezen er dan voor om
rokers bij elkaar te zetten of een rook-
hok in te richten waar rokers hun ver
slaving kunnen uitoefenen. De Arbo
Unie komt vaak om de hoek kijken als
de werknemers er onderling niet uit
komen. „Pas als er wat aan de hand is,
gaan bedrijven nadenken", zegt De
donderdag 31 mei 2001
Deze rubriek is uitsluitend bestemd voor reacties op in de PZC versche
nen redactionele berichten, artikelen of commentaren. De reactietijd
beloopt uiterlijk 7 dagen. Plaatsing van bijdragen betekent niet dat de
redactie de meningen en stellingen van de inzenders onderschrijft.
Open brieven, oproepen, gedichten en anonieme inzendingen worden
niet geplaatst. Bijdragen mogen niet langer zijn dan 250 woorden. De re
dactie behoudt zich het recht voor inzendingen te bekorten. Over ge
weigerde brieven wordt niet gecorrespondeerd.
Mond-en klauwzeer kost Rijk
amper geld, lees ik in de PZC
van 23 mei. Het Dierengezond-
heidsfonds betaalt voor het op
ruimen van tienduizenden ge
zonde dieren. Dit is wel cynisch.
De minister-president was zeer
begaan met het lot van de ge
troffen boeren en hoopte, dat zij
volgend jaar koninginnefeest
kunnen vieren. Boeren, die in
moeilijkheden verkeren, wor
den naar de bijstand verwezen.
Voor een noodfonds trekt de mi
nister van Landbouw zowaar 20
miljoen uit. Diezelfde minister
verweet enkele maanden gele
den 'de boeren' in het algemeen,
dat ze slecht voor hun dieren
zorgen. De beelden en reacties
van de laatste tijd spreken een
andere taal. Maar voor de blun
der in Sprang-Capelle is met
geen woord verontschuldiging
gevraagd. Mond-en klauwzeer
is een ziekteMaar het opruimen
van tienduizenden gezonde die
ren was een overheidsmaatre
gel. Volgens mijn rechtsgevoel is
de overheid dus aansprakelijk
voor alle aangerichte schade en
smartegeld voor de mensen, die
hun dieren moesten laten afma
ken en ze als schroot in een grij
per zagen hangen. Maar de
overheid onttrekt zich, ondanks
gedane beloften. Dit noem ik
schaamteloos. Dient dit gena
deloos opruimen misschien toch
een ander doel? De politieke
partijen zijn niet bereid meer
geld beschikbaar te stellen. 'Wel
wat karig', maar anders komt de
belastingverlaging misschien in
het gedrang. Dit is politiek van
het allerlaagste niveau. Vol
doende redenen om geen voet
meer in een verkiezingslokaal te
zetten.
G. Kwekkeboom
Oostmolenweg 102
Kloetinge
NIEUW-NAMEN - Fanfare De
Scheldezonen houdt 2 juni van
af 9.00 uur een rommelmarkt in
oefenlokaal De Scheldegalm.
De opbrengst is bestemd voor de
aanschaf van instrumenten en
uniformen.
Graag wil ik reageren op de ru
briek Even omzien: 'Roerige
start gereformeerden' in de PZC
van 23 mei en dan speciaal waar
het gaat over Hoek. Het kerkge
bouw aan de Dr. Leenhouts-
straat werd n.l. niet gebouwd
omdat de kerk aan de Tram
straat de gemeenteleden niet
meer kon bergen, maar door een
triest conflict op het gerefor
meerd kerkelijk erf in 1944/45,
dat ook in de dorpsgemeen
schap van Hoek zijn sporep
heeft nagelaten, ontstond er een
splitsing. Door een rechterlijke
uitspraak werd de kerk aan de
Tramstraat toegewezen aan de
Gereformeerde Kerk Vrijge
maakt en ging het andere deel
kerken in een van de lokalen van
de Chr. Lagere School. Dit deel
heeft, niet omstreeks 1970,
maar in de jaren 1952/53 de
kerk aan de Dr. Leenhoutsstraat
gebouwd. Ziedaar in het kort
een juistere weergave van het
gereformeerde kerkelijk gebeu
ren van Hoek.
P.M. Meijer
Kreeksingel 73
Hoek
Waar zijn wij in Terneuzen toch
mee bezig? De watertoren stond
in de weg, hij was niet kapot te
krijgen, maar toch hij is niet
meer, zoals zoveel oudheden.
Versleten de watertoren, ben je
mal. De Gemeente Terneuzen en
de heer Van der Hoofd zijn bezig
met een dure prestige strijd. Ik
als rasechte Terneuzenaar, ge
boren en getogen op het echte
Java, ben van mening, dat wij
allemaal flink in de maling wor
den genomen. Nu, 23 jaar wo
nend achter 'de Dukdalf' kan ik
de heer Van der Hoofd verzeke
ren, dat als het hard waait de
bloempotten ja zelfs de tuin
stoelen regelmatig omver lig
gen. Terneuzen wordt er echt
niet mooier op dankzij de hoge
torens. De firma Van der Poel
gaat echt niet failliet hoor, dat
zal wel meevallen.
T. Buys-Geensen
Fahrenheitlaan 14
Terneuzen
wachten al heel lang. Maar goed, met
de fusieperikelen en zo heeft dit ook
niet de grootste prioriteit."
In het ziekenhuis ('Je zou inderdaad
verwachten dat het hier om gezond
heid ging maar er zijn hier specialis
ten die zwaar roken, dus dat zegt niet
alles') zijn 'heel summiere richtlij
nen' zegt WatermanTij dens de lunch
mag er niet worden gerookt maar ver
der mogen werknemers in de kantine
in een apart gedeelte roken. „Een
wassen neus. De rook gaat natuurlijk
alle kanten op." Voor personeelsruim
tes geldt een gedoogsysteem, zegt Wa
terman. „Daar willen we van af. In
koffiekamers mag worden gerookt als
niemand bezwaar heeft, wij willen
dat er daar helemaal niet wordt ge
rookt. Verder wordt er op de toiletten
gerookt, dat willen we ook niet." Maar
Machten over roken, heeft de or de
laatste jaren niet gehad.
Bij ZLM Verzekeringen in Goes is al-
fot Dirk-Jan Gjeltema
les 'goed geregeld', verzekert niet-ro
ker A. van Dalen van de onderne
mingsraad. „We zitten hier midden in
de verbouwing", meldt Van Dalen.
„Per etage komt er een ruimte met af
zuigsysteem waar rokers naar toe
kunnen. Als er verder maar bezetting
is, mogen rokers daar heen. Maar dat
kan natuurlijk niet te pas en te onpas,
de servicegraad mag niet onder het
heen en weer lopen lijden."
Er zijn ook medewerkers die alleen op
een kamer zitten, en die mogen zelf
weten of ze daar roken of niet, zegt
Van Dalen. „Ja, dat zijn de mensen in
de hogere functies." Vroeger waren er
nog wel eens problemen over roken,
vertelt zij. „Dan waren er in ruimtes
waar veel mensen werken wel eens af
spraken dat er aan het eind van de dag
wel mocht worden gerookt. Maar dan
hoorden we wel eens dat er mensen
zeurden dat ze last van de rook had
den."
Bijna zeventig procent van de bedrijven heeft geen of een slecht rookbeleid.
Maar. Stivoro en andere anti-rook
stichtingen beweren dat het ziekte
verzuim daalt als er op de werkplek
niet gerookt wordt. Niet-rokers roken
niet langer mee, een aantal rokers
stopt en de hoeveel gerookte sigaret
ten per roker neemt af.
„Maar zo simpel ligt het niet", zegt De
Maar. „Juist een streng rookbeleid
kan voor uitval zorgen. Als rokers niet
kunnen roken, raken ze zenuwachtig,
snel geïrriteerd en werken ze minder
goed geconcentreerd. Dat levert weer
nieuwe spanningen op met collega's."
Hij pleit wel voor voorlichtingscam
pagnes die werknemers moeten bewe
gen gezamenlijk te stoppen. „Dat
werkt wel, dat stimuleert. In je eentje
is hetmoeilijk te stoppen. Maar stop je
samen met collega's, dan jut je elkaar
op. Zó kun je op termijn wel het ziek
teverzuim aanpakken."
Dat de meerderheid van de bedrijven
geen rookbeleid voert, De Maar ge-
looft dat wel. „Het is soms erg moeilijk
omrookbeleid in te voeren. Het mana
gement moet er wel achter staan. Ma
nagers roken zelf soms ook hé. En dan
is het wel eens lastig."
L. Waterman van de ondernemings
raad (or) van het Vlissingse Zieken
huis Walcheren herkent dat wel. „De
directie rookt zelf ook. "Hij zegt dat de
or al een tijd op een anti-rooknotitie
van de ziekenhuisdirectie wacht. „We
Han Bennink: „Mijn schilderijen en beelden zijn gemaakt om naar
te kijken. Het is wat het is." foto Lex de Meester
'Who's dreaming' van Karien Frieling. foto Willem Mieras
door Ernst Jan Rozendaal
VEERE - Han Bennink, dat is
toch die drummer? Inderdaad,
maar hij heeft nog heel wat meer
in zijn mars. Niet voor niets
worden zijn schilderijen en te
keningen verkocht door de Am
sterdamse galerie Espace, die
ook kunstenaars als Karei
Appel en Lucebert vertegen
woordigt, en vragen tal van en
sembles uit de geïmproviseerde
muziek hem al tientallen jaren
lang hun platen- en cd-hoezen
te ontwerpen. „Ik ben verdorie
negenenvijftig jaar, heb van al
les gedaan en nog denkt men dat
een drummer niet meei; kan dan
drummen. Mensen zijn zo kort
zichtig."
De Stichting Nieuwe Muziek
Zeeland zet Bennink de komen
de maand in het zonnetje. In de
Grote Kerk van Veere is een
expositie te zien van zijn beel
dende kunst en hij geeft twee
concerten. De inrichting van de
tentoonstelling is verzorgd door
de Middelburgse kunstenaar
Nico van den Boezem. Met hem
en directeur Ad van 't Veer van
Nieuwe Muziek Zeeland is Ben
nink al vijfendertig jaar be
vriend. „In de jaren zestig kwam
ik al met Willem Breuker naar
Middelburg om te spelen. Dat
Nieuwe Muziek nu in de Grote
Kerk van Veere zit, vind ik ge
weldig. Het is een ongelooflijk
mooie ruimte. De Kloveniers
doelen in Middelburg is ook wel
mooi, maar zo duf en muf. Er
kan geen raam open."
De omvang van de kerk joeg
Bennink wel enige schrik aan.
„Ik maak kleine dingen. In ver
houding tot die kerk lijken mijn
schilderijen op postzegels. Nico
heeft dat mooi opgelost door een
aantal kleine dingetjes in een la-
denkast te leggen. In elke la zit
een verrassing. Alles wat ik
maak, is opgebouwd uit ge
bruikte dingen. Ik gebruik veel
gevonden voorwerpen, objets
trouvés, zoals Marcel Duchamp
ze al noemde. Doorgeslagen
drumvellen gooi ik bijvoorbeeld
niet weg. Er zit heel veel energie
van mij in zo'n vel, ik verdien
mijn geld met het slaan op die
dingen, ze hebben betekenis
voor mij. Dus dateer ik ze en te
ken ik erop." Ook drumstokken
en brushes gebruikt Bennink
om kunstvoorwerpen te maken
en in Veere staat eveneens een
van zijn mechanische spechten.
„Ik hou van vogels. De specht is
natuurlijk een fantastische
drummer. Mijn mechanische
specht werkt op een contactmi
crofoon. Die staat in die kerk af
en toe lekker te roffelen."
Obsessie
Bennink mag dan een veelzijdig
kunstenaar zijn, alles wat hij
doet heeft dus toch op een of an
dere manier met drummen te
maken. In 1968 maakten Tino
Flothuis en Jan de Bont een film
over Bennink die ze de titel De
Bezetene meegaven. Dat is nog
steeds een uitstekende om
schrijving, vindt hij. „Drum
men is een obsessie. Het moet
eruit, anders zou ik nog staats
gevaarlijk worden."
Wat het betekent, zowel zijn
muziek als zijn kunst, wil hij
niet weten. „Mijn schilderijen
en beelden zijn gemaakt om
naar te Mjken. Het is wat het is.
Over mijn drummen kan ik niet
praten. Als ik kon verwoorden
wat ik met drummen doe, was ik
schrijver geworden. Ik moet het
gewoon iedere keer weer spe
len."
Zoals Bennink in zijn kunst met
gevonden voorwerpen werkt, zo
drumt hij eigenlijk ook. Als im
proviserend musicus gebruikt
hij alles wat hij op het moment
van spelen krijgt aangereikt.
Dat kan de muziek zijn van zijn
mede-muzikanten, het kunnen
ook de mogelijkheden zijn die
het materiaal hem biedt. Hij
vergelijkt zijn manier van
drummen met het dichten van
Jan Hanlo en de kunst van Kurt
Schwitters. „Dedingen net even
iets anders bekijken. Ik zie mo
gelijkheden in wat iemand an
ders vanzelfsprekend vindt."
Klompen
De rijkdom van Benninks spel
vloeit dan ook voort uit een fe
nomenale drumtechniek, niet
uit een supersonisch drumstel.
„Ik heb wel een gigantisch
drumstel gehad. Xylofoons,
pauken, noem maar op. Uit on
zekerheid dacht ik dat ik dat al
lemaal nodig had. Om alles mee
te kunnen nemen, moest ik een
Citroën-busje kopen. Tot op een
gegeven moment de deuren van
dat busje opengingen en ik
dacht: 'Gaat het nu over al deze
spullen of gaat het over mij?'
Mijn vader speelde ook slag
werk. Hij hield me voor dat ik
specialist moest worden op de
snaredrum. Dat heb ik gedaan.
Gewoon, één blikken trommel.
Ik verbaas mijn publiek nu niet
met een enorm drumstel, maar
met het geluid dat ik uit zo wei
nig materiaal kan halen. Ik
werk vaak in een stal bij mijn
huis. Daar loop ik op klompen.
Met mijn klompen tik ik mee. In
Veere is dat op video te zien."
Met het Mimmen der jaren oe
fent Bennink meer dan ooit.
„Het graf gaapt", verMaart. hij.
„Ik realiseer me steeds vaker
dat elk concert mijn laatste kan
zijn. Dus wil ik eruit halen wat
erin zit, tot in het extreme. Ik
probeer altijd de ultieme drum
plaat te maken, maar ik kan
nooit op mijn gemak terugkij
ken op wat ik gedaan heb. Als
een plaat af is, luister ik er nooit
meer na. Dat interesseert me
geen reet. 'Op naar de volgende',
denk ik dan. Ik heb altijd het
idee dat ik in een straat woon en
wil weten wat er om de hoek is.
Het lukt me niet om daar te ko
men, maar ik blijf het proberen.
Op een gegeven moment zit ik
dan te spelen en denk ik: 'Hé, ik
ben er.' Maar dan wil ik meteen
weten wat er in de volgende
straat te zien is."
Expositie Han Bennink, vandaag en
de hele maand jumin de Grote Kerk
van Veere, dagelijks van 14-17 uur.
Concert Han Bennink en Steve Be-
resford, zaterdag 9 juni, 20 uur. Tij
dens de laatste dag van de expositie,
zaterdagmiddag 30 juni, zal Ben
nink ook drummen.
door Ernstjan Rozendaal
EVERSDIJK - Hel is even zoe
ken, maar wie zich de moeite ge
troost wordt niet teleurgesteld.
Voor de tweede keer organiseert
galerie De Zeeuwse Buiten
plaats in Kapelle een grote zo-
mertentoonstelling met beelden
en schilderijen. De galerie ligt
buiten Kapelle, in het gehucht
Eversdijk, ten zuiden van de
A58. Een verborgen oase voor
kunstliefhebbers.
Vorig jaar opende galeriehoud
ster Janneke Hagers-van Leeu
wen de achttiende-eeuwse bui
tenplaats voor het eerst voor
publiek. Een jaar eerder had ze
met haar man het landgoed ge
kocht en ze wist meteen dat ze er
een galerie met beeldentuin wil
de inrichten. De monumentale
kamers van het landhuis lenen
zich uitstekend voor het tonen
van een selectie uit haar verza
meling schilderijen en tekenin
gen van rond 1900. In de tuin
van anderhalve hectare is plek
voor ruim zeventig beelden van
hedendaagse kunstenaars. De
formule is ongewijzigd, maar
aangescherpt, in vergelijking
met vorig jaar oogt de tuin rui
mer, omdat gesnoeid is in het
groen, de vijver is vergroot en
een groot gazon in het midden
nu met wandelpaden is door
kruist. In de tuin exposeren
veertien beeldhouwers van bin
nen en buiten de provincie: Ka
rin Beek, Anton Beysens, Hedi
Bogaers, Menno Boddé, Miems
van Citters, Anita Dekker, Ka
rien Froeling, Dorry van Haer-
solte, Marina van der Kooi,
Marian van Puyvelde, Gerda
Rutters, Anne Sijbrands. Etien-
ne Vindevogel (B) en July Wic-
kel.
Naakt
De inrichting van het grasveld
direct naast het huis is exempla
risch voor de buitententoonstel
ling. In het gras ligt een naakt
van Anita Dekker. De vrouw ligt
op haar buik en kijkt precies op
het kunstwerk Who's dreaming
van Karien Froeling, dat be
staat uit een aantal kaders op
hoge dunne poten. Drie van de
kaders zijn gevuld met grote
ogen. Door de opstelling van die
twee beelden, die op zich niets
met elkaar te maken hebben, is
een confrontatie ontstaan tus
sen traditioneel en modern, in
een compositie die spannend is
en waarin iets is gedaan met het
thema kijken.
Gerafineerd
Zo blijkt de opstelling van meer
beelden in de tuin uiterst geraf
fineerd. De gietijzeren objecten
van Dorry van Haersolte ogen
zeer natuurlijk en zijn daarom
schijnbaar achteloos op een
wandelpad of tegen een boom
neergezet. Rondom de vijver
staan vogels tussen het riet, en
op het erf achter het landhuis
scharrelen kippen (van Miems
van Citters) en ligt een poes (van
Karin Beek). Andere beelden,
zoals de keramische objecten
van Manna van der Kooi en een
groot beeld dat Gerda Rutters
vorig jaar bij de Kapel van Hoo-
gelande tentoonstelde, zijn juist
prominent in de ruimte ge
plaatst. Zij gaan niet op in de
omgeving, maar domineren die.
„De diversiteit van stijlen
maakt het boeiend", meent Ha-
gers. „Ik zou driekwart van het
publiek wegjagen als ik alleen
abstract werk liet zien en te veel
inspelen op de smaak van de
grote massa wanneer ik het al
leen figuratief houd. Ik wil het
hele scala aan stijlen laten
zien."
De grote villa is sfeervol inge
richt met schilderijen en gra
fisch werk van onder anderen
Maurice en Sarika Góth, W.J.
Schütz, M. Hagemans, J. van
Herwijnen en J. Colin. Eén ka
mer is gevuld met werk van he
dendaagse kunstenaars: pente
keningen in Oost-Indische inkt
van Van Haersolte en onder
meer beelden van Bogaers.
De zomerexpositie duurt tot en met
15 september, geopend woe t/m za
van 13-17 uur. Galerie De Zeeuwse,
Buitenplaats ligt aan de Eversdijk-
se weg 22 in Kapelle (afslag Kapelle,
voor ANWB-station parallelweg -
Noordhoekseioegeling - oprijden tot
Eversdijk, dan linksaf).
