PZC
Kwalijke geur rond palingroken
Kunstdisciplines bestuiven
elkaar op de theatervloer
Thrillerauteurs naar Zeeland
Kunstdebat in Middelburg
Productschap wenst
compensatie voor
verlies visgronden
18
Dierenleed
kunst cultuur
ZTS brengt programma voor nieuwe seizoen uit
lezers schrijven
Jagers
Verdieping IV
antwoorden
woensdag 30 mei 2001
door Henk Postma
In Kerkwerve zien ze het als een niet
te versmaden festijn: de Open
Zeeuwse Kampioenschappen Paling-
roken. Ieder jaar wordt het Schouwse
dorp ervoor op de kop gezet. Zaterdag
is het weer zo ver. Rokers van heinde
en verre verzamelen zich in de ring
voor een wedkamp die zal uitwijzen
wie het eeuwenoude ambacht het best
beheerst. En daar omheen viert het
hele dorp feest.
Daar zit, vinden dierenbeschermers,
dan wel een bijzonder nare bijsmaak
aan. Ligt het aan hen, dan is het bin
nenkort uit met de pret. Want volgens
de dierenbeschermers is sprake van
pure mishandeling. Traditie of niet, in
een beschaafde samenleving kan dat
niet meer. Dus stappen ze naar de
rechter.
Eigenlijk mag het sowieso niet. De
Warenwet schrijft voor dat je niet zo
maar een rokend tonnetje op straat
mag zetten om daarin een smakelijke
paling te bereiden. Maarzo streng zijn
ze bij de Keuringsdienst van Waren nu
ook weer niet. Want het gaat hier om
folkore, een traditie die her en der in
den lande hoog wordt gehouden. De
organisatoren kunnen dan ook op
vrijstelling rekenen. Mits ze een aan
tal regels in acht nemen die waarbor
gen dat 'de volksgezondheid en de eer
lijkheid van de handel niet in het
geding kunnen komen'
Het welzijn van de mens is dus ge
waarborgd, het welzijn van de palin
gen niet. Doorgaans worden die, alvo
rens ze in de rook komen te hangen,
levend in een zoutbad gegooid. Daar
mee verliezen de vissen hun natuurlij
ke slijmlaag. Menig roker ziet dat als
een wezenlijk onderdeel van het ritu
eel. Dierenbeschermers gruwen er
van. „Die dieren kronkelen van de
pijn en de stress. Het duurt soms uren
voor ze dood zijn", huivert Mattheus
Bleijenberg van de actiegroep Wakker
Dier. Van een Zeeuws Kampioen
schap Palingroken heeft hij nog nooit
gehoord. Maar dat hoeft ook niet.
Wakker Dier streeft naar een lande
lijk verbod. Als de gemeentelijke
overheden er geen paal en perk aan
stellen, stapt de organisatie naar de
rechter. Dierenmishandeling immers
is strijdig met de wet.
Test
De Landelijke Kampioenschappen
Palingroken, die in september worden
gehouden in de Utrechtse gemeente 's
Graveland, dienen als test-case. Met
nog twaalf andere organisaties, waar-
De Zeeuwse Kampioenschappen Palingroken in Kerkwerve. Volgens dierenbeschermers zit daar een nare bijsmaak aan.
onder plaatselijke afdelingen van de
Dierenbescherming, heeft Wakker
Dier het gemeentebestuur van 's Gra
veland gemaand het evenement te
verbieden. Of de gemeente er oren
naar heeft, valt te bezien. Want de
burgemeester zelf ijverde ervoor het
palingroken in ere te herstellen nadat
er vier jaar terug mee was gestopt in
verband met de strengere eisen van de
warenwet Wakker Dier heeft dan ook
al een stok achter de deur gezet. Wan
neer de gemeente niet wil horen,
wacht 's Graveland een kort geding.
En daarna - daar zijn de dierenbe
schermers van overtuigd - is het ge
daan met feesten in die typische geur
van pekel en brandend eiken- of beu
kenhout. Ook in het Schouwse Kerk
werve. De landelijke Vereniging Die
renbescherming had liever gezien dat
nu al een stokje voor de Zeeuwse kam
pioenschappen was gestoken. Maar
daar is de tijd te kort voor. „Wij gaan
nu onze afdeling Midden- en Noord-
Zeeland informeren. Voor dit jaar zal
het wel niet veel zoden meer aan de
dijk zetten", zegt woordvoerster Elly
Fonsjessen van de landelijke Dieren
bescherming, „maar wellicht kan er
een volgende keer wel wat tegen on
dernomen worden."
Niet nodig, bezweert palingkweker
Peter van Langeraad. Hij is één van de
hoofdorganisatoren van de Zeeuwse
Kampioenschappen in Kerkwerve, en
graag bereid aan de eisen van de die
renbeschermers tegemoet te komen.
„Maar dan moeten die ons wel vertel
len hoe we de palingen humaan kun
nen doden. Als daar een goede manier
voor is, dan ben ik er van overtuigd
dat iedereen die gaat volgen." Zo'n
goede manier is er, weet de woord
voerster van de Dierenbescherming:
elektrokuteren. „Dan maak je de pa
ling daadwerkelijk hersendood. Maar
ze zullen wel zeggen dat dat de smaak
niet ten goede komt."
Organisator Peter van Langeraad ge
looft aanvankelijk niet dat het enig
verschil maakt. „Ja, je kan ze elektro
kuteren. maar dan verdoof je ze alleen
maar. Dat gebeurt ook wanneer je ze
in een bad met pekel gooit." Even later
evenwel heeft hij goed nieuws. „Ik
weet er het fijne nog niet van, maar ik
hoor net dat de man die ons de paling
levert een systeem heeft uitgevonden
waarmee je ze op een diervriendelijke
manier kan elektrokuteren. Hij
schijnt er zelfs patent op te hebben
aangevraagd. Nee, ik kan dat nu nog
foto Marijke Folkertsma
niet verifiëren. Maar ik ga er meteen
achteraan. Als het klopt, gaan we er
zeker gebruik van maken
Voor het oog van het publiek zal dat
trouwens niet veel verschil maken.
Want wat er voor het roken gebeurt,
vindt achter de schermen plaats. De
palingen worden voorbehandeld aan
de rokers uitgereikt. Het ontslijmen
gebeurt elders. „Nee, niet zomaar op
straat. Warenwettelijk mag dat niet
eens. En ja, het is niet zo'n lekker
zicht." Organisator Van Langeraad
heeft overigens nog wel wat anders
aan z'n hoofd: de kwaliteit van de vis.
Een nieuw jurylid had daar vorig jaar
nogal wat kritiek op. „Zelfs de beste
palingen waren niet echt lekker"ven
tileerde hij toen. Het was de eerste, en
meteen ook de laatste keer dat hij als
fijnproever werd gevraagd.Want zo
iets, dat zeg je niet. Het kan wel eens
zijn dat de paling minder goed
smaakt, maar het gaat er om welke ro
ker de beste maakt.
door Ernst Jan Rozendaal
MIDDELBURG - In het theater
is een steeds sterkere kruis
bestuiving van verschillende
kunstdisciplines waar te ne
men. Dat blijkt uit het seizoens
programma van de Zeeuwse
Theater Stichting (ZTS), waar
in mengvomen van circus en
theater en van cabaret en toneel
een prominente plek innemen.
In de programmering ligt ook
een accent op wereldmuziek,
dans, amateur- en jeugdtheater.
Vorige week is de seizoensbro
chure verschenen met het pro
gramma 2001/2002 voor de the
aters in Middelburg, Domburg
en op Schouwen-Duiveland.
Het nieuwe theater in Goes
moet begin 2003 klaar en is dus
nog niet in de programmering
opgenomen. In de Parel in Dom
burg zijn het komend seizoen al
leen jeugdvoorstellingen gepro
grammeerd, de ambiance bleek
voor volwassen theaterbezoe
kers niet optimaal.
Op Schouwen-Duiveland heeft
theater Mondragon de deuren
gesloten en is gekozen voor een
programmering in de dorpshui
zen van Burgh-Haamstede, Re-
nesse, Ouwerkerk, Dreischoren
het Miiltifunctioneel Centrum
en Brogum in Zierikzee. „Dat is
om het publiek vast te houden",
verklaart directeur G. Peijs van
de ZTS. „Op langere termijn is
dat gedoemd te mislukken. We
hebben Nilgün Yerli bijvoor
beeld in Burgh-Haamstede ge
boekt, maar eigenlijk moet zij
met haar show in een volwaar
dig theater staan. De vraag is of
op Schouwen-Duiveland zelf
genoeg publiek te vinden is om
een theater te vullen. Ik heb de
politiek geadviseerd te kijken
wat er gebeurt als het nieuwe
theater in Goes opengaat en
daarna pas te beslissen wat er op
Schouwen-Duiveland moet ge
beuren." Het zwaartepunt van
de programmering van de ZTS
ligt in de Stadsschouwburg in
Middelburg. Volgens Peijs zijn
verschillende tendenzen waar
te nemen in vergelijking met
voorgaande jaren. „Het circus
maakt opgang in het theater.
Wij hebben een drietal voorstel
lingen waarin beweging en to
neel eigenlijk niet van elkaar
zijn te scheiden." Het betreft de
voorstelling Moto (26 sept) door
het Engelse Swamp Circus The
atre, Dilemma (8 okt) door de
Argentijnse Kris Niklison en
Circus Jeroen Bosch (22 en 23
nov) door Flairck en het Acro
batisch Theater Corpus.
Peijs ziet ook een toenadering
tussen cabaret en toneel. Zo
staat op 3 april het Noord Ne
derlands Toneel (NNT) met de
voorstelling Lenny Bruce in de
schouwburg. Raoul Heertje en
Hans Sibbel (Lebbis) verzorgen
daarin stand up comedy binnen
de toneelvoorstelling. Datzelf
de NNT brengt op 14 mei een ca
bareteske versie van Wachten
op Godot van Samuel Beckett,
met hoofdrollen voor de cabare
tiers Justus van Oei, Hans Rie-
mens, Peter Heerschop en Viggo
Waas. Nieuw zijn wereldmu-
ziekconcerten in de theaterzaal.
In maart en april volgend jaar
neemt Middelburg deel aan het
Wereld Muziektheater Festival.
Verschillende buitenlandse ge
zelschappen zijn dan op tournee
door Nederland. Daarvan doen
Brett Bailey uit Zuid-Afrika (18
maart), Birju Maharaj uit India
(21 maart) en het Indonesische
Miroto (7 april) Middelburg
aan. „Verschrikkelijk dure
voorstellingen", aldus Peijs.
„Echt grootschalig."
Dans is altijd een aandachts
punt in de Middelburgse pro
grammering. Peijs laat dé
succesvoorstelling van het afge
lopen seizoen, moderne flamen
co van het Nuevo Ballet Espa-
nol, terugkeren (12 maart). „Een
sensatie. Het publiek stond op
de stoelen." Op het programma
staan ook het Rotterdamse Sca-
pino Ballet (1 nov), dansgroep
Krisztina de Chatel (13 dec) en
Dance Centre Dazzle (19 en 20
jan). De Zeeuwse Stichting
Dansz brengt de nieuwe pro
ductie Inside Out (24 nov) en
doet mee aan de voorstelling
Oklahoma van de Goese Ope
rette Vereniging (10,12,13 en 14
april). Peijs wijst op de wissel
werking tussen amateurs en
professionals in de Stads
schouwburg. Dit jaar moet dat
zelfs in een voorstelling tot uit
drukking komen. Vrijdagavond
5 oktober trekken professionele
kunstenaars en amateurs het
Middelburgse theater in om
twee dagen later een kant en
klare show te presenteren, een
blind date voor het publiek. De
jeugdprogrammering heeft in
de seizoensbrochure van de ZTS
een aparte plek gekregen. Sa
menstelster Louise Henderikx
betitelt de musical Peter Pan
met Peter Faber en Vera Mann
(18 t/m 21 okt), De Griezelbus
naar de boeken van Paul van
Loon (18 nov) en Pinocchio van
Frank Groothof (11 feb) als
hoogtepunten.
De complete brochure, met
daarin ook bekende namen als
Lenette van Dongen, Brigitte
Kaandorp, Hans Teeuwen en
Freek de Jonge, is verkrijgbaar
bij de ZTS in Middelburg.
Pinocchio van Frank Groothof (11 februari) is één van de hoogte
punten in het kinderprogramma van de ZTS. foto Dirk Buwalda
Het Scapino Ballet Rotterdam brengt 1 november 'Twools on the
road' op de planken. foto Hans Gerritsen
MIDDELBURG - In het gebouw Geloof Hoop
Liefde (GHL) in Middelburg vindt vrijdag een de
bat plaats onder het motto: de zin en onzin van het
schrijven over kunst. Deelnemers aan de discussie
onder leiding van Nico Out zijn in ieder geval de
Goese galeriehouder Tom van den Berge en beel
dend kunstenaars Ronald Mullié uit Gapinge en
William Verstraeten uit Middelburg.
Over beeldende kunst wordt veel geschreven .Niet
alleen in kranten en tijdschriften, maar ook in ca
talogi, brochures en op internet. Dat betekent dat
de verhalen uiteenlopend van aard zijn. Vragen
die aan bod komen tijdens het debat zijn onder
meer: waar heb je als kunstenaar wat aan? Welke
eisen stellen kunstenaars aan schrijven over
kunst? Vind je die eisen terug in wat je leest? Moet
een kunstenaar zich bemoeien met wat er over
kunst wordt geschreven? Aanvang: 20 uur.
door Ernstjan Rozendaal
MIDDELBURG - Juni is de
maand van het spannende boek.
Ter gelegenheid daarvan bezoe
ken twee bekende thrillerau
teurs De Drukkerij in Middel
burg. Zaterdag 2 juni bijt Rinus
Ferdinandusse (1931) het spits
af. Later is de beurt aan René
Appel (1945) die in Middelburg
(9 juni) en in Terneuzen (14 juni)
een lezing houdt.
De in Zeeland opgegroeide Fer
dinandusse heeft dit jaar het ge
schenk geschreven voor de
maand van het spannende boek:
Dovemansoren. Hij wordt wel
de godfather van het misdaad
genre in Nederland genoemd.
Bekende titels van zijn hand
zijn Naakt over de schutting
(in 1973 verfilmd door Frans
Weisz), Zij droeg die nacht een
paars corset, De haren van de
vos en Bloedkoralen van de bas
taard. Het laatstgenoemde boek
speelt zich af in Zeeland.
Ferdinandusse is niet alleen be-
kend als thrillerauteur, zijn
naam is onlosmakelijk verbon
den met het weekblad Vrij Ne
derland. Van 1969 tot 1996 was
hij daarvan hoofdredacteur. In
1980 introduceerde hij de Vrij
Nederland Detective Thril-
lergids, een wegwijzer in de
spannende boeken die jaarlijks
verschijnt. Met dit zomerse ka
tern stond hij aan de wieg van de
maand van het spannende boek.
Nog steeds recenseert Ferdi
nandusse spannende boeken
voor Vrij Nederland.
In Middelburg wordt Ferdinan
dusse geïnterviewd door Jan
van Damme, journalist van de
PZC. Aanvang: 11 uur.
René Appel
René Appel debuteerde in 1987
met de misdaadroman Handi
cap. Hij is neerlandicus. Hij gaf
les aan een scholengemeen
schap in Hilversum en aan de
Universiteit van Utrecht. Hij
heeft zich gespecialiseerd in
tweede taai-onderwijs voor al
lochtonen en 'straattaal', het
nieuwe Nederlands dat in grote
steden wordt gemaakt door jon
geren van verschillende cultu
rele achtergronden.
Voor hij misdaadromans ging
schrijven, publiceerde Appel
verhalen in literaire tijdschrif
ten als Hollands Maandblad en
Maatstaf, was hij sportverslag
gever bij de Volkskrant en re
censeerde hij thrillers in NRC
Handelsblad. Na een reeks van
thrillers schreef Appel in 1999
zijn eerste spannende kinder
boek, Complot. Sinds vorig jaar
vormt hij met Thomas Ross de
redactie van het tijdschrift Ka
liber, dat gaat over misdaad en
misdaadliteratuur. In De Druk
kerij zal Appel vertellen over
het vak van misdaadschrijver
en daarna in gesprek gaan met
enkele deelnemers van de jon
geren wedstrijd De Kunstbende.
Zaterdag 9 juni, aanvang: 11.30
uur. Op uitnodiging van de
Stichting Prometheus houdt
Appel donderdag 14 juni een le
zing in Porgy Bess in Terneu
zen. Die begint om 20.15 uur.
Deze rubriek is uitsluitend bestemd voor reacties op in de PZC versche
nen redactionele berichten, artikelen of commentaren. De reactietijd
beloopt uiterlijk 7 dagen. Plaatsing van bijdragen betekent niet dat de
redactie de meningen en stellingen van de inzenders onderschrijft.
Open brieven, oproepen, gedichten en anonieme inzendingen worden
niet geplaatst. Bijdragen mogen niet langer zijn dan 250 woorden. De re
dactie behoudt zich het recht voor inzendingen te bekorten. Over ge
weigerde brieven wordt niet gecorrespondeerd.
In de PZC van 23 mei beklaagt
natuurgids Petra Sloof zich
over 'ernstige verstoring' van
'bedreigde kustvogels' op Neel-
tj e Jans door grote aantallen vo
gelaars (verfoeilijke 'soortenja
gers' volgens Chiel Jacobusse),
die een glimp willen opvangen
van de zeldzame Kortteenleeu
werik. Dit 'nieuwsfeit' speelde
drie weken geleden! Op 2 mei
ontdekten vogelaars een
kortteenleeuwerik (uit Zuid-
Europa) op een vrij toegankelijk
gedeelte van Neeltje Jans. Ge
durende enige dagen bezochten
(slechts) enkele tientallen geïn
teresseerde vogelaars de vogel:
dus geen massa's, want zo ver
schrikkelijk zeldzaam is een
kortteenleeuwerik nu ook weer
niet.
Op het bewuste terrein was ook
één broedende bontbekplevier
aanwezig. Deze leek nauwelijks
last te hebben van de vogelaars;
wel van de ratten die een week
later het nest leeg aten (zoals
vrijwel alle nesten van kustvo
gels op Neeltje Jans). Van ver
storing van broedende dwerg
sterns was geen sprake. Het is
tien jaar geleden dat er dwerg
sterns broedden nabij het be
wuste terrein. Bovendien begin
nen dwergsterns pas midden
mei met de leg. Overigens blij
ven vogelaars ook gewoon re
creanten (en mensen) en er zal
best eens iemand buiten de ver
harde weg hebben gelopen.
De echte knelpunten voor de
kustbroedvogels (plevieren en
dwergstern) liggen bij het ver
dwijnen van de natuurlijke dy
namiek uit het Deltagebied,
waardoor veel broedplaatsen
ongeschikt zijn geworden. Ook
de stranden zijn door de massa
recreatie ongeschikt geworden
(Advertentie)
Galerie - Kunsthandel
19e en 20e eeuwse
Vlaamse en
Hollandse Meesters a
o.a. Latemse schóól Inkoop - Verkoop
Terneuzen centrum 4531 GN, Blokken 3-4,
tel 0031 (0)115-621643 of 0031 (0)6 51368269.
Open: dinsdao - woensdag en zondagmiddag
van 14.00 tot 17.00 uur en op afspraak
www.contrasten.nl
als broedplaats, terwijl broed-
pogingen langs de zeedijken
vaak worden vermorzeld door
recreanten (o.a. vissers). Ook op
Neeltje Jans worden jaarlijks
broedgevallen van dwergsterns
en plevieren verstoord door re
creanten, maar dan door de 'ge
wone badgast' en niet door vo
gelaars!
Peter L. Meininger'
Lisztlaan 5'
Vlissingen
Veel is er al gezegd en geschre
ven over de verdieping van de
Westerschelde. Het is zorgelijk,
dat weer een groot deel van de
natuur wordt aangetast. En op
ontpoldering of een opening
naar de Oosterschelde zit blijk
baar ook niemand te wachten.
Ook al hebben de Belgen dat
probleem reeds voor een groot
deel onder controle, zoals we
konden lezen (PZC 28-05, M.
Bode). Hij blijft ondanks dat,
toch tegen een verdere verdie
ping. Maar geen nood, de red
ding is nabij, we polderen ge
woon een groot uniek strand in
aan de Zuid-Bevelandse kust en
we halen een deel van Antwer
pen hierheen. Dat is pas een op
lossing die wat oplevert.
Dagelijks zullen velen van dat
Belgische bedrijf heen en weer
pendelen, dat geeft tenminste
weer wat leven in ons saaie
Zuid-Beveland. Bovendien zul
len elke dag 15 tot 25 kilometer
extra spoorwagons op het goe-
derenvervoerlijntje komen,
maar dat gaan we aanpassen.
De mogelijkheid om hierover te
reageren loopt op dit moment, u
kunt dus nog meebeslissen! Op
de A58 komen er elke dag ruim
45 tot 50 kilometer extra aan
vrachtwagens bijmaar dat kan
want onze wegen zijn nog lang
niet vol, zegt men. De gaten vul
len we en passant op met kassen
in dit toch al te rustige gebied.
Wat overblijft gebruiken we als
landingsplaats voor luchtsche
pen, dat is pas een toeristische
attractie. Jammer dat die dan
niet meer kunnen komen ki j ken,
omdat de wegen dichtgeslibd
staan met containervervoer.
Zeeuwse inwoners, 'count your
blessings'. Ik wens iedereen veel
wijsheid toe.
F.A.D. van Nieulande
Scheldepoortstraat 56
Nieuw en Sint-Joosland
door Harmen van der Werf
DEN HAAG - De rijksoverheid
moet een compensatiefonds
instellen voor het verlies aan
visgronden door nieuwe activi
teiten op de Noordzee. Het Pro
ductschap Vis vraagt dit in
reactie op de Vijfde Nota Ruim
telijke Ordening.
Het wordt steeds drukker op de
Noordzee. Vissers hebben door
olie- en gaswinning en de aanleg
van kabels al veel terrein verlo
ren. Windmolenparken en een
Tweede Maasvlakte komen
daar nog bij. Het Rijk speelt bo
vendien met de gedachte in de
Noordzee beschermde natuur
gebieden aan te wijzen.
Het Productschap Vis maakt
zich daar grote zorgen over. De
bedrijfsorganisatie leest uit de
Vijfde Nota dat die bezorgdheid
door de rijksoverheid nauwe
lijks wordt gedeeld.Zo wordt in
de Vijfde Nota voor allerlei be
drijfssectoren een ruimtebe
hoefte aangegeven, maar niet
voor de visserijHet wordt voor
gesteld alsof vissersschepen
overal actief zijn op de Noord
zee.
Het Productschap Vis wijst erop
dat dit helemaal niet het geval
is. Onderzoek door het Rijksin
stituut voor Visserij onderzoek
heeft dat aangetoond.
Met de ruimtebehoefte van de
visserij moet terdege rekening
gehouden worden, vindt het
Productschap Vis. En niet al
leen dat. Bij nieuwe activiteiten
moet uitvoerig onderzoek
plaatsvinden naar de effecten
voor de visstand. Aanleg van de
Tweede Maasvlakte bijvoor
beeld heeft consequenties voor
stromingen langs de kust en
daarmee voor het transport van
vislarven.
Effecten
Het Productschap Vis meent dat
dergelijke effecten niet met een
kortstondige milieu-effectrap
portage (mer) in kaart te bren
gen zijn. De zee is iets anders
dan het land. Daarover is veel
minder bekend. Er is langlo
pend onderzoek nodig om de ef
fecten te meten.
De visserij is in de Vijfde Nota
stiefmoederlijk bedeeld, is de
algemene conclusie van het Pro
ductschap Vis, en wat er over de
visserij is geschreven, is bovenal
negatief. Zoals over de schade
aan het bodemleven door visse-
rijactiviteiten.
Op basis daarvan wordt gedacht
aan de instelling van bescherm-
de natuurgebieden in zee. Vol-
gens het Productschap Vis moet.
eerst maar eens worden bewe
zen dat er zoveel schade aan het
bodemleven wordt aangericht.
En dat de visserij daaraan debet
is. „Niet eerder kan over beper
kingen aan visserij worden ge
sproken."
Ondanks alles ziet het Product
schap Vis wel op zich afkomen
dat visgronden verloren zullen
gaan, maar daar moet dan ook
iets tegenover staan. Vandaar
de oproep aan het Rijk een wet
telijke regeling te treffen voor
het toekennen van financiële.^
compensatie. En om daarvoor,
voldoende financiële middelen,
beschikbaar te stellen.
VBO/MAVO Tekenen C
8D, 14B, 15A.25C
VBO/MAVO Handenarbeid C
8D, 14B, 15A, 26C, 33A
VBO/MAVO Textiele werkvormen
C
8D, 14B, 15A
VBO/MAVO Tekenen D
26C
VBO/MAVO Maatschappijleer C
1B, 2D, 3A, 4A, 5B, 8D, 9A, 11B, 13D,
14B, 15A, 16C, 17C, 18A, 19D20C,
21 A, 23B, 24B, 25A, 26D, 27B, 28B,
29C, 30D, 31A 32C, 35B, 36D, 37D,
38C, 39C, 40C, 41 A, 42C, 43C, 44D
VBO/MAVO Maatschappijleer D
1B, 3D, 6C, 8C, 9A, 11D, 12B, 13D,
14D, 15C, 16B, 18D, 19B,
21C, 22A, 23B, 28B, 29F, 30B, 31B,
33B, 34A, 35B, 36C, 37D, 38D, 39A,
40B, 41C, 43A
