Echt zeldzaam en echt uniek
Stemmen in de watertoren
PZC
Roep in Staten om
aftreden bestuur
Zeeuws Museum
Domburgse galerie eert Groningse
kunstenaarscollectief De Ploeg
15
Bijzondere flora en fauna in jubileumboek Het Zeeuwse Landschap
V:%
Mercurius
goed te zien
kunst cultuur
VSB Poëzieprijs voor bundel van Kees Ouwens
Lezing auteur
Pearl Abraham
dinsdag 22 mei 2001
doorRinus Antonisse
HEINKENSZAND - De stichting Het
Zeeuwse Landschap (HZL) heeft de
AOW-gerechtigde leeftijd bereikt.
Haar werk rust op drie pijlers: aan
koop en beheer van waardevolle
natuurgebieden, behoud en bescher
ming van het unieke Zeeuwse land
schap, voorlichting over natuur en
landschap. Deze doelstellingen ko
men volop aan hun trekken in het ju
bileumboek Zeldzaam Zeeuws. Een
bijzondere uitgave over honderd
planten en dieren, die zeldzaam ge
worden zijn en waar Zeeland
belangrijk voor is. Een bloemlezing
die een rijkdom aan veldbiologische
kennis biedt - 65 auteurs en illustrator
Adri Karman werkten eraan mee - en
de lezer vol verwondering achterlaat.
Natuurliefhebbers hebben al gauw de
neiging te roepen dat iets zeldzaam is,
om over het royale gebruik van het
woord uniek nog maar te zwijgen. De
planten en dieren die in Zeldzaam
Zeeuws belicht worden zijn zonder
uitzondering zeldzaam én uniek.
Het zwaartepunt van hun versprei
dingsgebied ligt in Zeeland; ze zijn
kenmerkend voor de provincie. Het
gaat .ook om flora en fauna die in de
hoek zitten waar klappen vallen. Voor
sommige soorten is het vijf voor
twaalf: als er geen reddingsactie
wordt ondernomen zullen ze uit de
Delta verdwijnen.
Zee en land
Wat natuurwaarden betreft is Zee
land een heel bijzonder gebied, vooral
door de ontmoeting tussen zee en
land. De doorsnee-Zeeuw is zich
daarvan nauwelijks bewust; het is
voor hem een vanzelfsprekend gege
ven. Uit Zeldzaam Zeeuws blijkt dui
delijk dat die grote biodiversiteit he
lemaal niet zo vanzelfsprekend is.
Voor het eerst is in beeld gebracht
hoeveel planten en dieren behoren tot
de zogenoemde Rode Lijst van be
dreigde soorten. Het zijn er bijna 500
en ze zijn geselecteerd op basis van het
criterium dat minstens een kwart van
de Nederlandse populatie van een
soort (of van het Nederlandse ver
spreidingsgebied van een soort) in
Zeeland ligt of in daarna 1950 gelegen
heeft.
Van de bedreigde soorten komen er
honderd in het boek aan bod. Niet al
leen populaire diergroepen als vogels
en zoogdieren, maar ook bijvoorbeeld
De kerkzesoog. De spin is in Nederland alleen in Zeeland te vinden.
vlinders, wespen, bijen, slakken,
schimmels en korstmossen. Want ook
de minder 'aaibare' soorten leveren
een belangrijke bijdrage aan de biodi
versiteit, en daarmee aan de kwaliteit
van de totale levensgemeenschap. Al
die aparte soorten - van rosse grutto
tot bijenorchis, van grote aderbeker-
zwam tot meikever - vormen allemaal
een stukje van wat 'de natuur' ge
noemd wordt.
Een natuur die met haar overstelpen
de en telkens weer verrassende varia
tie aan levensvormen, voor de
meerderheid van de mensen van on
schatbare waarde is.
In de twintigste eeuw zijn veel karak-
tei-istieke planten- en diersoorten uit
Zeeland verdwenen. Met veel andere
soorten dreigt deze eeuw hetzelfde te
gebeuren. Dijkplanten als ruige anjer
en donderkruid nemen steeds verder
in aantal af en met de boomkikker en
zandhagedi's is het bijna gedaan. Er is
nu door de provincie, samen met de
natuurorganisaties, eenactiepro
gramma opgesteld om met soortge-
richte maatregelen de flora en fauna
van Zeeland veilig te stellen. Dat zal
nog niet meevallen; van enkele soor
ten is zelfs de verspreiding niet goed
bekend, laat staan dat er duidelijk-
illustraties Adri Karman
heid is over de biotoopeisen die bij
voorbeeld heikikker, veldspitsmuis,
glassnijder en sleedoornpage stellen.
Al te veel somberheid past niet. De
achteruitgang van de Zeeuwse natuur
heeft een keerpunt bereikt. De kwali
teit van natuur en milieu verbetert en
dat moet vroeg of laat zijn uitwerking
hebben op bedreigde soorten. Ook kan
hoop geput worden uit de veerkracht
die planten en dieren van nature be
zitten. De verhalen over de honderd
Rode Lij st-soorten zij n in veel opzich
ten een oogopener. Ze geven aan hoe
kwetsbaar de natuur in een verecono-
miseerde en vertechnologiseerde sa
menleving is. En ook hoe belangrijk
het alleen al in Zeèland is daar wat
aan te doen.
Neem bijvoorbeeld de kleinbloemige
salie. Een plant, vroeger als artsenij
gewas in gebruik, die in de provincie
voor het eerst in 1799 gevonden werd
in het duingebied van Walcheren en
daarna nog maar sporadisch werd ge
zien. Hij leek te zijn vei'dwenen, tot in
2000 de kleinbloemige salie heront
dekt werd in de buurt van Hoofdplaat
Vooralsnog de enige bekende groei
plaats in Zeeland, die dan ook met ex
tra zorg omringd wordt. Op de plek
hebben in het recente verleden grond
verplaatsingen plaatsgevonden. Het
is niet onwaarschijnlijk dat daarbij
een oude zaadvooiTaad aan de opper
vlakte is gekomen; de oliehoudende
zaden kunnen meer dan honderd jaar
kiemkrachtig blijven. Eén enkele
groeiplaats in de Benelux is een wan
kele basis voor het voortbestaan.
Kerkzesoog
Een ander voorbeeld: de kerkzesoog.
Een gi-oot-formaat griezel die graag
in de menselijke omgeving vertoeft. In
Nederland is deze spin alleen in Zee
land te vindenmet een voorkeur voor
oude muren. Heel bijzonder is het
motje bij de kerk van Kortgene. Zo
heet deze kleine nachtvlinder echt,
omdat het diertje in Nederland alleen
wordt aangetroffen in Kortgene, bij
de kerk van de Gereformeerde Ge
meente en op de begraafplaats aan de
Hoofdstraat. De graszanger, de klein
ste Europese zangvogel die tot voor
kort waaierstaartrietzanger heette, is
in 1973 voor het eerst ontdekt in Saef-
tinge. en weet zich daar sindsdien aar
dig te handhaven. Maar één strenge
winter en het dier is voor jaren afwe
zig.
Zo is er in Zeldzaam Zeeuws over ie
dere behandelde soort wel wat bijzon
ders te vertellen. Er is gekozen voor
een indeling in gebieden: duin en
strand; schor en slik; dijken; graslan
den; bos; de menselijke omgeving: ak
ker, stad en dorp; kreken, welen en in
lagen; het nieuwe landschap. Dat
onderstreept de variatie en de gebon
denheid aan plaatselijke omstandig
heden.
Zeldzaam Zeeuws. Honderd bijzondere
plantenen dieren in Zeeland Onderredac
tie van M. Hemminga en Ch. Jacobusse.
met illustraties van Adri Karman. Uitgave
stichting Het Zeeuwse Landschap te Hein-
kenszand.
door Roelf Reinders
MIDDELBURG - Het bestuur
van het Zeeuws Museum moet
opstappen. Dat zeggen de Sta
tenfracties van CDA en Groen-
Links. Zij reageren hiermee op
de verwachting van J. Rietber
gen van het museumbestuur dat
het Zeeuws Museum nog een
jaar langer dicht blijft nu er
geen interimmanager komt.
Alle fracties in Provinciale Sta
ten willen een snelle komst van
een nieuwe directeur. Dat bleek
gisteren in de commissie alge
meen bestuur. Het Zeeuws Mu
seum mag zijn zoektocht naai
de opvolger van de opgestapte
directeur I. Spaander beginnen.
Voor een interimmanager is vol
gens alle partijen op de PvdA na
geen plaats. Het verzoek van het
bestuur van het Zeeuws Muse
um om voor 120.000 gulden een
interimmanager tot 1 januari
2002 aan te trekken werd rigou
reus van tafel geveegd.
„Hier schieten we geen bal mee
op", reageerde Rietbergen.
Geen interimmanager betekent
volgens hem dat het museum
nog tot zeker 2004 dicht blijft.
Dat is een jaar langer dan tot nu
toe de verwachting was. De in
terimmanager is hard nodig om
leiding te geven aan de voorbe
reidingen om het museum in
april 2003 te heropen, aldus
Rietbergen die voor Stichting
Vrienden van het Zeeuws Muse
um in het museumbestuur zit.
Tegen de Statenleden had hij
eerder gezegd dat zelfs met een
interimmanager heropening in
2003 een 'helse toer' is.
„Ben je mal", reageert CDA-
fractievoorzitterL. Nederhoed-
Zijlstra op Rietbergens ver
wachting dat het museum zon
der interimmanager een jaar
langer dicht blijft. „Hoe durft
hij dat als een dreigement te ge
bruiken." Volgens haar is het
museumbestuur 'niet be
kwaam'. Fractievoorzitter F.
van Kollem van GroenLinks be
ticht het museumbestuur van
'onprofessioneel gedoe'. „De
mensen in het bestuur kunnen
het museum geen goed meer
doen", zegt hij. „Ze moeten
plaats maken voor nieuwe be
stuursleden."
Volgens Rietbergen kan het be
stuur helemaal nog niet op zoek
naar een nieuwe directeur om
dat pas in september van dit
jaar meer duidelijk is over de
toekomst van het Zeeuws Muse
um. Dan nemen de Staten een
beslissing over een voorstel van
Gedeputeerde Staten.
Het college denkt nog na over de
mogelijkheden die bureau
Twijnstra en Gudde voor het
nieuwe museum heeft bedacht.
„Hoe kan ik nu iemand aanne
men als ik hem niet kan vertel
len hoe het museum eruit gaat
zien?", aldus Rietbergen. „Ik
kan nu echt niemand vinden, in
ieder geval niet de topper die ik
nodig heb."
Onzin
Onzin, vindt Van Kollem
(GroenLinks). „Het moet echt
geen probleem zijn om een top
per naar Zeeland te halen." Vol
gens Rietbergen kan er op z'n
vroegst in april volgend jaar een
nieuwe directeur zijn. „En in de
tussentijd kan ik niks."
De Statenfracties vinden dat
het huidige personeel van het
Zeeuws Museum de lopende za
ken maar moet afhandelen. Vol
gens Rietbergen ligt het zo
simpel niet en is er een kundig
interimmanager beslist nood
zakelijk. „Een interimmanager
van Twijnstra en Gudde kan
morgen zo aan de slag."
MIDDELBURG - De planeet
Mercurius staat vandaag maxi
maal ten oosten van de zon. De
planeet is daardoor goed zicht
baar.
Volgens de stichting Volksster
renwacht Philippus Lansber
gen is Mercurius met een een
voudige verrekijker goed te
zien. Waarnemingen vanaf de
aarde zijn normaal gesproken
erg moeilijk. Dat heeft gedeelte
lijk te maken met het kleine for
maat van de planeet en gedeel
telijk met zijn geringe afstand
tot de zon. Mercurius heeft geen
atmosfeer.
De Japanse Michiko Kanzawa (links) en Anet van de Elzen in de watertoren in Oost-Souburg.
foto Lex de Meester
door Richard Hoving
OOST-SOUBURG - Anet van de
Elzen (38) is fotograaf, beeld
houwer, performer en zangeres.
Vrijdagavond geeft de Brabant
se een internationale stem-per-
formance in de Watertoren in
Oost-Souburg. „Met de stem zit
je direct op de drager van de
emoties."
Van de Elzen is door Johan Kui
pers gevraagd een zangperfor
mance te houden. Kuipers heeft
de tentoonstelling 'Oplossend
Vermogen' samengesteld die
sinds eind april in de Waterto
ren wordt gehouden. Op de ex
positie is ook fotowerk van de
veelzijdige kunstenaar Van de
Elzen te zien.
Het eenmalige concert in de wa
tertoren langs de A58 is een in
ternationale aangelegenheid.
Van de Elzen benaderde Alanna
O'Kelly. De Ierse performer
bracht de Brabantse in contact
met haar landgenote Frances
Mezetti Duggan en de Japanse
Michiko Kanzawa. De Zuid-
Afrikaanse Senzeni Marasela
moest het op het laatste moment
laten afweten. Ze kon geen vi
sum krijgen.
Van de Elzen kwam gistermor
gen met de Japanse Kanzawa
naar de watertoren. De Bra
bantse legt de kille, gesloten
ruimte vast op video. Later op
de dag brengt ze verslag uit aan
de Ierse performers die naar
haar atelier in de Melkfabriek in
Den Bosch komen.
De Japanse klautert zwijgend
de metalen trappen op. TÏissen
de decimeters dikke muren van
het waterreservoir boven in de
toren test ze de akoestiek. Met
haar rechtervoet tapt de Japan
se op de betonnen vloer en laat
een gulden vallen. Ze kijkt be
zorgd. Het geluid weerkaatst
sterk en sterft maar langzaam
weg.
De Ierse en Japanse performers
zijn niet alleen voor het concert
in Souburg naar Nederland ge
komen. Van de Elzen wil een cd
opnemen met haar drie colle
ga's. „Een uitstapje naar Zee
land past prima in het program
ma", zegt ze. Van de Elzen sluit
niet uit dat de performance in de
watertoren ook op de cd terecht
komt.
Ontmoeten
De performers gaan de komen
de dagen in Den Bosch het con
cert van vrijdagavond voorbe
reiden. Tijdens de gesprekken
wordt de vorm en de inhoud van
de voorstelling bepaald. Voor
Van Elzen staat voorop dat de
stemmen elkaar moeten ont
moeten. „De performance moe
ten meer worden dan de klan
ken van vier individuen. Het
moet één geheel worden zonder
dat één van onze namen daarop
wordt geplakt."
De kracht van de voorstelling
ligt volgens Van de Elzen in het
onderscheid tussen de deelne
mers. „Elke cultuur heeft zijn
eigen traditie van het gebruik
van de stem Voor Van Elzen is
de stem de 'directe drager van de
emoties'. „Een uiting van gevoel
en verlangen."
Het gratis concert wordt van
20.00 tot 22.00 uur gehouden.
Het tijdstip is met toevallig ge
kozen, zegt Van de Elzen. „Bij de
overgang van licht naar don
ker."
door Jan Dirk van Scheyen
DOMBURG - In de Domburgse
galerie Degalerie is zondag een
tentoonstelling geopend die in
het teken staat van kwaliteit en
contrasten. Eigenaars Karei
van IJsseldijk en Christoffel van
Zetten hebben de hand weten te
leggen op een prachtige reeks
kunstwerken van leden van de
Groningse kunstenaarsgroep
De Ploeg, die in de periode van
1918 tot 1930 actief was. Daar
naast zijn eigentijdse schilderij
en te zien van Herman Jansen -
werk dat balanceert op de grens
van abstract en figuratief - en
van de Fries Jelle Hoogstra.
En als de zintuigen met dit werk
nog niet genoeg zijn geprikkeld,
kan de bezoeker van Degalerie
ook nog genieten van het speelse
beeldhouwwerk van Desirée
Wijgman.
Een uiterst heterogeen geheel
dus, deze tweede verkoopexpo
sitie in het nog korte bestaan
van Degalerie. De kunstwerken
van De Ploeg die Van IJsseldijk
en Van Zetten in hun royaal be
meten tentoonstellingsruimte
hebben opgehangen zijn alle
maal afkomstig uit privébezit.
Er is werk te zien van Jan Wie-
gers (1893 - 1959), Johan Dijk
stra (1896 - 1978) en Jan Altink
(1885 - 1971), waarbij opvalt
dat vooral Johan Dijkstra uit
blinkt in stadsgezichten. Er zijn
ook landschappen te zien van
deze Groningse schilders, als
mede stillevens en een fraai da
mesportret (olie op doek) van
Jan Wiegers, dat een zeer krach
tige indruk maakt en in opval
lende kleuren met vlotte en rake
streken is neergezet. Dit portret
is niet voor niets een van de
duurste schilderijen op de expo
sitie.
Parijs bij nacht (gemengde
techniek) van Dijkstra doet op
het eerste gezicht denken aan de
kitsch die je aantreft onder de
schilders van Place du Tertre op
Montmartre, maar blijkt bij na-
Beeldje van Desirée Wijgman.
dere beschouwing een uiterst
knap en feeëriek schilderij te
zijn dat dankzij de uitgebalan
ceerde compositie, de techniek
van de schilder en het smaak
volle kleurgebruik de juiste
toon weet te treffen.
De schilders van De Ploeg wa
ren vakmensen die met recht
zijn opgenomen in de annalen
van de Nederlandse schilder
kunst; modernen met oog voor
de traditie die actief waren in
een periode waarin de schilder
kunst aan voortdurende veran
dering onderhevig was en druk
op zoek was naar nieuwe vor
men van expressie.
Ingetogen
Het werk van de in Leeuwarden
geboren Jelle Hoogstra sluit
mooi aan op het werk van de
schilders van De Ploeg, of
schoon hij veel later dan hen is
geboren (in 1924). Zijn titelloze
landschappen, stadsgezichten
foto Lex de Meester
en menselijke gestalten, uitge
voerd in oliepastel, hebben stuk
voor stuk een ingetogen koloriet
en zijn vaak met een brede pen
seelstreektot stand gekomen.
In schril contrast hiermee staat
het werk van Herman Jansen
(geboren in 1946). Deze Amster
dammer is van huis uit tekenle
raar en psycholoog, maar
besloot in 1990 fulltime kunst
schilder te worden. Zijn uitbun
dige schilderijen zijn een uit
barsting van felle kleuren die
van elk doek afspatten. Zijn
kleuren zijn soms zo fel dat het
pijn doet aan je ogen. Jansen
brengt de verf in dikke lagen
aan op het doek en creëert kunst
die vitaal, temperamentvol en
uiterst fris oogt.
Niet alle doeken zijn even sterk,
maar Jansen is onmiskenbaar
een schilder met een eigen stem.
In het schilderij Passage (olie op
linnen), voorstellende een
wouw, gaan abstractie en figu-
BRESKENS - Dichter Kees Ouwens heeft
de VSB Poëzieprijs 2001 gewonnen voor
zijn bundel 'Mythologieën', die voor een
groot deel geïnspireerd is op de Wester-
schelde.
Volgens de jury herinnert 'Mythologieën'
soms aan de poëzie van Gorter. Sinds diens
sensitivistische Verzen zou er in onze taal
niet meer zo uitbundig, zo roekeloos gedicht
worden als in het eerste deel van Ouwens'
bundel. In het winnende werk ontdekt de
hoofdfiguur Winfried zijn mythologische
herkomst en natuur. In de latere delen van
de bundel volgt de bezinning en de terug
keer naar de cultuur. „De taal schittert als
het licht op de Schelde", aldus de jury, be
staande uit Theo de Boer, Anneke Brassin-
ga, Elke Brems, Kees Fens en Juan
Heinsohn Huala. Ze nomineerden voor de
achtste editie van de VSB Poëzieprijs zeven
gedichtenbundels. Aan de poëzieprijs is een
bedrag van 50.000 gulden verbonden. De
eerste VSB Poëzieprijs ging in 1994 naar
Hugo Claus voor zijn dichtbundel 'De Spo
ren In voorgaande jaren wonnen respectie
velijk Huub Beurskens, Leo Vroman, Gerrit
Kouwenaar, Rutger Kopland, Esther Jans-
ma en K. Michel.
De uitreiking van de prijs is op vrijdag 8 juni
in De Rode Hoed in Amsterdam.
ratie een vruchtbare symbiose
aan.
In het werk dat in Domburg te
zien is van Desirée Wijgman
(Amsterdam, 1964) domineren
gebeeldhouwde vrouwenfigu
ren in uiteenlopende houdin
gen. De bronzen sculpturen van
Wijgman bezitten een aansteke
lijke vormentaal en zijn ook niet
gespeend van humor. Sommige
van haar wouwenfiguren zijn
buitensporig dik en heten dan
ook Dikkertje. Dikkertje
Sprong, een beeld van een cor
pulente wouw die over een bal
springt, is het meest aanspre
kende werk van Wijgman op de
tentoonstelling.
Van een heel andere orde en seri
euzer zijn haar sculpturen Tors
en Circle of life. Vooral de laatste
heeft naast de picturale beteke
nis ook een sterke symboliek.
De tentoonstelling in Degalerie
in Domburg, aan de voet van de
duinen tegenover villa Carmen
Sylva, is nog tot en met 13 au
gustus te bezichtigen.
Tentoonstelling met werk van de
schilders Jan Altink, Johan Dijk
stra, Jan Wiegers, Jelle Hoogstra en
Herman Jansen, en beeldhouwer
Desirée Wijgman in Degalerie,
Badhuisweg 2, Domburg, t/m 13 au
gustus Open: dagelijks van 11.30
tot 22.00 uur.
MIDDELBURG - De Ameri
kaanse schrijfster Pearl Abra
ham geeft op 6 juni vanaf 20 uur
een lezing in de Zeeuwse biblio
theek in Middelburg. Ze brak in
'95 door met haar roman Vreug
de der wet.
De in Israël geboren Abraham
bracht een groot deel van haar
jeugd door in de VS. Ze groeide
op in een chassidisch gezin. Ze
maakt deel uit van een groep
jonge schrijvers die de litera
tuur over de religieuze erva
ringswereld van joden nieuw le
ven in heeft geblazen.
In haar lezing, getiteld If Only
zal Abraham de schijnbare af
wezigheid van godsdienst in
haar dagelijks leven in verband
brengen met de culturele ont
wikkelingen in Amerika.
De lezing is georganiseerd in sa
menwerking met het Roosevelt
Study Center in Middelburg.
Daar vindt van 6 tot 8 juni een
conferentie plaats over gods
dienst in Amerika.
