Brazilië
is nog volop origineel
Maalstroom
van feest
sleurt je mee
zaterdag 5 mei 2001
Groenten en fruit, kleurrijk uitgestald op de markt in Tian Guan.
foto's Dave Borstlap
Eric Rotte, vooral bekend als de
televisiekok van Omroep
Zeeland, reisde naar het noord
oosten van Brazilië en merkte tot
zijn geluk dat het er nog net zo ori
gineel is als twintig jaar geleden.
In twee artikelen doet hij verslag
van zijn hernieuwde kennisma
king met het land van de saudade,
de carancuejo en de caipirinha.
Volgende week deel 2.
De vriendelijke luchtserveerster
heet ons hartelijk welkom aan
boord van de gedateerde Boeing 757
en biedt haar verontschuldigingen
aan voor de vertragingen. In totaal 15
uur. „Goedenavond dames en heren,
ik ben uw purser, Eline. Ondanks alle
tegenslagen zijn we nu toch vertrok
ken Daarom is het misschien goed u te
vertellen wat u te doen staat bij een
noodgeval. Als de druk in de cabine
wegvalt, komt er uit het luik boven uw
hoofd een zuurstofmasker. Hou het
masker voor uw gezicht en trek het
elegante koordje over uw hoofd. Op
uw zwemvest zit een handig lees
lampje en mocht het vest na twee we
ken beginnen leeg te lopen, dan kunt u
er een beetje lucht bijblazen met het
rode pijpje."
Ik waardeer haar gevoel voor humor,
maar vrees dat het niet genoeg zal zijn
om de lijdensweg, die vliegen nu een
maal is, veel te verlichten. Ik ga er van
uit dat mijn hernieuwde kennisma
king met het Zuid-Amerikaanse con
tinent de ellende compenseert.
Twintig j aar geleden gaf ik gehoor aan
mijn drang naar avontuur en mon
sterde in een impuls als aankomend
matroos aan op een bananenboot, vol
gens mijn vrienden een appelschip. Ik
werd volledig overdonderd door de
magie van de tropen. Nog steeds
maakt mijn hart een sprongetje bij
beelden die herinneringen oproepen
aan die tijd. De betovering zat hem
niet zozeer in de broeierige tempera
tuur of de wuivende palmen, maar in
de cultuurschok. De schijnbaar zor
geloze, of misschien zelfs achteloze
manier van leven van mensen in war
me landen die scherp contrasteerde
met de jachtige en bloedserieuze sa
menleving waarvan ik tot dat moment
deel had uitgemaakt. Mijn leven zou
nooit meer helemaal hetzelfde zijn. Ik
had over de schutting gekeken en ge
zien dat er meer was in de wereld. En
nu ben ik terug.
Na een dutje van nog geen twee uur
word ik rusteloos waldcer. Kloppende
slapen en een licht wazig gevoel in
mijn achterhoofd herinneren me er
aan dat we hier vijf uur vroeger leven
en ik zojuist een reis van meer dan
twintig uur achter de rug hebMaar ik
spring vastbesloten uit bed en gluur
door de gordijnen van mijn hotelka
mer, nieuwsgierig naar de eerste in
drukken van Fortaleza. Het is half
acht 's morgens plaatselijke tijd, het
miezert een beetje, maar het is al druk
op de boulevard Beira Mar.
Snel trek ik een T-shirt en een lichte
broek aan en stap naar buiten. Het is
zesentwintig graden en benauwd. Ik
snuif diep en proef de exotische me
lange van geuren; zoete mango's en
papaja's, kruidige planten, de dam
pende regen op de straat en de zoute
zee die hier minder scherp aandoet
dan in Zeeland. Het water golft kalm
en vloeit gemoedelijk kabbelend over
het gele zand. Het strand is vrijwel
verlaten en in de nabijgelegen restau
rantjes maakt nog niemand aanstal
ten om het terras droog te maken. De
laatste weken regent het vrijwel iede
re avond en morgen stevig, als om de
aarde voor te bereiden op de alles ver
zengende hitte van de dag. De honder
den joggers op de boulevard trekken
zich er niets van aan.
Ik wandel over de keurig geplaveide
straat, kijk naar de voorbij dansende
gezichten en luister naar flarden van
hun conversatie. Van de zangerig ge
voerde gesprekken word ik niks wij
zer. Brazilië heeft 160 miljoen inwo
ners die de Portugese taal spreken: af
gevlakte tonen en ingeslikte lettergre
pen. Snel uitgesproken en, voor mij,
bijna onverstaanbaar, alsof ze te lui
zijn om te articuleren.
Uiterlijk
Hun uiterlijk vertelt me meer. Hoewel
de welvaart zich ook hier duidelijk
rond het middenrif van de joggende
menigte heeft geïnstalleerd, kijk ik in
het gezicht van een Zuid-Europeaan.
Ranke gestalte, een fijnbesneden ge
zicht met donkere ogen, geaccentu
eerde ronde neuzen en de natuurlijke
lichtbruine tint waarvoor wij goud
geld neertellen om er drie weken mee
te pronken voor het er afgesleten is.
Af en toe ontdek ik de onmiskenbare
trekken van de traditionele indiaanse
bevolking. Diepliggende ogen boven
hoge jukbeenderen, brede monden en
een gedrongen postuur, maar dan zijn
het geen joggers. Ook de voormalige
slavenkinderen, duidelijk herken
baar aan hun donkere vel en kroezen
de zwarte haren, draven niet met een
walkman op hun hoofd en een legging
rond hun billen langs de zee. Ze liggen
te dutten op bankjes of vrieskisten on
der de rieten afdakjes van de nog ge
sloten restaurants of vegen in rode
sportbroekjes en vaalwitte T-shirts
de straat. In Brazilië kun je iemands
sociale status aflezen aan de kleur van
zijn of haar huid en dat lijkt een alge
meen geaccepteerd feit te zijn.
De gedachte van me afschuddend,
slenter ik in zuidoostelijke richting
langs de kust en vergelijk de indruk
ken vaYi toen met die van nu en kom
direct tot de conclusie dat er tenmin
ste een ding echt veranderd is; de
symptomen van de westerse maat
schappij zijn doorgesijpeld in de
Zuid-Amerikaanse samenleving. Ho
ge torenflats in de binnenstad, strop
dassen in Volvo's met getint glas, met
talkpoeder bestoven poedels met roze
strikjes en de gejaagdheid die wij als
normaal zijn gaan beschouwen.
Maar het origineel dat ik me meen te
herinneren is er gelukkig nog volop.
Tussen de bomen bij het strand liggen
talloze half gesloopte bootjes op een
primitieve scheepswerf. Een tanige
magere man in een flodderige oude
sportbroek hurkt bij een kromme
plank en schaaft vaardig met een dis
sel dunne schijfjes weg om het eerder
gebruikte stuk hout te recyclen voor
de reparatie van een versleten Janga-
da: het traditionele zeilvlot waarmee
de lokale vissers voor dag en dauw
uitvaren om de zee te verleiden tot een
gift.
Vismarkt
Ik prijs mezelf gelukkig als ik voorbij
de werf de vismarkt ontdek. Ondanks
het vroege uur is het er een drukte van
belang en gebiologeerd dwaal ik tus
sen de eenvoudige stalletjes en neem
het scenario in me op.
Een bejaarde visserman in zijn blote
bast hakt op aanwijzingen van een ra
telende vrouw de vinnen van een
knoepert van een red snapper. Met een
soort staalborstel met fijne spijkertjes
ritst hij de schubben van de vis en pre
pareert hem precies zoals zij het wil.
De ingewanden schuift hij in het zand,
zijn lijf glinsterend van weggespetter-
de schubben.
Op de tafel liggen tonijnen, zwaard
vissen, rogvleugels, papegaaivissen,
kleine sardientjes en de ene naast de
andere schaal pulserend gevuld met
levende reuzengarnalen. Maar de
show wordt gestolen door een reus
achtige vis van een soort die ik niet
ken. Hij is wel anderhalve meter lang,
heeft een hoog voorhoofd en kijkt
koud, maar ook een beetje verbaasd in
het niets.
Volgens een oeroud ritueel word er
mopperend en op afkeurende toon ge
boden en tuit de verkoper verzoenend
zijn mond. Na het sluiten van de over
eenkomst steekt de nieuwe eigenaar
de vis als een knapzak op een stok,
slingert hem over zijn schouder en
waggelt weg terwijl de visser voor een
tweede keer zijn geld natelt, in zijn
kontzak propt en vragend om zich
heen kijkt, zoekend naar de volgende
klant. Met mijn handen in mijn zak
ken dwaal ik rond en verlaat uiteinde
lijk met lichte tegenzin de markt. Te
rug op het terras van het hotel bestel
ik een kop koffie en krijg te horen dat
dat gratis is. 'They've got an awful lot
of coffee in Brazil.'
Diezelfde middag pakken we onze
strandspullen om een bezoek te bren
gen aan 'La Praia do Futuro', het acht
kilometer lange strand van Fortaleza.
In een gammele taxi rijden we naar
'Ze plees toe bie', waar het volgens de
chauffeur allemaal gebeurt. Een on
eindige rij van strandpaviljoens in al
le kleuren en maten onttrekt het
strand bijna aan het oog.
We stoppen bij een groep restaurants
en de bestuurder van de taxi begeleidt
ons mee naar binnen om een beschei
den bonus in ontvangst te nemen voor
het aanleveren van drie kakelverse
toeristen. We zijn vroeg. Het strand is
nog niet druk bevolkt. Lange rijen met
palmbladeren bevlochten parasols
overschaduwen geperste plastic ta
fels en dito stoelen. Aan een paal
hangt een kluisje met een sleutel om
kostbaarheden in te bewaren.
Ik ben nooit een strandmens geweest,
maar dit strand is een droom. Zover
het oog reikt, strekt een parelwitte
zandbak van honderden meters breed
tot aan de schuimende golfslag. Het
water is handwarm. Een zachte bries
neutraliseert de hitte van de zon. We
waren gewaarschuwd onszelf met
factor 30 te beschermen omdat je zon
der erg verbrandt en de rest van je va
kantie in de koelte van het hotel de
vellen van je lijf kunt plukken. Aange
zien ik al een tijdje niet meer aan mijn
kapper kan vragen om een 'gedekt
model', heb ik zekerheidshalve een
petje op mijn kop gezet.
Binnen een paar seconden nadat we
onszelf hebben laten zakken in een
strandstoel, dient de eerste strand-
venter zich aan als eerste van een heel
défilé van gelukzoekers die de stran
den afschuimen op zoek naar winst.
Zonnebrillen, vers fruit, kokosnoten,
ijs, saté van sardientjes, gebakken
kaas, kitscherig beschilderde uke-
leles, miniatuurbootjes, zonnebrand
crème, hoeden, kwarteleitjes en lol
lies, strandballen, T-shirts, er komt
geen einde aan.
Toverwoord
Naast ons zit een man die ons in een
oogopslag identificeert als Hollan
ders. „Nao, obrigado, is het tover
woord om van ze af te komen", zo ver
telt hij in vloeiend Engels. Ik probeer
het direct uit op een knaap die me een
paar voetbalshirts in mijn maag pro
beert te splitsen en het werkt. Ik be
dank de man voor de tip en hij waar
schuwt dat ik die twee woordjes nog
wel een honderdtal keren zal moeten
herhalen.
Hij blijkt in België te hebben gestu
deerd en we raken in gesprek. „Het
noordoosten van Brazilië is de provin
cie Ceara. Het is van oudsher een arm
gebied omdat er lange periodes van
droogte kunnen zijn. Fortaleza is de
hoofdstad en telt meer dan twee mil
joen inwoners," zo vertelt hij. „Al
sinds jaren geniet de stad een grote re
putatie onder de beter gesitueerde
Brazilianen. De drie kilometer lange
boulevard Beira Mar steekt het Copa-
cabana strand in Rio de Janeiro naar
de kroon als flaneergebied en mensen
betalen grof geld om er een apparte
ment te bezitten."
Een zongebruinde man op leeftijd met
een gitaar posteert zich naast onze ta
fel en begint te zingen. De melodie is
meeslepend en melancholiek. We luis
teren geboeid naar zijn hese stem. De
zon filtert door zijn grijze krullen en
zijn ogen lachen. „Hij zingt een sau
dade, daarmee bezingen de Brazilia
nen hun gevoel van genegenheid, wee
moed, verlangen en natuurlijk de lief
de." Hij grijnst en draait met zijn
ogen. Ik grijns terug en knik instem
mend. Ja, liefde, dat kennen wij in Ne
derland ook. Ik ben mijn Hollandse
nuchterheid nog niet kwijt.
Op zijn advies bestellen we een portie
carancuejo: in kokosmelk gekookte
krab met koriander en gehakte lente-
-uitjes. Het blijkt een feestmaal. De
krabben worden geserveerd in een
teil, met voor ieder een plankje met
een korte stok om de schalen mee te
breken. Ter begeleiding nemen we een
glaasje caipirinha. Een traditionele
mix van limoensap en suiker aange
vuld met cachafa, een soort suiker
rietjenever. Meppend en slurpend ge
nieten we van de setting. Het leven is
goed.
Vrouwen
Braziliaanse vrouwen genieten we
reldfaam om hun uiterlijk en verleide
lijke vrijpostigheid. Als onderkoelde
Zeeuw word ik daar niet zenuwachtig
van, maar toch stokt onze conversatie
met regelmaat als er een voorbij para
deert. Vier prachtige exemplaren met
bruine lijven, voorzien van alle acces
soires, elegant maar beperkt bedekt
door niemandallige tanga's of visne
trokjes, parkeren uitdagend en zelf
bewust hun gestroomlijnde vormen
aan de tafel naast ons en binnen een
paar minuten zijn we in gesprek.
De conversatie gaat nergens over, wat
vooral te wijten is aan onze beperkte
kennis van de Portugese taal en onze
zeer beperkte behoefte aan diepgang,
maar dat lijkt geen beletsel. We geven
een nieuwe definitie aan het begrip
'gesprek'. Er worden klanken van al
lerlei talen uitgewisseld, aangevuld
met voor de handliggende gebaren en
in het zand geschreven tekens. We la
chen om achterlijke misverstanden,
oogsten onverhulde bewondering met
het rollen van een halfzwaar shagje en
drinken antarcticabier uit grote fles
sen in kleine glaasjes. Kortom; we ra
ken kinderachtig, het wordt berege-
zellig en de tijd vliegt om.
Als het daglicht begint te verkleuren
en de zon achter de heuvels zakt, ver
plaatsen we onze diplomatieke ver
broederingsmissie naar binnen waar
een live band met verve een Bossa No
va speelt. Het publieknog
nadampend van een middag in de zon,
zit of staat heupwiegend en handen
klappend mee te zingen. Ongemerkt
wordt het avond terwijl de hele tent
aanhoudend danst en drinkt. Mijn
koele instelling ten spijt word ik mee
gesleurd in een maalstroom van feest
en het wordt vele uren later dan we
ons hadden voorgenomen. Ik weet
weer wat wordt bedoeld met Zuid-
Amerikaans temperament en herin
ner me ook dat ik er wel pap van lust.
Eric Rotte
Op een terras zingt een zongebruinde man een saudade.
Fortaleza is de hoofdstad van de in het noordoosten van Brazilië gelegen pro
vincie Ceara.Ceara telt ruim 8 miljoen inwoners waarvan er ongeveer 2 mil
joen in Fortaleza wonen.De gemiddelde temperatuur is het hele jaar door onge
veer 29 graden. Onder begeleiding van Nederlands en Engelstalige gidsen zijn
diverse excursies en rondreizen mogelijk. De reisduur inclusief tussenstop op
de Kaap Verdische eilanden bedraagt 12 uur. Voor een vakantie naar Brazilië
heeft u een toeristenvisum nodig. Vaccinaties zijn voor Fortaleza niet verplicht,
maar voor de binnenlanden is een inenting tegen polio (DTP) en hepatitis A
aanbevolen.
Het betaalmiddel in Brazilië is de Real. 1 Real is ongeveer 1,25. Organiserend
touroperator is Quality International Reizen (ANVR/SGR). Vijftien-daagse
reizen, inclusief 1 week rondreis, op basis logies en ontbijt varieren tussen 1900
gulden in het laagseizoen en 2900 gulden in het hoogseizoen. Informatie onder
meer bij Dave Borstlap Reizen, Zusterstraat 52,4331 KL Middelburg, tel.
0118-616166.
