PZC
Cleopatra:
mysterie
met een
grote neus
In AVL-Ville is creativiteit de enige baas
Tentoonstelling in het British Museum
aar kunnen we nu eens een expositie over
houden die niet alleen geïnteresseerden in de
oudheid trekt maar ook de massa, moeten ze
zich bij het British Museum in Londen hebben afgevraagd.
Over Cleopatra, zal toen een conservator geroepen hebben.
En iedereen moet enthousiast geweest zijn.
AVL-Ville is de stad waar alles kan. Een
huis bouwen, een varken slachten of
eens lekker een been breken. Afgelopen za
terdag werd het kunstproject van Atelier
van Lieshout officieel geopend. Binnenkort
in Rotterdam te leren: hoe raak je bevriend
met een koe?
Sinds zaterdag heeft Rotterdam zijn eigen
Vaticaanstad. AVL-Ville - de afkorting
staat voor Atelier Van Lieshout - beoogt een
staat in een staat te zijn. Maar anders dan de
domicilie van de paus gaat het hier om een
vrijplaats waar alles kan. Geen ambtenarij,
geen regeltjes, geen politie: in AVL-Ville is
creativiteit de enige baas. Wie er een woning
wil neerzetten gaat zijn gang maar. Al plant
jeer een bovenop het kantoor, het is Atelier
Van Lieshout om het even
Enfant terrible van de kunst Joep van Lies
hout strikes again. Zijn zelfgecreëerde staat
is een jongensdroom, getooid met het label
van kunst. In AVL-Ville, nu nog verdeeld
over twee terreinen nabij de Keileweg, gaan
biggen in hun geheel aan het spit, wordt bier
geschonken in halve literpullen en rekenen
buitenbanken altijd op goed weer. 'Zomer
feest!' schreeuwt de lokatie, en dan eentje
waarvan het einde nooit in zicht komt.
AVL-Ville s de speeltuin waarin eerder
werk van Atelier Van Lieshout bijeen is ge
bracht, aangevuld met nieuwe speeltoestel
len. Zijn beelden staan erin, zijn voertuigen
en zijn tot woningen omgebouwde zeecon
tainers. Het maakt samen een 'stad' met een
eigen ziekenhuis, een restaurant en een
school. Feitelijk is het een etalage van Ate
lier Van Lieshout waarin kan worden ge-
leefd. Dat is naamgever Joep ook van plan,
Hetterreinvanhet kunstproject van Atelier van Lieshoutin Rotterdam.
evenals zijn 35 medewerkers. „Er is de laat
ste tijd een overdadige drang naar veilig
heid", verklaart hij de wens voor een eigen
staat. „Door allerlei voorschriften kan je
een heleboel dingen niet meer doen; nie
mand mag nog tijdens het bouwen eens lek
ker zijn knie stoten. Terwijl mensen best
hechten aan een beetje gevaar, daarom gaan
ze ook bungeejumpen. Dat hele brave, voor
zichtige gedrag, daar wil ik vanaf. Bij ons
kunnen mensen weer eens gewoon een been
breken." Het is Atelier Van Lieshout ten
voeten uit. Zijn oeuvre is vergeven van de
provocatiekunst. Eerder werden plannen
gepresenteerd voor een wapenfabriek, een
drugslaboratorium en een varende abortus
kliniek. Ja, niet allemaal echt hoor, maar de
suggestie is genoeg om de burgermaat
schappij flink tegen de haren in te strijken.
Joep van Lieshout is er mondiaal Rotter
dams bekendste kunstenaar mee geworden
van dit moment.
AVL-Ville, officieel onderdeel van R2001is
dagelijks voor iedereen toegankelijk. Van
twaalf tot twaalf, want Van Lieshout heeft
een broertje dood aan burgerlijke museum
tijden. Er kan goedkoop worden ge'geten,
gedronken en gebouwd. Het meeste voedsel
wil AVL zelf leveren, door het houden van
een eigen veestapel. Al is de boerderij in
AVL-Ville nog slechts voorzien van een
paard: de MKZ heeft zelfs de kunst besmet.
Een opleiding kan worden gevolgd op de
foto Cees Kuiper/GPD
AVL-Academy, het 'instituut voor de le
venskunst' dat onder meer 'de gemene
kneepjes van het kunstvak' op het lespro
gramma heeft staan. Maar dat kan elk mo
ment worden aangepast. „Je moet alles
kunnen leren wat je niet op school leert",
stelt Joep van Lieshout. „Bijvoorbeeld: hoe
raak je bevriend met een koe? Ik bedoel,
probeer maar eens een vriendschap aan te
gaan met zo'n beest. Misschien dat je na een
driedaagse cursus het licht ziet."
Het mag allemaal kolder lijken, AVL-Ville
is serieuze kunst. Van Lieshout verwacht
bezoekers van over de hele wereld, en dat is
gezien zijn reputatie niet onterecht. En dan
geen anarchisten, maar kunstliefhebbers.
Zoals de Rotterdamse industrieel en kunst
verzamelaar Joop van Caldenborgh. „Ik zie
me hier 's zomers nog wel eens komen met
een relatie hoor", zegt hij, zijn goeie pak
doortrokken van de rook van de AVL-bar-
becue. „Dit is anders, en dat is wat de he
dendaagse verwende zakenman trekt."
Van Caldenborgh heeft zitting genomen in
het bestuur van AVL-Ville. Maar bindt een
man met een degelijke reputatie zich daar
mee niet aan een project dat de overheden
tart? „Nee, ik vind het niet eng hoor", ant
woordt hij. ,,De status van de gedachte is
kunst. Vooreen anarchistische vrijstaat was
ik niet te vinden geweest. En AVL-Ville is
toch een jongensdroom? Wie wil er nou niet
leven in een wereld zonder regels en orde?"
Wie AVL-Ville wil aandoen, hoeft niet te
zoeken. Er zal een AVL-transportdienst
door Rotterdam rijden die mensen oppikt
bij verschillende haltes en door iedereen als
een taxi kan worden aangehouden. Het gaat
nu nog om een wagen met tractor ervoor,
maar straks moet er ook een paard voorlo
pen. Het meerijden is gratis; een consumptie
aan boord verplicht. Of, zoals Joep van
Lieshout de prijs van een ritje naar AVL-
Ville samenvat: „Je moet wel zuipen."
Marc Floor
AVL-Ville. Keilestraat 34e en Vierhavenstraat
Rotterdam. Zeven dagen per week geopend van
12.00 tot 0.00 uur. Toegang gratis.
foto GPD
de Cleopatra-tentoonstelling te
kunnen samenstellen. Dat heeft
het museum gedaan, al heeft het
het daarbij niet gelaten. Van an
dere musea, wereldwijd, zijn
stukken geleend, en in de voor
bereiding op de expositie zijn
nog tien beelden boven water
gekomen waarvan oorspronke
lijk gedacht werd dat het andere
koninginnen betrof, maar
waarvan nu geopperd wordt dat
ze Cleopatra zouden kunnen
voorstellen.
Een beetje expositie heeft ook
een thema. In dit geval is het ge
worden: Cleopatra, van ge
schiedenis naar mythe. Zodat
De dood van Cleopatra van de Italiaanse schilder Guido Cagnacci, 1660.
de tentoonstelling niet beperkt
hoefde te blijven tot stukken uit
de tijd van Cleopatra zelf (die
leefde van 69 tot 30 voor Chris
tus) maar ook mag pronken met
afbeeldingen van haar uit al die
eeuwen daarna.
Van fresco's uit de vierde eeuw
en schilderijen uit de Renais
sance, tot barokke vazen en te
geltjes met haar beeltenis uit de
tijd van de Art Nouveau. Niet te
zien zijn foto's van Elizabeth
Taylor in haar Cleopatra-rol uit
1963, want eigenaar FOX gaf
daarvoor geen toestemming.
Geen nood. Een promotieboekje
voorde film Cleopatra van Cecil
DeMille uit 1934 maakt deze
omissie ruimschoots goed.
Verleidster
Alle voorwaarden waren nu ge
schapen voor een omvangrijke
publiciteitscampagne, gelar
deerd met superlatieven. Zo
krijg je de mensen binnen. Een
onverwacht steuntje kreeg die
campagne eind maart door een
stukje in de Sunday Times - te
vens sponsor van de tentoon
stelling - onder de kop 'Cleopa
tra was klein, dik en lelijk',
Dat negatieve beeld van de tot
dan toe als onweerstaanbaar
bekend staande verleidster zou
opdoemen uit de, toen nog niet
geopende, tentoonstelling, al
dus het bijbehorende artikeltje
in de zondagskrant.
Egypte stond een poosje op zijn
kop na deze belediging van Brit
se zijde. Maar wie de tentoon
stelling nu bezoekt en de bijbe
horende catalogus leest, komt
tot de conclusie dat de Sunday
Times er maar wat op los heeft
gezwetst, een wekelijks terug
kerend euvel van vrijwel alle
zondagskranten
Omdat er nauwelijks beelden en
geschriften van Cleopatra uit
haar eigen tijd bestaan, weet
niemand hoe zij eruit heeft ge
zien en hoe zij was. Daar kan
dus ook het British Museum niet
een duidelijk antwoord op gege
ven. Het is, kan je zeggen, een te
leurstellend aspect als een ex
positie zo weinig concreets over
zijn eigen onderwerp te melden
heeft, en er noodgedwongen in
cirkels omheen draait.
Nadat namelijk Cleopatra - zo
als bekend belust op macht -
respectievelijk de Romeinse
keizers Julius Caesar en Marcus
Antonius om haar vinger had
gewonden en tot haar minnaars
had gemaakt (van beiden kreeg
ze ook kinderen) kreeg ze het
deksel op de neus van Octavia-
nus (de latere keizer Augustus)
Cleopatra pleegde vervolgens
zelfmoord (volgens de verhalen
door een adderbeet) en Octavia-
nus liet alle bestaande afbeel
dingen van Cleopatra, en dat
waren er nogal wat, vernietigen.
Overgebleven zijn een aantal
munten uit haar tijd met haar
profiel erop waaruit, door hun
verscheidenheid, amper con
clusies te trekken zijn, al vor
men ze wel de basis voor het idee
dat Cleopatra een grote neus
moet hebben gehad.
Verscheidene marmeren beeld
houwwerken stellen 'mogelijk'
of 'misschien' Cleopatra voor,
maar bieden evenmin uitsluit
sel. Hetzelfde geldt voor het eni
ge beeld dat 'waarschijnlijk'
Cleopatra voorstelt. Hiervan
ontbreekt namelijk, zoals bij zo
vele beelden uit de oudheid, de
neus.
Spijtig
Susan Walker, een van de sa
menstellers van de tentoonstel
ling, schrijft in de catalogus:
'Het is spijtig voor degenen die
op zoek zij n naar het geheim van
haar aantrekkingskracht. Maar
hoe meer we de weinige van
haar bestaande beelden onder
zoeken, hoe minder zeker we
over haar verschijning zijn. In
de veertiende eeuw claimde de
schilder Boccaccio dat Cleopa
tra louter om haar schoonheid
beroemd was. Maar misschien
kunnen we ons beter laten advi
seren door Plutarch, de biograaf
van Marcus Antonus uit de
tweede eeuw'. Die schreef dat
Cleopatra helemaal niet zo mooi
moet zijn geweest, maar haar
kennelijk onweerstaanbare
aantrekkingskracht ontleende
aan haar 'zoete' stem en char
mante conversatie.
Bij gebrek aan werkelijkheden
over haar kon in de twee millen
nia daarna de mythe volop flo
reren in zowel beeld als
geschrift. Daar geeft de ten
toonstelling wel een uitgebreid,
zij het warrig, beeld van.
Harm Harkema
Cleopatra of Egypt. From history to
myth. Tot 26 augustus in het British
Museum, Great Russell Street, Lon
den WC1. Telefoon0044 20
73238783. Openingstijden: zondag
t/m woensdag 10-17.30 u., donder
dag t/m zaterdag 10-20,30 u. Geslo
ten op 14 juni.
Tekst geschreven door Cleopatra.
Want niet alleen is de Egyp
tische koningin Cleopatra
demoeder aller femmes fatales
en daarom twee millennia na
haai' dood nog steeds wereldbe
roemd, ook heeft het Britse Im
perium in de loop der eeuwen
een indrukwekkende hoeveel
heid kunstschatten uit alle de
len van de wereld - en niet in de
laatste plaats uit Egypte - bijeen
geroofd en opgeslagen in de de
pots van het British Museum.
Struin daarin een paar dagen
rond en je hebt voldoende pot
jes, pannetjes, vazen, scherven
van vazen, munten, beelden en
schilderingen om een uitgebrei
donderdag 3 mei 2001