Zeeland zien én proeven
Eén nacht vorst en de boel is verloren
Aerop en utho
op een paeremes
in d'n böógerd
In 1998 is liet project Vi
taal Platteland begonnen.
Een initiatief van alle par
tijen die betrokken zijn bij
het platteland. Bedoeling
is de vernieuwing in het
Zeeuwse buitengebied
impulsen te geven. Daar is
ook geld voor beschik
baar. Na een lange aan
loop krijgt het project in
de praktijk gestalte. Al
lerlei ideeën komen tot
uitvoering. In Buitenge
bied wordt aandacht be
steed aan concrete plan
nen. Vandaag gaat het
over de vereniging Van 't
Zeeuiose Land, die zich
inzet voor streekproduc
ten.
i
Een paeremes uit de collectie van Frans Dingemanse uit Nieuw-en
Sint Joosland. foto Dirk-Jan Gjeltema
In één van de laatste artikelen
van de rubriek Erfgoed heb ik
de woorden aar (op) en itho of
utho genoemd. Aar(op) of aerop
roep je tegen het paard als het
linksaf moet, utho is het bevel
voorrechts. Ik schreef er toen bij
dat ik de herkomst van die
woorden niet wist en dat mij ook
niet bekend was of aarop en
utho specifiek Zeeuwse woor
den waren. De reacties op deze
uitspraak zijn zo talrijk ge
weest, dat ik er nog een keer op
terugkom ook na het (voorlopig)
eindigen van mijn rubriek.
De suggesties rond de herkomst
van de woorden waren velerlei,
vaak vernuftig, met verwijzin
gen naar etymologische beteke
nissen in allerlei regio's. Ik denk
ook de oplossing gevonden te
hebben. Die is - zoals zo vaak -
een mengeling van historie en
praktijk. Een oudere boer uit
Zaamslag gaf het voor de hand
liggende antwoord. „Kijk es
goed naar een antiek Zeeuws
paeremes"zei hij, „Daar zit 'm
de oplossing." Op die oude mes
sen zie je, als je goed kijkt, dat
het haar - de manen - van onze
trekpaarden altijd naar één
kant, naar links, gekamd of ge
borsteld was. Dat is heel lang
gewoonte geweest. Links was
dus de haarkant. Oftewel op z'n
Zeeuws: aer(op) is links.
Cavalerie
De andere kant van de paarden-
hals waar de manen dus wegge-
kamd werden, was de huidkant.
Op z'n Zeeuws is huid 'uud.
Rechts, utho of itho is afgeleid
van 'uud. Heel eenvoudig dus:
een oude boerengewoonte om de
paardenmanen naar links te
kammen staat aan de basis van
de eerder onbegrijpelijke woor
den aarop en utho.
Het aardige is, dat ook natio
naal en Europees gezien dezelf
de woorden - overal wat anders
geschreven en uitgesproken -
die betekenis hebben. D'r is
zelfs gesuggereerd dat het naar
links borstelen van de manen te
herleiden zou zijn tot de Ro
meinse cavalerie. In ieder geval
geeft de Nederlandse uitdruk
king 'Van hot naar haar' dezelf
de begrippen weer. Her of haar
is links (Van Dale zegt: in de taal
van de voerlieden is haar links
en hot rechts), hot is dan waar
schijnlijk weer afkomstig van
huid. Een oude Zuid-Beveland-
se boer die in z'n jeugdjaren tij
dens de Tweede Wereldoorlog
door de SS-ers naar Duitsland
was afgevoerd, vertelde dat de
boeren in de Eiffel ook 'haar' te
gen de paarden riepen als ze
linksaf moesten, en 'haut' of
'hot' bij rechts. En een Walche-
naar die een poosj e in Schotland
met paarden gereden had, moest
daar de woorden 'hair' en 'hide'
gebruiken.
Om terug te komen op het
Zeeuws; de woorden aer(op) en
utho (itho) zijn al lang geleden
terecht gekomen in een aantal
staande uitdrukkingen. Als je
ergens geen wijs uit kan, dan
kan je d'r geen aer of utho an
vinden. En alsje geen aer of utho
meer weet, dan ben je ongeveer
ten einde raad.
Gerard W. Smallegange
woensdag 25 april 2001
Mannen in klederdracht proeven Zeeuwse wijn. foto'sDirkJan Gjeltema
Streekproducten raken
steeds meer in. Zeeland
kan er aardig in grossieren.
Van zwarte bessenjam tot
vlierbessen-dessertsaus, van
wilde bokbier tot gerookt
spek. Er komen regelmatig
producten bijHet is een
groeimarkt, al kan het aan de
afzetkant stukken beter.
Daarom werd eind 1999 de
vereniging Van 't Zeeuwse
Land opgericht, waarin zich
27 (agrarische) onderne
mers, die zich toeleggen op
teelt en verkoop van streek
eigen producten, hebben
verenigd. Een bonte club, die
is ontstaan na het mislukken
van de Zeeuwse Keur, een
keurmerk voor streekpro
ducten.
Volgens Jan Koeman van Van
't Zeeuwse Land is het keur
merk destijdswanuit de georga
niseerde landbouw opgezet
zonder dat voldoende rekening
werd gehouden met de wensen
en mogelijkheden van de produ
centen. De aanpak van bovenaf
leidde niet tot meer omzet, ter
wijl wel een flink bedrag moest
worden afgedragen om de
Zeeuwse Keur overeind te hou
den. Exit keurmerk. De nieuwe
vereniging wil het anders, beter
doen. Uit de restanten van het
Mensen die zich bezig houden
met streekproducten zijn inven
tief en creatief genoeg, stelt
Koeman. „Vorig jaar zag ik bij
een boer in Kloetinge dat hij ge
woon begonnen is met verkoop
van streekproducten in de tuin.
Dat loopt goed en kan uitgroei
en."
Het zijn best bevlogen mensen,
weet hij. „Het zijn individualis
ten die geloven in hun eigen pro
duct, ze zijn ermee getrouwd en
ze koesteren hun klanten. Het is
een uitdaging een stapje verder
te komen. Men wil graag meer
produceren, dat is logisch."
Er is volgens Koeman zeker een
markt voor producten van eigen
bodem. „Het is alleen nog te
weinig herkenbaar als streek
product, er zijn te weinig ver
kooppunten en het ontbreekt
aan een goede presentatie."
Daar wil de vereniging door
middel van het plan verande
ring in zien te brengen.
Een miljoen
Erzijnnuzo'n 100 verkooppun
ten, van boerderij tot supei'-
markt. De distributie loopt cen
traal, al staat het ieder vrij daar
zelfs iets voor te regelen. Het
gros van de verkooppunten
neemt wekelijks maar voor een
kleine hoeveelheid af. Er zijn
enkele grote afnemers. Vorig
jaar is er voor ongeveer 300.000
gulden verkocht. De aanpak via
streekwinkels moet dat wijzi
gen. „Het moet zo gauw moge
lijk groeien naar één miljoen
gulden", betoogt Koeman. Dat
kan, omdat de producenten zich
niet alleen op de eigen inwoners
richten maar vooral ook op toe
risten.
Een streekproduct is meestal
wat duurder dan de gewone su
permarktwaren. Een potje
Zeeuwse mosterd bij vooi'beeld
kost vier gulden; gewone mos
terd is goedkoper te krijgen.
Koeman vindt dat de consu
ment een bewuste keuze moet
maken. Het verschil zit vooral in
de ambachtelijke productie en
bereiding, zo milieuvriendelijk
mogelijk. „Als je iets duurzaam
produceert en het ambachtelijk
verwerkt mag het iets duurder
zijn. Het moet natuurlijk wel
lekker zijn en er leuk uitzien,
onderstreept Jan Koeman. „Het
is heel anders dan buikproduc
tie."
Rinus Antonisse
Er komen steeds meer streekproducten bij.
keurmerk-avontuur is alleen de
collectieve distributie meege
nomen.
'Zeeland rust en ruimte voor
kwaliteit' luidt de slogan waar
van Van 't Zeeuwse Land zich
bedient. De vereniging is aange
sloten bij de jonge stichting
Streekeigen Producten Neder
land (SPN), die houdster is van
het landelijke keurmerk 'er
kend streekproduct'. Dat prijkt
ook op de Zeeuwse verpakkin
gen en het geeft de consument
de garantie dat het om een puur
streekeigen product gaat. Zo'n
stempel is nodig, omdat menig
een probeert een graantje mee te
pikken van de toenemende be
langstelling voor regionale wa
ren en het daarbij niet zo nauw
neemt met de streekeigen her
komst en kwaliteit.
Kinderschoenen
Van 't Zeeuwse Land staat nog
in de kinderschoenen, vertelt
Koeman. Er is heel wat actie no
dig om de streekproducten in de
lift te brengen. Daarvoor is een
drie-jarenplan ontwikkeld,
waarvoor aan het consortium
Vitaal Platteland Zeeland geld
is gevraagd. Het kost niet eens
zoveel: totaal 180.000 gulden,
aan een hogere omzet, vervullen
ze ook een voorbeeldfunctie.
„Zij kunnen uitgroeien tot re
creatieve objecten waar wat te
ontdekken en te beleven valt en
zullen samen een 'parelketting'
vormen om landbouw met re-
creatie te verbinden. De winkels
zorgen voor smaak en vermaak
in Zeeland en beantwoorden de
wens van de recreatiesector om
meer in te spelen op de behoefte
van recreanten een leerzame,
cultuurhistorisch verantwoor
de vakantie te houden", aldus
het plan. Koeman omschrijft
het kernachtig. „Zeeland zien,
proeven en ervaren zal een nieu
we invulling geven aan Zeeland
achter dijk en duin."
Knooppunten
De beste plaatsen voor de nieu
we streekwinkels zijn de toeris
tische knooppunten, waar veel
publiek komt. Het hoeven niet
allemaal splinternieuwe vesti
gingen te zijn, legt Koeman uit.
Een aantal bestaande verkoop
punten is al aardig op weg, zoals
kaasboerderij Schellach bij
Middelburg, centrum de Baec-
kermat in Westdorpe en de Zoe
te Kers in Serooskerke. Andere
kunnen uitgebouwd worden.
waarvan de vereniging een deel
betaalt; ook is aan de Raboban-
ken in Zeeland een bijdrage ge
vraagd. Belangrijkste doel van
het plan is: in de provincie mini
maal 15 streekproducenten win
kels optuigen, waar de Zeeuwse
regionale producten op een pro
minente, herkenbare manier
deel uitmaken van het assorti
ment.
De streekwinkels moeten even
wichtig over de provincie ver
spreid zijn. Naast een bijdrage
Riek (53) en Adri (58)
Hoogstrate telen op tien
hectare bij Kloetinge, in
een maatschap met doch
ter Arianne (30), appels,
peren en pruimen. In het
dorp verkopen ze de eigen
producten plus groenten
vanuit de schuurvan hun
boerderij aan de Zomer-
weg. Elke week klappen ze
uit de boomgaard.
Drie minuten over half één: weer
man Jos Broeke gaat zijn praatje
houden. Het is één van de weinige mo
menten waarop er echt stilte heerst in
huize Hoogstrate. Adri onderbreekt er
zelfs zijn telefoongesprek voor. „Ik bel
je later wel terug." Volgens de fruitteler
is het weer voor hem van groot belang.
„Daar worden de plannen op afge
stemd. Als ik 's ochtends uit bed kom, is
naar buiten kijken het eerste wat ik
doe."
Het weer heeft de afgelopen tijd niet
erg meegezeten. De nachtvorst van een
paar weken geleden, heeft een groot
deel van de perenoogst om zeep gehol
pen. „Eén nacht vorst, en de boel is ver
loren", zegt Adri. „Het kan de week er
na prachtig weer zijn, maar dat helpt
niet meer."
Adri en Riek lachen om het feit dat in
een landelijke krant stond vermeld, dat
misschien wel veertig procent van de
perenoogst verloren gaat.
„Was het maar veertig procent", zegt
Riek. „Volgens mij wordt het veel
meer." Adri knikt bevestigend. „Als je
bij fruittelers in de buurt langs de deur
gaat, weet ik zeker dat ze allemaal te
kenen voor een verlies van veertig pro
cent."
De neerslag van de afgelopen weken
heeft ook niet geholpen. Adri en Riek
moeten er alles aan doen om de ge
vreesde schurftschimmel uit de boom
gaarden te houden, want als dat er een
maal inzit, kom je er het hele seizoen
niet meer vanaf.
Om zijn bomen tegen de schurft te be
schermen moet Adri regelmatig spui
ten. Zijn trekker met spuitinstallatie
staat al klaar op het erf. Er zit ook nog
een grasmaaier op. „Zo kun je twee
dingen gelijk doen."
De buien vergroten niet alleen de kans
op schurft, maar zorgen ook voor veel
water in de grond. Dat is iets wat een
fruitteler niet kan hebben.
„Veel water in de grond betekent auto
matisch dat er weinig zuurstof in zit",
zegt Adri. „Voor een tijdje gaat dat nog
wel, maar als het zuurstofgebrek te
lang duurt, krijg je wortelsterfte." De
nachtvorst heeft volgens Adri ook indi
rect bijgedragen aan veel overtollig
grondwater, omdat telers hun oogst
moesten besproeien om een bescher
mend laagje aan te brengen. „Reken
maar uit: je sproeit zo'n dertig kuub
water per hectare per uur. Als je dat een
uurtje of zeven doet, zit je op 210 kuub
water per hectare!"
Deze zaken bewijzen volgens Hoog
strate het belang van een goed draina
gesysteem. „Het is gewoon onmisbaar,
want je moet van het overtollige grond
water af."
Het drainagesysteem van de Hoogstra-
tes ligt er al zolang Adri zich kan herin
neren. „Misschien al wel tachtig jaar.
Als je het goed onderhoudt is het ook
iets waar je heel lang mee doet." Goed
onderhoud betekent dat je het buizen-
stelstel, dat iets meer dan een meter
diep in de grond zit, om de zoveel jaar
goed moet doorspuiten.
Hoogstrate heeft daarvoor nauwkeuri
ge kaarten, die hij absoluut niet mag
kwijtraken. „Zonder die kaarten vind
je de buizen nooit meer terug, terwijl ze
wel onderhouden moeten worden. Een
nieuw drainagesysteem is niet iets wat
je zo even aanlegt."
Rob Paardekam
snetkoo's'i
vk7ey
pai<JÉ
