Monnik kleurt eigen geschiedenis
Sakkara bergt nog
veel meer schatten
99
Vlieg inspireert
bij ontwikkelen
nieuw hoortoestel
India lanceert satelliet
Eetbare beschermlaag voor appels
Chromosomen vlas ontrafeld
Bloeiende plant ouder dan gedacht
Middeleeuwse kloosterlingen schreven ook historie tussen de regels door
postzegels
SRIHARIKOTA - India heeft gisteren met succes een satelliet
in de ruimte gebracht met behulp van een eigen draagraket.
De Geosynchrous Satellite Launch Vehicle (GSLV) steeg vol
gens plan om 15:43 plaatselijke tijd op van de lanceerbasis
Sriharikota, in de zuidelijke staat Andrha Pradesh. De suc
cesvolle lancering betekent een groot succes voor India in zijn
poging aansluiting te vinden bij de groep ruimtenaties Rus
land, China, de VS en de Europese Gemeenschap met de ESA.
De raket bracht zeventien minuten na de lancering zijn lading
in de geplande baan om de aarde. De GSLV-D1 vervoerde een
anderhalve ton zware experimentele satelliet, die in een zoge
noemde geosynchrone baan moest worden gebracht. Dat be
tekent dat het rond de aarde draait met precies dezelfde snel
heid als onze planeet.RTR/ANP/AFP
WINTER HAVEN - Fruit onderweg van de boer naar de win
kelschappen wordt vaak beschermd met een laagje schellak.
In Amerika is een betere en goedkopere eetbare coating ont
wikkeld die het fruit langer goed houdt. De verbeterde be
schermlaag is gemaakt van polyvinyl acetaat, een stof die ook
in kauwgum wordt toegepast. Voordeel van deze stof is, dat de
geoogste appels, peren en groenten niet verbleken, zoals bij
schellak wel het geval is. Schellak is een uitscheidingspro
duct van een schildluis, die leeft op een speciale ficussoort in
Zuidoost-Azië. Als schellak in aanraking komt met vocht of
damp slaat het wit uit. Ander nadeel is dat de behandelde
vruchten een speciale, onprettige geur kunnen ontwikkelen.
De nieuwe coating, ontwikkeld aan het onderzoeksstation
ARS in Winter Haven, Florida, heeft hier geen last van. GPD
MOSKOU - Russische geleerden zijn er als eersten in geslaagd
alle chromosomen van vlas te identificeren. Dit maakt snelle
re en efficiëntere veredeling mogelijk van deze grondstof voor
linnen en lijnolie. Het team van het Engelgardt Instituut voor
Moleculaire Biologie in Moskou heeft een speciale kleurings
techniek ontwikkeld die de chromosomen beter zichtbaar
maken. Hierdoor slaagden zij erin om de chromosomen van
zowel de wilde als de cultuurvariant van vlas in beeld te bren
gen. Op die manier ontdekten zij dat de voorouder van het
vlas, dat uit het oude Egypte komt, bestaat uit een variant met
negen chromosomen. Die is in de evolutie door verdubbeling
of verlies van erfelijk materiaal opgesplitst in twee verschil
lende typen. En door kruising van die twee, die nauw verwant
zijn, is uiteindelijk het moderne vlas ontstaan. Doordat nu de
genetische relatie tussen de wilde en de cultuurplant bekend
is geworden, kan verdere veredeling van nieuwe waardevolle
varianten veel sneller verlopen. GPD
STANFORD - Voor evolutiebiologen blijven narcissen, tul
pen en rozen een raadsel. Nog steeds is onbekend wanneer
bloemdragende planten op aarde verschenen, maar het aan
tal ontbrekende puzzelstukjes wordt minder. Volgens de fos
sielen verschenen 130 miljoen jaar terug bloeiende planten
als uit het niets. Een team van Stanfordonderzoekers komt nu
met bewijzen dat bloeiers al 250 miljoen jaar geleden zijn ont
wikkeld. Een hele tijd voordat de eerste stuifmeelkorrels zijn
gevonden in een fossiel. „Ons onderzoek toont aan dat de
voorouders van de bloeiende planten al zijn ontstaan in het
Perm, ergens tussen 290 en 245 miljoen jaar terug", zegt geo
loog Michael Moldowan.
Die vondst is gebaseerd op tracering van de organische ver
binding oleanaan. Deze stof wordt gemaakt door de meeste
bloeiende planten als verdediging tegen insecten, schimmels
en andere microbiële belagers.GPD
donderdag 19 april 2001
door Johan Lamoral
GENT - De middeleeuwse
kloosterlingen waren in hun ti jd
zo'n beetje de enigen die belang
rijke gebeurtenissen op schrift
stelden. Van de achtste tot de
vijftiende eeuw hielden monni
ken zich bezig met het verzame
len, optekenen en kopiëren van
feiten en verhalen uit het verle
den. Daarvan getuigen vooral
de vele annalen en kronieken uit
die tijd, maar ook allerlei tek
sten zoals heiligenlevens, do
denlijsten en dies meer. Alle
maal bronnen die vaak door
historici worden gebruikt. Maar
hoe betrouwbaar zijn deze
monastieke geschiedschrijvers?
En waarom hebben deze kloos
terlingen, die afgezonderd van
de wereld leefden, zoveel aan
dacht besteed aan wat zich in
die wereld afspeelde?
De jonge historicus Steven Van-
derputten is aan de universiteit
van Gent in de vakgroep Mid
deleeuwse Geschiedenis gepro
moveerd op een scriptie die op
deze vragen een ant woord poogt
te geven. Onder de ietwat om
slachtige titel 'Sociale perceptie
en maatschappelijke beeldvor
ming bij middeleeuwse monni
ken' onderzoekt hij de leef- en
ervaringswereld van de monni
ken en de manier waarop zij hun
visie op de samenleving uit
drukten bij het beschrijven van
het verleden. Met andere woor-
den: welk wereldbeeld wilden
zij overbrengen en in hoever
schetsten zij een objectief beeld
van de geschiedenis?
Spanningsvelden
De middeleeuwse monnik was
in principe weinig geïnteres
seerd in het verleden van de
mensheid. Dat verleden was
volgens hem niets meer dan een
zich voortdurend herhalend
proces van zonde, boete en ver
zoening met God, waarin de
mens reeds sinds bijbelse tijden
verwikkeld was. Geschied
schrijving was dus geen monas
tieke discipline, maar roept bij
de monniken blijkbaar wel vra
gen op. Hun relaas en hun ge
schriften moeten volgens Van-
I derputten dan ook eerder gezien
I worden als een poging tot uitleg
I van bestaande conflicten en
Klooster Lilbosch bij Echt.
spanningsvelden tussen de ac
toren in de menselijke geschie
denis.
Historicus Vanderputten: „De
monniken gaan er van uit dat
God een beslissende invloed
heeft op de menselijke geschie
denis. De geschiedenis zoals
monniken ze schreven, is een
schouwspel van menselijke in
teractie en het drama van de ge
schiedenis speelt zich dan ook
voornamelijk af binnen een
menselijke context. De ge
schiedschrijving van de middel
eeuwse monnik-historiograaf
kenmerkt zich verder door een
tweedeling van de samenleving
in kerk en wereldIn het ene deel
bevinden zich niet alleen de
monniken, maar ook de vele an
dere geledingen van de kerk. In
het wereldlijke deel zien wij
enerzijds een kleine en gesloten
leidinggevende elite en ander
zijds de grote massa bijna rech
teloze onderhorigen."
Wanneer men nu de sociale
beeldvorming in deze teksten
vergelijkt tegen de veranderen
de sociale achtergrond in de
Middeleeuwen, dan kan men
een aantal patronen afleiden. In
de achtste en negende eeuw, dat
is de vroegste periode van de
monastieke geschiedschrijving
in onze gewesten, concentreren
de historiografen zich vooral op
de redactie van annalen. Zij po
gen daarin de ernstigste schok
ken in de maatschappelijke orde
te registreren en aan te geven
wie verantwoordelijk wordt ge
acht voor het herstel of de af
braak van wat volgens hen de
normale gang van zaken is.
„Uit deze geschriften komt een
zeer rudimentair maatschap
pijbeeld van de monniken naar
voren als gevolg van hun vrijwel
totaal isolement van de samen
leving", aldus de Gentse histori
cus. „Toen later de vorsten veel
van hun macht moesten prijsge
ven, het rijk intern verdeeld
raakte en een stabiel centraal
gezag was weggevallen, nam de
belangstelling voor het verle
den en voor de menselijke ge
schiedenis snel af. Pas in de
tweede helft van de elfde eeuw,
naar aanleiding van de strijd
tussen het keizerlijk en het pau
selijk gezag over de aanstelling
van bisschoppen en abten, en
verder door een hernieuwde
culturele bloei en door de toene
mende concurrentie van nieuwe
orden binnen het kloosterwe
zen, merken wij ingrijpende
veranderingen in het historisch
standpunt van de monniken."
„De verschillende stromingen
binnen het kloosterleven waren
voor het eerst ook een uitdruk
king van uiteenlopende maat
schappelijke keuzen", zo stelt
Vanderputten. „Dat leidde bij
de monniken tot een groeiend
zelfbewustzijn en in hun teksten
wordt veel sterker dan vroeger
foto Jan Paul Kuit/GPD
er de nadruk op gelegd dat zij
een volwaardig deel zijn van de
samenleving. De monniken
vonden In de late elfde en de
vroege twaalfde eeuw niet al
leen dat de menselijke geschie
denis toch een waardig onder
werp was om over te schrijven,
maar ook dat de kloosterge
meenschap waartoe zij behoor
den een plaats verdiende in het
sociale verkeer en in de samen
leving. Geschiedschrijving als
een eigen genre krijgt daarmee
een kans om een volwaardig
deel van de monastieke cultuur
beleving te worden."
„Naarmate echter de hervor
mingen elkaar sneller beginnen
op te volgen, tekenen zich ook
de eerste sporen van verval af.
Vanaf de tweede helft van de
twaalfde eeuw kunnen de mon
niken hun strakke economisch
beleid en hun sociale opvattin
gen niet meer in overeenstem
ming brengen met de werkelijke
maatschappelijke verhoudin
gen. Het spirituele monopolie
van de monastieke groepen
wordt steeds sterker in twijfel
getrokken. De groeiende con
currentie van de bedelorden, de
stijgende intellectuele uitstra
ling van de universiteiten en van
andere groepen in de samenle
ving, ontnemen de monniken
stilaan hun oude monopolie op
het intellectuele leven. Hun ei
genwaarde krijgt klappen en de
belangstelling voor geschied
schrijving als genre en als be
schrijving van het verleden
neemt af."
Achteruitgang
„De oorzaken voor de achter
uitgang van het kloosterleven
worden niet langer uitsluitend
in het verleden en in externe
factoren gezocht maar ook in in
terne oorzaken. Tijdens de der
tiende en een deel van de veer
tiende eeuw wordt moreel en
spiritueel verval als belangrijk
ste reden voor de achteruitgang
genoemd. Aan de relatie met de
buitenwereld wordt opvallend
weinig aandacht geschonken.
In een groeiend aantal verza
melhandschriften uit de late
Middeleeuwen zijn monniken
van mening dat de monastieke
wereld geen rol van betekenis
meer speelt in de samenleving."
Vanderputten besluit met: „In
de laatmiddeleeuwse samenle
ving zijn klooster en buitenwe
reld zo ver uit elkaar gegroeid,
dat zij zich ook in de geschied
schrijving verschillende snelhe
den ontwikkelen. De monastie
ke geschiedschrijving geeft een
bijna schizofrene en vervreem
de indruk en dat zal zo duren tot
het einde van de vij ftiende eeuw.
Met dit alles voor ogen is het
wellicht gewenst vele middel
eeuwse bronnen te herzien en te
herwaarderen, omdat hun dub
bele of 'gelaagde' boodschap tot
nu toe grotendeels ongemoeid is
gelaten. Zij bedoelen niet altijd
wat er letterlijk staat en zij zeg
gen ook vaak veel meer dan wat
er letterlijk staat. Alle mogelij
ke vormen van historische over-
levering, hoe eenvoudig ook,
kunnen vanuit een sociaal per
spectief informatie opleveren
voor het onderzoek naar bewus
te én ook onbewuste uitdruk
kingen van sociale ervaringen."
doorLou Lichtenberg
SAKKARA - Al meer dan een
kwart eeuw wroeten Leidse ar
cheologen in het Egyptische
Sakkara naar het rijke verleden
van de farao's. Onlangs deden
zij nog een spectaculaire
vondst. Het zal de laatste niet
zijn, want er wachten nog vele
schatten onder het zand.
Elk jaar wordt van januari tot
begin maart gespit naar de ge
schiedenis van deze Egyptische
regio tijdens het Nieuwe Rijk en
speciaal de periode van de fara
o's Toetanchamon, Ay, Horem-
heb en Ramses I en 11(1334-1212
v.Chr.). In het bijzonder wordt
getracht de precieze herkomst
te achterhalen van de talrijke
monumenten en voorwerpen die
in het begin van de 19e eeuw zijn
opgegraven en in vele musea
over de hele wereld (ook Leiden)
terecht zijn gekomen. Een groot
probleem is dat deze begraaf
plaats, zoals zovele, eigenlijk al
vanaf de oudheid tot in de vori
ge eeuw herhaaldelijk is ge
plunderd. Bovendien zijn er
graven die zijn hergebruikt.
Dit jaar hadden dr. Maarten Ra
ven, conservator van de Egypti
sche afdeling van het Leidse
museum, en dr. René van Wal-
sem, egyptoloog aan de oplei
ding Egyptologie van de Leidse
universiteit, de leiding. In een
terugblik op een kwart eeuw
graven in de grote zandbak ver
haalt Maarten Raven over het
eerste resultaat: 'Al in de eerste
week van de opgravingen in
1975 werd een lang verloren ge
waand grafcomplex aangetrof
fen, namelijk dat van Horem-
heb, gebouwd toen deze nog
generaal was onder Toetancha
mon. Hij zou later omstreeks
1330 v.Chr. zelf farao worden en
werd op grond van deze status
rond 1306 in de Vallei der Ko
ningen te Thebe, nabij het hui
dige Luxor, begraven. Zijn graf
in Sakkara werd na zijn promo
tie tot farao bestemd voor zijn
vrouw. Een werkelijk fantasti
sche vondst.'
Ook René van Walsem is nog
steeds van dat graf onder de in
druk. 'Het spectaculairst zijn de
reliëfs. Ze zijn niet alleen rond
uit prachtig, maar de informatie
die daarop te vinden is heeft ook
tot nieuwe historische inzichten
geleid.'
Bij zo'n voltreffer meteen al in
de beginperiode zou het echter
niet blijven. In de directe omge
ving van dat graf werden in de
daaropvolgende jaren verschei
dene andere ontdekt van perso
nen uit de kring van de farao's
van de 19e Dynastie. Behalve
interessante inscripties en artis-
tieke reliëfs gaven deze graven
vele objecten met belangrijke
informatie prijs over de bewo
ners van Memphis en hun tijd.
Achtereenvolgens trof men on
der meer het graf aan van prin
ses Tia, een zuster van Ramses
II, en haar man, eveneens Tia
geheten, alsmede dat van Ra
mose, 'Hoofd van de Boogschut
ters', en van Iurudefparticulier
secretaris van het echtpaar Tia
en Tia. Gedurende de jaren ne
gentig werden nog meer graven
blootgelegd, waaronder dat van
Inioeia, 'Hoofd van de Runde
ren van Amon' en tevens
'Koningsschrijver' van Toetan
chamon, alsmede van diens ha
remdirecteur Pay.
Perspectieven
En dit jaar was het dus weer
raak: het graf van een opper
priester uit de tijd van de om
streden farao Achnaton (1353-
1336 v.Chr.), dus van vóór Toe
tanchamon, en daarmee het
oudste graf van dit project tot
dusver. Maarten Raven vol trots:
'Het dit jaar gevonden graf is
van een ongekende kwaliteit
door de vele fraaie reliëfs en
schilderingen. Met als klapper
het gave dubbelbeeld van de op
perpriester en zijn vrouw. Maar
ook de nieuwe historische infor
matie die het oplevert over de
tijd van Achnaton maakt het
graf zo bijzonder.'GPD
Inioeia, 'Hoofd van de Runderen van Anion' en tevens 'Koningsschrijver' van Toetanchamon, afge
beeld op de wand van een kapel in zijn graf. foto Lou Lichtenberg/GPD
PTT Post heeft begin jaren
'90, om nog altijd ondui
delijke redenen, besloten niet
meer mee te doen aan de jaar
lijkse gemeenschappelijke
Europa-emissie. Toch valt dat
besluit soms te betreuren.
Vooral dit jaar nu het thema
'Water, natuurlijke rijkdom'
is. Daar had Nederland zich
best in kunnen vinden. Ten
slotte is hier onlangs ook nog
het wereld-watercongres ge
houden.
Zoals viel te verwachten zou
het thema veel mooie zegels
opleveren. De eerste emissies,
begin dit jaar, van Liechten
stein en Guernsey bewezen
dat eigenlijk direct al. Aan het
eind van het jaar, als de onge
veer vijftig Posteurop-landen
hun zegels hebben uitgege
ven, kunnen Europa-verza
melaars dan ook een mooi
hoofdstuk van hun collectie
toevoegen.
België geeft 23 april zijn Eu
ropa-zegel uit in de waarde
van 21 Bef./0,52 euro. Op de
zegel een aquarel: een jongen
die in het water speelt. I-lij
streelt het water, koestert het
en laat het door zijn vingers
sijpelen.
euro/3,00 0,60 fr., ook in een
velletje (één zegel) en in een
boekje met vijf zegels van 0,46
euro/3,00 fr. en drie van 0,46
euro/3,00 0,60 fr. (België gaf
in 1992 in de reeks Jeugdfila
telie ook een Guust Flaterze
gel uit); 19 maart, derde serie
De eeuw in postzegels, onder
werp: Communicatie, 5 x 0,46
euro/3,00 fr., ook in een velle
tje met twee series; 26 maart,
groet/wens-zegels: c'est un
garcon (3,00 fr./0,46 euro,
c'est une fillè (3,00 fr./,46 euro
oui (4,50 £r./0,69 euro) en
merci (0,46 euro/
3,00 fr.).
De Franse Europa-zegel gaat
9 mei in de algemene verkoop.
De zegel (0,46 euro/3,00 f.)
verbeeldt een grote water
druppel waarin de wereld
wordt weerspiegeld. Als tekst:
L'eau richesse naturelle. In
1969 gaf Frankrijk ter gele
genheid van de Europese Wa
terovereenkomst ook al een
zegel uit met waterdruppels
met in het midden daarvan
een diamant.
Verder nieuws uit Frankrijk: 5
februari, 1,02 euro/6,70 fr.-
zegel uit de kunstreeks, Boe
rendans van Pieter Bruegel de
Oudere; 26 februari, Fête du
timbre, na Kuifje nu Guust
Flater (Gaston Lagaffe), 0,55
velletje staan gepland onder
de titel 'Muziek Literatuur'.
Op de zegels twee monumen
ten uit de Vlaamse en Waalse
letterkunde, Willem Elsschot
(1882-1960) en Albert Aygue-
sparse (1900-1996).
Twee portret-zegels van 0,42
euro/17 Bef.
Het velletje is gewijd aan de
vijftigjarige Internationale
Muziekwedstrijd Koningin
Elisabeth van België. In het
velletje een zegel van 0,52 eu
ro/2 1 Bef. waarop o.a. het por
tret van de koningin; op de
rand de drie disciplines van de
wedstrijd, viool, piano en
zang.
BELGIË 0,52
21
De oplage van de zomerzegels
die PTT Post 24 april uitgeeft,
bedraagt 1 miljoen. Het is
voor zover mij bekend nog
nooit eerder gebeurd dat de
oplage van zomerzegels van te
voren was vastgesteld.
Terug naar België, waar voor
23 april nog twee zegels en een
W WiUem ELSSCHOT Q}42
Stempelnieuws
Er zijn drie nieuwe bijzondere
stempels.
Op 20 tot en met 22 april
wordt ter gelegenheid van
'Rotterdam culturele hoofd
stad van Europa 2001' een
stempel gebruikt met daarin
de Rotterdamse humanist
Erasmus (1466-1536) die een
brief schrijft.
Daarnaast de volgorde van
het versturen van een brief:
dubbelvouwen, in een enve
lop doen, adresseren en fran
keren. Aan het gebruik van dit
stempel is Beursenvelop
2001-05 gekoppeld.
Ter gelegenheid van 'Rottter-
dam culturele hoofdstad'
wordt van 20 tot en met 22
april in Ahov' Rotterdam ook
de Nationale Postzegelten
toonstelling gehouden.
Keulen
Verder: Keulen, 27 tot en met
29 april, Philatelia mitT-card,
afbeelding: Amerikaanse
kenmerken als hotdog, de
sterren van de vlag en een fles
met saus (Beursenvelop 2001-
06); en Arnhem, 28 april, 25
jaar Internationale Politiefi-
latelie, een politiepet, een
zwaailicht en een loep. Cor
respondentie in een gefran
keerde envelop/omslag onder
vermelding van het gewenste
stempel sturen naar:
PTT Post Collect Club, Post
bus 30051, 9700 RN Gronin
gen.
Hero Wit
door Peter de Jaeger
NEW YORK - 'Amerikaanse
neurowetenschappen denken
een beter hoortoestel voor de
mens te kunnen maken op basis
van het supergevoelige gehoor
orgaan van een kleine vlieg.
Hiermee kan voor doven onder
meer het lastige probleem van
storende geluiden in de massa
worden weggenomen.
Ron Hoy en collega's van de Cor
nell universiteit in New York
bestudeerden de parasitaire
vlieg Ormia ochracea. Uit expe
rimenten blijkt dat dit insect net
zo goed als de mens nauwkeurig
de richting kan bepalen van een
geluidsbron. Groot pluspunt is
echter dat het insect dit doet
met oren die relatief veel dichter
bij elkaar staan. „De oren van
het vliegje staan nog geen halve
millimeter uit elkaar en gebrui
ken een volledig andere manier
om geluid te lokaliseren dan an
dere dieren. Dat opent perspec
tief voor verdere miniaturisatie
van het menselijk gehoortoe-
stel", aldus Hoy.
Vliegen horen zo goed door een
speciale mechaniek van de oren.
De dicht bij elkaar staande
trommelvliezen van beide oren
reageren niet synchroon, maar
elk een fractie later op de waar
genomen geluidsgolven. Het oor
dicht bij de bron reageert hevi
ger dan het verstaande oor, legt
Hoy uit. Het zenuwstelsel van
de vlieg rekent onmiddellijk het
drukverschil uit tussen beide
oren en stuurt signalen naar de
spieren om te reageren.
De neurobiologen proberen het
oor van de vlieg na te maken in
silicon. Op die manier hebben ze
een prototype microfoon ge
maakt die werkt als de oren van
de vlieg en ultrageluidsgolven
kan oppikken.
„Dit is misschien goed voor een
slechthorende vleermuis, niet
voor een mens", zegt Hoy. Nodig
is een hoorapparaat dat rea
geert op kritische geluidsfre
quenties binnen het menselijk
gehoor, vooral in de spraak.
Mensen met een gehoorappa
raat hebben moeite om een ge
sprek te volgen waarbij meer
mensen tegelijk praten. Achter
grondgeruis leidt hen af.
Hoy: „De biologische les van de
Ormia vlieg geeft de mogelijk
heid om toestellen te ontwerpen
die zijn uitgerust met zeer ge
richte microfoons." Binnen tien
jaar denkt Hoy een dergelijk
toestel op de markt te brengen.
(Advertentie)
liELGK
Unox
Stevige soepen
Kies uit diverse smaken.
Blik 800 ml.
van 3.69/3.09 voor
j{óuA£ u, ööiït /Zó
p/p*1.
