In de huid van een vluchteling
Dansmakers zoeken
naar de juiste vorm
Eva Bonheur is van alle tijden
Een reis als geen andere
Mieneke
Bakker
donderdag 19 april 2001
e meeste
Nederlanders
mogen van geluk
spreken. Zeker de jongeren.
Nog nooit hebben ze moeten
vluchten voor oorlog,
bedreiging of geweld. En
kunnen zich dus nauwelijks
een voorstelling maken van
wat het betekent om
plotsklaps huis en haard te
moeten verlaten. In de
interactieve
theatervoorstelling Zonder
uitnodiging... Een reis als
geen andere kan de bezoeker
letterlijk in de huid van een
vluchteling kruipen. In het
voormalige pakhuis Las
Palmas op de Kop van Zuid
in Rotterdam speelt hij de
hoofdrol.
Eén van de vele voorgesprek
ken voor Zonder Uitnodi
ging was met een man uit Sierra
Leone. Op krukken kwam hij
binnen. Een prothese verving
één van zijn benen. Projectlei
der Joke van Rossum: „Of hij
wat wilde vertellen over zijn
achtergrond. Na een tijdje be
gon die man te huilen. Bleek dat
z'n been destijds was afgehakt.
Zomaar, om als voorbeeld te
dienen. Hij werd zonder reden
van straat geplukt. Wat hij had
uitgespookt? Niets! Helemaal
niets." Zal iemand dat geloven,
hier in het vrije blije Holland,
luidt de vraag. Ze twijfelt geen
seconde: ,,Nee, ze zullen het niet
geloven. Dat is nu juist het punt.
We kunnen het ons niet voor
stellen dat zoiets werkelijk ge
beurt..."
Buiten Café Rotterdam raast de
welvaart voort. De Erasmus-
brug pronkt in het ochtendzon
netje, blinkende auto's haasten
eroverheen. Langzaam en gro
tesk koerst een enorme drijven
de kraan oostwaarts over de
Maas. Zo dadelijk zal de brug
zich openen, om het gevaarte
doorgang te verlenen. Een stuk
je verderop zal het gaan gebeu
ren, in het voormalige pakhuis
Las Palmas. Daar wordt de we
reld een notendop, daar wordt
een vlucht van duizenden kilo
meters een interactieve theater
voorstelling. Na successen in
Rome, Parijs, Luxemburg, Ber
lijn en Brussel kan Zonder Uit
nodiging... Een reis als geen
andere in Rotterdam worden
beleefd. Wij, vrije westerlingen,
in de huid van een vluchteling.
Vluchten. Menigeen kan zich er
nauwelijks een idee bij vormen.
Plotsklaps weg uit je eigen om
geving, zonder afscheid, je fa
milie en bekenden achterlatend.
Wellicht voor altijd. Alles wat
iemand kan meenemen, wordt
gepropt in een rugzak of koffer
tje. Of zelfs dat niet eens. Daar
na is het maar hopen. Dat dege
ne die je reis naar een nieuw
leven heeft geregeld zich aan
zijn woord houdt en dat je in
derdaad levend op de plek van
bestemming aankomt.
In Rotterdam bijvoorbeeld. De
'reiziger' in Las Palmas wandelt
door drie gebieden: het land van
herkomst, de transitruimte met
verschillende reismogelijkhe
den (vliegtuig, boot of vracht
wagen), onderduikadressen en
het gastland Nederland. Er zijn
onder meer een tunnel, een
vluchtelingenkamp, een dorp,
een gevangenis, een opvangcen
trum en een kantoor van de Im
migratie- en Naturalisatie
dienst (IND)Het hele decor is in
zwart-wit uitgevoerd, met hier
en daar een kleuraccent.
Vijftien allochtonen, vijftien
vluchtelingen en vijftien au
tochtonen doen eraan mee. Met
de kandidaten werd vooraf een
gesprek gehouden. Daarbij vie
len mensen af. Omdat", zegt
Van Rossum, „de wonden nog te
vers waren. Als je acteert, dan
beleef je vaak weer wat je hebt
meegemaakt. Veel Afrikanen
zijn bijvoorbeeld erg optimis
tisch. Die hadden het hoofdstuk
afgesloten en wilden er het beste
van maken. Zand erover. Maal
ais je met hen gaat praten, dan
komt het verhaal van de vlucht
weer naar boven. Soms is dat al
langgeleden. Dan hebben ze het
twintig jaar lang weggestopt, én
er nooit over gepraat. Maar de
pijn is er nog."
Het leverde al tij dens de voorbe
reiding nieuwe inzichten op: „Ik
noem als voorbeeld een vrouw
uit Iran. Zij is een van de top-ac-
teurs daar, een hele grote, die in
dramatische, opera-achtige
stukken heeft gespeeld. Er werd
een scène gerepeteerd, waarbij
iemand een kogel door zijn
hoofd werd geschoten. Als de
familie in Iran een lijk ophaalt,
zei ze, dan moet die nog twee
duizend gulden betalen. Voor de
kogel."
Reservering
'Zonder uitnodiging' is niet iets
waar je even in een opwelling
naartoe gaat, zegt Van Rossum.
Dus niet in de rij staan, een
kaartje kopen en naar binnen.
Natuurlijk krijgt elke geïnte
resseerde de kans om het pro
gramma te bezoeken, maar een
reservering is noodzakelijk.
Schreeuwende aankondigingen
('Wordt vluchteling in Las Pal
mas!') in de stad zijn uitgeslo
ten.
Van Rossum: „We richten ons
heel erg op scholen en mikken
op zo'n tienduizend bezoekende
leerlingen. Tienduizend andere
bezoekers komen uit verschil
lende branches, die allemaal
iets met dit onderwerp te maken
hebben. Zoals politiemensen,
mensen die werken in de medi
sche zorg, buren van vluchtelin
gen of beleidsmedewerkers. Ei
genlijk iedereen dus."
De acteurs spelen de rollen van
soldaten, reisagenten, grensbe
wakers en beambten. Per kwar
tier kunnen 12 a 15 bezoekers
naar binnen. „Anders is het niet
bespeelbaar. Het is iets wat eni
ge toelichting en inleving be
hoeft en niet zo maar een uitje.
Een onsje meer dus dan gewoon
entertainment. Het zal voor de
deelnemers een bijzondere er
varing zijn."
Het doel: „Ik hoop dat de ver
houding tussen vluchtelingen
en autochtonen zal verbeteren.
Want er is veel onwetendheid.
Mensen oordelen vaak over
vluchtelingen, terwijl ze er nog
nooit eentje hebben gesproken.
Of zelfs maar aangeraakt. Om
dat ze de taal niet spx-eken, om
dat ze anders ruiken, omdat ze
gesluierd zijn. Dertig jaar gele
den hadden we nog nooit van
een petit pain gehoord. Sinds we
met z'n allen in Frankrijk op va
kantie gaan, is dat helemaal
veranderd. Pas, bij een tanksta
tion, zag ik een Indiaas hapje
liggen naast een broodje kaas.
Dat vinden we dus lekker. Al die
mensen uit andere culturen; dat
is een verrijking. Anders zou de
maatschappij zo voorspelbaar
zijn, zo kleurloos, zo dun."
Marcel Potters
Zonder uitnodiging... Een reis als
geen andere: t/m 30 juni te bezoeken
in het voormalige pakhuis Las Pal
mas (Wilhelminakade, Rotterdam).
Open voor niet-scholieren op vr, za
en zo. Info: 010-4022001, reserveren
verplicht0900-3001250.
Simon Dove: „De choreografen van Springdance zijn geïnteresseerd in hoe de wereld invloed heeft op het li- I
chaam." foto Hans Roggen/GPD
Een open blik en een avon
tuurlijke instelling, dat is
wat Simon Dove, artistiek di
recteur van Springdance in
ETtrecht, verwacht van het pu
bliek. Voor het eerste festival
onder zijn verantwoordelijk
heid nodigde Dove choreogra
fen uit die in Nederland vrijwel
onbekend zijn. „Ik zie Spring
dance als springplank voor
nieuwe makers."
Het programma van Spring
dance 2001 maakt ondubbel
zinnig duidelijk wat Simon
Dove beschouwt als de belang
rijkste functie van het Utrechtse
festival: het Nederlandse pu
bliek de gelegenheid bieden
kennis te maken met recente
ontwikkelingen in de heden
daagse dans. „Wij brengen een
internationaal programma dat
anders aan Nederland voorbij
zou gaan", verklaart Dove. Zijn
rol als festivaldirecteur verge
lijkt hij met die van een conser
vator: „Ik stel een collectie sa
men van kunstenaars. Ik ben de
hele wereld over geweest op
zoek naar auteurs: dansmakers
die niet alleen interessante idee-
en hebben, maar ook zoeken
naar de juiste vorm om deze
ideeën aan een publiek te pre
senteren. Makers van wie ik
denk dat zij eenbijdrageleveren
aan de ontwikkeling van de
dans als een podiumkunst en
makers met interessante ideeën
over de wereld waarin wij le
ven."
De Brit Simon Dove (1959)
volgde in mei 2000 Guy Gypens
op als artistiek directeur van het
Utrechtse, dansfestival. In 1998
kwam hij naar Springdance,
waar hij als festivalcoördinator
en later als artistiek coördinator
de organisatie leerde kennen. In
Groot-Brittannië werkte Dove
vier jaar als 'Dance Officer' bij
The Arts Council, de Britse
Raad voor Cultuur. Tussen 1991
en 1994 was hij directeur van
het Vivarta festival, dat zich
richtte op internationale ont
wikkelingen in Zuid-Aziatische
dans. Daarna vertrok hij naar
Leeds, waar hij directeur werd
van het Yorkshire Dance Centre.
De choreografen die Dove uit
nodigde voor Springdance - on
der anderen Xavier Le Roy,
Thomas Hauert, Tom Plischke,
Jéröme Bel, Anna Huber, Tho
mas Lehmen, Roger Sinha en
Martin Butler - hebben met el
kaar gemeen dat zij zelfstandig
werken, niet binnen een gezel
schap of instelling. Ook zijn zij
op zoek naar een eigen taal, een
vorm die past bij de ideeën die
zij willen overbrengen aan het
publiek. Daarbij beperken zij
zich niet tot wat in het algemeen
als dans wordt gedefinieerd.
Sommigen integreren film of vi
deo in hun voorstelling, anderen
combineren meerdere discipli
nes of gebruiken de ruimte op
een bijzoridex'e manier.
Opvallend is bovendien dat zij
het lichaam centraal stellen in
hun werk. Dove: „Je exvaart de
wereld niet alleen mentaal,
maar ook fysiek. Deze choreo
grafen zijn geïnteresseerd in hoe
de wereld invloed heeft op het
lichaam."
Dove is zich exvan bewust dat er
nu een flinke kloof gaapt tussen
het reguliere aanbod aan dans
voorstellingen en het program
ma van Springdance, maar hij
vertelt enthousiast over zijn
plannen voor de toekomst. „Ik
ben van mening dat je niet al
leen maar elke twee jaar een fes
tival kunt organiseren in een
stad. Je moet bouwen aan twee
zaken. Je moet een sterkere
band creëren tussen de kunste
naars en het publiek, wat
bijvoorbeeld betekent dat kun
stenaars vaker hier komen wer
ken." En Dove wil dansliefheb
bers stimulei'en hun horizon te
vei'breden. „We zijn bezig met
het opzetten van een educatief
programma. Dit jaar hebben we
bijvoorbeeld workshops street-
dance georganiseerd en choreo
grafie workshops voor Het
Utrechtse Bal."
Willemijn in 't Veld
Springdance/festival: t/m 29 april
in diverse theaters te Utrecht.
Het is zo'n acht jaar geleden dat Theatex'-
ensemble Het Vervolg gigantisch
succes had met De Meid van Herman Heij-
ermans. Sindsdien heeft Neexdands volks
schrijver bij uitstek een vast plekje gekre
gen in de harten van de Maastxüchtse
theatermakers. Niet vei'wondeiiijk dat Het
Vervolg nu een andere Heijermans klassie
ker op het i-epertoix"e heeft genomen: Eva
Bonheur, een oer-Hollands familiedrama.
Opnieuw voert Léon van der Sanden regie.
Regisseur Léon van der Sanden, samen met
Hans Trentelman artistiek leider van Het
Vervolg, wijst op de openheid van het décor.
Geen wanden, geen deuren, twee niveaus:
boven het domein van Eva, onder dat van
het door haar geterroriseei-de gezin. Sym
bool van de schijn van openheid, luchtig
heid en vrijheid die de jaren vijftig van de
afgelopen eeuw kenmerkte. „Maar de frisse
wind zat niet in de harten van de mensen."
Van der Sanden kortte de tekst in en ver
plaatste de handeling naar de tijd waarin
grootse idealen voorgoed werden ingewis
seld voor oer-Hollandse normen. „Het is de
tijd van de grote ruzie om een kopje thee."
De typische authentieke taal van Heijex-
mans heeft hij zo veel mogelijk gehand
haafd. „Dat formele en omzichtige weer
spiegelt precies wat de personages wensen
te onthullen en vooral verbergen."
Eva Bonheur is een zeer actueel stuk waarin
de relatie tussen geld, liefde en de Hollandse
huiskamer centraal staat. Weduwe Eva
Bonheur leent geld aan het gezin van wie ze
de bovenverdieping heeft gehuurd. Zonder
medeweten van haar man speculeert de
vrouw des huizes met dat geld op de beurss
De koersen zakken en al het geld gaat verlo-
Mieneke Bakker speelt Eva Bonheur.
foto Sanne Peper/GPD
ren. Uit wraak begint Eva het gezin te terro
riseren. En dan speelt ook nog de heimelijke
liefde van de dochter uit het gezin voor een
axTne trompettist, met wie zij in Amerika
een nieuw leven wil beginnen.
Van der Sanden: „Het is een existentieel
stuk over de algemeen herkenbax'e drama's
die zich in alle families afspelen. Eva is de
katalysator door wie de vulkaan tot uitbax--
sting komt. De bekrompenheid van het ge
zin en de wens tot totale vrijheid is de grote
thematiek die erachter steekt. Kleine lui
met grote pretenties; dat zorgt voor een
mooi spanningsveld." Saillant detailhierbij
is dat Heijermans het stuk op zijn persoon
lijk leven heeft geënt. Hij zat financieel aan
de grond toen hij Eva Bonheur schreef. Des
ondanks verkaste hij naar Berlijn, waar hij
een groot appartement betrok van waai-uit
hij op zoek ging naar internationale roem.
De hoofdrol in deze productie wordt ge
speeld door Mieneke Bakker, die destijds
ook de Meid voor haar rekening nam. Ze kon
er aanvankelijk niet zoveel mee. „Eva is
verschi-ikkelijk kwaadaardig, maar het is
ook iemand die aandacht wil, die hunkert
naar gezelligheid. Ze is achterdochtig en
paranoia, maar handelt ook uit machteloos
heid. Al die emoties mag je niet uitvergro
ten, er moet een zekere rem op zitten. Want
iedereen px'obeert elkaar te sparen, gevoe
lens worden onderdrukt, hypocrisie over
heerst. Totdat het ineens gaat knallen, dan
komt de druk van de ketel." Ze probeert
haar personage ook iets warms, iets harte
lijks te geven. „Je krijgt ook wel compassie
met haai'. Ik denk vaak: wat is het erg dat ze
zo is. Dat herken je ook van je eigen slechte
momenten. Ze zit gevangen in wie ze is, in
wie ze niet wil zij nHet is zoals toneelschrij
ver Horvath een van zijn personages laat
zeggen: 'Eigenlijk ben ik heel anders, maar
ik kom er zelden toe'. Daar komt nog bij dat
Eva gelijk heeft. Ze is heel haar leven zuinig
geweest en nu di'aait iemand anders haar
geld erdoor."
Jos Frusch
Eva Bonheur ivordt gespeeld door Mieneke Bak
ker, Marie-Christine de Both, Hans van Leipsig
Elisabeth van Nimwegen, Stan Ras en Jack Vecht
Uitvoeringen t/m 4 mei in het Derion Theater,
Plein 1992 in Maastricht; dagelijks met uitzonde
ring van zondag en maandag. Voor reserveringen
043-3507171.
Voormalige vluchtelingen laten de bezoekers van Zonder uitnodiging voelen hoe het is om tijdens de vlucht
overgeleverd te zijn aan almachtige en corrupte instanties. foto's Menno Leutscher
