V ergeten
dochter
der muzen
Het leven kun je niet
van anderen leren
PZC
Echte soap maar dan op papier
Cornelia Juliana
de Lannoy
29
Désanne
van
Brederode
an wijze lessen ontbreekt het niet in achttiende-
eeuwse gedichten. Toch sta je wel even te kijken
als je in een treurspel over Cleopatra leest dat
zelfdoding in sommige situaties toegestaan is: ,,Als ons geen
hoop meer speelt, geen troost meer overschiet, dat ons het
graf voor het mi^st dan nog een toevlucht biedt.Het zijn
actuele woorden van. Juliana Cornelia de Lannoy, nu een
vrijwel onbekende dichteres, maar tijdens haar leven deed ze
veel gevoelige harten sneller kloppen.
donderdag 19 april 2001
Dat die zelfdoding als onder
deel van een deugdzaam le
ven geen toevallig onderwerp
was, bleek in 1781 toen De Lan
noy een treurspel schreef over
Cato, die consequent de politiek
van Caesar afwees. Hij sterft
liever dan dat hij de genade van
Caesar accepteert. „Als het on
recht zegepraalt, heeft de on
derdrukte deugd een recht dat
nimmer faalt: de vrijheid van te
sterven", aldus jonkvrouwe De
Lannoy. Niet alleen deze uit
spraken zijn opvallend, merk
waardig is te meer het feit dat
dit toneelstuk in Oranjegezinde
kringen en zelfs bij sommige
predikanten op waardering kon
rekenen.
Juliana de Lannoy is een van die
dichtende vrouwen uit onze li
teratuurgeschiedenis die lang
hebben moeten wachten op een
vleugje aandacht. Vondel,
Hooft, Huygens en Bredero ne
men de canon van de zeventien
de eeuw voor hun rekening met
daaronder cle tweede en derde
garnituur. Weinig vrouwvolk
maakt daarvan deel uit. In de
achttiende eeuw is het niet veel
anders, zij het dat Betje Wolff en
Aagje Deken immer in de etala
gehebben gezeten. Maar die an
dere vlam, Lucretia van Mer
ken, heeft al minder minnaars.
Als onderdeel van de feminise-
ringvan de letterenstudie gaat
de laatste jaren nu ook in toene
mende mate aandacht uit naar
schrijfsters en dichteressen die
we vergeten zijn.
Juliana de Lannoy, die leefde
van 1738-1782, was in haar tijd
zeer beroemd. Haar lierzangen
werden bekroond. Haar drie
treurspelen, waaronder Cleopa
tra en Cato, kregen veel ap
plaus. De Lannoy komt in oor
sprong uit Breda, maar woonde
het grootste deel van haar leven
in Geertruidenberg (aan het nog
immer fraaie Marktplein) waar
haarvader de leiding had van
het garnizoen. Ze trouwde niet.
Was ze te kieskeurig, gedroeg ze
zich te kritisch in de ogen van
een kandidaat? Of kwam het er
gewoon niet van? Mogelijk heeft
haar uiterlijk een rol gespeeld:
zij was zwaar getekend door de
pokken. Schrijven en dichten in
eenzaamheid was voor haar in
ieder geval een godsgeschenk.
Welk onder-wijs De Lannoy in
haar jeugd heeft genoten, is en-
bekend. Voor een 'wel geboren
jonge dochter' was het om
streeks 1750 nog voldoende dat
ze behalve kon lezen, schrijven
en rekenen, ook wat aardrijks
kunde en geschiedenis kende en
zich kon redden in het Frans.
Ter ontspanning was het bespe
len van een muziekinstrument
mogelijk, als ook tekenen of
borduren.
Juliana de Lannoy had daar nie;
genoeg aan en dankzij privé-on-
derwijs van de rector van de La
tijnse school in Breda wordt ze
geschoold in het Nederlands,
het Latijn en de theorie van de
dichtkunst. Haar filosofische
blikveld wordt verruimd, haar
belangstelling voor natuurwe-.
tenschappen scherpt haar geest.
Studieboeken bevredigen haar
behoefte aan kennis, geven haar
troost bij eenzaam verdriet. In
een van haar grote leerdichten
merkt ze op dat ze de afwezig
heid van bezoekers niet be
treurt: „Ik vind mijn zoetste
wellust weer, wanneer ik in mij
zelf en tot mijn boeken keer."
Zelf schrijven is echter haar
diepste wens, een verlangen dat
stri j dt met de eisen die voor haar
sekse en milieu gelden. Literaire
Portret in olieverf van Juliana Cornelia de Lannoy, geschilderd door Niels Rode (1778).
verstand geeft zielerust. Deze
'vrede van de ziel' maakt een
mens het meest geschikt deugd
zaamheid te betrachten en bij te
dragen aan het geluk van ande
ren.
De zwaan van Geertruidenberg
debuteerde in 1766 met een
dichtbrief Aan mijn Geest,
maar zonder haar naam op het
titelblad. Pas na goedkeurende
onsterfelijkheid is een privilege
van mannen.
Toch kiest ze op 25-jarige leef
tijd bewust en weloverwogen
voor een schrijversleven. Geen
aardige versjes gaat ze maken,
maar de grote genres als treur
spel en leerdicht zal ze beoefe
nen. Ernstige studie is daarvoor
een vereiste. Maar het vergaren
van kennis, de oefening van het
kritieken maakt ze zich bekend.
Anonimiteit was het alterna
tief.
Dan volgen er treurspelen die
geestdriftig in de Amsterdamse
schouwburg onthaald worden-
'Nooit heeft een vrouwestem zo
op 't toneel gedonderd'wordt er
gezegd. De Lannoy wordt als
eerste vrouw uitgenodigd lid te
worden van dichtgenootschap
pen. Ze neemt de uitnodiging
aan met een tekst waarin het
recht lid te worden alle vrouwen
toekomt: 'de eeuw voor de vrou
wen' begint nu pas goed, merkt
ze op. Reflectie op de tachtigja
rige vrijheidsstrijd wordt in
haar vaderlandslievende tek
sten een terugkerend thema.
Oranjegezind is ze, maar aan de
stadhouderlijke heer stelt ze ei
sen. Wie politieke macht heeft,
moet de geestelijke vrijheid ver
dedigen en het welzijn van de
burgers dienen. Een vorst dient
kunsten en wetenschappen te
bevorderen; die zijn van belang
voor een rechtvaardige staat.
In 't Zoet der eenzaamheid, een
pas verschenen bloemlezing uit
het werk van Juliana de Lan
noy, kunnen we grondig kennis
maken met haar werk. Achter
de inleiding en de toelichting bij
deze bloemlezing schuilt een su
perieure kennis van de achttien-
de-eeuwse literatuur die het be
lang van deze bloemlezing
versterkt.
De achttiende-eeuwse teksten
eisen concentratie en commen
taar en ook dan nog zijn ze niet
oppervlakkig te consumeren.
Voor ons is woordkeus en zins
bouw lastig en dat vaderlands
lievende oranjegedoe is zonder
droge ogen nauwelijks te genie
ten. Toch is deze poëzie werke
lijk ironisch en spitsvondig,
maar het is de spot van argu
ment en redenering. Standsver
schillen, uiterlijke galanterie,
en relaties tussen en mannen en
vrouwen worden zeer oncon
ventioneel besproken. Zelfbe
wust verzet De Lannoy zich te
gen het keurslijf dat vrouwen
kregen aangemeten en slecht ze
het bolwerk der mannen. Het is
geen literatuur die tussen tuin
stoel en tv-toestel genuttigd kan
worden. Studie, morele dilem
ma's, klassieke verhalen, poli-
tiek-filosofischë overwegingen,
inrichting van de samenleving,
gedachten over menselijke
waardigheid en vrijheid; in die
sferen beweegt deze vrouw zich.
Dat is ver van het moderne bed
waar aan het eind een commer
cieel kanaal ons amuseert. Een
vergeten dochter der muzen als
Juliana de Lannoy waagt meer
aandacht. Deze bloemlezing
verdient die zeer.
Lo van Driel
't Zoet der eenzaamheid. Gedichten
van Juliana Cornelia de Lannoy.
Bloemlezing met inleiding en com
mentaar door Pim van Oostrum.
AmsterdamAmsterdam University
Press. 114 blz. f29.50.
Het huwelijk tussen filosofie
en literatuur heeft mooie
kinderen voortgebracht én el
lendelingen. De geschiedenis is
vol filosofen die heel goed kon
den schrijven (Nietzsche, Kier
kegaard, Camus, Plato). Het
omgekeerde bestaat ook: schrij
vers die uitstekend, vaak beter
dan abstracte denkers, een filo
sofisch dilemma kunnen ver
beelden. Maar een filosofische
roman, een roman waarin volop
gefilosofeerd wordt, dat is een
link genre.
Lukt zo'n roman dan is het ef
fect vaak optimaal, zie de beste
boeken van Milan Kundera.
Blijft het steken in de middel
matigheid dan is de verveling
meestal niette overzien. Op zich
is het daarom al een waagstuk
dat Désanne van Brederode, fi
losofe en schrijfster, de ambitie
om een grote filosofische roman
te schrijven niet heeft onder
drukt. Helaas is het resultaat
precies een schoolvoorbeeld ge
worden van een onkritische ver
menging van denken en vertel
len,, die ook in het werk van
Connie Palmen zoveel tegenzin
kan wekken.
Mensen met een hobby heet Van
Brederode's roman losjes. De
schrijfster trekt er alle registers
in open. En het moet gezegd
worden 'dat zij sommige daar
van heel oveituigend bespeelt.
Vooral op het vlak van dialogen,
de sociale satire en persoonlijke
observaties spettert zij er op los.
Maar juist als er gedacht en ge
redeneerd gaat worden - en dat
is de helft van dit boek - dan
wordt het er een stuk minder
aangenaam op. De samenhang
tussen denken en leven van de
hoofdpersoon, Lilly, is in dit
boek opgelegd pandoer, vol
trendy New Age-praat ('thuis
komen in je jeugd') en gekwezel
met onder anderen, jazeker,
Huub Oosterhuis.
Het debuut uit 1994 van Désan
ne van Brederode droeg de titel
Ave verum corpus Gegroet
ivaarlijk lichaam. Het was zon
der meer een gewaagd boek, op
het scherp van de snede tussen
kitsch en ware diepzinnigheid.
Het boek verbeeldde de hang
van een opgroeiende jonge
vrouw naar de vereniging van
religie en lichamelijkheid, god
en eros, eeuwigheid en het hier
en nu. Het boek bracht heel wat
pennen in beweging omdat het 't
oude thema van de religieuze
extase weer actueel maakte. En
het was zeker veelbelovend en
origineel geschreven.
Later zou nog een boekje volgen
met tamelijk losse schetsen over
mannen, maar dat werd snel
vergeten. Nu ligt er, zeven jaar
na haar debuut, Mensen met een
hobby. De titel van het boek vin
den wij verklaard op bladzijde
160, in een commentariërende
beschouwing op een vervelend
feestje met 'belangrijke' men
sen. 'We hebben allemaal onze
eigen hobby. Een leuke hobby
tot de dood', waarmee bedoeld
wordt dat ieder zijn eigen be
sognes heeft.
Aan het slot van het boek wordt
duidelijk dat het hobby-karak
ter niet alleen badinerend
bedoeld is, maar ook positief.
Niemand kan zijn leven profes
sioneel leiden. Iedereen moet
zijn eigen leven als een echte
amateur te lijf. Ook een ster
vensbegeleider moet het eens
zelf doen. Leven kun je niet van
anderen leren.
Deze levensles, die zo'n beetje
de uitkomst lijkt te zijn- van
Mensen met een hobby, komt
niet dan na een enorm gegraaf,
geassocieer, geblader in boekjes
en lange bewustzijnsstromen
tot stand. Zonder de schrijfster
te kort te willen doen op het
punt van haar inzichten, de wij
ze waarop al het gedenk zonder
dwingend literair vormgevoel
door elkaar wordt geklutst
heeft - voor wat deze vijftig pro
cent van het boek betreft - wel
een buitengewoon lastig lees
baar en irritant werk opgele
verd, dat maar zelden mee
sleept, ontroert of de geest
verlicht.
Dat komt vooral ook omdat het
verhaal, waarin het gedenk is
ingebed, maar flinterdun is. Wat
moet je met een schrijfster die
haar hoofdpersoon, Lilly, beze
ten laat zijn door een dun boekje
van een onbekende Noorse den
ker, ene Thorwald Hammerson,
dat haar leven zal bepalen? De
inhoud van dat boekje is zo wei
nig interessant, zo duidelijk
maakwerk van de schrijfster
zelve - een laffe cocktail van
existentialistische denkers als
Sartre, Kierkegaard en Heideg
ger - dat de zuigkracht van die
ideeën absoluut ongemotiveerd
is. Er is geen contrast, geen ge
heimzinnigheid, niets. Nog
meer Lilly dus. En daarvan is er
al zo veel in dit boek. De hoofd
personen van Van Brederode en
-Palmen delen dus eenzelfde
soort narcisme, op zoek naar het
goede leven.
Lilly geeft zich over aan allerlei
diepgravende bespiegelingen
ten aanzien van het 'ethische'
leven, een onderwerp dat zij van
haar studie-object Kierkegaard
geleend heeft. Zij mengt dat met
haar persoonlijk verleden en
heden. Tegelijkertijd wil het
verhaal een kijkje geven in en -
waarschijnlijk - kritiek leveren
op de grachtengordelcultuur
van 'meninkjes' hebben ten kos
te van de ander, het goedkope
spirituele gedoe van een cultu
rele elite.
Hoewel Mensen met een hobby
in satirisch opzicht, zoals ge
zegd, zeker verdiensten heeft,
mist het toch ook daarin scherp
te en - zoals Van Brederode het
zelf zou noemen - radicaliteit.
Dat komt ook doordat Lilly zelf
onderdeel is van de intellectuele
nuffigheid waaruit zij zich wil
bevrijdenHet slot van het boek,
waarin zij die bevrijding zou
moeten realiseren, doet. ver
haaltechnisch in elk geval, vol
komen ongeloofwaardig aan.
Misschien moest Désanne van
Brederode haar levensinzichten
maar eens gewoon in een goed
doortimmerde verhandeling
neerschrijven.
Jan-Hendrik Bakker
Désanne van Brederode: Mensen
met een hobby - Uitgeverij Querido,
f45,00.
Mensen met een hobby is de nieuwe roman van Désanne van Brederode.
foto Roeland Fossen
§m
Reizen, geld, winkelen, seks en mode: het
zijn de belangrijkste bezigheden van de
vrouwen die de Amerikaanse schrijfster Ju
dith Krantz in haar damesromans be
schrijft. En met veel succes. Want of het nu
gaat om Scruples, Dazzle, Prinses Daisy of
Mistral's dochter: elk van haar boeken is
meteen een wereldwijde bestseller. Planeet
Krantz, zo noemt ze het wereldje waarin
haar personages leven, liefhebben en lijden.
Soap in optima forma, maar dan op papier.
-.Mijn heldinnen zijn glamoureus en sterk,
maar het zijn sprookjesfiguren in een
sprookjeswereld. Glamour bestaat nu een
maal niet", aldus Krantz. „Klerenpassen en
uren doorbrengen in de kappersstoel, dat is
hard werken."
Een beetje aardig over seks schrijven, dat
lijkt misschien makkelijk, maar het valt dus
echt niet mee. Uiteindelijk komt De Daad
steeds op hetzelfde neer, dus de vraag is hoe
je het als auteur toch nog een beetje span
nend weet te maken voor je lezeressen. Na
tien boeken is Judith Krantz er nog steeds
niet uit. In ieder geval gaan de heldinnen in
haar boeken tegenwoordig nog maar één
keer met dezelfde man naar bed. Dat scheelt
weer een hoop denkwerk.
Haar personages beleven trouwens al ge
noeg. Ze heten .Jazz, Billy, Gigi of Justine,
zijn onveranderlijk jong, mooi en getalen
teerd en hebben spannende banen in de mo
de, in de reclame of in de uitgeverswereld.
Ze zijn bovendien rijkelijk voorzien van al
even spannende minnaars en lijden onder
de voortdurende misverstanden die voort
komen uit de gecompliceerde relatie met de
man die hen steeds dwars zit, maar uitein
delijk De Ware blijkt te zijn. Maar tot het
moment dat het liefdespaar elkaar vindt,
wordt er, fysiek gezien, heel wat geëxperi
menteerd.
Nu zijn we tegenwoordig wel wat gewend,
waar pakweg twintig jaar geleden lag het
allemaal een beetje anders. En de voor die
tijd veelvuldige seksuele uitspattingen van
haar personages zat een hoop mannelijke
critici behoorlijk dwars toen haar debuut
j I (K*
mm, lÉBt
Judith Krantz (72): „Moderne sprookjes met seks, hartstocht en luxe, wat is daar nu mis mee?"
foto GPD
Scruples in 1978 in een klap op de hoogste zo'n leuk joods vrouwtje met twee van die
plaats van de bestsellerlijsten terecht aardige kinderen en zo'n goede echtgenoot
kwam. Krantz was toen bijna vijftig, door- van die smerige boeken schrijven?' 'Als ik
gewinterd redactrice van vrouwenbladen vierentwintig uur in uw brein mag door-
en niet gediend van vragen als: 'Hoe kan brengen, dan heb ik genoeg seksuele fanta
sieën voor mijn volgende boek, beet ze haar
gesprekspartners meestal toe. „En dan hiel
den ze hun mond wel", lacht Krantz, geze
ten in het rijkelijk gebloemde interieur van
haar villa in Bel Air, een wijk voor de zeer
welgestelden in Los Angeles.
De auteur is inmiddels tweeënzeventig,
maar de elegante en kwieke verschijning,
voorzien van een enorme en vast peperdure
zonnebril, oogt niet ouder dan ergens in de
vijftig. Over het feit dat haar relatief jeugdi
ge voorkomen het gevolg is van regelmatige
bezoekjes aan een plastisch chirurg doet ze
niet moeilijk: „Ik geloof heilig in plastische
chirurgie. Iedereen die het wil en kan beta
len, moet het gewoon doen. Ik zie genoeg
vrouwen van vijftig, zestig jaar, die lang
zaam onzichtbaar lijken te worden, zonder
charme, zonder levensvreugde. Maar als ik
niet kan flirten, leef ik niet. Mooi en aan
trekkelijk zijn twee verschillende dingen.
Het gaat er om dat je geïnteresseerd bent in
mensen, in romantiek, in seks. En als een fa
celift je dat gevoel van aantrekkelijkheid
geeft, dan zeg ik: doen
Lekker
Onlangs kwam Krantz' tiende, en meest
persoonlijke boek uit: Seks en Shopping,
een autobiografie. „Toen ik zeventig werd,
voelde ik opeens dat het daar tijd voor was.
Het gevoel dat ik iets wilde achterlaten voor
mijn nazaten, en het idee dat ik er over een
paar jaar misschien niet meer aan toe zou
komen. Binnen vijf maanden was het klaar.
Ik kende immers het verhaal en het persona
ge. En de titel had ik ook al in mijn hoofd.
Critici noemen me altijd spottend 'de ko
ningin van seks en shopping', terwijl mijn
boeken natuurlijk over veel meer gaan.
Daarbij is het niet nodig om er zo badine
rend over te doen. Geen vrouw kan zonder
seks of winkelen. Düs ik dacht, laat ik die ti
tel maar even lenen."
Seks en Shopping gaat over het tumultueu
ze bestaan van Judith Tarcher, een keurig
joods meisje dat in New York opgroeit tus
sen twee afstandelijke en onverschillige
maar welgestelde ouders. Volwassen wordt
ze als ze op haar achttiende naar het na-oor-
logse Parijs vertrekt om daar te werken bij
een pr-firma. Terwijl in New York al haar
vriendinnen druk bezig zijn met de voorbe
reiding van hun huwelijken, springt Judith
in Europa uit de band. Ze heeft vriendjes bij
de vleet, woont in een voormalig bordeel en
feest er op los. „Ik besef dat ik mijn tijd ver
vooruit was. Al mijn vriendinnen trouwden
zo'n beetje op de dag dat we afstudeerden.
Ik gruwde van het idee. Dan stond ik hun
verlovingsringen te bewonderen terwijl ik
dacht 'arm kind, het is gedaan met je'. Het
was de tijd dat alle jonge mannen terug
kwamen uit de oorlog. Ze wilden zo snel mo
gelijk een vrouw, en mijn vriendinnen wil
den zo snel mogelijk een man. Dat kwam
mooi uit. Alleen bij mij moesten ze niet zijn.
Op het tweede afspraakje begonnen die jon
gens al over trouwen, niet te geloven
Meisje Tarcher had andere plannen. In haar
tijd in Parijs leidde ze het tamelijk wilde le
ven van haar zelf geschapen heldinnen, tot
het moment dat haar ouders haar weer te
rug naar New York haalden. Daar kreeg ze
een baan als redacteur bij het tijdschrift
Good Housekeeping, die ze aanhield toen ze
uiteindelijk op haar zesentwintigste trouw
de met tv- en filmproducent Steve Krantz.
Met hem woonde ze ondermeer in Londen
en Parijs, tot het echtpaar voorgoed terug
keerde naar Californië.
Krantz was achter in de veertig toen ze be
sloot dat ze zich weieens aan een roman wil
de wagen. „Ik had het schrijven van artike
len over mode, orgasmes en echtgenoten die
hun emoties niet kunnen uiten wel een beet
je gehad", zegt ze. „Ik besloot maar te zien
hoe ver ik kwam, gewoon als experiment,
want ik was toen totaal ambitieloos. Nadat
ik al weken bezig was begon het me te dagen
dat ik de helft van het boek misschien wel
zou halen, eenmaal op de helft hoopte ik dat
ik er een einde aan kon breien. Dat ik ook
nog wel eens gepubliceerd zou kunnen wor
den, daar had ik nog niet eens bij stilge
staan. Pas toen Scruples een succes bleek,
kwam de ambitie. Ik begon meteen aan mijn
tweede boek, omdat ik geen eenmalige aan
bieding wilde zijn. En dat boek verkocht
nóg beter. Sindsdien schrijf ik eens in de
twee jaar een boek."
Al sinds de verschijning van haar eerste
boek wordt Krantz achtervolgd door slech
te, soms ronduit vijandige kritieken, al lijdt
de verkoop er bepaald niet onder. De auteur
is er inmiddels aan gewend. „Ze beoordelen
me volgens literaire maatstaven. Maar ik
heb niet het talent van een literair schrijf
ster als Joyce Carol Oates, en dat heb ik ook
nooit gepretendeerd. Zelf verslind ik de
boeken die ik nooit heb kunnen schrijven:
Engelse en Amerkaanse literatuur, alles
wat er maar uitkomt Maar ik zag ook in dat
er best ruimte is voor boeken die erop zijn
gericht om louter te amuseren. Moderne
sprookjes met seks, hartstocht en luxe, wat
is daar nu mis mee?"
Liefdadigheid
Zo net na de verschijning van Seks en Shop-
ping doet Krantz het een jaartje rustig aan.
Ze is bezig met de verbouwing van haar
huis, ze volgt samen met haar man schilder
lessen en is actief in allerlei liefdadigheids
organisaties. Eén daarvan is Emily's List,
een organisatie die ervoor ijvert vrouwen in
het Amerikaanse parlement te krijgen die
voor het recht van vrouwen op abortus zijn.
De organisatie financiert de campagnes van
deze politica's. Krantz: „Ik denk dat het be
langrijk is om wat hierin wat meer tijd te
steken. Met Bush als leider gaat dit land
naar de haaien. Ik ben nog steeds niet over
de klap heen dat hij werkelijk is verkozen
tot president. Vergeleken bij Bush was Ri
chard Nixon een goedzak. Zo'n gevaarlijke
gek had ik zelfs niet kunnen verzinnen."
Monique Brandt
Judith Krantz: Seks en Shopping - uitgeverij The
House of Books, f 29,90. De overige boeken van
Krantz, onder meer Scruples, Prinses Daisy, Gi
gi, Dazzle worden uitgegeven door De Boekerij:
