Het Zeeuws sijpelt door in familienamen
Herindeling ging
niet zonder verzet
Nieuw-en Sint Joosland
Nieuw- en Sint Joosland, een dorp en een voormalige ge
meente op Walcheren, ontstond eeuwen geleden op schor
en zandplaat. De nederzetting Sint Joosland werd gesticht in
1631 door ambachtsheren uit Zuid-Beveland. Toen de stad
Middelburg in 1644 als ambachtsgerechtigde de opwassen
Stinkhaard en Wolzak aandijkte, werd in de zuidwesthoek
van de daarmee gevormde Middelburgse polder een dorp ge
sticht, dat Nieuwland werd genoemd. Het dorp Nieuwland en
het gehucht Sint Joosland werden in 1816 één gemeente. Van
1816 tot 1966 was het zelfstandig. Vanaf 1 juli 1966 behooi-t
het tot de gemeente Middelburg. De hei-indeling ging niet
zonder verzet, want bijna alle raadsleden waren tegen. Een
aantal ging zelfs met handtekeningen naar Den Haag.
Sinds 1967 wordt Nieuwland dooi'sneden door de oude rijks
weg. Het verkeer laat het dorp, rijdend richting Vlissingen,
links liggen. En ook een beetj e rechts. Aan de rechterkant is de
Veerclam met een rijtje huisjes, de begraafplaats en het oude
haventje, eindpunt van het Arne-z ij kanaal. Vanaf het mo
ment dat Nieuwland bestond, heeft het een haven gehad. Hier
liep het havenkanaal van Middelbui-g, dat in het Sloe uit
mondde. Wilde men van het nieuwe land naar de stad, dan
moest dit havenkanaal overgestoken worden. De Veerdam
sluit aan op de Westelijke Oude Havendijk, waaxiangs het ha
venkanaal vroeger liep. Ook cle weg door de Oude Haven her
innert daar nog aan. Het havenkanaal heeft drie eeuwen
dienst gedaan, maar in de 19e eeuw gi'oef men een nieuw ka
naal van Middelburg naar Veere. Het havenkanaal werd land
bouwgrond, en de mensen konden in het vervolg gewoon over
de weg van Nieuwland naar Middelburg.
Ook het veerhuis staat er nog steeds al heet het nu café-res
taurant De Roode Leeuw. Het is sinds eind jaren zestig 'ge
vangen' door de autowegen. Het staat als een eilandje tussen
de vangrails, afgesneden van het dorp. Tegenwoordig doet het
voornamelijk dienst als chauffeurscafé.. Onder het genot van
koffie, een enkel pilsj e en snacks wisselen de truckers ervarin
gen uit. Vroeger kwamen er landbouwers, die het lokaal vul
den met sigarendampen, Maar het was ook een plaats waar
jongeren uit Nieuwland en Arnemuiden elkaar regelmatig
troffen. Dat ging niet altijd zonder problemen. Er bestond,
vooral in vroeger jaren, grote rivaliteit tussen de twee dorpen.
Mario Wisse
woensdag 11 april 2001
luchtfoto Aero Lin Photo
Naam: Nieuw- en Sint Joosland
Ligging: ten zuiden van Middelburg, tussen de oude rijksweg en het Sloegebied
Ontstaan: de nederzetting Sint Joosland werd gesticht in 1631
Inwonertal: 1289
Monumenten: de Nederlands hervormde kerk uit 1887, een zaalkerk met gotische ramen, korenmolen Buiten Verwachting uit 1874, her
berg De Roode Leeuw, een voormalig veerhuis
Bijzonderheden: in juli 2000 werd voor het eerst sinds twintig jaar weer een huis gebouwd in Nieuw- en Sint Joosland
Enkele weken geleden
vond de zesde dialecten
dag van de Stichting Neder
landse Dialecten plaats. En
voor het eerst werd het grote
broertje van de Zeeuwse dia
lectendag in Vlaanderen ge
organiseerd, in de histori
sche landcommanderij
Alden Biesen in het Bel
gisch-Limburgse plaatsje
Bilzen.
Het thema van de dag was
'dialect en familienamen'.
En zoals dat tijdens elke dialec
tendag gebeurt, werd ook nu een
'Dialectenboek.' rond hetzelfde
thema gepresenteerdIn Van de
streek, zoals het zesde Dialec
tenboek werd gedoopt, zijn de
lezingen terug te vinden zoals
die tijdens de dialectendag zijn
gehouden en zijn voor elke Ne-
dexiandse en Vlaamse provincie
bijdragen over de weerspiege
ling van dialecten in familiena
men opgenomen.
Natuui'lijk blader je als Zeeuw
als snel door naar het hoofdstuk
over familienamen in Zeeland.
Dat vergt wel wat bladerwerk,
want cle acht pagina's over Zee
land steken een beetje iel af bij
de gemiddeld achttien tot twin
tig pagina's die de andere pro
vincies ten deel vallen. Het
Zeeuwse stuk, 'Van Aalbrechtse
en Breunesse: familienamen in
Zeeland', is geschreven cloor
Jan Berns van het R J. Meerten-
sinstuut in Amstei'dam. Na
tuurlijk gaat Berns ten rade bij
het onderzoek van de naamge
ver van zijn instituut, de uit
Middelburg afkomstige 'Zee-
landoloog' (zoals Berns hem
noemt) Piet Meertens.
Beras doet in de eerste alinea
een poging om de voornaamste
kenmerken van het Zeeuwse
dialect weer te geven. Daartoe
haalt hij het zinnetje 'ons zien
zunig' aan, dat zowel de Zeeuw
se ie-uitspraak van de ij en de
uu-uitspraak van de ui zou moe
ten laten zien. Helaas voor
Bei'ns kent geen enkel Zeeuws
dialect die consti-uctie: het is of
wel 'wudder zien zunig', ofwel
'ons bin zunig'.
Een bladzij later noemt Berns
de g/h-wisseling (de g die in het
Zeeuws vaak als h wordt uitge-
sproken en de h die niet wordt
uitgesproken) een van de
'Zeeuwse eigenaardigheden' en
zelfs een 'uitspraakprobleem'.
Bei*ns stelt overigens dat er geen
bewijs is voor het 'doorsijpelen'
van die g/h-wisseling
in Zeeuwse familienamen. Wat
te denken echter van een achter
naam als Reinhoud(t), die ook
als Reingoud(t) en sporadisch
zelfs als Reinoud vooi-komt. Wat
was de oiiginele klank: een
stomme (en later hypercorrect
aangezette) h of een als h uitge
sproken (en bij een vertaling
naar een meer Nederlandse
naam coi-rect genoteerde) g?
Natuiuiijk, voor iemand als
Berns, die de taal niet spreekt en
de provincie amper kent, is het
moeilijk een artikel over een
dergelijk onderwex'p te schrij
ven. Dan kun je bijna niet meer
doen dan het herhalen van wat
anderen (als Meeidens bijvoor
beeld) al geschreven hebl:>en.
Dan kom je ook niet verder dan
de namen Ovei-dulve, Bij de
Vaate en Puype als het gaat om
familienamen met invloeden
van het Zeeuws. Het is het zo
veelste bewijs dat Zeeland een
serieus instituut of orgaan ont
beert dat zich met dergelijke on
derwerpen bezighoudt en zulke
artikelen naar een hoger plan
kan tillen. Wellicht dat met de
komst van de Stichting Cultu
reel Erfgoed Zeeland en de
nieuwe streektaalfunctionaris
een en ander zal veranderen.
Duvekot
Familienamen met invloeden
uit de streektaal dus. Berns
noemt, zoals gezegd, Puype,
Overdulve en Bij de Vaate. Die
laatste twee vanwege de onmis
kenbaar Zeeuwse woorden
vaate (vaete: drinkput voor het
vee) en dulve (sloot). Puype om
dat die een weergave zou zijn
van puupe als tegenhanger van
pijp. Met Puype is echter meer
aan de hand. Volgens Berns zou
het een 'vernederlandste' nota
tie zijn van een klank uit de
streektaal, de uu. Alleen, 'puu
pe' wordt in Middelburg (en in
mindere mate in Souburg en
Vlissingen) daadwerkelijk als
'puip' uitgesproken. Net als
vuif, wuif en bluive (vijf, wijf en
blijven). En laat die achternaam
Puype nu net in Middelburg,
Soubur-g en Vlissingen regelma
tig voorkomen. Jammer genoeg
gaat de auteur daar verder niet
op in.
Berns komt tot drie vooi'beel den
van familienamen waarin de
streektaal duidelijk doorsijpelt.
Er zijn er echter veel meer. Zo
kennen we onder meer Op d en
Brouw (vooral op Tholen), Ste-
ketee ('steekteen', met het on
miskenbaar Zeeuwse teêë voor
teen), Van de Weele en Wester-
weele (weele is Zeeuws voor
wiel, een waterplas), Duvekot,
Kluijfhout (altijd uitgesproken
als klief'out, het Zeeuwse woord
voor blokken haai-dhout), Van
Opdurp, Schiettekatte (is die ie
een ij of een ie?) en Merelaer (het
Zeeuwse wooi-d voor merel is
meiTelaer of merrelaor). En wat
te denken van een Schouwse
naam als Van de Wekken. 'Wek
ken' is het nota bene exclusief
Schouwse woord voor een
meestal doodlopend, onvei-hard
weggetje. Een wegeling dus. Om
over 'bescheidener' Zeeuwse in
vloeden op familienamen, zoals
het wegvallen van de t in een
naam als Wesdorp nog maar te
zwijgen.
Hugenoten
Het had ook aardig geweest de
oiiginele Zeeuwse uitspraak
naast de doorbrave ambtenaren
zoi-gvuldig in het Nederlands
vertaalde officiële achternamen
te noemen. Zomaar even een
paar namen die me direct te bin
nen schieten: het eerder ge
noemde Klief'out voor Kluijf
hout, het mei-kwaardige Tissel
voor de schijnbaar oost-Neder
landse achternaam Tissink,
Theune voor Antheunisse, Sas
voor Joziasse en Wiekes voor
Wijkhuijs. Ook de voor Zeeland
zo typerende hei'kenbare en
minder herkenbare hugenoten-
namen komen in de bundel niet
aan bod: Allai-d (Allaart), Becu,
Dusarduijn, deHullu, Risseuw,
Luteij, Provoost, Cevaal, Bom-
meljé, Baljé, Neuféglise, Mesu,
Midavaine, Oreel, Passenier,
Sohier, Verton, etcetera.
De overige bijdragen in de bun
del. tonen een grote kennis van
zaken en laten een aantal opval
lende bevindingen zien. Samen
met de bijzonder aardige inlei
dingen van onder meer Henny
Stoel (NOS-joui-naal) en Jan
Wauters (BRT-sportverslagge-
ver) vormt het net als de voor
gaande vijf 'Dialectboeken'
weer een bundel om voor dat ene
geeltje niet te laten liggen.
Marco Evenhuis
Van de streek. De weerspiege
ling van dialecten in familiena
men. Red. Veronique de Tieren
Ann Marynissen, Stichting Ne
derlandse Dialecten, Groes-
beek, 2001. Het boek is in alle
boekhandels te krijgen voor
25,- (ISBN 90-73869-06-4).
Een bezoeker raadpleegt het archief van het P. J. Meertensinstituut in Amsterdam. De naamgever van dit instituut, de uit Middelburg afkomstige Piet Meertens, hield zich ook
bezig met de Zeeuwse taal. foto Cor Mooij/GPD
