Spreekbuis van de Amsterdamse School
N
Jan Hoet heeft grootse
plannen met Arnhem
PZC
35
ENDINCEN
Biieeie^u rnnueei
Wendingen in
de Beyerd Breda
Sonsbeek
Locus/Focus
donderdag 29 maart 2001
Wendingen 2 maart 1919, lithografie door Jan Sluyters.
I IUI.J-II-IIM1 lUUIIbkl.
Wendingen 12 januari 1931, lithografie naar een ontwerp van S. Jessurun^
de Mesquita.
e 116 afleveringen van het Nederlandse
kunsttijdschrift Wendingen (1918-1932) zijn
legendarisch. Het fraaie maandblad had een
internationale uitstraling. Mensen als Frank Lloyd Wright
en Le Corbusier leverden er bijdragen aan. De Beyerd in
Breda toont de wereld rondom Wendingen.
Tussen 1918 en 1932 werd er
in Nederland een kunsttijd
schrift uitgegeven dat elke
maand verscheen en waaraan
door de beste Nederlandse en
buitenlandse kunstenaars werd
meegewerkt. Het tijdschrift
heette Wendingen en beleefde in
totaal 116 afleveringen. Iedere
aflevering was een kunstwerk
op zichzelf. In De Beyerd in Bre
da, het centrum voor beeldende
kunst dat in de nabije toekomst
I wordt getransformeerd tot een
I Museum voor Grafische Vorm
geving, is een tentoonstelling
ingericht die aan de wereld van
het tijdschrift Wendingen is ge
wijd.
Wendingen was indertij d in heel
Europa bekend. Bij de meesten
is de naam waarschijnlijk min
der bekend dan die van De Stijl,
het tijdschrift waarin kunste
naars als Mondriaan en Riet
veld hun rechttoe-rechtaan stijl
beoefenden. Wendingen stond
daar diametraal tegenover,
i Wendingen en De Stijl waren el-
1 kaars volstrekte tegenpool, hoe-
I wel ze in dezelfde periode ver-
I schenen. Wendingen was de
I spreekbuis van de zogenaamde
I Amsterdamse School, een stijl
van bouwen en design die ge-
I kenmerkt wordt door eenzekere
mate van uitbundigheid en gril-
ligheid. Rond Wendingen groe-
i peerde zich een groep symbolis
tische en magisch-realistische
schilders en beeldhouwers en
daarnaast architecten, zoals de
oprichter van het blad, A.Th.
Wijdeveld. Zo groot is de faam
van Wendingen dat er buiten
Nederland, in de Verenigde
Staten en Italië, tentoonstellin
gen aan zijn gewijd. In
Nederland is dat tot dusver
nooit gebeurd, maar daar is
dus nu verandering in gekomen.
Aanleiding voor de tentoonstel
ling rond Wendingen is het ver
schijnen van een standaard
werk over het tijdschrift. De
tentoonstelling is samengesteld
door de specialist bij uitstek,
Frans Leidelmeijer, 'meneer
Leidelmeijer' van het tv-pro
gramma Tussen Kunst en
Kitsch. Als geen ander weet hij
alles van bouwkunst, kunstnij
verheid en vormgeving in de pe
riode 1880-1950.
„Ik heb alle nummers van Wen
dingen doorgenomen", vertelt
Leidelmeijer. ,,Ik heb ze alle
maal in eigen bezit. Van de
meeste kunstvoorwerpen die in
Wendingen wórden besproken
weet ik waar ze zich op dit mo
ment bevinden. De meeste zijn
in musea, sommige bij particu
lieren. Ik ben gaan uitzoeken
wat de mogelijkheden van
bruikleen waren, en het resul
taat is nu in De Beyerd te zien."
Omdat in Wendingen alle beel
dende disciplines aan de orde
komen zien we op de tentoon
stelling het gehele scala van
kunst uit de jaren '20. Het is
voor liefhebbers een echt feest
om door de zalen te dwalen. Al
lereerst zijn alle 116 afleverin
gen zelf uitgestald, als een rode
draad door alle zalen. De covers
van Wendingen zijn de moeite
waard, van de hand van mees
ters als Richard Roland Holst,
Sluyters, Lissitzky, Le Corbu
sier, Frank Lloyd Wright en
Thorn Prikker.
Elk nummer van Wendingen
was een themanummer en de
thema's beslaan een breed ge
bied. De Amsterdamse School,
de architect Dudok, de Van Nel-
Ie Fabriek in Rotterdam, Art
Déco, Frank Lloyd Wright (die
voor de mensen van Wendingen
een soort aartsvader was), en cle
aan stedenbouw gerelateerde
beeldhouwers als Hildo Krop en
John Radecker.
We zien een technieknummer
liggen, een 'ceramieknummer',
een maskernummer, afleverin
gen gewijd aan Aziatische
kunst, aan dans. Vlaams toneel
of Noorse beeldhouwkunst. En
overal heeft Frans Leidelmeijer
de bijbehorende voorwerpen er
bijgezocht en gevonden, zodat
de toeschouwer een prachtig
beeld krijgt van de rijke Euro
pese cultuur in de jaren '20.
Blikvangers in De Beyerd zijn
een compleet eetkamerameu
blement van M. de Klerk, op
nieuw bekleed in glanzend
diep-paars, het grote schilderij
De Schiettent van Pyke Koch,
beelden van onder anderen
Mendes da Costa en Chabot, een
reusachtige lamp uit het Post
kantoor in Haarlem.
Een hoogtepunt in de Neder
landse architectuur van die pe
riode was het beroemde Hilver-
sumse raadhuis van Dudok.
,,Dat was een Gesamtkunst-
werk", aldus Leidelmeijer. „Du
dok maakte niet alleen het ont-
werp voor het uiterlijk, hij
leverde een totaalpakket, een
raadhuis met alles erop en er
aan. In De Beyerd zien we onder
andere de voorzittershamer van
de burgemeester en het prachtig
vormgegeven gemeentewapen
van Hilversum."
In de laatste jaren van het be
staan van Wendingen raakte de
Amsterdamse School over zijn
hoogtepunt heen. Leidelmeijer:
„De Amsterdamse School
maakte plaats voor de Nieuwe
Zakelijkheid. We zien dan in het
maandblad aandacht voor bij
voorbeeld stoelen van Gispen.
Ook die hebben we in De Beyerd
neergezet."
Toch is het in hoofdzaak de Am
sterdamse School die in Wen
dingen gestalte krijgt. „De
Amsterdamse School wordt ge
kenmerkt door expressiviteit.
Het was een stijl die ontstond als
reactie op het koele rationalis
me van Berlage", legt Leidel
meijer uit. „Dat rationele van
Berlage werd voortgezet door de
groep van De Stijl; daax'entegen
liepen de Jugendstil en de Art
Nouveau uit in Wendingen. Bei
de tijdschriften werden gelijk
tijdig maar los van elkaar opge
richt in Nederland tijdens de
Eerste Wereldoorlog."
Een actueel accent krijgt de ten
toonstelling door de affaire van
de vier ontvreemde stenen beel
den van Theo van Reijnuit 1928,
die vorige week werden ontdekt
op een mesthoop in Breda. Deze
beelden van Saksisch graniet,
die ooit een brug in Breda tooi
den, worden in de tentoonstel
ling ondergebracht.
Hans Rooseboom
Expositie: Wendingen 1918-1932 -
tentoonstelling over architectuur,
kunst en vormgeving. Tot 14 mei in
De Beyerd, Breda. Geopend: di t/m
vrij 10.00-17.00 uur, za, zon- en
feestdagen 13.00-17.00uur. Opdon
derdag 5 april geeft gastconservator
Frans Leidelmeijer in De Beyerd
uitleg over de kunstvoorwerpen.
Publicatie: Wendingen 1918-1932,
architectuur en vormgeving - met
bijdragen van Martijn F. le Coutre,
Ellen Lupton en Alston W. Purvis -
Uitgeverij V+K Publishing, f 125,-.
Wendingen juli 1923, clichédruk naar een tekening van dr. J. Mendes da
Costa.
Wendingen 10 oktober 1929, lithografie naar een houtsnede van S. Jessu-
run de Mesquita.
Omslag van het eerste gekartonneerde nummer van Wendingen in 1920. Lithografie door B. Essers.
SliiiiiP^z
fes
i
De Gentse tentoonstellingsmaker Jan
Hoet voelt de druk van de verwachtin
gen op zijn schouders. Zijn Sonsbeek-ten-
toonstelling Locus/Focus moet beter en
I groter worden dan alle voorafgaande. Hoet
is er klaar voor:,Ik wil Arnhem op de kaart
I zetten".
I Jan Hoet heeft een groot respect voor 'zijn'
I kunstenaars, maar als het nodig is krijgen ze
van hem een spreekwoordelijke schop on-
der hun kont. „Een schop onder hun kont,
ja." In Hoets Vlaamse tongval klinkt het bij
na liefdevol. „Maar wel met grappen, hè.
I Grappen onder de kont."
Deze zomer wordt in Arnhem voor de ne-
I gende maal een grote Sonsbeelc-tentoon-
stelling gehouden. Jan Hoet (Leuven, 1936)
I is gewaagd om de expositie samen te stel
len. De Gentse museumdirecteur en ten-
I toonstellingsmaker nodigde ruim zeventig
kunstenaars uit om op drie plekken in de
stad kunst neer te zetten.
De titel van de tentoonstelling Locus/Focus
is een verwijzing naar die drie locaties: het
stadspark Sonsbeek, waar een halve eeuw
geleden de eerste Sonsbeek-tentoonstelling
I werd gehouden; de gothische Eusebiuskerk
in het centrum van de stad; en winkelcen-
I trum Kronenbux-g in Arnhem-Zuid.
I Er doen zes Arnhemse kunstenaax-s mee aan
Locus/Focus, maar een zeer groot deel van
de deelnemer-s komt uit het soms verre bui-
tetiland. In de afgelopen maanden heeft
I Hoet ze allemaal Arnhem laten zien, een
stad die ze niet kennen, maar waarmee ze
wel een artistieke relatie moeten aangaan.
I Er zijn genoeg thema's die voor de hand lig-
I gen: de Slag om Arnhem, de Rijnde verhou-
I ding tussen stad en natuin-. Maar Jan Hoet is
waakzaam. „Ik heb tegen ze gezegd: jxxllie
Moeten niet een porti-et van de stad maken,
Jan Hoet: „Ik wil géén cynisme of ironie."
maar iets toevoegen aan de stad, jouw visie
als kunstenaar, jouw houding."
Hoet kromt zijn rug en kijkt fel. „Ik wil bij
voorbeeld géén cynisme of ix-onie in Kronen-
bui-g. Een kunstenaar mag niet op de stad
x-eageren als een gewoon burger. De gewone
burger kijkt misschien neer op het winke
lende publiek. Maar het zijn ook mensen,
Kronexxburg' is een onderdeel van onze
maatschappij. We willen niet het publiek
bespelen of bespotten. Dat is lastig, omdat
kimstenaars wel eens de neiging hebben om
het op een grap te gooien. Dat wil ik niet
hebben."
Eva Max-isaldi uit Bologna gaat iets doen in
de openbare bibliotheek in Kronenburg. Zij
foto Christiane Bahr/GPD
installeert er twee matrassen waax-op het
vermoeide winkelpubliek kan plaatsne
men. Een videoprojectie en geluid door kop
telefoons zorgen voor een bijzondere erva
ring.
Hoet: „Marisaldi vindt lezen een groot goed.
Ze vond het prachtig dat er midden in een
drukke shoppingmall een plek is waar je
kunt lezen, waar je een rustpunt hebt waar
je je gedachten kunt verzetten, een relax
unit."
Op dat moment stormen Hoets assistenten
Jojanneke Gijsen en Philippe van Cauteren
het Sonsbeek-kantoor binnen, onder hxin
arm een map vol gloednieuwe ideeën van
deelnemende kunstenaars. Jan Hoet veert
op, bekijkt de voorstellen één voor één.
„Prachtig! Fantastisch!", vindt hij.
Vooral het beeld van de Amerikaan Keith
Edmier tovexl een bijna liefdevolle glimlach
op zijn gezicht. Edmier vond onlangs op zol
der de complete legeruniformen van twee
familieleden die meevochten bij de
bevrijding van Arnhem. „Puur toeval", ver-
klaart Hoet.
Bij het voorstel zitten enige foto's van de ge
plande opstelling. Keith Edmier laat de
portx-etten van zijn beide familieleden in
brons gieten, en kleedt de beelden aan met
de uniformen. Het ene pak zit een beetje
krap, bij het anderebeeld slobbert het olijf-
groene unifox-mjasje twee maten te groot om
de schouders.
Hoet: „Kijk, dit gaat over de oorlog in Ax-n-
hem, maar het is beslist niet anekdotisch.
Dit heeft bijna iets sacraals." Edmier dacht
erover om de twee beelden in Kronenburg
op te stellen. „Nee, dat moet in de kerk, hè.
In de kerk moet je allerlei plekken maken
voor dit soort sacx-ale dingen."
Later legt Jan Hoet het nog eens uit. „Je
moet eerbied hebben voor de kunstenaar,
maar toch: allee! De kxmstenaar moet het
uiteindelijk doen, maar wij kunnen hem wel
op onze verwachtingen wijzen."
Voor Jan Hoet is het voortdurende pex-soon-
lijke contact met de kunstenaars van le
vensbelang. „Bij veel tentoonstellingsma
kers gaat het vooral over de kunst, maar je
kunt de kunst nooit loskoppelen van cle
kunstenaax-. Dat doen ze bij Sotheby's mis
schien, maar ik kan dat niet. Ik ga regelma
tig bij de kunstenaars op bezoek, ik wil we
ten hoe het er bij hen thuis xxitziet."
Opvallend is het grote aantal jonge kunste
naax-s dat Jan Hoet heeft uitgezocht voor
Locus/Focus. Volgens hem is dat niet be
wust gebem-d. „Maar ik heb wel het gevoel
dat de jonge kunstenaars van vandaag heel
dicht op de xnaatschappij kleven. Vroeger
stonden kunstenaai-s vooral buiten de
maatschappij. Kunstenaars geven tegen-
woox-dig hun persoonlijke visie op de wereld
om hen heen."
Volgens Hoet is het persoonlijke en indivi
duele van de kunstenaar een zeer groot
goed.,Ik vraag me wel eens af: hoe komt het
toch dat een kunstenaar iets doet wat wij
niet kunnen?" Hij maakt een armgebaar
naar de Rijn die vlak langs het Sonsbeek-
kantoor stroomt. „Wij kijken naar de Rijn
en denken meteen in tex-men van negentien-
de-eeuwse landschapschildex-s. Maar een
kunstenaar gaat daar veel origineler mee
om.
„Dat is ook wel eens beangstigend. Als je als
kunstenaar ambitieus bent, clan bereik je op
een gegeven moment een punt waar het be
kende eindigt en het onbekende begint. Ook
hele goeie kunstenaars gaan dan wel eens
twijfelen, en vragen zich af: kan ik dit alle
maal aan?
„Wij gewone mensen gaan altijd uit van het
collectief, heel veilig. Binnen dat collectief
doen wij erg veel automatisch. De kunste
naar gaat veel meer uit van het individuele,"
en doet alles zeer bewust. Die manier van
kijken van de kunstenaar heb ik nodig, als
een soox-t thearapie. De kunstenaar kan U
loswrikken uit uw contact met het materie-"
le, en laat U boven het materiële uitstijgen."
Incestueus
Daarom schi-ok Hoet wel een beetje van cle
Arnhemse kunstenaax-s. „Ik heb gemerkt
dat de kunstenaars hier voortdux-end zoe
ken naar solidariteit, naar infrastructuren.
Ik heb daar schrik van, hè. Dat kan incestu
eus worden. Een kunstenaar moet de isola
tie opzoeken, zonder eenzaam te zijn. Een
collectief binnen de kimst is een contx-adic*
tie." J
Tot zijn ontzetting moest Hoet meemakefl
hoe de Arnhemse Sonsbeek-deelneemstex-
Maria Roosen het begon op te nemen voor
haar stadgenoten. „Ik zei tegen Mai-ia Roo-
sen: je moet je niet ontfermen over al die an
dere Arnhemse kunstenaars, je moet je niet
gedx-agen als een moederkloek, andei's ga je
jezelf vex-geten. Je hoeft niet tégen iemand te
zijn, maar je moet wel je eigen standpunt,
hebben. Dat moeten ze nog leren, de kunste-
naars van Arnhem."
Hoet steekt zijn hand triomfantelijk in de*
lucht. „Maar kijk: Maria Roosen is opengeZ -
bloeid! Ongelofelijk. Ze wil een klein kerk^'Z!
je, een soort baby-kerkje aan de EusebiusZ-^
kerk vastmaken. Dat wordt prachtig. EijS
dat zou je niet van haar verwachten, zelfs'"!
als je haar werk goecl kent. Een hele nieuwe--;
wending." -"5
Martin Pieterse*
Sonsbeek 9 'Locus/Focus' wordt op zaterdag 2jufi~
ni geopend door koningin Beatrix. De tentoon-
stelling duurt tot en met 23 september.
