Heilig vuur wordt
nu beter verdeeld
Barokcomponist Benedictus Buns afgestoft
PZC
Improvisatie, eigentijdse
muziek en theater in één
Poëzie in de ziel
Joke de Kruijf speelt
titelrol musical Grace
Brabants eigen wijs
centraal in Boxmeer
33
donderdag 29 maart 2001
r was een burn-out
nodig om haar
;:;'5 weer op het juiste
pad te krijgen. Joke de Kruijf
is niet langer van plan avond
aan avond zware musical-
rollen te spelen. „Het heilige
vuur is er nog steeds, maar
dat wordt nu beter verdeeld.
Musical is mijn grote passie,
maarniet meer alles", zegt
ze. Komend najaar speelt ze
de titelrol in Grace, een
voorstelling gebaseerd op
het leven van prinses Gracia
van Monaco. Voor vier tot
vijf avonden per week.
Ze is gevraagd voor de rol,
vertelt ze. „Andere mensen
hadden 'nee' gezegd tegen die
rol. Dat deert me niet. Ik weet
ookniet wie die anderen zijn ge
weest. Dat ze mij hebben ge
vraagd, geeft een fijn gevoel.
Daaruit spreekt vertrouwen van
de producent in mijn kwalitei
ten. Als dat vertrouwen er is,
stap je heel anders in zo'n pro
ductie."
„Ik vind het vervelend dat men
sen die hun kwaliteiten hebben
bewezen, steeds weer opnieuw
auditie moeten doen. Bij The
phantom of the opera had ik in
dertijd nare ervaringen. Ik was
afgewezen en dat kwetste mij.
Tijdens de auditie was ik onze
ker en nerveus, terwijl ik op dat
moment de rol van Christine in
Wenen speelde. Het artistieke
team keek daar niet doorheen.
Uiteindelijk kreeg ik die rol als
nog. Maar de manier waarop dat
ging, betekende een slechte
start. Je begint gewoon anders
aan een voorstelling wanneer de
producent en de regisseur zeg
gen: we willen jou hebben."
Verdriet
Bij The phantom werd ook de
basis gelegd voor haar latere
burn-out, zo beseft ze nu. „On
danks de dood van mijn vader
ben ik gewoon door blijven spe
len. Ik heb geen tijd genomen
om me te bedenken wat zijn
dood met me deed. Ik was con
stant bezig met het verdriet weg
te stoppen en weg te slikken.
Terwijl ik van binnen eigenlijk
heel hard moest huilen, speelde
ik elke avond gewoon door.
Maar dat houdt natuurlijk een
keer op."
„Je mag niet voorbij lopen aan
je verdriet. Dat gebeurt toch
veel in ons vak. Je denkt al snel
i dat je goed omgaat met je ver-
driet. Totdat je lichaam aan-
geeft dat dat niet zo is. Ik ben
daardoor anders tegen mijn
werk aan gaan kijken. Realisti
scher. Mijn werk gaat niet meer
j voor alles. Ik moet een goede ba
lans in mijn leven hebben. Ik
kan mijn vak niet goed uitoefe
nen als ik niet gelukkig ben."
Het duurde een paar jaar voor
dat Joke de Kruijf zo ver was.
Na The phantom volgden diver
se grote rollen.,Ik liep met oog
kleppen op, wist niet wat er ver
der nog in de wereld gebeurde.
Daar had ik ook geen interesse
in; ik was alleen met mezelf be
zig. Ik zat elke avond met mijn
kont in het theater; zag geen
vrienden meer. Relaties liepen
er ook op stuk. "De druk werd te
groot. „Pas toen ik met Frits
Lambrechts, Berdien Stenberg
en Robert Paul een reeks voor
stellingen deed voor de Zonne
bloem ging er een wereld voor
me open. We speelden overdag
en voor een heel andere doel
groep. Bij de Zonnebloem zag ik
zoveel ellende, pijn en eenzaam
heid. Daar werd mijn vertrou
wen in de medemens en in me
zelf hersteld. Ik kwam weer op
verjaardagen van vrienden,
ging eens naar de film en op be
zoek bij mijn moeder. Voor mij
was duidelijk dat ik niet meer
elke avond op toneel wilde
staan. En het gekke is dat daar
voor bij producenten begrip be
staat. Iemand als Joop van den
Ende is ook op het punt beland
dat hij beseft dat alles zo snel
gaat. Dat het waardevol is om
tijd door te brengen met familie
en vrienden."
Dolle stier
„Ik speel nu drie, vier avonden
in de week in Little shop of hor
rors. Dat was geen enkel pro
bleem voor producent Albert
Verlinde. En ook in Grace sta ik
straks niet avond aan avond op
toneel. Als je jong bent, ga je als
een dolle stier door. Veel spelen
is dan je doel. Maar op een be
paald moment kom je er achter
dat er meer uit het leven te halen
is. Bepaalde rollen zijn daar
door wel aan mij voorbijgegaan.
Zonnebloem kon gaan doen. Ik
ben wel moedig, maar altijd met
een achterdeurtje."
Bij Grace stelde ze duidelijk
voorwaarden. „Ik heb ja gezegd
tegen iets waarvan ik nog niet
weet wat het wordt. Als het
script me straks niet bevalt,
hebben we een probleem. Daar
Grease bijvoorbeeld. Dat heb ik
niet gedaan omdat het te zwaar
zou worden. De producent wil-
de mij elke avond in die voor
stelling hebben. Ik dacht: ik ga
kapot als ik dat doe. Wat mee
speelde bij mijn besluit, was dat
ik al wist dat ik die show met de
moeten we dan samen een op
lossing voor zoeken. Bijvoor
beeld iemand er bijhalen om het
script goed te krijgen. Dat staat
letterlijk zo zwart op wit."
„Grace Kelly is een interessante
en omstreden vrouw. Er wordt
beweerd dat ze niet zo braaf was
als ze leek. Ze was zeker niet ge
trouwd met een van de mooiste
mannen van de wereld; ik geloof
dat dat hele prinsessen-verhaal
haar aangetrokken heeft. Er
kleven veel duistere kanten aan
die vrouw. Ik denk dat ze hele
maal niet gelukkig is geworden
als prinses; dat ze een heel eigen
leven is gaan leiden naast haar
man Rainier."
„Types als Grace Kelly neerzet
ten, vind ik leuk om te doen.
Omdat je dan ook de extreme
kanten van je eigen karakter
kunt laten zien. Ik doe dat te
weinig; ik word meestal ge
vraagd voor rollen die dicht bij
mezelf liggen. Maar elke musi
cal waarin ik speelde, is heel
goed voor mijn ziel geweest. Dat
effect zie je pas achteraf. De
kansen die ik kreeg, heb ik aan
gepakt en hebben uiteindelijk
heel positief uitgepakt voor
mijn persoonlijke ontwikke-
ling."
Martin Hermens)
'Grace' gaat 8 oktober in première in
Amsterdam.
Een band die geïmproviseer
de muziek speelt (Palinckx),
een ensemble dat zich speciali
seert in eigentijdse muziek (As-
ko) en een theatergezelschap
(Drie Ons). Die verwacht je niet
direct samen op één podium.
Toch vonden ze elkaar in de
multi-media productie 'Henry,
de driepersoonsman' over een
man met een drievoudige per
soonlijkheid.
„Het lijkt wel een Van der
Ploeg-actie", geeft componist-
/gitarist Jacques Palinckx toe.
„Maar dat is het absoluut niet.
Ik zie niets in een van hoger
hand afgedwongen mengvorm
van hogere en lagere cultuur. Ik
wil geen popliedjes schrijven
met strijkersbegeleiding. De
partijen van de Asko-musici
vormen een contrapunt bij de
muziek van de Palinckx-band."
„Ik denk dat Jacques er heel
goed in geslaagd is om alle ver
schillende elementen samen te
laten vloeien", mengt tekst
schrijver en Palinckx-zanger
Han Buhrs zich in het gesprek.
„Toen ik gisteren bij de repetitie
de hoornist van het Asko het re
frein hoorde meezingen, wist ik
dat we goed bezig zijn".
De figuur 'Henry' waarde al een
tijdje rond bij de groep Pa
linckx.
Vier jaar geleden schreef Jac
ques Palinckx als eerbetoon aan
de zanger/dichter Henry Rollins
een nummer met de titel 'Hen
ry's wals'. In die zelfde periode
was Han Buhrs toevallig bezig
met het bewerken van een aan
tal gedichten van John Berry-
man over ene Henry. Muziek en
tekst bleken bij elkaar te passen
en het aantal Henry-nummers
breidde zich gestadig uit. „Ze
deelden", zeggen Palinckx en
Buhrs, „een moeilijk beschrijf
bare sfeer".
Dat viel ook regisseur René Ja
gers van Drie Ons op, toen hij
een optreden van de Palinckx-
band bezocht. Hij zag mogelijk
heden voor een theatrale vorm
geving.
Er kwamen drie danseressen bij
en het Asko Ensemble bleek wel
te voelen voor een samenwer
king. „Zo is de voorstelling or
ganisch gegroeid", vertelt Han
Buhrs, „als een soep waaraan je
steeds nieuwe ingrediënten toe-
Han Buhrs
voegt". Twaalf liederen zijn het
uiteindelijk geworden, maar
ook twaalf homevideo's waarin
Henry het gevecht aangaat met
zijn twee alter ego's.
Minder franje
Henry mag dan zoekende zijn,
de muziek is dat niet, benadrukt
Palinckx. De springerige in
houd is gevat in strakke structu
ren. Palinckx, van huis uit beel
dend kunstenaar, streeft ernaar
terug te keren naar de essentie.
Hoe minder franjes hoe beter.
Dat zijn muzikale opleiding -
klassiek gitaar en compositie -
beperkt is gebleven tot de mu
ziekschool ziet hij daarbij als
een voordeel.
Palinckx: „Ik kan niet vertrou
wen op mijn handigheid, zodat
ik niet in de val van de virtuosi
teit kan trappen. Veel musici
kunnen fantastisch spelen maar
hebben weinig te vertellen".
Zijn muziek laat zich niet in een
hokje plaatsen. Pop-muziek,
improvisatie en gecomponeerde
muziek vloeien er samen tot een
nieuw amalgaam. Palinckx:
„Mijn manier van componeren
heeft iets surrealistisch. Ik ben
gevormd door alles wat ik ge
hoord heb, van het geluid van
een afzuiginstallatie tot de
Beach Boys en Xenakis. Het is
mijn taak als componist orde te
scheppen in al die klanken".
Buhrs: „.Eigenlijk ben je een
soort surrealistische politie
agent die verschillende ver
keersstromen samenvoegt".
Winand van de Kamp
Palinckx, Asko Ensemble en Drie
Ons met 'Henry, de driepersoons
man' van Jacques Palinckx. Muzi
kale leiding: Martin Fondse. Regie
René Jagers. Op 30 en 31 maart, in
Korzo Theater Den Haag, 20.30 uur.
Herhalingen: 5 en 6 april Tilburg (De
Vorst), 8 en 9 april Amsterdam (The
ater Frascati), 10 april Enschede
(Muziekcentrum), 12 april Utrecht
(Huis aan de Werf), 13 april Breda
(Chassé Theater).
Jacques Palinckx
Wie de bariton Bryn Terfel
kent zal het niet verbazen
dat hij een cd heeft gemaakt met
louter muziek van zijn geboor
tegrond: Wales. Immers, wie
met hem praat heeft het al gauw
over dit land van zangers. Terfel
laat zich ditmaal dan ook niet
horen als de man van de grote
operarollen. Hij is hier veeleer
een zingend ambassadeur van
zijn wereld.
Hij pakt meteen uit met het
volkslied van Wales: 'Land of
my fathers'. De cd eindigt daar
ook mee, maar dan in een meer
complete versie. Daartussenin
brengt hij een reeks van liede
ren, de ene keer bijgestaan door
een koor en vaak door het orkest
van de Welsh Opera. Voor de ge
middelde Europeaan is het vol
strekt onbekend, werk, maar
warm klinkt het allemaal wel.
'Want', zegt hij: 'Wie is geboren
in Wales, heeft muziek in zijn
bloed en poëzie in de ziel'.
De cd is voorzien van een boekje
met de teksten van al dat moois,
zowel in het Engels als in het
Welsh en als het plaatje na dik
70 minuten voorbij is, rest voor
al de conclusie dat Wales inder
daad een land moet zijn van
zangers die houden van hun
land.
Terfel, volgend seizoen terug bij
cd
De Nederandse Opera, zingt dit
repertoire altijd graag in de hele
wereld, meestal als onderdeel
van recitals. Komende maand,
op 11 april, doet hij een greep uit
dit repertoire als hij optreedt in
het Amsterdamse Concertge-"
bouw.
Hans Visser
'We'll keep a welcome', Bryn Terfel
DG 463 593-2. Tijd: 74.45.
"D elangrijke componisten waren er in de
-Dl7e en 18e eeuw niet in Nederland.
Daarvóór wel, maar na de bloei van de Ne
derlandse muziek in de Renaissance ge
beurde er hier niet zo veel meer. Jan Pie-
tersz. Sweelinck (overleden in 1621) was
ongeveer het laatste creatieve muziektalent
in deze strekenZo negatief is de historische
situatie vaak afgeschilderd. Iemand die aan
dat beeld een eind wil maken is de musico
loog en cantor Hans Smout in Bergen op
Zoom. Hij is dirigent van het zingende en
spelende gezelschap Hortus Musicus Reli-
giosus in de Markiezenstad.
Al jaren is Hans Smout bezig de naam van
de componist Benedictus a Sancto Josepho
(geboren als Benedictus Buns, 1642-1716)
op de kaart te zetten. En vooral op het pro
gramma te zetten. „Buns was een Brabantse
barokcomponist die rond 1700 rijke vocale
en instrumentale muziek componeerde, van
Europees niveau", aldus Hans Smout. Aan
staande zaterdag zal hij die muziek in Box
meer laten horen, in het kader van de cultu
rele manifestatie 'Brabant eigen wijs'.
Benedictus Buns was een Nederlands com
ponist die een belangrijk oeuvre schreef en
dieinzijn eigen tijd beroemd was in Europa.
Zijn werk verdient het volgens Hans Smout
- en volgens hem niet alleen - om veel vaker
te worden uitgevoerd. Helaas is veel werk
van deze barokcomponist verloren gegaan.
En ook over zijn leven is niet veel bekend.
Bekend is dat Benedictus Buns in 1642 werd
geboren in het Gelderse Geldern, een stad
die nu net over de grens in Duitsland ligt,
halverwege Nijmegen en Venlo. In 1657 trad
hij op 15-jarige leeftijd in het Karmelieten
klooster in zijn geboorteplaats Geldern in.
In 1666, ook dat is bekend, werd hij tot
priester gewijd. In hetzelfde jaar maakte hij
zijn debuut als componist, met een bundel
religieuze werken.
Hij gaf die bundel kerkmuziek uit bij de ge
renommeerde drukker Phalesius in Ant-
werpen. Hoewel hij pas 24 jaar oud was had,
hij kennelijk al een hoog professionel ni
veau bereikt. Hans Smout zegt over deze.
bundel: „De eerste compositie die Buns uit
gaf is meteen zijn rijkste muziek. Ze is ge
schreven voor grote bezetting, koor, orkest
en solisten. Het is concertato-muziek,
waarin soli en tutti elkaar afwisselen. Het
klinkt helemaal Italiaans, in stijl lijkt het op
Monteverdi. De rijkdom van die eerste bun
del heeft Buns later nooit meer bereikt,"
In 1672, toen hij 29 jaar oud was, had Buns
het tot subprior in het klooster van Boxmeer
gebracht, eveneens een Karmieliétenkloos-
ter. Het was tevens cle plaats die hij tijdens
wat handiger in het gebruik. In het Karme
lietenklooster in Boxmeerheeft Benedictus
voornamelijk als organist en componist ge
werkt, maar hij was ook buiten het klooster
werkzaam, bijvoorbeeld als zangleraar van
de graven Van den Berg. Hans Smout: „Als
componist schreef hij een stuk of twaalf,
dertien missen, verder losse motetten en
Mariamotetten. Karmelieten hadden een
speciale verering voor Maria,"
Ook op een andere manier werd Benedictus
a Sancto Josepho in zijn tijd bekend. „Na
1700 hield hij zich musicologisch bezig met
het Gregoriaans. Hij schreef er verschillen-
zijn leven niet meer zou verlaten. Boxmeer
lag in Brabant, en voor Brabant waren het
moeilijke tijden. Het gewest werd geregeerd
vanuit Den Haag, vanuit de protestantse
Republiek der Verenigde Nederlanden.
Boxmeer vormde in Brabant een uitzonde
ring, de Vrije Heerlijkheid Boxmeer. Dat
was een enclave waar katholieke cultuur
was toegestaan en ook inderdaad gedijde.
Zangleraar
Vanaf het j aar waarin Buns priester werd en
als componist debuteerde gebruikte hij zijn
kloosternaam Benedictus a Sancto Josep
ho. Zijn familienaam Buns heeft hij nooit
meer gebruikt, maar voor hedendaagse
doeleinden (concerten, cd's) is die naam wel
de boeken over, die in Europa bekend wa
ren", aldus Hans Smout.
In internationale bibliotheken - Londen,
Uppsala - zijn instrumentale composities
van Benedictus Buns teruggevonden.
„Naast kerkelijke koorwerken schreef hij
instrumentale triosonates", legt Hans
Smout uit. „Dertien van die triosonates zijn
uitgegeven onder de titel Orpheus Elianus,
opus 8(1699). Dat is rijpe barokmuziek, heel
virtuoos, niet eenvoudig om te spelen." Het
Ensemble Séverin zal een aantal van deze
triosonates zaterdag tijdens de speciale dag
in Boxmeer vertolken.
Benedictus a Sancto Josepho heeft een
groot oeuvre geschreven, vermoedt Hans
Smout. „Dat moest haast wel. Maar er is
veel van zijn werk kwijt. Het was vroeger
gewoonte om in de kerk werk op te ruimen
als er nieuwe muziek binnenkwam. Alles
werd voor eenmalig gebruik gecompo
neerd."
Op 6 december 1716 overleed Benedictus a
Sancto Josepho, en hij werd in het klooster
in Boxmeer begraven. Er hangt daar bij zijn
graf nog altijd een schilderij, met als onder
schrift: 'Ziehier de vermaarde Benedictus."
Verrassend
De Bergse musicus Hans Smout heeft al eer
der pogingen gedaan om de naam Benedic
tus Buns uit de vergetelheid te halen. In
1987, bij de feestelijkheden ter gelegenheid
van het 700-jarig bestaan van Bergen op
Zoom, voerde de Hortus Musicus Religiosus
muziek van Buns uit. „Dit jaar bestaat onze
Gertrudisparochie 350 jaar. Dat is een van
de redenen om dit jaar Buns weer eens op
het repertoire te nemen. Muziek die we dus
ook zaterdag in Boxmeer zullen zingen. We
hebben werk gekozen uit die eerste bundel
van 1666: zeer onhollandse muziek, van
hoog niveau, heel verrassend. Het is onbe
grijpelijk dat er tot twintig j aar geleden nie
mand naar die muziek heeft getaald. Men
nam altijd aan dat er in de 17e en de 18e
eeuw in Nederland geen componisten van
betekenis zijn geweest."
Hans Rooseboom
Op zaterdag 31 maart vindt op verschillende lo
caties in Boxmeer de afsluiting plaats van de cul
turele manifestatie 'Eigen ivijs in Brabant'. Van
10.30-12.00 uur zingt de Hortus Musicus Religio
sus uit Bergen op Zoom onder leiding van Hans
Smout religieuze werken van Josephus Buns in de
Petrusbasiliek. Aansluitend improviseert orga
nist Ad van Sleuwen op thema's van Buns.
In de Kapel van het Kasteel Boxmeer zingen en
spelen van 14.30-15.30 uur de Schola Cantorum
uit Tilburg o.l.v. Rebecca Stewart en het instru
mentaal Ensemble Séverin. Tijdens dit concert
wordt vocale religieuze en wereldlijke instru
mentale muziek van Buns ten gehore gebracht.
De Brabantse componist Benedictus Buns (1642-1716) was volgens musicoloog Hans Smout een fi
guurvan Europees formaat.
foto Rob Keeris
Joke de Kruijf: „Ik kan mijn vak niet goed uitoefenen als ik niet gelukkig ben.
