Horizon van de Kaloot is
allang niet meer ongerept
4#
Tholen krijgt economische impulsen
PZC
Kapel Hoogelande
een oase van rust
Het eertijds ongerepte schor-, duin- en strandgebied van de Kaloot anno 2001.
foto Dirk-Jan Gjeltema
vlakbij de Kaloot op. Zijn ou
derlijk huis stond op de zeedijk
bij Borssele. Midden in een el
dorado voor vogels. De Noord
nol op een steenworp afstand.
Als een van de eersten beschreef
hij de paradijselijke Kaloot. In
zijn natuurdagboek Ik ging
naar de Noordnol (1936-1942) is
het vastgelegd: slikken, schor
ren, stranden en de Wester-
schelde tot aan de horizonin al
le seizoenen, met wolken vogels
van allerlei pluimage, erboven,
Daar is zijn liefde voor de na
tuur geboren, daar leerde hij dat
diezelfde natuur niet meet met
menselijke maatstaven en be
schikt over een groot aanpas
singsvermogen.
De Kaloot inspireerde hem. In
de tijd dat Warren veel tekende
en schreef voor natuurtijd-
schriften stond het gebied met
planten en dierpn model. Ook al
komt de Kaloot niet nadrukke
lijk voor in zijn gedichten, het
bracht wel gedachten op gang.
,,Wat ik als jongen heel erg leuk
vond was de stilte. Ik houd nog
al van eenzaamheid. Ik probeer
de er altijd een plekje te vinden
dat niemand je zag. Dat lukte
daar heel goed. Een hele horizon
zonder menselijke activiteiten.
Die ongerepte horizon is er niet
meer."
Geen wanklank
Aanvankelijk besefte de jonge
Warren niet dat hij bij een uniek
en prachtig natuurgebied leef
de. ,,Dat heb ik pas ervaren toen
ik andere terreinen in ons land
ermee kon vergelijken. Het was
voor mij heel natuurlijk. Zeld
zame vogels, planten, groeiende
stranden, kleine duintjes, de
fossiele schelpen met aardla
gen. Het lag er als een schat. Ik
vond het heel gewoon. De Ka
loot was voor mij een heerlijk
terrein, het hele jaar door die
mooie natuur. Het was er zo
prachtig. Geen wanklank, geen
lelijk iets te zien. Ik kan het niet
concreter zeggen: het was een
paradijs. Nu is het een hel ge
worden, letterlijk. Een aaneen
schakeling van stinkende fa
brieken. Er is niets van over,
behalve dat hele, hele kleine
stukje dat nu ook verpletterd
moet worden."
De eerste bedreigingen dienden
zich na de Tweede Wereldoorlog
aan door inpolderingen in het
Zuid-Sloe. De nadelige invloe
den op de Kaloot vielen mee,
herinnert Warren zich. „Het was
vrij natuurlijk, niet zo vernieti
gend. Toen was er ook niet de
vervuiling, dat verstikkende.
De absolute neergang is toch ge
komen door de industrialisatie.
De lucht is er nooit meer zuiver.
Hij heeft het eerder indringend
beschreven. „Het hele estuari
um van de Westerschelde is ge
flankeerd door torenhoog oprij
zende alummiumkleurige
bouwsels en stinkende rook
wolken. Een paradijs werd een
hel. Zelfs met de meest nostalgi
sche bril op zie je daar niets dan
een vergiftigde realiteit waar
geen herder met schapen meer
in past of ademen kan."
Machteloos
De teloorgang van de Kaloot
bracht Hans Warren niet op de
barricaden, bekent hij met eni
ge schoom. Het was ook een
soort zelfbehoud. „Het heeft mij
zo aangegrepen dat ik bewust
besloten heb: ik trek me hiervan
terug, ik doe het niet meer. Laat
het maar gebeuren, ik kan het
niet tegenhouden. Dat mislukt
toch. Het klinkt slap, maar het is
de waarheid. Ik wilde geen on
tevreden mens worden, een
brompot. Er is zoveel in het le
ven waar ik wel van geniet. Ik
voelde me wel bijzonder mach
teloos." Hij komt nog wel eens in
de omgeving van de Kaloot,
vooral omdat programmama
kers hem graag poseren waar
zijnlevenbegon. „Danzieikiets
wat ik niet meer ken. Alles is an
ders.
Warren heeft sympathie voor
het streven van de mensen die
het laatste restje Kaloot probe
ren te redden. Hij is ook realis
tisch. „Het behoud van een heel,
heel klein reservaat - wat mis
schien teveel een recreatiege
biedje zal worden - daar krijg je
niet de dwergsterns mee terug
en de blauwe distel. Deson
danks is het volgens hem de
moeite waard wat er nog ligt te
sparen. „Als ze het goed spelen
dan kan het lukken. Als zelfs dat
laatste nog verpletterd wordt -
dat zou helemaal een schande
zijn. Het is beter nog zo'n plekje
te zien dan dat er helemaal niets
meer is. Al is het een heel schrale
troost."
Rinus Antonisse
tekening adri karman
De kapel van Hoogelande is
een duidelijk herkennings
punt in het landschap tussen
Middelburg en Biggekerke. Me
de dankzij de kapel is Hooge
lande nu bekender dan menig
groter buurtschap. Een fiets
tocht naar de kapel is voor velen
een geliefde activiteit. In de loop
der jaren heeft een groot aantal
bezoekers de weg naar het his
torische bouwwerk weten te
vinden. De landelijke omgeving
en de gotisch aandoende bouw
stijl zorgen voor een serene
sfeer. Hoogelande is een toe
vluchtsoord geworden voor
mensen die even tot zichzelf
willen komen.
De kleine kerk stamt uit de
twaalfde eeuw. De bewoners
van Hoogelande vroegen om
streeks 1189 toestemming aan
de Utrechtse bisschop voor de
bouw van een eigen parochie
kerk. Als argument voerden zij
aan dat ze niet in staat waren de
diensten in de Westmonsterkerk
in Middelbui'g bij te wonen. Ru
zies met buurtdorpen zouden de
wegen richting Middelburg on
veilig maken. Met een eigen
kerk, kon geregeld kerkbezoek
gegarandeerd worden. Bisschop
Boudewijn II stemde in 1189
met het verzoek in. Bijzonder is
dat zijn schriftelijke toestem
ming bewaard is gebleven. Het
is het oudste document dat in
het Zeeuws Archief te vinden is.
De kerk van Hoogelande ofwel
Sint Maartenskerk, werd in de
loop der eeuwen ernstig getrof
fen door rampspoed. Vooral tij
dens het beleg van Middelburg
(1572-1574) had de kerk het
zwaar te verduren. Er speelde
zich op Walcheren een strijd af
tussen Geuzen en Spaansgezin-
den. Vrijwel geen kerk op het
Walcherse platteland kwam er
onbeschadigd vanaf. Van som
mige kerken bleef niets over. De
Sint Maartenskerk werd ver
schillende keren geplunderd en
raakte zwaar beschadigd. In
vergelijking met andere kerken
kwam ze er hiermee nog goed
vanaf.
Het aantal inwoners van Hoo
gelande nam, net als in andere
dorpen, daarna af. De weinige
achterblijvers kregen te kam
pen met jaarlijks terugkerende
hoge waterstanden. In 1709
stond het water zo hoog dat boe
ren hun woning alleen per
schuit konden bereiken. De in
woners van Hoogelande hadden
dus wel iets anders aan hun
hoofd dan het onderhoud van
het kerkje.
Reconstructie
De familie Hoegen kocht in
1911 de restanten van de zoge
noemde ambachtsheerlijke
rechten. In 1946 ondernam de
familie een poging om de ruïne
te herstellen en het kerkhof te
hei-beplanten. Dat bleek zo kort
na de inundatie onmogelijk. In
1954 werd zonder succes een
nieuwe poging ondernomen. In
1965 werd uiteindelijk met
steun van Monumentenzorg op
de overgebleven restanten van
de kerk een koepel gebouwd.
Die koepel vormt een recon
structie van het koorgedeelte
van de vijftiende-eeuwse kerk.
De overheid subsidieerde de
bouw op één voorwaarde: de ka
pel moest een openbaar doel
krijgen. En dat is gelukt.
De kapel doet geen dienst meer
als centrum van een bloeiend
parochieleven. Ze wordt tegen
woordig gebruikt voor uiteenlo
pende culturele activiteiten. Er
worden tentoonstellingen, le
zingen en concerten in en rond
de kapel gehouden. De exposi
ties vinden meestal plaats in het
consistoriegebouw naast de ka
pel. In de kapel worden nog
steeds huwelijken voltrokken
en kinderen gedoopt.
Mario Wisse
Van het buitendijkse
schorren-, duin- en
strandgebied de Kaloot bij
Borssele is weinig meer over.
Het moest in de jaren zestig
van de vorige eeuw wijken
voor de industrialisatie van
het Sloegebied. Veel discus
sie is daar nooit over ge
weest. De bijzondere rijk
dom van het gebied was
maar bij weinigen bekend.
Natuurbescherming, laat
staan natuurcompensatie
speelden in die tijd nauwe
lijks een rol. De Kaloot ver
dween niet helemaal. Er ligt
nog ongeveer vier kilometer
strand. Dat is een fossielen
vindplaats bij uitstek. Als de
plannen voor aanleg van de
Westerschelde Container-
terminal doorgaan, gaan ook
de laatste resten van de Ka
loot verloren.
De vereniging Redt de Kaloot
verzet zich daartegen. Het
enige ruime strand van Zuid-
Beveland heeft behalve een be
tekenis voor natuur en recreatie
ook een aanzienlijke geologi
sche en paleontologische waar
de. Er zijn bijzondere fossiele
schelpen, botten en haaientan-
den uit een periode van 45 mil
joen jaar geleden te ontdekken.
De vereniging heeft het haven
schap Zeeland Seaports andere
oplossingen voor aanleg van de
containerkade voorgelegd, die
het mogelijk maken het strand
te sparen. Ook de werkgroep
Geologie van het Koninklijk
Zeeuwsch Genootschap der We
tenschappen zet zich in voor be
houd. Aanleg van een betonnen
kade aan het unieke strand
wordt een regelrechte misdaad
tegen natuur en wetenschap ge
noemd.
Het is zeer de vraag of de plan
nenmakers, de wegbereiders
van de economische vooruit
gang, daar van onder de indruk
zijn. Fossielen spreken tot de
verbeelding van maar een klei
ne groep. Het verre verleden
mag de toekomst niet in de weg
staan. Jammer, maar helaas.
Voor de mensen die onder de
rook van de fabrieken willen re-
creeëren kan wel een nieuw
strandje worden opgespoten.
Bovendien is er dankzij com
penserende maatregelen zicht
op nieuwe waardevolle natuur,
bijvoorbeeld door het Ramme-
kensschor binnendijks uit te
breiden. Er komt dan weer een
stukje Kaloot terug, zij het op
een andere plaats. Een plekje
om 'zolang het duurt een eeu
wigheid gelukkig te zijn'.
Dichter, schrijver en criticus
Hans Warren (1921) groeide
woensdaq 7 maart 2001 4t/
*4'
De jeugd van SintrMaartensdijk bij de bussen op het Marktplein waarin de goe
de oplossingen van de Sinterklaaspuzzel tijdens de winkelweek, november
1959, konden worden gedeponeerd. foto Archief PZC
Kinderen vergapen zich aan de uitgestalde waren in de etalage van een winkel
in Sint-Maartensdijk.
Het Zuid Nederlands Automatenbedrijf produceerde jukeboxen en speelauto
maten sinds 1934.
De economie op Tholen had
eind jaren vijftig dringend
nieuwe impulsen nodig. Van de
totale beroepsbevolking van
5500 personen waren er in 1958
ongeveer 250 werkloos. Het jaar
daarop werd Sint-Maartensdijk
aangewezen tot ontwikkelings
kern. Dit betekende dat het Rijk
voor middelen zou zorgen die de
industrie konden stimuleren.
Met de tentoonstelling Dit
maakt Tholen en met een rap
port van de Commissie Werkge
legenheid werd al eerder gepro
beerd het bedrijfsleven een
injectie te geven. De expositie
toonde wat het eiland te bieden
had aan typische traditionele
producten, zoals oesters, ge
zuurde mosselen, verschillende
soorten confectie, landbouw
werktuigen, banket, koek en
zelfs parfumeriën en cosmetica,
maar ook jukeboxen en aipuse-
mentskasten. Ook werd gewe
zen op mogelijkheden voor uit
breiding. Daarbij werd vooral
gedacht aan het Kreekrakplan,
gezien de beperkte reistijd van
een half uur tot drie kwartier
naar dat toekomstige Brabants-
Zeeuwse industrialisatiege-
bied, maar ook aan klein-fruit-
cultuur.
De winkels op Tholen waren
eveneens toe aan modernisering
en met voortvarendheid werd
daaraan gewerkt. Ze werden
ruimer, licht en met grote etala
ges die openhartig uitstalden
welke keur aan artikelen binnen
verkrijgbaar was. Het gezellige
klingelbelletje boven de win
keldeur maakte plaats voor een
pittig zoemend mechaniekje,
dat de verkoper voortaan op de
hoogte bracht van een nieuwe
klant. De gemoedelijke waar
schuwing 'Pas op het drempel
tje' klonk niet meer, want der
gelijke struikelblokken werden
geslecht.
Alleen al in de stad kwamen er
in 1959 drie geheel nieuwe win
kels bij, terwijl vier panden en
totale verbouwing ondergin
gen. Ook Sint Maartensdijk
werd verrijkt met enkele nieuwe
winkels, terwijl zes panden
werden gemoderniseerd.
Hans Tabbers
