Koffiepot
kan potig
overkomen
Kunst in Rumbeke
prikkelt elk zintuig
Getekende nostalgie uit het kuise tijdperk
Jeroen Bosch in Boijmans
Klaas Gubbels
Playboy in de Kunsthal
donderdag 8 februari 2001
1 ruim veertig jaar schildert hij niets anders dan
koffiepotten, op- en afgeruimde tafels met kopjes,
borsten, pijp en schaakstukken. Klaas Gubbels
werd er één van Nederland best verkopende kunstenaars
mee. Museum De Zonnehof in Amsersfoort biedt een 'soort
overzicht' van zijn werk.
Hij vreest dat veel bezoekers
van de ongetwijfeld op
zienbarende Jeroen Bosch-ten
toonstelling toch teleurgesteld
zullen zijn. De expositie wordt
van een heel hoog informatief
en wetenschappelijk gehalte.
Maar Boijmans-directeur Chris
Dercon voorziet nu al dat men
sen die Jeroen Bosch vooral
kennen van bijvoorbeeld de
grote posters die van zijn werk
in omloop zijn, zich zullen ver
bazen over de kleine afmetingen
van zijn schilderijen. Je zult
echt heel goed moeten kijken om
alle details te zien, zegt Dercon.
Een half minuutje per werk is te
weinig.
Deels daarom zal Museum Boij
mans Van Beuningen de toeloop
naar de tentoonstelling (vanaf l
september) streng regelen. Zo
dat niet te veel mensen tegelijk I
de expositiezaal bevolken en ie
dereen de ruimte en de tijd
krijgt om de werken rustigtebe-
kijken.
Peter van Eijkelenburg I
Ik ben een saaie piet. Ik wil zo
gewoon mogelijk altijd het
zelfde, draag altijd een spijker
broek, zwarte overhemden en
bruine schoenen. Nooit wat an
ders. Ik kom oorspronkelijk uit
Rotterdam, dat nuchtere. Zelfs
als ik een slechte dokter heb dan
blijf ik nog bij hem, zo'n lui ben
ik."
In z'n atelier hangt tot overmaat
van ramp de stichtelijke tekst in
kruissteek: laat de linkerhand
niet weten wat de rechter doet.
Zijn we wel bij een kunstenaar
op bezoek? Jawel, we bevinden
ons in het spectaculair mooie
atelier van Klaas Gubbels in een
koetshuis op het Landgoed De
Lichtenbeek. Het is voor een
deel uitgeruimd wegens een toe
passelijk calvinistisch beschei
den 'soort overzicht', dat in De
Zonnehof in Amersfoort laat
zien wat deze schilder al ruim
veertig jaar aan koffiepotten,
op- en afgeruimde tafels met
kopjes, borsten, pijp en schaak
stukken schildert.
Eigenlijk was het voor de verle
gen schilder veertig jaar geleden
een heel brutale stap bij de bos
wachter van het landgoed en het
koetshuis aan te bellen. Op z'n
lifttochten van zijn woonplaats
Rotterdam naar de kunstacade
mie in Arnhem liep de jonge stu
dent zich dagelijks aan het
koetshuis te vergapen. Hij kon
het huren voor 12,50 gulden per
maand en is er niet meer wegge
gaan. Inmiddels heeft hij er, zo
als het succesvolle, bekende
kunstenaars wel vaker gaat, een
atelier in de Ardèche bij. Daar
werkt hij een aantal maanden
per jaar. Een prachtige atelier,
maar Arnhem is en blijft het
thuisfront. „Mijn atelier is mijn
grootste band met Arnhem,
maar blokkeert me tegelijker
tijd ook. Zo'n plek geef je niet
op."
De zolder, waarop de nu zesen-
zestigjarige Gubbels zich al
veertig jaar nestelt, ziet eruit als
het atelier waar een kunstenaar
zich gelukkig voelt. Een klein
knus keukentje gaat vooraf aan
een enorme zolderruimte met
sfeervol gebogen spanten, aller
lei onverwacht mooie hoekjes
en volgepropte nisjes, een gon
zend warm huiselijk kacheltje
en uitzicht op de oudste bomen
van het park. Op de tafels voor
de ramen en tegen de wanden
staan tafels vol sfeerversterken-
de verzamelingetjes, Afrikaan
se maskers, beelden, probeer
seltjes, studies, dozen sigaren,
vreemde bewaardingetjes, brie
ven en kaarten van zijn Parijse
vriend Mark Brusse, herinne
ringen aan een bevriend, maar
helaas al overleden dichter Cor
Vaandrager, teksten van K.
Schippers, met wie hij een aan
tal keren samenwerkte.
Opvallend is ook de hoeveelheid
verschillende stoelen, waaron
der een Rietveld zigzagstoel, die
hem eigenlijk een beetje stoort,
omdat er twee piepkleine wigjes
inzitten. Wie valt daar nou over,
maar... die kleine verschillen,
daar gaat het ook bij Gubbels
om wanneer hij z'n zoveelste
koffiepot schildert. Gubbels
houdt van kunst die zich vast-
Klaas Gubbels in de spiegel van zijn atelier. foto Annette Vlug/GPD
Kijken, voelen, horen, maar
ook ruiken en proeven. Al
les kan tijdens de kunstmanifes
tatie Touch Me... die komend
weekend van start gaat in het
Vlaamse Rumbeke, tussen
Brugge en Kortrijk. In een grote
fabriekshal van een metaalcon
structiebedrijf zal een keur aan
artiesten en kunstenaars het pu
bliek vergasten op installaties,
videokunst, muziek, dans, le
zingen en ook culinaire creaties.
Het idee voor de manifestatie is
afkomstig van Julie Espeel -
Vandenbroucke (51) uit Rumbe
ke. Zij wilde een kunstproject
op touw zetten waarin alle vijf
menselijke zintuigen optimaal
zouden worden geprikkeld. Een
lofzang op het lichamelijke,
maar zonder nadruk op het ero
tische. Met hulp van culturele
centra uit de naburige plaatsen
Roeselare, Grimbergen en Sint-
Niklaas is het idee voor de twee
daagse mamfestatie volgens
Julie Espeel 'op een bijna orga
nische manier' langzaam wer
kelijkheid geworden.
„In de hedendaagse kunst
wordt het lichamelijke steeds
belangrijker", zegt Julie. „En
wanneer je in een grote fa
briekshal staat, word je je be
wust van het kwetsbare van het
menselijk lichaam temidden
van industriële architectuur.
Met die gedachte wilde ik iets
doen. Tijdens Touch Me..., wat
Engels is voor: raak me, gaat het
erom dingen te ervaren, je open
te stellen voor lichamelijke
prikkels. Er doet bijvoorbeeld
een kunstenaar mee - Laurent
Duthion heet hij - die verlengde
kunststof neuzen heeft ge
maakt. Je kunt die opzetten en
daardoor krijgt je reukzin een
oppepper. Je gaat geur opeens
anders beleven... Lijfelijkheid,
dingen ervaren, proeven van het
leven, zijn zaken die ik belang
rijk vind. Ik geloof niet zo in het
credo van Descartes: 'Ik denk,
dus ik besta' en met Touch Me.
hoop ik een fragmentje van mijn
levensvisie met anderen te kun
nen delen."
Rumbeke ligt in zuidelijk West-
Vlaanderen. Dat er in zo'n be
trekkelijk kleine plaats zo'n
grote en bijzondere kunstmani
festatie plaatsvindt, is opmer
kelijk. Het is dan ook niet ver
wonderlijk dat de Vlaamse
media in talloze voorbeschou
wingen ruim aandacht hebben
besteed aan Touch Me.... Toch
verwacht Julie Espeel niet meer
dan pakweg 500 bezoekers in de
enorme productieruimte, die
trouwens eigendom is van haar
echtgenoot en die, naast de fa-
brieksfunctie, in elf jaar tijd een
naam heeft opgebouwd als pro
ductiecentrum voor kunste
naars.
JulieEspeel: „Op het gebied van
de hedendaagse kunst gebeurt
er in deze streek niet zo veelHet
is geen traditie, ofschoon ik
moet zeggen dat er de laatste
twee jaar wel een kentering op
gang komt. Maar vanuit Brussel
zullen de mensen niet snel hier
naartoe komen. Voor de kunst
geldt: reizen vanuit onze streek
naar Brussel is niet zo ver, maar
andersom is reizen vanuit Brus
sel naar Rumbeke wel drie keer
zover." Ze lacht.
Een aantal kunstenaars, onder
of het autotochtje dat hij dage
lijks naar zijn atelier maakt zijn
het vertrekpunt voor een nieu
we pot op doek. Zijn potten ver
tellen een verhaal, praten met
elkaar door licht voorover hel
lende, agressief spitse of lieve
tuiten. Ze bevechten elkaar of
vragen in de titel eronder 'vou-
lez vous dansez avec moi'. Gub
bels laat die betekenissen door
schemeren in de superkleine
verschillen, die je eigenlijk het
best constateert wanneer je tien
potten naast elkaar zet. Elke pot
heeft eigen karakter: potig, ero
tisch of uitgesproken nuchter.
Momenteel werkt de kunste
naar weer het meest in zijn Arn
hemse atelier, maar deze zomer
'liep hij leeg in Frankrijk', zoals
hij het omschrijft. In korte tijd
schilderde hij daar zijn nieuw
ste, zogenaamde spinketels, een
soort veelpotige koffiekannen.
Na het schilderen ervan kwam
hij erachter dat z'n atelier vol
spinraggen en spinnen zat. Wat
toevallig! „Tijdens het schilde
ren zie ik niks, alleen maar m'n
schilderij."
Gubbels doet meestal lang over
een schilderij. Des te verwon
derlijk is het dat hij z'n creaties
dikwijls na een jaar al niet meer
herkent. Zo was hij helemaal
aangenaam verrast één van zijn
schilderijen terug te zien in de
tentoonstelling die koningin
Beatrix in het Stedelijk Muse
um maakte. 'Je vervormt dingen
in je hoofd.'
Na veertig jaar schilderen con
stateert de kunstenaar:,,Ik ben
steeds harder aan het worden,
directer, rauwer. Goh, dat is
voor het eerst dat ik dat hardop
constateer."
Thea Figee
Expositie: Klaas Gubbels 'een soort
overzicht' - t/m 11 maart in De Zon
nehof, Zonnehof 8, Amersfoort.
Open di t/m vrij 11-17 uur, za-, zo
en fstdgn. 12-17 uur. Publicatie in
Zonnehofreeks, deels gesigneerd en
met een houtdruk van de kunste
naar.
Iedere zondag 12.00 uur video docu
mentaire. Zondag 11 maart is de
kunstenaar tijdens openingsuren
aanwezig.
Touch Me... in Rumbeke presenteert permanente installaties, diespeciaal
voor de manifestatie zijn bedacht.
wie Tine Vindevogel, Ann Vero
nica Janssens, David Claerbout,
Laurent Duthion, Christelle
Familiari, Peter Verhelst en
Hermann Maier Neustadt pre
senteert op Touch Me.perma
nente installaties, die speciaal
voor deze manifestatie zijn be
dacht. Bezoekers kunnen de
kunstwerken betreden, bespie
den, betasten of zelfs proeven.
Julie Espeel had bijna een jaar
nodig om de manifestatie op po
ten te zetten. „Ik heb twee pas
sies, of afwijkingen zo je wilt:
reizen en kunst. Toen ik 14 was
vroeg ik mijn moeder om een
abonnement op Openbaar
Kunstbezit. Dat kostte 125
francs voor een half jaar. In die
tijd, 37 jaar geleden, was dat
best een hoop geld. Ik denk ach
teraf dat mijn moeder mij toen
liever een mooi kleedje had ge
geven."
Videokunst
Naast de installaties is er op
Touch Me... videokunst te zien
van Marina Abramovic, Pipi-
lotti Rist, Mike KelleyPaul Mc
Carthy, Vanessa Beecroft, Hans
Op de Beeck, Isa Genzken, Elke
Boon en Zhang Huan. Maar er
staat ook een performance op
het programma van Ruvanti
(schuilnaam van Rudy Vantil-
borgh) die zich over de complete
fabriekshal zal verspreiden, er
is totaaltheater van Inanna en
infiltrerende kunst van Fabi'ice
Hybert, er zijn helende parfums I
van Claire Roudenko-Bertin,
beats en grooves van de dj 's Mo I
Becha en Bernoullie, muziek en
dans van trompettist Bart Maris
en danser David Hernandez,cu
linaire creaties van MiekeEeck- I
hout en hangende fauteuils van i
Christelle Familiari.
En omdat Touch Me... bol staat
van eigentijdse kunst is het niet 1
verwonderlijk dat pleitbezorger
van Het Nieuwe Jan Hoet - te
vens directeur van het Gents j
museum voor actuele kunst i
SMAK - de happening met een
lezing afsluit. Julie Espeel:
„Door moderne kunst leef ik op.
Ik herleef wanneer ik er naar
kijk. Het is een levensbron."
Jan Dirk van Scheyen j
Touch Me... in de fabriekshal m i
Constructies Espeel in Rumbekebe-
gint zaterdag 10 februari om 15uur j
en wordt om 23 uur afgesloten met
een party tot het ochtendglorenmel
dj's Mo Becha en Bernoullie, zondag,
11 februari wordt de manifestatie
vanaf 15 uur (tot 21 uur) voortgezet.
Adres: Moorseelsesteenweg 22,
Rumbeke. Tel. 003251265100.
In het kader van 'Touch Me...'zijner
tentoonstellingen in: cultureel cen
trum Strombeek in Grimbergen
(Ans Nys en Maria Gabriëlle; nog tol
22/2), cultureel centrum De Spil in
Roeselare (Ria Verhaeghe; nog t/m l
11/3) en cultureel centrum Sint-
Niklaas (Ria Pacquée en Marie- I
France Patricia Martin; van 17/3
t/m 22/4.)
hem indertijd aan de academie
te zijn opgedrongen door zijn
docent Fred Sieger. Hij had er
helemaal geen zin in, maar een
stilleven was nou eenmaal zo
leerzaam voor de jonge student.
Hij maakte er aanvankelijk
maar het beste van totdat hij de
kunst van Morandi onder ogen
kreeg en zag dat je met zo'n een
voudig onderwex-p toch heel ver
kon komen. Morandi's stille
vens van flesjes boeiden hem om
derwerp werd zijn handels
merk. Hij werd er de afgelopen
veertig jaar om gei'oemd en ver
guisd. Houdt hij nou nooit eens
op? „Nee, ik schilder wat ik wil.
Ik trek me geen moer van kritiek
aan. Het blijven koffiepotten. Ik
betreed juist platgetreden pa
den om van dat gewone iets te
maken dat toch iets is."
Je zult hem nooit een echte kof
fiepot zien natekenen. De rom
melmarkt, een circus Sarasani
bijt in een thematiek en vol-
hai'dt, zoals de kunst van Mond
riaan en Jan Schoonhoven.
De heerlijke dampen van olie
verf zijn niet zo nadrukkelijk
aanwezig als je van een schil
dersatelier zou ver-wachten.
Aan plastic wegwerpbordjes,
die als paletjes dienen, kleven
even zuinige porties ingedroog
de verf en op de ezel getuigen
houtskooltjes en een bierdopje
nog minder van een heftig schil
derkunstig avontuur.
„Hard werken is het toppunt
van luiheid als je aan één stuk
door blijft schilderen", ver
klaart de verlegen Gubbels nu
opvallend uitgesproken stellig,
„Maar ik werk me wel te bar
sten. Dag en nacht ben ik met
m'n werk bezig. Soms doe ik
tien jaar over een schilderij.
Soms is het in één dag klaar."
Het stilleven was niet zijn eerste
liefde. Het onderwerp blijkt
Zonder titel, 1991.
het 'vreemd aanti-ekkelijke'.
Verschil tussen Morandi en
Gubbels werd wel het feit dat
Gubbels direct alles van tafel
veegde en lege tafels ging schil
deren. Jarerxlang was hij de
schilder van tafels en pas daar
na van koffiekannen. Het on-
In de Rotterdamse Kunsthal is tot en met
zondag 8 april de expositie Playboy Car
toon Classics, de originelen uit de jaren '50
en '60 ingericht. Nostalgie uit het pre-
schaamhaar tijdperk.
„Maar er staan ook heel goede interviews
in", luidt al jaren het standaard burgerlijke
excuus voor de aanwezigheid van de Play
boy op de salontafel. Het is immers moeilijk
om toe te geven dat het tijdschrift louter
vanwege de overdaad aan bloot is aange
schaft.
Toch is er een tijd geweest dat voor veel le
zers een variant op dat excuus welgemeend
was. In de jaren vijftig en zestig had het
blootblad namelijk een ijzeren reputatie op
het gebied van cartoons. Vaste tekenaars als
Jules Feiffer, Eldon Dedxni, Hai-vey Kurtz -
man en Shel Silverstein worden nu be
schouwd als toppex-s in het genre. Veel lezers
kochten het blad inderdaad vooral voor de
cartoons. Zo bracht met name de rondbor-
stige Lxtle Armie Fanny, een creatie van
Harvey Kurtzman en Willy Elder, de oplage
in de jaren zestig naar 5,5 miljoen exempla
ren, het grootste lezerspubliek tot dan toe.
Origineel materiaal van dertien Playboy
tekenaars is nu bijeengebracht in de Kunst
Playboy-cartoon: I ain't got nobodee.
Either of you gentlemen care for something to
nibble on?
hal van Rotterdam. In de schaduw van de
krachtpatserij van Meesterlijk Verzameld,
die een inkijk biedt in de indrukwekkende
schilderijencollectie van de Duitse verza
melaar Gustav Rau, laat de Kunsthal met de
subtiele cartoon-expositie als tegenhanger
zien dat ook striptekeningen intussen hun
plaats in de musea hebben veroverd.
De Playboytekeningen geven niet alleen een
theaterstukken, kinderboeken en songtek
sten.
Maar het meest aansprekend is toch de nos
talgie die spreekt uit de expositie. In novem
ber 1953 verscheen de eerste uitgave van
Playboy, die als motto destijds had om de
Amerikaanse mannen 'a few extra laughs'
te bieden om de aandacht wat af te leiden
van het bedreigende atoomtijdperk. De car-
boeiend tijdsbeeld, maar hebben - ontdaan
van de steriele druktechniek - onmisken
baar artistieke kwaliteit. De vele zichtbare
verbeteringen en opgeplakte delen van de
tekening, waarvan de schaduwlijntjes zijn
weggewex-kt met Tippex, verraden op inte
ressante wijze de werkwijze van de cartoon
isten. Zij hadden niet alleen tekentalent,
maar bleken iets te vertellen te hebben. De
meesten hielden zich ook bezig met romans,
toons speelden daar een centrale rol in. Bo
venal wilde oprichter Hugh M. Heffner in
die donkere dagen van communistenangst
en dubbele seksmoraal zoveel mogelijk hei
lige huisjes omver schoppen en een progres
sieve levensvisie uitdragen. De tekenaars
kregen de vrije hand.
Zo hamerde Robext 'Buck' Brown veelvul
dig op de rassentegenstelling in de Verenig
de Staten, John Dempsey pakte genadeloos
de burgerlijke (seks)moraal aan en Shel Sil- j
verstein werd onder meer naar San Francis
co gestuurd om humoristisch verslag te
doen van de hippiecultuur daar. 'Bud' Han
delsman ontpopte zich als een keihard poli
tiek tekenaar. Voor degenen die Playbov
vooral beschouwen als een ranzig blootblad
voor burgermannetjes is het vermoedelijk
erg verrassend dat de oorsprong van Hefi-
ners tijdschrift juist ligt in het verzet tegen j
de burgerlijkheid.
Op de tentoonstelling, die samengesteldei
door het Institut f ür Kultui'austausch in het
Duitse Tübingen, ligt de nadruk op die eer
ste twee geuzendecennia. Een aantal covers
uit de jaren zestig laat zien dat het Playboy
bloot destijds bijna kuis was. Pas beginja
ren zeventig, toen de concurrentiestrijd met
Penthouse in alle hevigheid losbarstte,
zorgde het jonge Zweedse model Liv Linde
land voor een sensatie door voor het eerst
haar schaamhaar in Playboy te tonen.
Geert Willerns
Expositie: Playboy Cartoon Classics, de origin*
len uit de jaren '50 en '60 - Rotterdamse Kunstm
t/m 8 april, di. t/m za. 10-17 uur, zo. 11-17 uur 1
