Iedere keer is er weer
iets heftigs aan de orde
Kat en hond staan model voor rassenhaat
PZC
Onbeschrijfelijke ellende
geldt niet voor Andrea Barrett
Thrillertopper uit Z-Afrika
Over een verbeten SS'er
Akif Piringci breekt
internationaal door
Wilfried de Jong van
theater naar boek
25
donderdag 4 januari 2001
heatermaker Wilfried de Jong maakte onlangs zijn literaire debuut.
De bundel Aal, waarin veertien korte verhalen bijeen zijn gebracht.
De Jong - bekend als de helft van het inmiddels niet meer
als een klein kind met dit boek. Was ook compleet van slag toen de uitgever
me het eerste exemplaar overhandigde. Prompt liet ik m'n agenda bij hem
liggen. En, bleek later, ook nog m'n mobiele telefoon," glundert De Jong nog
optredende duo Waardenburg De Jong - is er verguld mee. „Ben echt zo bij na.
Een beetje bang voor externe
argwaan jegens deze nieu
we persoonlijke ontwikkeling is
Wilfried de Jong ook wel ge
weest. „Het nadeel van mij in dit
geval is natuurlijk al snel dat de
mensen me van zoveel andere
dingen kennen. Hij is toch thea
termaker? Doet televisie. Blijkt
soms journalist. En speelt dan af
en toe ook nog op de contrabas.
En dan nu weer dit. Wat moeten
we eigenlijk met die De Jong,
denkt men dan. Helaas, het is
niet anders, want ik doe precies
waar ik zelf zin in heb. Als ik
dan toch een motto moet heb
ben, is dat het wel. Wat dus niet
betekent dat dit voor mij maar
even een boekje zou zijn. Hier
heb ik toch echt een half jaar
lang iedere dag op zitten zwe
ten, wat gewoon nodig is wil het
weglezen alsof je het allemaal zo
uit je mouw hebt geschud."
Innerlijke drang
De innerlijke drang om zich nog
eens als schrijver te manifeste
ren was er al sinds z'n eerste
journalistieke repo's voor Het
Vrije Volk midden jaren tachtig.
De Jong had nadien puur voor
de lol ook al 'n paar van literaire
verhalen geproduceerd, maar
had niettemin een zetje nodig
om op dat spoor verder te ko
men. „Dat duwtje kwam nota
bene van de uitgever, Joost Nij-
sen. Die had van mij in 'Hard
Gras' een echt schrijfverhaal
over Kalou gelezen plus ook het
een en ander gehoord in teksten
van mij in 'Sportpaleis de Jong'
en riep daarom 'Volgens mij kan
jij een boek schrijven, kom maar
eens langs'. Voordat ik het wist
zat ik zo in een enorme luxe po
sitie. Normaal gesproken mag je
al blij zijn als je je manuscript
door de brievenbus gedrukt
krijgt, laat staan dat je zelf bin
nenkomt."
Zijn pennendrift - eerder gehin
derd door tal van andere crea
tieve bezigheden, zoals met
name z'n langdurige theater
combine met Martin van Waar
denberg en televisieseries als
'Taxi' en 'Sportpaleis De Jong' -
komt allesbehalve voort uit am
per tembare frustraties. Woede
uitbarstingen over het niet
kloppen van de wereld of ont
boezemingen ingegeven door
eigen Weltschmerz zijn dan ook
in 'Aal' ver te zoeken. Het is bo
venal zijn fantasie die hij keer
op keer lichtvoetig op hol laat
slaan, waarbij hij geregeld langs
de randen van het mogelijke
glibbert. Kan dit nou wel, vraag
je je als lezer veelvuldig af, al
dan niet grinnikend. Om hem
vervolgens toch maar weer het
voordeel van de twijfel te geven.
Ter indicatie: een jongen, in het
titelverhaal, die een paling in
slikt en het dan met dat geheim
driekwart etmaal lang Spaans
benauwd heeft. Klinkt mis
schien onwaarschijnlijk, maar
wie zegt dat het niet zou kun
nen?
Zoals ook zo vaak op toneel en
voor de camera's is forse uitver
groting van het detail, door Jan
Mulder ooit bestempeld als 'de
kleine waarneming', bij hem tot
specialiteit verheven. „Wat je in
'Sportpaleis De Jong' zag, dat ik
vier minuten besteedde aan een
voetbalschoen of aan een bal,
dat zie je hier op papier ook
weer," bevestigt De Jong. „Ik
vind het prachtig om kleine za
ken op filmische wijze op te len
gen. In het openingsverhaal
bijvoorbeeld beschrijf ik een
knulletje dat tijdens een partij
tje onderling uitsloven bijna
verdrinkt Zoiets kun je in een
paar woorden weergeven, maar
dan blijfthet meestal opper
vlakkig. In plaats daarvan ga ik
veel liever met zo'n simpel gege
ven aan de slag en diep het dan
uit. Vooreen kort verhaal heb je
in feite aan een enkel goed facet
al voldoende, mits je er ook iets
mee laat gebeuren. Dat is, denk
ik, de kracht van elk van die ver
halen in dit boek: iedere keer
opnieuw is er best iets heftigs
aan de orde, waardoor je uit je
stoel opveert."
Aal ('Lekker kort en krachtig en
slechts een'etter verwijderd
van kaal') isverder rijkelijk
doordrenkt net een andere fas
cinatie van De Jong: die voor het
lichamelijke. ,Dat zit er inder
daad wel heel erg in. Een li
chaam is voor mij nu eenmaal
ook een vorm van taal. Die je de
ene keer aanspreekt en dan weer
juist niet, net zoals je dat met
karakters hebt. M weet van me
zelf dat ik daar er.orm op let.
Dat ik van de een altijd graag
een harde klap op m'n schouder
krijg en dat ik een ander liever
nooit een hand geef, omdat ik
die van hem zo verschrikkelijk
eng vindzegt De Jong, naar ei
gen gevoel minder aanrakerig
en fysiek actief dan z'n publieke
imago wil doen geloven. „Wat
weer niet wegneemt dat ik wel
altijd op zoek ben naar de gren
zen van het lichaam. Effe kijken
hoe lang het duurt voordat je op
je bek valt. Was ook altijd een
van de uitdagingen bij Waar
denberg De Jong. Net iets
voor elkaar willen krijgen wat
helemaal niet kan, dat is leuk.
Veel leuker dan knap. want
knap is saai."
Ouderdom
In het verlengde hiervan komt
bij hem in Aal ook de aandacht
voor ouderdom meer dan ge
middeld om de hoek kijken.
„Heb ik overigens zelf niet zo
veel problemen mee, hoor, om
dat ik tot dat slag mannen be
hoor dat er met het verstrijken
der jaren alleen maar aantrek
kelijker op wordt!werpt hij
eerst even een verdedigingslinie
op. Dan: „Ouder worden brengt
zoveel voordelen met zich mee.
Gewoon omdat allerlei dingen
niet meer zo nodig hoeven en
ook niet meer kunnen. Nu lach
je je rot om de fouten die je als
voetballer in het veld maakt en
daar gaat het toch om? In z'n al
gemeenheid worden de mensen
milder en daarmee leuker naar
mate ze ouder worden. Karak
teristieker bovendien, omdat de
geest verwarder wordt en het li
chaam strammer, krommer."
Jazz
Bejaarde jazzmuzikanten die
toch maar weer de strijd aan
gaan met hun steeds een tikkel
tje onwilliger instrument, die
romantiek mocht in deze eerste
bundel niet ontbreken. Per slot
van rekening is voor hem het
broodschrijven daarmee begon
nen, min of meer als aanvulling
op z'n eerste theatrale fratsen
als contrabassist. Dat speelgoed
heeft De Jong lange tijd links la
ten liggen, maar heeft hij weer
opgepalkt in z'n nieuwe televi
sieprogramma, dat hij sinds be
gin december bij de VPRO pre
senteert vanuit de voormalige
Van Nelle-fabriek, inmiddels
'Ontwerpfabriek' gedoopt.
En hoe zit 't dan met Martin van
twaalf samen door het land ge
trokken, Martin alleen nog veel
langer, het was een fantastische
tijd, maar we hebben die perio
de wel voorgoed afgesloten, hoe
graag het publiek waarschijn-
Na het succes van de Noord-
poolroman De reis van de
Narwhal brengt uitgeverij Am
bo Anthos nu ook de vertaling
uit van Andrea Barretts novelle
Scheepskoortswaar de schrijf
ster in 1996 de National Book
Award voor ontving. Het is een
veel soberder opgezet verhaal,
maar beschrijft helse negen-
tiende-eeuwse verschrikkingen
die het hedendaagse emigran
tenprobleem in een wat ander
daglicht plaatsen.
Scheepskoorts speelt zich af
halverwege de negentiende
eeuw, toen de door het Engelse
beleid veroorzaakte hongers
nood in Ierland tienduizenden
wanhopigen naar Amerika en
Canada dreef. Velen van hen
waren besmet met tyfus, zodat
al tijdens de scheepsreis hon
derden van de dicht opeenge
pakte passagiers met of zonder
een-twee-drie-in-Godsnaam
overboord moesten worden ge
zet.
De lezer krijgt wel iets te horen
over de gruwelijke omstandig
heden in Ierland en de barre,
mensonterende behandeling
van de emigranten aan boord,
maar het boek begint waar de
stakkers voet aan wal zetten in
Canada.
Hoewel, voet? De meesten van
hen konden tegen die tijd allang
niet meer lopen. Ze werden on
der erbarmelijke omstandighe
den 'opgevangen' op een overi
gens idyllisch eiland, dat als
quarantainestation moest fun
geren.
De uitdrukking 'onbeschrijfe
lijke ellende' is niet van toepas
sing in het geval van de schrijf
ster Andrea Barrett. Hoe
ellendiger de situatie, hoe greti
ger en beter ze schrijft. Zo lezen
wij over duizenden zieken en
stervenden in een noodhospi
taaltje geschikt voor zo'n hon
derd patiënten, die behalve
door tyfus geteisterd worden
door hitte, luizen, ratten, hon
den en dysenterie. Om een of an
dere reden liggen de dysenterie-
lijders steevast in de bovenste
bedden, zodat alles en iedereen
onder de drek zit. Hetgeen ze
overigens wel gewend waren
van de overtocht, want in de ka
le ruimen waar duizenden Ieren
op elkaar gepakt zaten waren
geen sanitaire voorzieningen.
Perspectief
Het verhaal wordt vanuit twee
perspectieven beschreven. Dat
van de idealistische Canadese
arts Lauchlin Grant, en dat van
de Ierse vrouw Nora Kynd, die
als enige van haar hele familie
de tyfus overleeft. De perspec
tiefwisselingen geven iets vari
atie, maar niet veel: de over
heersende indruk is die van
onmetelijke smerigheid en mi
sère. Er broeit iets van een lief
desgevoel tussen beiden, maar
op dat terrein liggen duidelijk
niet de beste kwaliteiten van de
schrijfster. De arts is al onmoge
lijk lang in stilte verliefd op een
getrouwde jeugdvriendin, maar
hij noch Andrea Barrett weten
raad met die situatie. De combi
natie van negentiende-eeuwse
omgangsvormen en het gebrek
aan hartstocht bij de schrijfster
voor dit onderwerp maakt van
het liefdesverhaal in Scheeps
koorts iets lachwekkends.
Barrett excelleert in ellende,
daar moet het boek het van heb
ben. Ze weet de walmen die op
stijgen uit de volgepropte onge-
ventileerde ruimen vol zieken,
doden, hun pus en hun drek bij
na tastbaar te maken.
De tyfusepidemie bleef niet be
perkt tot het quarantaine-ei-
land. Inderhaast beter ver
klaarde zieken werden uit
gebrek aan capaciteit het land
in gestuurd en verspreidden
daar de ziekte verder. Van aan
tallen onder de Canadese bevol
king maakt de schrijfster geen
melding, wel van het feit dat ze
haar boek gebaseerd heeft op
ooggetuigenissen en historische
feiten.
Ook in De reis van de Narwhal
geeft Barrett blijk beter haar
vak te verstaan in het fraai
weergeven van echt gebeurde
verschrikkingen dan van ver
zonnen romantiek.
Margot Engelen
Andrea Barrett Scheepskoorts.
Vert. Marijke Koch, uitg. Ambo
Anthos, 128 blz. 37,50.
Terwijl de zoveelste recht
bankroman van de zoveelste
nieuwe Amerikaanse ster op de
markt wordt geslingerd, schrijft
een Zuid-Afrikaanse journalist
zich zonder ophef naar de au
teurstop-drie van het thriller
genre. Deon Meyer heet-ie. Na
eerder te hebben overtuigd met
'Feniks', doet hij nu alle kritie
ken verstommen met 'Orion
De uit de as herrezen recher
cheur Mat Joubert van Moord
zaken en Berovingen, die zo'n
grote indruk maakte in Meyers
debuut op de Nederlandse
markt, speelt dit keer een bijrol.
Het onderzoek na een beroving
met fatale afloop is in handen
van Jouberts ex-collega en pri-
vé-detective Zatopek 'Zet' van
Heerden. Hij ontdekt sneller
dan de politie dat slachtoffer
Snit officieel niet bestaat De
handelaar in antiek gaat al bij
na tvyee decennia lang door het
leven met een compleet valse
identiteit.
Smit heette vroeger De Jager en
was lid van een groepje verken
ners van het Zuid-Afrikaanse
leger, dat meehielp in de vrij-
thriller
heidsoorlog van Angola. De Ja
ger en de zijnen blijken een
handvol uiterst ernstige misda
den te hebben gepleegd en daar
door stinkend rijk te zijn gewor
den. Vraag is wie na al die jaren
de dollars en diamanten van
alias Smit wist te liggen en
daarvoor bereid was te moor
den.
Racisme, apartheid, geldzucht,
overspel, naijver: Meyer heeft
het, prachtig verwoord, samen
gepakt in verrukkelijk span
nend boek. In karakterologisch
opzicht kent de schrijver zijn
gelijke momenteel niet. Daar
enboven leert hij ons, al absor
berende de belevenissen van
klassieke-muziekliefhebber en
kookgek Van Heerden, hoe zijn
land worstelt met de nieuwe
vrijheden. Chapeau.
Arno Ruitenbeek
Deon Meyer: Orion: uitgeverij Van
BuurenISBN 90.5695.103.3
f36,90.
Wilfried de Jong over Aal: „Ik heb op dat boek een half jaarzitten zweten, wat gewoon nodig is wil het weglezen als
of je het allemaal zó uitje mouw hebt geschud." foto Cees Kuiper
Waardenberg? Komen ze straks
nou wel of niet weer als turbu
lent duo tevoorschijn? Wilfried
de Jong: „In elk geval niet in het
theater. We hebben een jaar of
lijk ook anders wil. Kill your
own darlings, zeggen ze wel
eens. Is nodig wil je jezelf kun
nen blijven ontplooien. Bij ons
is dat toch vooral een individu
eel proces, omdat we nooit zo'n
duo zijn geweest waarbinnen de
een af hankelijk is van de ander.
„Niettemin werken we op dit
moment wel weer samen. Aan
een serie van acht televisiefim-
pjes van 25 minuten, ook voorde
VPRO, die in de loop van vol
gend jaar of wie weet nog latei-
worden uitgezonden. En een lol
dat we hebben, niet te geloven.
Dat wordt dan ook weer typisch
Waardenberg De Jong: ab
surd, raar. hard. voor tv zonder
meer aan de pittige kant en dus
meer geschikt voor later op de
avond
Of zou je Mart die een breiende
bejaarde vrouw met plastic
handschoenen visiteert toch ge
woon na 'Lingo' op de huiska
mer moeten loslaten?"
Louis Du Moulin
Aal verscheen bij uitgeverij Joost
Nijsen.
De conferentie van Potsdam,
van 17 juli tot 2 augustus
1945, had als doel het kapotge
schoten Duitsland te denazifi-
ceren, ontwapenen, democrati
seren en de oorlogsmisdadigers
te berechten. De winnaars
Churchill, Truman en Stalin
'verdeelden'het Rijk in een Brit
se, Amerikaanse en Russische
zone (later mochten de Fransen
meespelen). Die bijeenkomst
van de drie groten der aarde
vormt de achtergrond voor de
smeuïge avonturenroman De lo-
per.
Voormalig bankemployé Chris
topher Reich debuteerde uiterst
verdienstelijk met 'Geheime re
kening' over drugs, witwassen,
moord en politieke kuiperijen
Stevige intrige, zich afspelend
in verschillende landen. In te
genstelling tot de nieuwste van
Reich een boek dat de titel thril
ler mag dragen.
In welk (sub-)genre De loper in
te delen valt, is niet vast te stel
len. Het is van alles wat. Een
historische of oorlogsroman,
spannende romantiek dan wel
romam.ische spanning, op het
sentimentele af.
Reich ioet tevens aan 'faction',
feiten als basis voor fictie van
Amerikaanse snit: veel, vet en
gemiddelde smaak.
Dat C-eorge Patton liever 100
nazi's in zijn stamkroeg had dan
één stinkende Rus, daar scoor je
mee. Enom het helemaal echt te
doen lijken, een mondje Duits.
Ook :n de Nederlandse verta
ling, die nu in de boekhandel
ligt. Jammer dat hier een Um
laut ontbreekt, daar een hoofd
letter is vergeten, de verkeerde
naamval is gekozen, de aan
spreekvorm- of titel fout is. Doe
het goed, of doe het anders niet.
Wat blijft er over? Een script
vooi een Holly woodfilm, die ge
heid, vele miljoenen dollars
winst genereert.
Op pagina 404, ruim twintig
bladzijden voor het zoetge
vooisde einde, vinden we de
kwintessens in tien regels. Erich
Seyss, een SS'er die ontsnapte
uit een Amerikaans krijgsge
vangenenkamp, wil nog één
keertje vlammen voor het va
derland. Hij zal zich onder dek
king van Patton en andere nazi
vrienden als Rus verkleden om
Truman en Churchill te ver
moorden in Potsdam.
De Stalin-kliek krijgt de schuld,
tijd vodr wereldoorlog drie en
herbewapening van Duitsland,
wat weer spekkie voor het bek-
kie van de uitgerangeerde wa-
penindustrieel Egon Bach is.
Die Bach heeft een zus, met wie
Seyss zou zijn getrouwd als ze
niet voor een achtste deel joods
was geweest.
De mooiste rol is die van geheim
agent (OSS) Darren Honey, wat
de schuilnaam is voor een grote
man uit de naoorlogse Duitse
historie. Het zou me niet verba
zen als Reich die figuur gebruikt
in een volgend boek.
Arno Ruitenbeek
Christopher Reich: De loper - Uitge
ver De BoekerijISBN 90-225-2821 -
9; f36,50.
Een kat genaamd Francis moet samen
met de hond Hector moordzaken oplos
sen. Lukt het niet, dan breekt er een oorlog
uit tussen de twee diersoorten. Het klinkt
als een kinderboek, maar dat is het niet. De
Duitse schrijver Akif Pirin?ci wilde met zijn
jongste boek Francis II een serieus onder
werp aansnijden, de rassenhaat. „Met be
hulp van honden en katten wil ik de inge
wikkelde materie vereenvoudigen", zegt de
41-jarige schrijver, wiens boeken in eigen
land razend populair zijn.
In Francis II wordt het luie leventje van de
filosofische kater Francis ernstig verstoord.
De relatie met de honden in de buurt was
goed, totdat over en weer een aantal dieren
wordt vermoord. Francis krijgt de zware
taak om samen met de oude politiehond
Hector te achterhalen wie de moordenaar is.
Ze moeten de dader binnen 48 uur vinden,
anders breekt de hel los. Langzaam maar
zeker komen ze er achter dat een uitheemse
seriemoordenaar actief is in hun territori
um.
Het is de derde keer dat Francis detective
speelt in de boeken van Akif Pirin^ci. „Ik
had twee wensen: een detective schrijven en
een boek over katten"zegt Pirin^ci over het
ontstaan van zijn hoofdpersoon. „Op een
dag keek ik naar mijn kat en kreeg een inge
ving: de kat wordt mijn detective.
De van origine Turkse schrijver is gefasci
Auteur Akif Piringci: „Mensen zijn gelijk: overal is haat en liefde." foto Iris Loonen
neerd door katten. Vol enthousiasme vertelt
hij over deze 'muizenkwellers', zoals de
honden de katten in zijn boeken noemen:
„Een hond is een hond, maar een kat is to
taal anders. Katten zijn lui en een beetje
boosaardig, en al helemaal als ze niet gecas
treerd of gesteriliseerd zijn. Hun leven be
staat uit seks en misdaad. Mijn kat zit onder
de littekens, herinneringen aan gevechten
met soortgenoten. En ja, het seksleven van
een kat dat is legendarisch. Volgens mij zijn
draait om rassenhaat, dus leek het mij goed
om die oorlog er bij te betrekken." Een bij
zondere fascinatie voor het drama in Koso
vo had Piringci overigens niet: „Het is ge
woon een herhaling van alle oorlogen. Ook
al klinkt het cru, er zit een positieve kant
aan. Vroeger dachten wereldleiders- het is
jouw zaak, dus ik bemoei me er niet mee. Bij
deze oorlog zat iedereen er boven op. Je kunt
het vergelijken met een veertienjarig kind
dat iets stouts doet. Hij krijgt meteen een tik
katten bovendien telepathisch. Onlangs
twijfelde ik of ik mijn kat al eten zou geven.
Voordat ik opstond liep hij al naar de keu
ken. Prachtige beesten!"
In Francis II speelt de oorlog in Joegoslavië
op de achtergrond. „Ik schreef het boek in
de tijd van de Kosovo-oorlog. Francis II
op de vingers. Het is een goede ontwikke
ling."
Piringci kreeg veel commentaar op zijn keu
ze om dieren te verbinden met de oorlog in
Joegoslavië. „Ze vonden het raar dat ik
Francis tot een ware oorlogsheld maakte en
de afschuwelijke genocide erbij haalde,
maar dat is onzin. Ik versimpel alleen de in
gewikkelde materie. Ik vind de relatie tus
sen honden en katten een perfect voorbeeld
van rassenhaat. Trouwens, mijn karakters
zijn geen Disneyfiguren. Het zijn wel die
ren, maar ze hebben allemaal een eigen me
ning en identiteit." De schrijver draagt een
boodschap uit met de fabel. ..Er is geen re
den om iemand niet te haten. Je moet er juist
wat voor doen om lief te hebben. Ik wil het
mechanisme laten zien van het ontstaan van
haat. Het zijn vaak kleine dingen die het
doen oplaaien. Meestal wordt haat gebruikt
om een eigen doel te realiseren."
In Duitsland is Pirin^ci vreselijk populair.
Een hele prestatie, want Duitsers zijn
enorm op Amerikaanse schrijvers gefixeerd
en schrijvers van eigen bodem krijgen nau
welijks voet aan de grond. Piringci kan zijn
eigen succes niet verklaren. „Ik ben gewoon
de beste schrijver van de wereld", zegt hij
met een stalen gezicht, om er dan - wat be
scheidener - aan toe te voegen. „Ik zou niet
weten wat mijn boeken zo populair maakt, V
Zijn boeken zijn inmiddels ook in Japan en
Engeland met gejuich ontvangen. „Ik denk
dat er universele waarden in staan. Mensen
zijn gelijk: overal is haat en liefde."
Jet Gerritsen
Akif Piringci. Frances II. Uitgeverij Byblos. Ver
taling Anders Pieterse. 255 pagina's, f 39,90.
