Stiekeme slopers bedreigen monumenten
Saspit, schilderachtig watertje met eiland
Kevers en
boktor
knagen aan
erfgoed
ONDERWEG
Excursies
in de natuur
woensdag 3 januari 2001
Monumentenpanden ho
ren onlosmakelijk tot
het Zeeuwse culturele erf
goed. Hoewel er in de loop
van de tijd vele prachtige ge
bouwen zijn verdwenen,
staan er in de provincie nog
tussen 6.000 tot 7.000 die een
monumentale status heb
ben. Eigenaren van zo'n
pand bezitten iets om trots
op te zijn. Er zijn juweeltjes
van bouwkunst onder. Het
bezit brengt tegelijkertijd
zorgen met zich mee. Monu
mentenpanden zijn op leef
tijd en derhalve kwetsbaar.
Ze hebben extra aandacht
nodig. Er liggen altijd stie
keme slopers op de loer. Klei
ne beestjes zich die met on
uitputtelijk geduld tegoed
doen aan het vele hout dat in
de oude gebouwen te vinden
is.
Vocht en schimmels doen hun slopende werk aan oude gebouwen. foto Wim Phaff De huisboktor. foto Aad Buijs
Wim Phaff, consulent be
houd en beheer bij de
Stichting Cultureel Erfgoed
Zeeland, houdt een kruistocht
tegen de stiekeme slopers die de
monumentale panden continu
bedreigen. Door het geven van
advies en voorlichting probeert
hi-j gebruikers te waarschuwen
voor de bijna onzichtbare geva
ren. Namen als de bonte
knaagkever, de boktor en de
houtwormkever hebben in mo-
numentenland een onheilspel
lende betekenis. Ze knagen aan
de fundamenten van het cultu
rele erfgoed.
Bestrijding
De consulent vindt de strijd te
gen de beestjes alleszins verant
woord. Hij wijst op het nog al
tijd rijke monumentenbestand
in Zeeland. ,,Er zitten hele grote
gebouwen bij zoals kerkgebou
wen en heel kleine zoals boeren-
woninkjes. Je hebt grote oude
boerderijen en pandjes in de
binnensteden. Er is veel werk
aan om ze te behoeden tegen
verval." Phaff noemt in dit ver
band de inzet van de Monumen
ten wacht Zeeland, die veel pan
den regelmatig inspecteert en
zeer alert is op de aanwezigheid
van insecten. „Ik bekijk de aan-
tastingsvorm. Om welke soort
gaat het, wat is de beste manier
om verspreiding te voorkomen
Daarom kunnen ze veelal onge
straft langer bezig zijn. Een eer
ste indicatie is de aanwezigheid
van kevers, dood of levend, bij
het raam. Dat is het signaal: er
zijn ongenode gasten in huis."
Vroeger werd er niet veel gedaan
tegen de kevers. „Hooguit een
kwast petroleum erover en
daarmee was het wel gezegd",
betoogt de consulent. Tegen
woordig vindt behandeling met
insecticiden plaats. Phaff: „Er
zijn speciale systemen voor. Het
ligt een beetje aan de soort en de
mate van aantasting. In het ver
leden werd er conserduc op ge
smeerd. Het was niet echt ge
zond om in een ruimte te lopen
die volgespoten was. Nu worden
gaten in balken geboord. Daar
gaan een soort nippels in waar
op een hoge drukspuit aange
sloten kan worden om te injec
teren. Dat is minder vervelend
en het spul dringt goed door in
het hout. Dat is veel effectiever
en plezieriger voor de bewo
ners."
Duur herstel
De verhalen over gebouwen die
zwaar zijn aangetast door bonte
knaagkever of boktor zijn legio.
Er moeten veel kosten gemaakt
worden voor bestrijding en her
stel. De consulent zegt dat veel
bewoners zich niet bewust zijn
van de gevaren die op de loer lig
gen. Al heb ik niet de illusie dat
wat ik verkondig nieuws is.
Maar het is wel zinvol de men
sen van tijd tot tijd te attenderen
op de problemen die kunnen
ontstaan. Daarom hebben we
een presentatie gemaakt van de
belangrijkste bedreigingen. Die
moet gaan rondreizen, bijvoor
beeld langs technische scholen,
afdelingen bouw- en woning
toezicht van gemeenten, vereni
gingen van huiseigenaren. Er
komt ook een folder bij."
Phaff onderstreept dat niet al
leen de kevers tot de slopers ge
rekend kunnen worden. Ook
ratten en muizen kunnen er wat
van. Die richten zich niet zozeer
op het vernielen van hout, meer
op bekabeling. En vogels met
hun uitwerpselen, waarin aller
lei zuren en zouten zitten, zor
gen eveneens voor langzaam
sloopwerk. „Sommigeslopers
worden getolereerd omdat ze zo
leuk zijn. Kijk naar begroeiing.
Het staat hartstikke decoratief,
maar het is funest. Klimop
hecht zich in de muur en houdt
vocht vast. Een boom vlakbij
een gebouw is mooi, maar voor
de fundering en de muren gaat
er toch iets buigen of barsten
Rinus Antonisse
Enkele van de stiekeme slopers, die monumenten bedreigen: links de grote houtwurmkever, rechts de gewone houtwurmkever.
foto's Aad Buijs
naar andere panden en wat is de
beste vorm van bestrijding."
Er zijn volgens Phaff drie kever
soorten die de meeste schade
aanrichten. De bonte knaagke
ver spant wel de kroon wat aan
tasting betreft. „Ze kunnen er
wat van. Alleen de nerf van het
hout blijft over. Het zachtere
hout wordt helemaal weggevre
ten. De bonte knaagkever is ook
het ergst door de naar verhou
ding grote gaten die hij veroor
zaakt. Houtworm komt ook veel
voor, maar maakt veel kleinere
gaten. Het dier wordt ook dood-
kloppertje genoemd. Het ver
haal gaat dat als je het beest
hoorde, er dan snel een sterfge
val te verwachten was. De bok
tor blijft meer aan de opper
vlakte, de bonte knaagkever
gaat door de hele balk heen."
Open raam
De binnenkomst van de kevers
is moeilijk te voorkomen, weet
Phaff. „Alles is overal en het mi
lieu selecteert. Kevers vliegen
gewoon rond. Ze komen een
huis binnen net als een vlieg. Er
staat een raam open, een dak
pan ligt wat scheef. Schimmel
sporen zitten overal in de lucht.
Als die goede omstandigheden
aantreffen - bijvoorbeeld voch
tig hout en een aangename tem
peratuur - dan zijn de voor
waarden gecreeërd voor de
verschimmeling van hout. Dat
preferen de kevers. De schim
mels doen als het'ware het voor
werk. En de kevers voeren trou
wens zelf ook schimmelsporen
met zich mee."
Phaff vertelt dat de aantasting
heel langzaam gaat. „Het zijn
niet een of twee kevertjes, maar
altijd een groot aantal. De mo
gelijkheid is groot dat ze zich als
een olievlek vei'spreiden. Het
gaat echt sluipend. Je merkt het
niet omdat het zo langzaam
gaat. Ik denk dat heel veel men
sen het werk van de dieren ook
niet herkennen als aantasting.
ZEEUWSE KREKEN
3
Naam: Saspit, ook wel Sasput
Ligging: ten noordoosten van Zierikzee en
ten zuidwesten van Dreischor
Ontstaan: na 1646
Oppervlakte: ruim een hectare
Bijzonderheden: ligt op de bedding van een
voormalige rivier
Rijdend over de binnendijken
van Schouwen-Duiveland
zie je hoe de natuur ineens voor
een verrassing kan zorgen. Aan
de zuidzijde van de Sasdijk ligt
zo'n surprise te wachten, een
schilderachtig watertje, met in
het midden een klein eilandje.
Het wordt de Saspit genoemd en
de naam geeft aan dat er in de
buurt een sas, een sluis is ge
weest. De pit ligt in wat eens een
bedding van de Gouwe was. De
ze rivier scheidde Schouwen
van Duiveland en splitste zich
ongeveer vier kilometer ten
noorden van Zierikzee in een
noordelijke tak, de Sunnemare
en een oostelijke geul, het Dijk-
water.
Na de afdamming van de Sun
nemare in 1374 veranderde er
veel in het resterende geulenge-
bied. De Gouwe, die later ook
Dijkwater werd genoemd, be
gon te verzanden. In 1610 legde
men ten oosten van Zierikzee de
Steenen Dijk aan, en daarna
werden er inpolderingen uitge
voerd in de voormalige stroom-
bedding, zodat deze steeds
smaller werd en enkel ging die
nen voor afwatering. In 1646
viel het besluit om het restant
van het water te gaan benutten
als spuiboezem en werd er een
spuisluis aangelegd, het zoge
naamde Verste Sas. Dichtbij
Zierikzee bouwde men in 1671
het Dichtste Sas. Bij vloed liep
de tussenliggende ruimte vol om
later te kunnen spuien. Als bei
de sassen waren gesloten deden
ze ook dienst als hoogwaterke
ring. Maar in 1825 is men eens
vergeten het Verste Sas te slui
ten, zodat het water tijdens
vloed de polders in het Dijkwa
ter overstroomde. Waarschijn
lijk is de sluiskolk toen nog ver
der uitgesleten en is de Saspit
ontstaan zoals wij die kennen.
Later verving men de sluis door
een vaste gronddam en is alles
rond de sluiskolk ingepolderd.
De Saspit en zijn omgeving le
veren door de eeuwen heen een
fraai plaatje op. Op een dijk in
de buurt nestelden vroeger veel
reigers in de bomen. Voorde wa
tersnoodramp werd de Saspit
soms gebruikt door de padvin
derij. Er stond een schuilhut
midden op het eilandje, dat met
een bootje bereikbaar was. Na
1953 is er in die omgeving veel
veranderd. Verscheidene dijken
werden afgegraven, anderen
liet men liggen. De Sasdijk zelf
werd doorgetrokken in de rich
ting van Nieuwerkerk. De dij
ken om de pit zijn restanten van
oude polderdijken. Voor kok
meeuwen, kluten en visdieven
was het water van de p it vroeger
een paradijs, maar nu de grond
waterstanden lager zijnis de hil
te zeer begroeid. Daar zijn an
dere vogelsoorten op afgeko
men. De kluten en visdieven
foto Peter Nicolai
hebben ze plaats gemaakt voor
wilde eenden, meerkoeten en
waterhoentjes.
Het is een geluk dat de Saspit
niet gedempt is na de ramp. Het
is een tamelijk onbekend en on
dergewaardeerd stukje natuur.
Wie er komt doet er goed aan een
verrekijker mee te nemen. Vanaf
deze plek is het silhouet van Zie
rikzee adembenemend, zeker
als de zon in deze tijd van het
jaar net achter de Dikke Toren
ondergaat!
Betty Blikman-Ruiterkamp
Tijdens deze laatste dagen
van de kerstvakantie heeft
Staatsbosbeheer in Zeeland
twee excursies op het program
ma, in de Westhoek van Schou
wen en op Walcheren.
In de Westhoek brengt een wan
deling de bezoekers vandaag -
woensdag - onder leiding van
een gids naar de Meeuwendui
nen. In dit dynamische duinge
bied hebben de elementen nog
vrij spel. Stuifplekken en duin
toppen getuigen ervan. Elk sei
zoen heeft hier een eigen
charme. Er verblijven tal van
vogelsoorten en het gebied is
rijk aan bijzondere planten. De
wandeling begint 's middags om
13.30 uurbij de uitkijktoren aan
de A. van der WeijdewegBurgh-
Haamstede.
Ook vandaag, 3 januari: een ex
cursie door de Manteling van
Walcheren, het gebied langs
kust en duinen tussen Domburg
en Oostkapelle. De boswachter
geeft de deelnemers informatie
over de planten- en dierenwe
reld in het gebied. De wandeling
voert langs de parels van de
Manteling, de buitenplaatsen
Westhove en Berkenbosch. Ver
trek: 14 uur bij het Zeeuws Bio
logisch Museum, Duinvlietweg
in Oostkapelle.
