Eenmaal een bink altijd een bink
Een bril om beter
te kunnen horen
Genen zandraket in kaart
Natuur vertelt
over het weer
Vrouwen kiezen bij voorkeur partner die populair is
Acaciasap stimuleert borstvoeding
Cowboy wordt koeienfluisteraar
Nieuw leven in de wolken
Rijp of ijs op Mars
postzegels
36 nsmss.
donderdag 21 december 2000
door Peter de Jaeger
LOS ANGELES - Plantenge-
netici uit Amerika, Japan en
Europa willen voor 2010 de
functie ontrafelen van alle ge
nen in de Arabidopsis of zand-
raket (familie van de kool). Dat
moet een blauwdruk opleveren
voor de werking van alle land
bouwgewassen. De verworven
kennis zal resulteren in een
tweede groene revolutie.
Het genoom van de zandraket
is al bijna volledig in kaart ge
bracht. De genvolgorde van de
laatste paar chromosomen
wordt binnen een jaar ver
wacht. Op dat moment zijn, na
zes jaar onderzoek, alle 25.000
genen van de zandraket be
kend. Dat is al een hele presta
tie, maar het resultaat maakt
nog njet duidelijk hoe de genen
functioneren. Wie alle letters
van het alfabet kent, kan alleen
met die kennis nog geen boek
lezen.
De genetici zijn optimistisch
en denken de klus voor 2010 te
klaren. Chris Somerville van
de Stanford Universiteit in Ca-
lifornië: „In het stenen tijdperk
van de genomica leek dat prak
tisch onhaalbaar. De DNA-
techniek gaat razendsnel. In
1990 waren er zes manjaren
voor nodig om een plantengen
te isoleren. Nu lukt dat binnen
vijf weken." Groei en ontwik
keling van de kleine zandraket
kan makkelijk in het lab wor
den gevolgd. De levenscyclus,
van zaad tot bloei, duurt
slechts zes weken. De plant be
vrucht zichzelf en produceert
duizenden zaden, waarbij
makkelijk mutanten ontstaan
waar weer verder mee kan
worden geëxperimenteerd.
WAGENINGEN - Jonge moeders die geen borstvoeding kun
nen geven, zijn gebaat bij een sapje van de acaciaplant. Dat
ontdekte Zourata Lompo, een onderzoekster uit het West-
Afrikaanse Burkina Faso, die binnenkort op dit onderwerp
promoveert aan de Wageningen Universiteit.
•De acaciaboom is een lactatie-stimulerende plant. Fijnge
stampte wortels of bladeren gemengd met water zijn toege
diend aan vrouwelijke ratten die net jongen hadden gekregen
Deze proefdieren gaven kort na consumptie bijna twee keer
zoveel melk. „Zelfs in de borstklieren van maagdelijke ratten
ontstaat melk", zegt de onderzoekster optimistisch.
In Afrika is borstvoeding erg belangrijk. De grote kinder
sterfte in dit continent is vooral te wijten aan slechte voeding
in de eerste paar weken na de geboorte. Als een vrouw zelf
geen moedermelk heeft, is er nauwelijks een alternatief, aldus
Lompo.
Het bestand aan acacia's in West-Afrika holt achteruit. De
boom wordt voor verschillende doelen gebruikt. Zo bevatten
de bast en de wortel geneeskrachtige stoffen tegen allerlei
kwalen. De boom lijdt onder dit intensief gebruik en legt
voortijdig het loodje. GPD
door Peter de Jaeger
KENTUCKY - Niet alleen vrou
welijke dieren kopiëren eikaars
voorkeur. Ook mensen apen el
kaar na bij de partnerkeuze. Ie
dereen wil wel graag uniek zijn,
toch blijkt imitatie grote voor
delen te hebben.
De overname van eikaars
gedrag bij partnerkeuze is aan
getoond bij vogels en vissen.
Korhoenders bijvoorbeeld ver
zamelen zich op speciale plek
ken in het bos om elkaar het hof
temaken. De mannelijke vogels
pronken met hun veren in de
hoop de aandacht te trekken
van een vrouwtje. Vrouwen
slenteren over de open plek in
het bos, maken hun keuze en pa
ren ter plekke.
Als hetzelfde mannetje een paar
keer door verscheidene vrouw
tjes is verkozen, dan staan de
vrouwtjes in de rij. De meest
succesvolle Casanova doet het
met tachtig procent van de pas
serende vrouwtjes. Kwartels
paren ook het liefste met een
mannetje dat ze daarvoor met
een ander hebben zien vrijen.
Experimenten met harnasman-
netjes - een zoetwatervis - in het
lab geven een soortgelijk beeld.
Anders dan kwartels en hoen
ders hebben de mannelijke har-
nasmannetjes echter wel een
zorgende taak. Ze bewaken de
eieren in het nest en blijven bij
de jongen tot die oud genoeg zijn
om op zichzelf te staan. De man-
netjesvissen met nest hebben
het meeste succes bij zoekende
vrouwtjes. Door eieren te leggen
in een bewoond nest is de kans
op roof kleiner, zo luidt een mo
gelijke verklaring.
Dat die redenering niet hele
maal op gaat, blijkt uit onder
Uit onderzoek blijkt dat vrouwen blindelings aannemen dat een man wel iets moet hebben, wanneer andere vrouwen hem aantrekkelijk
vinden. foto Joop Boek/GPD
zoek bij guppies. Normaal val
len de vrouwen voor oranje
exemplaren. Hoe feller de kleur,
hoe groter de brutaliteit en de
daarmee gepaard gaande be
scherming tegen aanvallers, zo
is de ervaring. Maar die gene
tisch ingesleten voorkeur valt
als een plumpudding in elkaar
als de vrouwtjes eerst een colle
ga zien paren met een grauw ge
kleurd exemplaar, terwijl een
oranje mannetje toch tot hun
beschikking staat. Hetzelfde
kopieergedrag is aangetoond bij
de tropische aquariumvissen
madaka, mollies en zwaard-
staarten.
Wat het voordeel van deze na-
aperij is, blijft onduidelijk. Een
mogelijke verklaring is tijdsbe
sparing die benut kan worden
voor andere nuttige zaken, zoals
het zoeken naar voedsel en op de
hoede zijn voor belagers. Het
kan ook zijn dat wat anderen
doen, informatie geeft voor de
eigen keuze. Maar vogels en vis
sen staan niet bekend als ratio
nele denkers. Ze vertrouwen
blindelings eikaars inzicht en
volgen de kudde.
Hoe zit het dan met onafhanke
lijk denkende mensen met een
eigen keuzevrijheid. Om dat te
achterhalen deed Michael Cun
ningham van de universiteit van
Kentucky in Louisville een ge
waagd experiment. Bijna twee
honderd vrouwelijke studenten
kregen een fictief rapport voor
hun neus over leeftijdgenoot
Chris. Dat verslag was zoge
naamd geschreven door vijf col
lega's na een gesprek van twin
tig minuten. In werkelijkheid
bestaan Chris en de vijf collega's
niet. In de afzonderlijke rappor
ten kreeg Chris een waardering
voor aantrekkelijkheid van drie
of tien. Bovendien wilden vier,
één of geen van de vijf vrouwe-
1 ij ke rapporteurs een a fspraakj e
met hem. Na het lezen van de
rapporten werd de studenten
gevraagd of ze met Chris uit wil
den gaan. Een hoge waardering
voor Chris door de 'peergroup'
betekende een hoge bereidheid
onder de vrouwen voor een
avondje stappen. „De vrouwen
nemen blindelings aan dat hij
wel iets moet hebben, wanneer
andere vrouwen hem aantrek
kelijk vinden", zegt Cunning
ham.
Individueler
Mannen zijn minder beïnvloed
baar door hun leeftijdgenoten,
zo blijkt uit hetzelfde experi
ment met omgedraaide rollen en
behoud van de androgyne naam
Chris. Ze vertrouwen wel op de
waardering van hun collega's,
maar worden nauwelijks beïn
vloed door hun bereidheid tot
een afspraakje.
Het verschil tussen man en
vrouw liep nog meer uiteen bij
de vraag of ze met Chris wilden
trouwen op basis van de infor
matie.
Dit strookt volgens de onder
zoekers met de evolutietheorie
Bij de meeste diersoorten zijn de
vrouwtjes kieskeuriger dan
mannen. Reden is dat ze meer
tijd en energie investeren in
grootbrengen van het kroost en
daar goede hulp bij kunnen ge
bruiken. Zij baseren zich daar
bij op informatie die anderen
verschaffen. Cunningham:
„Mannen zijn - evolutionair ge
zien - veel individueler gericht
en kunnen zich daarom makke
lijker veroorloven om als Casa
nova door het leven te gaan
AUSTIN - Ook de wereld van de cowboys staat niet stil. Door
de kuddedieren te voorzien van een elektronische halsband
kunnen de drijvers het rustiger aan doen. De locatie van de
koeien op de uitgestrekte prairie wordt door satellieten
nauwkeurig in de gaten gehouden. De moderne cowboy zit
achter zijn computer en kan de kudde elke gewenste richting
opdrijven via zachte commando's in het koeienoor. De cow
boy wordt een koeienfluisteraar
Het virtuele hek is uitgevonden door Dean Anderson van het
onderzoeksinstituut van het ministerie van landbouw in
Nieuw Mexico. De vinding zal niet het werk van de cowboys
overnemen, maar het zal wel een handig hulpmiddel worden
Bij voorbeeld om de dieren naar nieuwe sappige weiden te
loodsen als ze zijn uitgegraasd. GPD
INNSBRUCK-Bacteriën leven en groeien in wolken, waar ze
regen veroorzaken en het klimaat beïnvloeden. „We waren
verbaasd actief groeiende bacteriën te vinden", zegt de Oos
tenrijkse onderzoeker Birgitt Sattler van de universiteit van
Innsbruck. Hoewel van bacteriën bekend is dat ze tot hoog in
de atmosfeer worden weggeblazen en zich op die manier over
de aarde kunnen verspreiden, wist niemand dat ze zich daad
werkelijk konden vermenigvuldigen in wolken
Dat ontdekten Oostenrijkse onderzoekers bij analyse van
door een weerstation op de top van de alp Sonnblick bij Salz
burg opgevangen wolkenmonsters. De waterdruppels wer
den eerst bevroren, vervolgens ontdooid en bekeken op de
lage temperaturen die in wolken heerst. Elke milliliter smelt
water bleek ongeveer 1500 levende bacteriën te
bevatten,sommige rond andere langwerpig. De bacteriën ver
menigvuldigen zich binnen enkele dagen Dat is sneller dan
de gemiddelde levensduur van een wolk. Daarom moeten de
bacteriën zich wel voortplanten binnen de wolk, luidt de con
clusie. GPD
HOUSTON - Is het rijp of is het ijs, zo vragen planeetweten
schappers zich af bij het bestuderen van de foto's die de om
Mars cirkelende ruimtesonde Mars Global Surveyor (MGS)
heeft gemaakt van het inwendige van vier kraters. Op de kleu
renbeelden is duidelijk te zien hoe de bodems van vier grote
kraters met een witglanzende substantie bedekt zijn. Voorlo
pig denken onderzoekers dat het rijp is. GPD
door Cock Rijneveen
DELFT - Voor een niet onaan
zienlijke groep mensen willen
gesprekken tijdens een verga
dering of feestje nog wel eens
ontaarden in een kakofonie
van geluiden. De hoorbril
brengt uitkomst. De spraak
wint het dan van het geroeze
moes.
Een bril om beter te kunnen
horen. Het klinkt op het eerste
gehoor absurd. Toch lijkt het
voor mensen met een gehoor
probleem een uitkomst. De
hoorbril is namelijk ontwik
keld om bepaalde geluiden te
versterken, terwijl allerlei
'ruis' juist wordt onderdrukt.
Natuurkundig ingenieur Ivo
Merks, die aan de Technische
Universiteit Delft op dit ap
paraatje promoveerde, verbe
terde de hoorbril tot een dra-
genswaardig attribuut. Het
onderzoek werd uitgevoerd
bij de sectie Akoestische
Beeldvorming en Geluidbe-
heersing van de faculteit
Technische Natuurweten
schappen.
De uitleg wat de hoorbril doet,
is eenvoudig. „Geluid dat van
voren komt", verklaart
Merks, „hebben we willen
versterken en dat van de zij
kant verzwakken."
En dat is nodig. Want, zegt de
promovendus: „Tien procent
van de Nederlandse bevol
king heeft op feestjes moeite
een gesprekje goed te ver
staan."
In een lawaaiige omgeving
blijkt een groep mensen, nor
maal- of slechthorend, door
de veelvoud aan geluiden een
soort storing op te vangen.
Oorzaak: de oren zitten nu
eenmaal aan de zijkant van
ons hoofd, terwijl een ge
sprekspartner zich altijd vóór
iemands aangezicht opstelt.
De oplossing voor dat pro
bleem heeft de promovendus
gevonden in het monteren van
een viertal minuscule micro
foons - samen een zogenaamd
array vormend - in de plastic
brillenpoot ('veer') van een
montuur. Speciaal ontwikkel
de elektronica zorgt ervoor
dat het geluid van voren
wordt versterkt en uit andere
richtingen wordt onderdrukt.
„Geluid van voren komt bij
het eerste microfoontje en met
een vertraginkje bij het vol
gende. Geluid van opzij komt
tegelijkertijd bij de vier mi-
Natuurkundig ingenieur Ivo Merks verbeterde de hoorbril tot
een dragenswaardig attribuut. foto Jacques Zorgman
crofoontjes. Dat geeft je de
mogelijkheid bepaalde gelui
den te versterken of te onder
drukken", aldus Merks.
Hoorpoten
Een bril is maatschappelijk
ingeburgerd en maakt het
commercieel interessant.
Daarbij is een groot deel van
de doelgroep (veelal ouderen)
reeds brildragend en wordt
die dus niet opgezadeld met
een nieuw apparaatje. Want
aan elk willekeurig, gewoon
in de winkel te kopen montuur
kunnen de speciale 'hoorpo
ten' worden gemonteerd. „Je
zou het kunnen vergelijken
met een leesbril die je opzet,
wanneer je hem nodig hebt.
Via een spoeltje kan het uit
gangssignaal van de hoorbril
vervolgens worden gekoppeld
aan een normaal gehoorappa
raat. „Het is puur aanvullend.
De hoorbril komt dus niet in
plaats van het gehoorappa
raat. Het versterkt het geluid
uit een bepaalde richting,
waardoor iemand in een ru
moerige omgeving spraak be
ter kan verstaan." Dat is tege
lijkertijd het grote verscnil
met bestaande gehoorappa
raten: die hebben de 'hebbe
lijkheid' alle geluiden te ver
sterken.
Met Merks' promotie is het
onderzoek weliswaar succes
vol afgerond, de hoorbril is
nog niet in de winkel verkrijg
baar. Toch heeft de commercie
belangstelling getoond. Mi
crotonic uit Amsterdam
werkt momenteel aan de pro
ductie van de microfoontjes.
Essilor uit Zevenaar, de uit
vinder van de variluxglazen,
werkt momenteel aan het ont
werp van de brillenpoten. De
TU op zijn beurt stort zich
verder op de elektronica. Bin
nenkort verschijnen de eerste
vijftig exemplaren voor een
gebru i kersonderzoekGPD
Christenen over de gehele we
reld hebben een heel jaar
lang de geboorte herdacht van
Christus, 2000 jaar geleden. In
ternationaal zette de Katholie
ke Kerk het Jubeljaar op Kerst
mis 1999 in met de opening van
de Heilige Deur van de
Sint-Pieterbasiliek te Rome
door paus Johannes Paulus II.
Op 6 januari wordt Iubilaeum
AD 2000 plechtig afgesloten.
België markeert 27 december
dit einde met een jubileumzegel
van 17 Bef./0,42 euro waarop
een symbolische voorstelling,
een gele ster in een paars vlak.
De zegel heeft een vignet met als
motief het logo van het Jubel
jaar.
België heeft 4 december weer
zegels aan twee permanente
reeksen toegevoegd. De serie
met de beeltenis van koning Al-
bert II werd uitgebreid met een
zegel van 36 Bef./0,89 euro en in
de Vogelserie verscheen de zegel
met de koolmees (van 1 juni
1992) in herdruk: 8 Bef./0,20 eu-
Waarschijnlijk volgen nog meer
Vogelzegels in herdruk in dub
bele waarden.
In oktober werd aan bezoekers
van de World Exhibition ESPA-
NA 2000 te Madrid het velletje
Karei V met de 34 Bef./0,84 eu
ro-zegel met opdruk aange
boden. Deze opdruk luidt: ES-
PANA 2000 Exposicion Mun-
dial de Filatelia Madrid
6-14/X/2000
Het velletje is te bestellen bij Di
rectie Postzegels Filatelie.
Egide Walschaertsstraat 1,2800
Mechelen (NB. Nieuw adres).
een vervolg op deze emissie. De
ze keer staan op zegels van 40,00
Isk. en 50,00 Isk. de ouders van
de kerstmannetjes, Gryta en
Leppalüdi. De zegels zitten ook
in een velletje (90 Isk.) met op de
rand de dertien kinderen en in
een boekje (10x40 Isk
In de vorige rubriek is een begin
gemaakt met door Posteurop-
en emigratielanden uitgegeven
kerstzegels. Een vervolg: De
kerstzegels van Eiland Man, die
7 november verschenen, staan
in het teken van het kind. Op de
zegels onder meer kinderen
dansend rond een kerstboom en
reikend naar sterren. Waarden
en bijzondere teksten. 2 lp
(peace), 25p (hope), 45p (love) en
65p (faith).
Eerder (6 oktober) kwam Eiland
Man met een serie onder de titel
Holiday Nostalgia waarop
prachtige oude affiches uit on
dermeer 1925, 1929 en 1951. De
serie telt zegels van 22p, 26p,
36p, 45p en 65p.
Het Kanaaleiland Guernsey
kwam 19 oktober met zijn
kerstemissie. Zes zegels met
winterbeelden met op elke zegel
een anglicaanse kerk van het ei
land: 18p, de stadskerk van St.
Peter Port, 26p, kinderen verla
ten de St. Sampston Churche,
36p, Vale-churche, 40p, de St.
Pierre du Bois, 45p, St. Martin's
Churche en 65p, de St. John's
Churche. De zegels zitten ook in
een velletje met op de rand
kerstgroeten in het Guern-
sey-Frans, Engels, Duits,
Frans, Portugees en Italiaans.
Voor het derde jaar op rij staat er
op de Zwitserse kerstzegel
(21/11) kerstboomversiersel. Na
een klokje, een bal nu een (zilve
ren) engel (90 rappen).
Bij deze zegel is het 21 novem
ber niet gebleven. De al meer
dan tachtig jaar oude
Pro-Juventutereeks werd uit
gebreid met een vier zegels tel
lende serie die als thema heeft
de sociaalpedagogische gezins
zorg. Op de zegels de kerstman
in een slee die kerstgeschenken
naar arme gezinnen brengt (70
35 rp.), drie kinderen bij een hek
(70 35 rp.). een schooljongen
onder een paraplu (90 45 rp.)
en in de sneeuw spelende kinde
ren (90 45 rp.).
Op 19 oktober gaf Guernsey-
Alderney deel IV uit van de
reeks Historische ontwikkelin
gen van het garnizoen op Alder-
ney. Vier paren (2 x 2 lp, 2 x 26p,
2 x 36p en 2 x 40p, doorlopende
afbeeldingen) met o.a. beelden
van het garnizoensbal en het be
zoek van de gouverneur van
Bailiwick, Sir Marcus Slade
(1863).
Vorig jaar kwam IJsland met
dertien kerstzegels met afbeel
dingen van de dertien IJslandse
kerstmannetjes. De kerstzegels
van dit jaar (9 november) zijn
Verder verscheen een 70 rp-ze-
gel Dag van de Postzegel (een
postillon op weg naar de feest-
markt in Zürich); werd de per
manente reeks Toerisme met
twee zegels uitgebreid, 200 rp.
(wandelen) en 300 rp. (fietsen)
en werden tot slot de eerste
voorgefrankeerde enveloppen
uitgebracht: een postillon met
een overmaatse brief in de hand
(A-tarief) en een clown die uit
een doos komt (B).
Hero Wit
door Ben Apeldoorn
DE BILT- Alwéér een boek
over het weer is de eerste ge
dachte bij het zien van Het
Weer, nader verklaard van de
hand van KNMI-persvoor
lichter Harry Geurts. Maar
het meldt toch veel meer in
teressante zaken die met ons
dagelijkse weer in verband
staan dan in andere weer
boeken is te vinden.
Het boek is geschreven naar
aanleiding van het tienjarig
bestaan van teletekstpagina
7.17 met dezelfde naam: Het
weer, nader verklaard, De
auteur begon daar in novem
ber 1990 mee Op die pagi-
na('s) wordt al tien jaar lang
elke dag een actueel onder
werp van het weer voor de
betreffende dag nader ver
klaard. Het boek is daarvan
een compilatie met het grote
voordeel dat er, gezien de
veel grotere beschikbare
ruimte dan een teletekstpa
gina biedt, veel dieper kan
worden ingegaan op de vele
bijzonderheden en ver
schijnselen die met het weer
te maken hebben. Daarvan is
in het boek gretig gebruik ge
maakt.
Zo wordt uiteengezet dat ons
weer grotendeels bepaald
wordt door een machtige,
duizenden kilometers lange
luchtbeweging op zo'n tien
kilometer hoogte in de at
mosfeer. Soms komen in deze
zogeheten straalstroom
windsnelheden voor van
meer dan 350 kilometer per
uur. De straalstroom bepaalt
vaak de aanvoerroutes voor
depressies in onze richting of
de vorming van hogedrukge-
bieden boven West-Europa.
Extra actueel in deze tijd nu
de laatste maanden gedomi
neerd worden door onge
woon zacht, vochtig weer
omdat de straalstroom al die
tijd de ene na de andere oce
aandepressie op ons af
stuurt.
Weerextremen in het verle
den worden uitvoerig be
licht: langdurige droogte,
overvloedige neerslag, stren
ge kou en stormen met or
kaankracht zoals die welke
eind januari 1990 bijna het
hele openbare leven in ons
land lam legde en voor mil
jarden schade aanrichtte.
In het jaar 1503 zuchtte de
bevolking vier maanden lang
onder een verzengende
droogte. Op veel plaatsen
braken bos-, veen- en koren-
branden uit en plaatsen als
Hindeloopen, Gorinchem,
Zaltbommel en Harderwijk
gingen bijna geheel in vlam
men op Het jaar met
vermoedelijk de grootste
droogte was 1540, waarbij
gedurende zeven lange
maanden vrijwel geen drup
pel regen viel en zelfs de Rijn
opdroogde! Daar moet je in
onze tijd toch niet aan den
ken.
De auteur besteedt in zijn
boek ook veel aandacht aan
dieren in de natuur en hun
gedragingen voorafgaande
aan of tijdens bepaalde
weertypen of weeromslagen.
Daar is veel uit af te leiden.
Spinnen weven grotere web
ben als ze mooi, rustig weer
verwachten; zwaluwen vlie
gen bij langdurig mooi weer
hoger in de lucht om de sim
pele reden dat insecten, hun
voedselbron, door de ther
miek mee omhoog worden
genomen. Aan spreuken als
'vliegen zwaluwen hoog dan
is het weer schoon en droog;
vliegen ze laag, regen voor
vandaag' mag dan ook veel
waars worden gehecht.
Behalve bij de vele spreuken
die met allerlei weertypen in
verband staan en die als een
rode draad door het boek lo
pen, staat de auteur ook uit
voerig stil bij in deze moder
ne tijd steeds onbekender
geworden begrippen als
Hondsdagen, Schaaps-
scheerderskou, IJsheiligen
en Pinksterweer.
Kerst
Ook het in Nederland zeld
zaam geworden verschijnsel
van een witte kerst, dat ook
dit jaar ons neus ongetwij
feld voorbij zal gaan, wordt
belicht. De laatste keer dat
dat optrad, was in 1981, toen
in Midden-Nederland een
twintig centimeter dik pak
sneeuw viel dat overigens
weer snel wegdooide.
Wie het boek gelezen heeft,
zal beamen dat men veel over
het weer, bijvoorbeeld dat
voor de komende dag, te we
ten kan komen door de ogen
in de natuur goed de kost te
geven GPD
Harry Geurts Het Weer, nader
verklaard - ISBN 90389 1082 7.
Uitgever Elmar B.V., Rijswijk.
Prijs:/29,50
