Werken zonder zwaartekracht
PZC
Schoenen ontwikkelen
energie tijdens lopen
Scherpere kijk op
aardbevingsrisico
15
Dieselmotoren kunnen schoner
Kwart van koraalriffen verdwenen
Geboorteregeling bij eekhoorns
Leven op aarde ouder dan gedacht
Internationaal ruimtestation ook vanuit Zeeland zichtbaar
postzegels
donderdag 14 december 2000
DELFT - Dieselmotoren kunnen schoner. Door een nieuw
meet- en regelsysteem van de Delftse scheikundige Henrike
Krijnssen kan de uitstoot van het verzurende stikstofoxide
worden verminderd.
Huidige systemen die de uitstoot verminderen zijn of heel
duur of te beperkt", zegt Krijnssen. die dinsdag promoveerde
aan de Technische Universiteit Delft. De dieselmotor geldt als
het werkpaard onder de motoren: talloze auto's en alle
vrachtwagens rijden ermee. De uitstoot, stikstofdioxide en
roet, vervuilen echter het milieu. Door ammoniak en een ka
talysator voor het uitlaatgas toe te voegen kan de uitstoot aan
stikstofoxide worden verminderd.
Als je maar genoeg toevoegt, is het in theorie mogelijk tot een
reductie van honderd procent te komen. „Probleem is echter
dan dat je niet onbeperkt het m i lieuonvriendelij ke ammoniak
kunt toevoegen omdat het dan zo weer in de lucht terecht
komt", erkent Krijnsen. „Het is dus zaak te komen tot een op
timale verhouding tussen ammoniak en stikstof."
In een speciaal model heeft Krijnsen die verhouding onder
zocht.. „Machinebouwer Wartsila heeft al interesse getoond in
de nieuwe techniek." ANP
WASHINGTON - Meer dan een kwart van de koraalriffen op
de wereld is al verdwenen als gevolg van het opwarmen van de
aarde, vervuiling, overbevissing en andere oorzaken. Als niet
snel wordt ingegrepen kan het percentage over vijftig jaar
zijn opgelopen tot 70, blijkt uit een rapport van de Ameri
kaanse regering en een internationale milieuorganisatie.
De Amerikaanse minister van Handel, Mineta verklaarde dat
sommige riffen in Florida sinds 1975 al 95 procent van hun
koraal zijn verloren. Hij wees erop dat zo'n twintig landen
geen enkele andere bron van inkomsten hebben dan koraal
riffen. Enkele tientallen andere landen leunen economisch
heel sterk op de inkomsten uit de riffen. RTR
TORONTO - Dieren doen aan geboorteregeling. Zij blijken de
populatie te kunnen afstemmen op voedselaanbod en kwali
teit van leefgebied. Zoölogen van de universiteit van Toronto
keken naar de ontwikkeling in aantal van vier groepen gron
deekhoorns. De eerste groep was beschermd tegen roofdieren
door een elektrisch hek om hun gebied, de tweede kreeg onbe
perkt konijnenvoer te eten, een derde groep werd zowel be
schermd als gevoederd, terwijl de laatste controlegroep leef
de onder natuurlijke omstandigheden.
,Door de bescherming en het overaanbod van voedsel was een
hoge dichtheid ontstaan. Het eerste dat gebeurde was dat de
vrouwtjes stopten met het voortbrengen van jongen. Ze wer
den wel zwanger, maar voltooiden hun dracht niet", zegt on
derzoeker Tim Kareis. GPD
SCHAGEN - Bijna vier miljard jaar geleden was er al leven op
aarde. Althans in de oceanenLeven op het land zou veel later
zijn ontstaan. De tot nu toe oudste aanwijzingen voor landle
ven vormen de 1.2 miljard jaar oude microfossielen, die in
1994 in rotsgesteente in de Amerikaanse staat Arizona zijn
gevonden. Volgens Amerikaanse onderzoekers kwamen de
eerste levensvormen echter aanzienlijk eerder op het vaste
land voor en wel tussen de 2.6 en 2.7 miljard jaar geleden.
De onderzoekers hebben in het Zuid-Afrikaanse Schagen,
zo'n 200 km ten oosten van Johannesburg, in eenlaagmet een
ouderdom van tussen de 2.6 en 2.7 miljard jaar sporen van or
ganisch koolstof gevonden, waarvan de oorsprong huns in
ziens alleen verklaard kan worden door vroeger leven. Waar
schijnlijk zijn het overblijfselen van blauwgroenalgen. GPD
doorTrudy van derWees
NOORD WIJK - Het Internatio
nal Space Station ISS is met het
blote oog zichtbaar aan de
nachtelijke hemel. Dezer dagen
ook vanuit Zeeland bij helder
weer. Na de maan en Venus is
ISS het derde heldere object aan
het firmament. Daar zullen de
komende tien, vijftien jaar men
sen permanent wonen, werken
en slapen.
„Ruimteonderzoek doen we
niet omdat het zo grappig is om
gewichtsloosheid te testen. Het
gaat erom dat we in de ruimte
bepaalde experimenten kunnen
uitvoeren die op aarde onmoge
lijk zijn vanwege de zwaarte
kracht", zegt Dieter Isakeit van
het onderzoekscentrum Eras
mus van de- European Space
Agency in Noord wijk.
„De zwaartekracht beïnvloedt
bepaalde chemische en fysische
processen. Maar we kunnen de
zwaartekracht niet uitschake
len, zoals we dat wel kunnen
met een elektromagnetisch
veld. Daarom moeten we be
paalde proeven uitvoeren in de
ruimte. Het stelt ons in staat te
ontdekken waarom bepaalde
processen op aarde plaatsvin
den en hoe we die kunn en veran
deren."
De resultaten van het ruimteon
derzoek zijn onder meer van be
lang voor de medische weten
schap. „We hopen door middel
van onderzoek in de ruimte me
dicijnen te ontwikkelen voor
bijvoorbeeld aids of suikerziek
te. Ook het kweken vanorganen
op basis van menselijk weefsel
behoort wellicht tot de moge
lijkheden."
Vierhonderd kilometer boven
de aarde hangt het Internatio
nal Space Station van ESA.
Zestien landen hebben meege
werkt en meebetaald aan de
bouw van dit ruimtestation.
Sinds november is het bemand
■en volledig functioneel. Drie as
tronauten - het zullen er uitein
delijk zeven worden - bewonen
het ruimtecomplex, dat een
beetje doet denken aan de Voy
ager van Star Trek.
Ruim is het er niet, Als je erg ge
steld bent op je privacy, kun je
maar beter thuis blijven. Het to
tale complex, dat is onderver
deeld in diverse onderling ver
www.discovery. com
bonden capsules, is ongeveer
net zo groot als een voetbalsta
dion.
,De kokervormige capsules
waarin wordt gewerkt, bevat
ten panelen en machines in alle
vier de muren. Plafonds zijn niet
nodig in een ruimte waarin de
zwaartekracht ontbreekt. Ook
een vloer is overbodig. Alleen in
de 'huiskamer' wordt gepro
beerd zoveel mogelijk de nor
male situatie na te. bootsen. Zo is
de eettafel voorzien van specia
le voorzieningen die ervoor zor
gen dat men niet wegzweeft aan
de dis.
Wat schaft de pot in de ruimte?
Nee, geen astronautenvoer,
maar diepvriesmaaltijden die
regelmatig worden aangevoerd
per capsule. In die capsule, die
met behulp van een Ariane-ra-
ket de ruimte in wordt gescho
ten, wordt ook apparatuur en
gereedschap aangevoerd, even
als zuurstof, water, kleding of
medicamenten.
Bij de bouw van het station is er
rekening mee gehouden dat er
wel eens iets mis kan gaan. Er is
een 'reddingsraket', waarmee
de bemanning kan worden ge-
evacueerd en er is een ambulan
ceraket, voor het geval iemand
ernstig ziek wordt en moet te
rugkeren naar de aarde. Als het
moet, is men met een half uurtje
weer 'thuis'.
Met een snelheid van 27.000 ki
lometer per uur scheert het vier
honderd ton zware laboratori
um door de kosmos. Zestien
keer per dag ziet men vanuit het
ISS de zon opkomen. Maar de
astronauten hebben niet al te
veel tijd om naar buiten te kij
ken. Gewérkt moet er worden:
er moeten testen en experimen
ten wórden uitgevoerd.
Uitstapje
Indien noodzakelijk mag een
van de astronauten even een uit
stapje maken in de ruimte, maar
ESA houdt de mannen liever
aan boord. Tijdens een ruimte
wandeling lopen de astronauten
te veel risico. Niet dat er zoveel
verkeer is in het heelal, maar een
verdwaalde meteoriet kan het
ruimtepak van de astronaut zo
danig beschadigen dat er le
vensgevaar ontstaat. Als de
zuurstoftoevoer wordt bescha
digd en de astronaut niet meer
in staat is om op tijd naar binnen
te klimmen, is hij ten dode opge
schreven. Reparaties aan het
ISS dienen dan ook zo veel mo
gelijk te worden uitgevoerd
door robots, die worden be
stuurd vanuit de cabine.
Vredesproject
In tegenstelling tot het Ameri
kaanse Space Lab, dat onder
Ronald Reagan werd gebouwd
voor militaire doeleinden - we
zaten toen nog midden in de
Koude Oorlog - is ISS een vre
desproject. Russen en Amerika
nen werken er broederlijk in
samen. Maar ook Japanners,
Italianen, Duitsers en Neder
landers zullen hun intrek nemen
in het ruimtestation. Ieder land
brengt zijn eigen specialisme in.
Het Europese ruimteavontuur
kost een lieve cent. De bouw
kostte 35 a 40 miljard euro. Het
ontwikkelingsprogramma kost
vier miljard euro. Critici vinden
dat een dergelijk bedrag beter
aan wat anders kan worden be
steed. Maar, het ontwikkelings
programma beslaat een periode
van acht jaar en het totale be
drag wordt omgeslagen over de
deelnemende zestien landen.
„Uiteindelijk kost het vier euro
per inwoner per jaar", berekent
Isakeit. „Dat is net zo veel als
een pakje sigaretten, of twee
zakjes chips."
En we moeten het oog op de toe
komst gericht houden, vindt hij.
Op korte termijn levert het on
derzoek misschien geen zicht
baar resultaat op, maar stel dat
ruimteonderzoek op den duur
inderdaad leidt tot een remedie
tegen kanker of aids, wie valt er
dan over vier miljard euro? GPD
Het internationale ruimtestation ISS is het nieuwste ambitieuze project van de mens in de ruimte.
Het ISS is vanavond (donderdag) bij
helder weer tweemaal te zien vanuit
Zeeland: van 17.58-18.01 uurenvan
19.32-19.33 uur. Daarop volgend
nog enkele dagen éénmaal per dag.
Dr Steve Mahon met een wandelschoen en in de andere hand een
stukje Piezo-keramiek dat in de hak van de schoen wordt inge
bouwd. foto Chris Mikami
door Ben Apeldoorn
FARNBOROUGH - Een schoen
aan de voet van een wandelaar
spant en ontspant. In beginsel
kan daaruit energie worden ge
wonnen. Wetenschappers van
het in het Engelse Farnborough
gevestigde onderzoeksinstituut
Dera is dat inderdaad gelukt.
Zij ontwikkelden schoenen die
tijdens het lopen laagspan-
ningsstroom opwekken. Die
stroom kan worden gebruikt
voor het opladen van batterijen
en accu's van bijvoorbeeld mo
biele telefoons, gehoorappara
ten en op den duur misschien
zelfs van lap- en palmtopcom
puters.
Al jaren wordt naarstig gezocht
naar methoden om zoveel moge
lijk schone energie te onttrek
ken aan wind, water en zonne
straling. Die energie komt, net
als die uit steen- of bruinkool,
kernsplijting of gas, via het
elektriciteitsnet op 220 Volt on
ze huizen binnen. Met de storm
achtige opkomst van de micro-
elektronica is de vraag naar bat-
terijstroom explosief toegeno
men. De meeste batterijen
worden met lichtnetadapters
opgeladen. Alleen al de miljoe
nen mobiele telefoons beteke
nen dus een extra aanslag op het
milieu. Het loont dus alleszins
de moeite te zoeken naar milieu
vriendelijker alternatieven
voor het opwekken van de laag-
spanning (enkele Volts) waar al
deze toestelletjes op werken.
De onderzoekers van Dera, het
Defence Evaluation and Re
search Agency, zijn daar al bij
na twintig jaar mee bezig. Aan
vankelijk ging men uit van een
ontwerp waarbij hoogrende
mentszonnecellen de vereiste
spanning genereerden, maar
een nadeel is dat dan wel altijd
(zon)licht nodig is.
De laatste drie jaar legde men
zich toe op het zogeheten piëzo-
elektrisch effect. Dat is een ei
genschap van bepaalde kristal
len die, eenmaal onder druk
gezet, een zekere spanning ge
nereren. Een voorbeeld is
kwarts.
„Zuiver kwarts is echter nogal
duur", zegt technisch directeur
dr. Steve Mahon van Dera.
„Daarom ontwikkelden we ke
ramisch materiaal met soortge
lijke eigenschappen en een nog
hoger spanningsrendement dan
kwarts. Dat stopten we in een
stalen doosje met aan de boven
zijde een beweegbaar, enigszins
scharnierend vlak dat de druk
overbrengt op het onderliggen
de keramische materiaal. Het
geheel werd aangebracht in de
hak van een schoen."
Liefdadigheidstocht
Met het allereerste paar van de
ze schoenen liep de Engelse uit
vinder Trevor Baylis (38) uit
Portsmouth in juni van dit jaar
mee op een wandeltocht van 160
kilometer dwars door de rots
achtige woestijn van Namibië.
De opbrengst van deze liefda
digheidstocht, waaraan bijna
3000 gesponsorde mensen deel
namen was bestemd voor de be-
strijding van de honger in dat
Afrikaanse land. Baylis, de oor
spronkelijke bedenker van de
'stroomschoen', had een mobiel
tje bij zich waarvan de batterij
bij de start van de tocht leeg
was. Na elke twintig kilometer
lopen was hij in staat gemiddeld
ruim zeven minuten te bellen
met zijn 'thuisbasis' in Enge
land.
„We zijn er echter nog lang
niet", aldus Mahon. „Voor die
mobieltjes is nauwelijks
stroomvermogen nodig. Anders
wordt dat met bijvoorbeeld lap
tops waarin de harddisks echte
stroomverslinders zijn. Baylis
had 2500 kilometer moeten lo
pen om met een modale laptop
één uur te kunnen werken.
De in oktober van dit jaar onder
auspiciën van Dera opgerichte
firma Electric Shoe Company
(ESC), waarin ook Trevor Baylis
participeert, gaat zich de ko
mende tijd bezighouden met het
zoeken naar manieren om het
rendement te verbeteren. „Het
kan zijn dat we voor lap- en
palmtops toch onze toevlucht
moeten zoeken in conventione
ler technieken", zegt Mahon,
„zoals uitklapbare hoogrende
mentszonnecellen al dan niet in
combinatie met de stroom
schoen. De ESC zal zich echter
vooral bezighouden met onder
zoek naar de dynamische op
wekking van stroom zoals bij
het piëzo-elektrisch effect. Wie
weet wat voor ongedachte mo
gelijkheden we op dit gebied
nog zullen tegenkomen."
Belangstellenden kunnen te
recht op de website van de ESC:
http://www.theelectricshoeco
.com. GPD
Verzamelaars van kerstze
gels en zegels met christe
lijke en bijbelse motieven
moeten de laatste jaren, net
als veel filatelisten die andere
thema's in hun portefeuille
hebben, hun terrein ook nood
gedwongen afbakenen. Het is
niet meer mogelijk om we
reldwijd alle kerstuitgiften te
verzamelen. Er zal dus een
keuze moeten worden ge
maakt. Of bijvoorbeeld alleen
Europa, of alleen bijbelse mo
tieven, waarna dan kerstbo
men in de het bos kunnen
blijven staan en sneeuw onge
moeid kan blijven neerdwar-
relen.
Daarom beperk ik me tot de
uitgiften van kerst- en nieuw
jaarszegels die door de Euro
pese en emigratielanden (Au
stralië, Canada, enz.) zijn
uitgegeven. Plus daarnaast,
van sommige landen, de ove
rige emissies van de laatste
tijd, Te beginnen met Aland,
dat al op 9 oktober zijn kerst
zegel uitgaf. Een 3,00
mk./0,50 euro-zegel die het
begin van het Christendom
uitbeeldt, de geboorte van Je
zus in de stal.
Australië presenteerde 1 no
vember zijn jaarlijkse kerst
serie. Twee zegels (1 x 40c en 1
x 45c) in een velletje met als ti
tel Christmas 2000. Eén en al
sfeer met stal, kribbe en Maria
en Kind en onderop de begin
regels van het kerstlied Silent
night Holly night
België schreef vorig jaar on
der geestelijk gehandicapten
een wedstrijd uit om een
kerstzegel te ontwerpen.
Ruim 2300 tekeningen kwa
men binnen. Op de zegel
Kerstmis en Nieuwjaar van 17
Bef./0,42 euro (uitgifte 16 ok
tober) staat een postbode die
wenskaarten bezorgt,
De Duitse kerstzegels (voor
het eerste in dubbele waar
den) verschenen 9 november:
100 50 pf./0,51 0,26 euro,
Christus geboorte (schilderij
van Conrad von Soest,
1370-1423) en 110 pf. 0,50
pf./0,56 0,26 euro, kribbe-
voorstelling.
Faeraer was er dit jaar ontzet
tend vroeg bij. Op 18 septem
ber verscheen een 4,50 kr.-ze
gel met'Maria verwacht haar
kind en een 6,00 kr,-zegel met
Maria en kind.
Finland (dat volgend jaar ook
met zegels in dubbele waar
den komt) bracht 3 november
twee kerstzegels in roulatie.
Zogenoemde sterzangers (de
Drie Koningen) op een 2,50
m.-zegel en een kerstkrans
waarin een vogel zit op een
3,50 m.-zegel.
De jaarlijkse Franse Rode-
Kruiszegel is tevens als kerst
zegel bedoeld (en dan ook
vaak niet als zodanig te on
derkennen). De zegel ver
scheen 13 november (3,00
0,60 fr./ 0,55 euro) en laat een
houten speelgoedvliegtuigje
zien, dat is afgeladen met pre
sentjes.
De zegels van Gibraltar (13
november) herdenken de
2000ste geboortedag van
Christus. Zes zegels, waarvan
de eerste twee (5p en 30p) Je
zus en Maria met kind tonen
en de overige vier (30p, 40p,
42p en 54p) het bijbelse ver
haal rond de Geboorte laten
zien,
De zegels van Liechtenstein
die 4 december verschenen
verbeelden kerststalletjes. De
zegels, die tevens aandacht
vragen voor de Verein Krip-
penfreunde Liechtensteins,
hebben waarden van 80 rap
pen, 1,30 en 1,80 frank. Even
eens gaf Liechtenstein drie ze
gels uit waarop paddestoelen,
die door uitsterven worden
bedreigd: 90 rp„, Mycena ado
nis, 1,10 fr, Hygrocybe calyp-
triormis en 2,00 fr. Chaliporus
amarellus.
Een kind (beer in zijn rechter
hand) dat vol bewondering
voor een kerstboom staat
wordt op de Luxemburgse
kerstzegel van 18 2 Luf. ver
beeld. De zegel, die 5 decem
ber werd uitgegeven, zit ook
in een velletje van twaalf
stuks. Luxemburg kwam ver
der met de derde en laatste se
rie waarop tekeningen van
dorpen van abt Jean Bertels
(16de eeuw). Op de slotserie:
18 2 Luf., Lorentswiler (Lo-
rentzweiler), 21 3 Luf., Cös-
turf (Consdorf), 24 3 Luf.,
Elfingen (Elvange) en 36 7
Luf., Sprenckigen (Spinkan-
ge). Dan nog twee zegels in de
serie Muziekinstrumenten
met een elektrische gitaar (9
Luf.) en een accordeon (24
Luf.).
Altaarstukken staan op de
Noorse kerstzegels die 17 no
vember verschenen. De beel
den zijn ontleend aan de ker
ken van Hamaröy en Ski.
Waarden: 3,60 kr. en 4,20 kr.
Behalve de kerstzegels wer
den ook twee boekjes uitgege
ven (met in elk 8 x 4,20 kr.-ze
gels) gewijd aan Noorse
stripfiguren: Nils ogBlamann
en soldaat Nr. 91.
De Geboorte van Jezus staat
ook centraal op de kerstzegels
2000 van Vaticaanstad. Op de
zegels (800, 1200, 1500 en
2000 lire) een fresco en drie
ikonen.
In Zweden wordt Kerstmis
geassocieerd met sneeuw en
kerstliedjes. Beide vinden we
terug op de zegels die 16 no
vember werden uitgegeven.
Op twee 6 kr.-zegels (in een
boekje; 60 kr.) zien we
sneeuwvlokken en op vijf 'jul-
post 2000-zegels (elk 4,30 kr.)
onder meer kerstmannetjes,
rond een kerstboom dansende
kinderen en broodmannetjes.
De kei'stmannen-zegel is een
rolzegel, de overige zitten in
een boekje (tien stuks).
Hero Wit
door Ben Apeldoorn
PASADENA - Amerikaanse ge
ofysici zijn druk bezig met de
miljarden metingen die begin
dit jaar door de Space Shuttle
Endeavour zijn gedaan boven
gebieden waar min of meer
geregeld aardbevingen voorko
men. Met een speciaal radartoe
stel, de Shuttle Radar Topogra
phy Mission (SRTM), werd toen
ruim 80 procent van het aardse
vasteland afgetast met een
nauwkeurigheid van ongeveer
een centimeter.
De SRTM werkte met twee ra
darantennes: een in het laad
ruim van de Endeavour en een
aan het uiteinde van een 60 me
ter lange mast die uit het laad
ruim naar buiten stak. Door de
radarregistraties van beiden sa
men te voegen (interferometrie
geheten) verkreeg men griezelig
nauwkeurige, driedimensiona
le positie-informatie van de op
die manier afgetaste'gebieden.
En, vooral, ook van oppervlak
tebewegingen daar.
NASA's Jet Propulsion Labora
tory (JPL) in Pasadena, Califor-
nië, gaf een door de computer
bewerkte opname vrij van een
van de bekendste aardbevings-
gebieden: Carrizo Plain ten
westen van het Californische
Bakersfield. Dwars door dat ge
bied loopt de San Andreas-
breuk, de beruchtste barst op
aai'de die de grens markeert tus
sen de Pacifische en de Noord-
amerikaanse plaat. Beiden
schuiven daar met een gemid
delde snelheid van vijf centime
ter per jaar langs elkaar; hor
tend en stotend.
De opname lijkt vanuit een
vliegtuig te zijn genomen, maar
is het resultaat van bewerking
van vele honderdduizenden ra
darmetingen. De computer her
leidde de radarmetingen vanaf
een hoogte van driehonderd ki
lometer tot een natuurgetrouw
beeld.
„De combinatie vanradarinter-
ferometrie vanuit de ruimte en
computerbewerking nadien
moet het mogelijk maken aan
staande aardschokken met een
zekere tijdsmarge te voorspel
len", aldus medewei-kster Sha
ron Okonek van JPL. „En ook
waér ze waarschijnlijk zullen
optreden. Met deze techniek zit
je er als het ware met je neus bo
venopIn de nabije toekomst zal
een satelliet dit allemaal auto
matisch moeten registreren,
maar het baanbrekende werk
werd in februari van dit jaar
vanuit de Endeavour gedaan."
„Alle SRTM-gegevens zijn
waarschijnlijk niet eerder dan
komend voorjaar verwerkt",
zegt Okonek. „Maar vanaf die
tijd hebben we dan ook de be
schikking over een immense da
tabase van alle gebieden op
aarde die door aardbevingen
worden bedreigd." GPD
Door de computer bewerkt radarbeeld van het heuvelachtige ge
bied Carrizo Plain in Californië, waar de beruchte San Andreas-
breuk dwars doorheen loopt.
1TTTA' DÊL VATICANO 1200
