In essentie gaat het altijd over hartstocht
PZC
Gebroeders Coen
met muziekfilm
Marleen
Gorris
35
donderdag 14 december 2000
John Turturro, Tim Blake Nelson en George Clooney (vlnr) in O Brother Where Art Thou?
e Griekse schrijver Homerus had aanzienlijke
verbeeldingskracht. Toch is het onwaarschijnlijk
dat hij ooit heeft bevroed dat zijn Odyssee nog
eens zou worden bewerkt tot een hilarische musicalfilm,
gesitueerd in het Mississippi van de jaren dertig en
handelend over ontsnapte gevangenen die moeite hebben de
weg naar huis te vinden. Om zoiets te verzinnen heb je de
gebroeders Coen nodig. Hun curieuze Homerus-adaptatie is
nu te zien onder de titel O Brother, Where Art Thou? Tevens is
een door de makers gereviseerde versie uitgebracht van hun
debuutfilm Blood Simple.
viel het tegen wat er nog aan au
thentieke dertiger jaren-loca
ties te vinden was. Het bleek dat
het daar - net zo goed als in de
rest van het land - overal was
volgestouwd met shopping
mails en dat soort moderne
bouwwerken."
Ethan: „En waar we ook van
schrokken was dat het in Missis
sippi zo groen was. We draaiden
in de zomer. Dan is het daar ont-
zet-tend groen, vanwege al de
regen. En je kunt er alleen fat
soenlijk filmen als het droog is.
Dan zit je ineens met een strak
blauwe lucht en verder die over
vloed aan groen. Je hebt er geen
enkele invloed op het licht. Dat
vonden we vervelend. We wil
den een film maken die zich in
het verleden leek af te spelen en
bovendien zou wegbreken van
de realiteit. Dat hebben we ge
probeerd te accentueren door
opzettelijk de kleuren te veran
deren. Roger Deakins, onze ca
meraman, heeft daar veel erva
ring mee. Hij heeft de hele film
in de computer gezet en daar de
kleuren veranderd en veel groen
doorgedrukt naar geel. Dat von
den we beter passend en - zeg
nou zelf - geel is toch ook veel
mooier."
Pieter van Lierop
O Brother Where Art Thou: te zien in
Cine City Vlissingen
met Chris Thomas King (als mu
sicus onderweg naar een radio
show), John Goodman (als on
betrouwbare bijbelverkoper),
Michael Badalucco (een zwaar
geschifte gangster op de vlucht)
en Charles Durning (een gou
verneur op herverkiezingscam
pagne). Al die acteurs hebben
eerder in films van de Coen-
broers gespeeld.
Ethan: ,,De rollen van John
Goodman, Holly Hunter en Mi
chael Badalucco werden ge
schreven met hen in gedachten.
In het geval van Charles Dur
ning wisten we zeker dat we
hem moesten hebben op het mo
ment dat het script af was. Maar
voor de drie hoofdpersonages
zijn we pas achteraf gaan be
denken wie het eventueel zou
den kunnen spelen.
Vanaf het moment dat de naam
van George Clooney één keer
was gevallen, hebben we nie
mand anders meer in aanmer
king willen nemen. George leek
voor deze rol in de wieg te zijn
gelegd. En alles wat we sinds de
eerste draaidag van hem hebben
gemerkt, heeft ook alleen maar
bevestigd dat hij de perfecte in
carnatie was van Everett Ulys
ses McGill."
De Odyssee bewerkt tot hillbil-
ly-musical. Volgens Joel was het
allemaal begonnen als een grap.
„Allicht. We zijn nooit echt van
plan geweest een hedendaagse
filmvertaling te leveren van
Homerus. We wilden er wat din
gen uitpikken die ons van pas
kwamen en zelfs op dat idee zijn
we pas gekomen toen we met het
script al geruime tijd onderweg
waren. We waren het verhaal
aan het schrijven van gewoon
een vent die uit de gevangenis
ontsnapt en probeert om thuis te
komen. Samen met zijn twee
vluchtmakkers maakte hij hier
iets mee en op een andere plek
weer iets anders. In realisme
blinkt het allemaal niet uit.
Toen pas zagen we een zekere
overeenkomst met de Odyssee,
die eveneens nogal episodisch in
elkaar zit en natuurlijk ook alles
behalve een realistisch verslag
biedt. Daarna pas hebben we
besloten om het personage van
George Clooney om te dopen tot
Everett Ulysses McGill en om
Holly Hunter als zijn vrouw de
naam Penny mee te geven. Toen
zijn ook pas de episoden be
dacht met de sirenen en met
John Goodman als cycloop. Het
is een grap en het is niet van be
lang of het publiek bekend is
met Odysseus en Penelope. Het
is iets extra's voor hen die het
kunnen plaatsen. Meer niet. Ge
woon een komedie."
Feestje
De film zit veel minder strak in
elkaar dan we van de Coen-
broers gewend zijn. Ze lijken de
film dan ook vooral te hebben
gemaakt als een oergezellig
feestje voor oudgedienden. En
muziek vormt de motor.
Ethan: „Het zijn nogal verschil
lende types muziek, eigenlijk.
Er zitten 'chaingang songs' in en
'bluegrass'. Veel muziek die ooit
afkomstig was uit Schotland en
Ierland maar in de zuidelijke
staten van Amerika werd ge
transformeerd en grote invloed
heeft gehad op zowel popmu
ziek als country en jazz. Er zit in
deze film een zekere invloed van
Busby Berkeley-musicals, maar
geen referentie naar een speci
fieke film. Dit bedoelt ook niet
een góede musical te zijn zoals
Oklahoma, West Side Story of
Cats. Het moeilijkste punt voor
ons was om de muziek te inte
greren in het verhaal, op een
manier die natuurlijk is en inte
ressant en die het verhaal stuwt.
Maar zonder een conventionele
musical te maken. Aanvanke
lijk vonden we zes liedjes meer
dan genoeg. Maar toen we zo ver
waren, leek het alsof de film een
eigen vorm al had gevonden en
schreeuwde om meer muziek."
Behalve de muziek is ook het
kleurgebruik zeer ongewoon.
Het lijkt alsof heel Mississippi
lichtgevend is van bloeiend
koolzaad en mimosa. Joel: „De
film wordt verondersteld zich af
te spelen in het diepe zuiden van
de States, maar veel van de scè
nes hebben we gedraaid in de
omgeving van Los Angeles. Met
name bij de episodes met de Ku
Klux Klan dachten we dat we ze
beter maar niet in het zuiden
konden opnemen. Maar voor de
scènes waarvoor we dan wél
naar Mississippi zijn getrokken,
De gebroeders Coen: „Het leek alsof de film een eigen vorm had gevonden
.en om meer muziek schreeuwde."
Met Blood. Simple gaven Joel
(46) en Ethan Coen (43) in
1985 een visitekaartje af waar
mee ze de liefhebbers van het
misdaadgenre meteen tot ver
rukking brachten. Hun verme
tele stijlfiguren en sublieme
zwarte humor bleken een han
delsmerk dat werd bevestigd in
Raising Arizona, Miller's Cros
sing, Barton Fink, The Hudsuc-
ker Proxy, Fargo en The Big Le-
bowski.
Momenteel hebben de Coen-
brothers een film in voorberei
ding die To The White Sea zal
heten. Het is de bedoeling dat
daarin Brad Pitt een vliegenier
speelt die wordt neergeschoten
tijdens een bombardements-
vlucht boven Tokio, de crash
overleeft en dan een veilig heen
komen zoekt over Japans
grondgebied.
Maar daarvoor zullen we nog
een criminele komedie te zien
krijgen waarvoor de opnamen
inmiddels zijn afgerond. De
voorlopige titel luidt The Bar
ber Project. Billy Bob Thornton
en Frances McDormand spelen
erin mee. Het zou moeten spelen
in Noord-Californië anno 1948
en gaan over een kapper die uit
gekeken raakt op zijn vak. Het.
sluiten van de kapsalon krijgt
onverwacht ingrijpende gevol
gen op de levens van verscheide
ne klanten. En dat daarbij do
den zullen vallen, dat spreekt
vanzelf in een film van de ge
broeders Coen.
Maar eerst moet er nu maar eens
gekeken worden naar O Bro
ther, Where Art Thou? Want wat
is die film leuk! Achteraf laat
zich de titel nog steeds niet
plaatsen. Joel Coen verklaart
doodleuk dat hij eigenlijk is ge
pikt uit een andere film, Sulli
van's Travels, door Preston
Sturges gemaakt in 1941. „Daar
komt een filmregisseur in voor,
een specialist in komedies, met
echter de ambitie een heel seri
euze film te maken met als titel
O Brother Where Art Thou. Het
lukte hem nooit die film te ma
ken. Daarom hebben wij het nu
gedaan."
Chaingang
George Clooney, met een voor
komen dat sterk aan Clark Ga
ble doet denken en gedurende
de hele film grote hoeveelheden
pommade behoeft, weet te ont
snappen uit de stenen hakkende
'chaingang'. Hij neemt op zijn
vlucht twee geboren 'losers'
mee: John Turturro en Tim Bla
ke Nelson. Snugger zijn ze geen
van drieën en zoals ze met hun
gestreepte bajespakken in ze
ven sloten tegelijk lopen doen ze
sterk denken aan de gebroeders
Dalton. Tijdens hun omzwer
vingen op zoek naar de pappot
van Holly Hunter, zullen ze
onder anderen kennis maken
Marleen Gorris: „Passie, van welke aard dan ook, spreekt me altijd aan."
foto GPD Emily Watson in The Luzhin Defence.
Herfst 1998 had Marleen Gorris, na de
Oscarwinst voor Antonia en de verfil
ming van Mrs. Dalloway, haar tweede inter
nationale productie zullen regisseren: The
Luzhin Defence. De Engelse financiering
ketste af en vervolgens werd Gorris door Ri
chard Gere benaderd om Autumn In Neiv
York te maken. Toen de Holly wood-ster ver
volgens Winona Ryder als tegenspeler wil
de, een combinatie waar de Nederlandse ci-
neaste geen vertrouwen in had, leverde ze
haar opdracht in. Vervolgens draaide ze met
een jaar vertraging alsnog The Luzhin De
fence.
De tijd heeft Marleen Gorris gelijk gegeven.
Autumn in New York is inmiddels alom
weggehoond vanwege de ongeloofwaardige
romance tussen Gere en Ryder. Maar The
Luzhin Defence werd geselecteerd voor de
filmfestivals van Edinburgh en Toronto.
Vanaf deze week kunnen we in de bioscoop
terecht voor deze op basis van een Nabok-
ov-roman ontworpen film over een schaak
genie met zwakke zenuwen die in een crisis
belandt als hij tot zijn eigen stomme verba
zing reddeloos verliefd wordt. De hoofdrol
len worden gespeeld door John Turturro en
Emily Watson. De keuze voor juist deze
twee acteurs is er een van Gorris zelf, die ho
ge eisen stelt aan de chemie dje ze verwacht
van hoofdrolspelers. Ze heeft zich met Tur
turro en Watson zeker niet vergist:
..John en Emily zijn om te beginnen alle
twee fantastische acteurs. Ze hadden kort
tevoren ook al samen geacteerd in The Crad
le Will Rock, van Tim Robbins, wat ik me
niet eens gerealiseerd had. Ze bleken ook in
werkelijkheid dol op elkaar. Dat heb je no
dig. Ik herinner me de recente verfilming
van Great Expectations. Dat scenario was
in orde en de film zag er schitterend uit en
toch werkte het voor geen meter. Gwynneth
Paltrow en Ethan Hawke moesten spelen
dat ze hopeloos verliefd waren, maar je ge
loofde het niet. Achteraf hoorde ik dat die
twee gruwelijk de pest hadden aan elkaar
Dan ben je verloren als regisseur. Bij The
Luzhin Defence is het er dus gelukkig totaal
anders toegegaan."
De vraag of het een zegen was of een nadeel
dat acteur Turturro ook zelf regisseur is,
doet Marleen Gorris even slikken: „Hij had
er een handje van om te zeggen: 'Ik doe dat
shot nog een keer over, dan kun je het straks
beter monteren.' Dat had van mij minder
gemogenVoor de rest niets dan lof. Want dit
was een riskant gegeven. Met een mindere
acteur had je het gevaar gelopen dat deze
Luzhin een zeurkous was geworden, zoals
Emily Watson heeft verhoed dat de rol van
Natalia was blijven hangen ineen society-
dame die niks had te melden. Nee, ik ben dit
duo heel dankbaar."
Heeft Marleen Gorris eigenlijk iets met
schaken? De cineaste moet het ontkennen
„Ik kan het ook niet. Maar we hadden een
heel goede adviseur. Een Engelse groot
meester, John Speelman, die er ook in Italië
voortdurend bij is geweest. Het spel klopt,
van A tot Z, heb ik me laten vertellen. En het
zijn ook hele mooie en bijzondere posities,
schijnt het. Toen de film in Engeland uit
kwam, is in een gespecialiseerd magazine
een heel doorwrocht artikel gepubliceerd
waarin dat werd beaamd. In Boedapest
hadden we er Hongaarse schaakgenieën bij.
Behoorlij k vreemde mensen. Als ik iets sim
pels vroeg, zoals 'Moet dat stuk naar dit of
naar dat veld?', dan kreeg ik een verhande
ling van een uur. Niet te stuiten, waren ze.
John Turturro is uitgebreid opgetrokken
met die mensen. John is een heel fanatiek,
soms zelfs obsessief acteur die alles opzuigt
wat hij voor een rol gebruiken kan. Maar
zelfs hij werd soms gek van die schakers.
Het voordeel voor mij was dat ik zo wel de
passie aan het werk heb gezien."
Hartstocht
Want dat is waar The Luzhin Defence in es
sentie over gaat: hartstocht. Een man ver
scheurd door twee passies. „Dat is wat me
altijd aanspreekt, passie, van welke aard
dan ook. Wat mij betreft is het toevallig dat
het hier om een man gaat. Het had ook best
een vrouw kunnen zijn. Ik vond het een erg
mooi verhaal. Over iemand die de twee we
relden waarin hij wil leven niet gecombi
neerd kan krijgen. Hij was een kind dat door
zijn opvoeding emotioneel onderontwik
keld was gebleven en toen een cerebrale
passie had ontdekt, schaken. Daar ging hij
helemaal voor leven en daar had hij genoeg
aan. Maar zodra er een passie bijkomt, voor
een wouw, raakt hij ontregeld. The Luzhin
Defence gaat over mensen die het cerebrale
niet kunnen verenigen met het emotionele.
De film geeft er een extreem voorbeeld van,
maar het is iets dat overal om je heen is te
herkennen."
De scenariobewerking van Nabokovs boek
heeft Gorris niet zelf gemaakt, maar ze
heeft het script bevredigend naar zich toe
kunnen trekken. „Ik heb er nog vrij veel aan
veranderd, samen met schrijver PeterBerry.
We konden het heel erg goed vinden samen
In het begin vond ik dat de rol van Natalja
onderbelicht was. Dus daar hebben we aan
gesleuteld. Ik vond ook dat er te veel en te
lange flashbacks in het script zaten, zodat
ik - toen ik het voor het eerst las - nergens ze
ker kon stellen of de film over het heden gi ng
of over het verleden, terwijl voor mij het
hoofdaccent op het heden moest liggen. En
het is eigenlijk nog maar vaag gericht op het
boek van Nabokov, dat werkelijk anders is.
Te zwart, vond ikzelf. Het zou niet gauw in
mij zijn opgekomen daar een verfilming van
temaken. Ik ben ook niet zo'n Nabokov-fan.
Ik denk ook dat er vaak te grote nadruk op
wordt gelegd dat een film gebaseerd is op
een boek. Elke film wordt uiteindelijk toch
anders. Je kunt zelfs stellen dat mensen die
echt erg gesteld zijn op een bepaald boek,
beter maar nooit naar een verfilming kun
nen kijken. In het beste geval zal hooguit de
'geest' van een boek intact blijven zoals,
meen ik, gebeurd is bij mijn verfilming van
Mrs. Dalloway. Dat is veel dichter gebleven
bij Virginia Woolf's origineel."
„Dit boek speelde zich geheel af in Berlijn.
Luzhin komt daar aan en gaat niet meer
weg. PeterBerry had er al een deel uitgetild
en in Italië gesitueerd, vanwege de lichtheid
van het bestaan daar, de schoonheid, de
warmte. Tegenover de kou, in alle opzich
ten, van Rusland. Dat vond ik een mooie
tegenstelling. Het boek is helemaal niet fil
misch gesclmeven. Er waren beslist kunst
grepen nodig om er een film van te maken.
En er moest water bij Zo kwamen we te
recht in Noord-Italië, bij het Como Meer. We
hebben in Cernobbio zelfs scènes gedraaid
in de Villa Erba, waar Visconti zijn jeugd
heeft doorgebracht en hij schijnt er ook zijn
laatste film te hebben gemonteerd. Het is nu
een conferentieoord. En we hadden de maz
zel dat het daar de hele maand oktober stra
lend weer is geweest.
„En daarna in Boedapest, waar we de
zwaarmoedigheid wilden vangen, hadden
we het geluk dat het in november meteen
hevig ging sneeuwen. Ook dat had niet
mooier gekund. Je hebt bovendien in Hon
garije buitengewoon bekwame technici om
je voordeel mee te doen. Ik had een voortref
felijke Franse cameraman: Bernard Lutic.
Uit Nederland had ik Jany Temime voor de
kostuums en Michael Reichwein voor de
montage. We hebben gewerkt met Italiaan
se en met Hongaarse crews. En de acteurs
waren voornamelijk Engels. Kortom, een
heel internationaal gezelschap. Maar het
was fantastisch werken. Ik heb erg veel ca
deau gekregen tijdens het maken van The
Luzhin Defence."
Pieter van Lierop
-
