31 Leven als een roman Wie schrijft moet voyeur zijn Guichelen is verwant met goochelen Misdaadauteur Ian Rankin Josie Lloyd en Emlyn Rees donderdag 14 december 2000 Ian Rankin: „Een belangrijke les die ik bij het schrijven heb geleerd: pleeg geen research." foto Roland de Bruin/GPD ij haalde het Guinness Book of Records door met acht boeken door te stoten in de Schotse top-tien. En hij nam zich heilig voor nooit meer aan research te doen nadat hij verdachte was geworden in een moordzaak. Misdaadauteur Ian Rankin over zijn hekel aan 'big city'-Britten, dronken varkens en zijn alter ego, inspecteur John Rebus„Ik ben nu veertig en ik ga hem steeds beter begrijpen." Hij heeft Schots weer meege bracht. Ian Rankin werpt een mistroostige blik uit het raam. Ooit, toen hij op de mid delbare school zat, bracht een schoolexcursie zijn klas naar Amsterdam, maar een gewild uitstapje naar het 'red light dis trict' zat er niet in. Ook nu niet, ook al zou het droog worden. Morgen brengt zijn promotie tournee hem weer naar een an der land. Aan de public relations in zijn eigen Hooglanden hoeft de veertigjarige misdaadauteur niet meer te werken. Hij is we reldberoemd in Edinburgh en omstreken. Zo befaamd zelfs dat een krant binnenkort met graagte een foto van hem uit zijn punkperiode gaat afdrukken. Een moment waar hij met angst en beven naar uitziet. „Ik had een nog erger kapsel dan nuEen mislukte combinatie van John ny Rotten en Sid Vicious. Als die foto in de krant staat, kan ik geen pub meer in." Vorig jaar stond hij met acht ro mans in de Schotse top tien, een prestatie die hem een eervolle vermelding opleverde in het Guinness Book of Records. De schrijver grijnst: „Dat zal niet gauw meer gebeuren. Ik word nu stelselmatig dwarsgezeten door J.K. Rowling, de schrijf stervan de Harry Potter-sene." Dertien romans heeft Ian Rankin inmiddels op zijn naam staan waarin zijn steeds beter gelijkende alter ego, inspecteur John Rebus van de Edinburgh City Police, in moordzaken duikt. Zijn prijzenkast is inmid dels behoorlijk gevuld. Hij won drie Dagger Awards, de prijs voor de beste Britse misdaadro man, en werd genomineerd voor de Edgar Award, de Ameri kaanse thrillerprijs. Naast al lerlei andere 'awards' staan er ook nog vertaalprijzen in Japan en Denemarken op zijp palma res. Strips Op zeer jonge leeftijd maakte Rankin al zijn eigen boeken. Op zijn vierde tekende hij stripal bums over astronauten. „Ik las alstrips en dacht dat ik het beter kon. Dus vouwde ik vellen pa pier en tekende er kaders en fi guurtjes met tekstballonnen op. Het waren strips in een zeer ge limiteerde oplage: 1 exemplaar. Ik liet ze altijd aan mijn moeder zien, maar ze begreep het niet." „Mijn familie is niet bijzonder literair ingesteld. Mijn ouders lazen nooit. Ik was de eerste van de familie die naar de universi teit ging. Ik kom uit het mijn werkersdorpje Cardenden, de meeste van mijn familieleden werkten in de mijnen. Ik heb geen flauw idee waar mijn inte resse voor het schrijverschap vandaan kwam. Misschien heeft het wel te maken met hét feit dat mijn vader vroeger veel verhalen vertelde. Hij verzon ze terwijl je bij hem op schoot zat. Mijn vader stierf toen ik dertig was en vier boeken had geschre ven. Hij was bijzonder trots op me, maar kon er met zijn pet niet bij'Hoe kun je je brood verdie nen met het vertellen van leu gens', zei hij altijd. Hij heeft mijn eerste succes helaas nooit kunnen meemaken. Ook mijn moeder niet, zij overleed toen ik 19 was." Na de strips raakte Rankin in de ban van de popmuziek. Hij schreef op zijn twaalfde teksten voor een niet-bestaande groep, The Amoebes. „De zanger heet te Ian Kaputt. Dat was ik dus. Ik kan me niet meer herinneren waar de teksten over gingen, maar ik ben ervan overtuigd dat ze verschrikkelijk waren." Een blauwe maandag lang speelde hij in de punkband The Dancing Pigs - 'Als je punk speelt, hoef je nergens goed in te zijn. Als je een instrument kunt bespelen, is het met je gedaan' - voor hij zich met allerlei baantjes van een schamel belegde boterham pro beerde te voorzien. Hij was druivenplukker in Frankrijk en varkenshoeder. Dat laatste baantje eindigde abrupt toen hij de varkens druivenschillen voerde. „Er stierf er een aan al coholvergiftiging." Van de weeromstuit werd hij 'alcohol- researcher'. „Een nette baan, moet ik zeggen. Ik deed onder zoek naar het drinkgedrag. Ik kreeg een lijst met namen van mensen mee, die drie jaar eerder ook al aan zo'n onderzoek had den meegedaan. Ik moest ze gaan opzoeken en optekenen of hun consumptie van alcohol in de loop der j aren was veranderd Heel interessant, een soort de tectivebaantje." Het schrijverschap bleef echter trekken. Rankins muziektek sten werden gedichten, de ge dichten werden korte verhalen, de verhalen werden langer en langer. „Voor ik het in de gaten had was ik bezig aan een roman. Het eerste boek dat ik schreef is nooit gepubliceerd. Het tweede werd op de markt gebracht door een kleine uitgever in Edin burgh. Ze hebben maar twee honderd exemplaren gedrukt. Die worden nu voor ruim tien duizend gulden per stuk ver kocht. Niemand leest ze, maar iedereen wil ze hebben omdat ze zo zeldzaam zijn." Research Het derde boek van Rankin was de eerste in de John Rebus-cy clus, Knots and crosses (Kat en Muis). Tijdens zijn research voor deze thriller - „ik wilde het soort boeken schrijven dat mijn vader graag las" - raakte hij in een netelige situatie verzeild. „Ik wilde een boek schrijven over een kind dat ontvoerd was en ging naar een politiebureau om wat achtergrondinformatie te krijgen. Wat ik niet wist was dat de politie op dat moment be zig was met de kidnap van een kind. De twee agenten die ik sprak zeiden: 'Stel dat we jou beschouwen als verdachte en we stellen jou heel veel vragen, zou dat helpen in je research?' Jazei ik dolenthousiast. Ze hebben urenlang met me gepraat. Later bleek dat ze me serieus als dader op het oog hadden. Gelukkig hebben ze later de moordenaar van zeven ontvoerde kinderen gepakt, anders zat ik nog in hun systeem. Dat leerde me een be langrijke les: pleeg geen re search. Als ik wat heb geschre ven, laat ik het aan bevriende agenten lezen. Die corrigeren me dan." De meest recente in het Neder lands verschenen Rebus-roman is Hand Tand, een thriller over een seriemoordenaar die Rankin evenals vele anderen be gin jaren negentig schreef in de slipstream van Thomas Harris' 'Silence of the Lambs'. ,,Hand& Tand is een vreemde eend in de bijt, want het is de enige 'Rebus' die zich niet in Schotland af speelt. Ik woonde destijds in Londen, een stad die ik haatte. Ik vond het te groot, te luidruch tig en te vies. Ik hield ook niet van de Londenaren, te arrogant. Ik dacht: ik breng Rebus voor een moordzaak hiernaartoe, zo dat hij ze ook kan haten. Schrij ven is een soort therapie voor me. Je kunt het uit je systeem schrijven. Al die haat tegen Londen en die patserige Big Ci ty-Britten, ik heb het eruit ge kregen." De schrijver geeft toe dat hij steeds meer op John Rebus be gint te lijken. „In het begin be greep ik hem niet helemaal. Ik was te jong, toen ik startte. Ik was 22 en Rebus was toen veer tig. Nu ben ik veertig en snap ik hem veel beter. Hij is nu begin vijftig, dus ik haal hem in." „We hebben beiden dezelfde muzieksmaak. We houden alle bei van drank, ik iets meer dan hij. We zijn 'loners', graag ons zelf, geen partybeesten. Rebus maakt 's nachts lange autorit ten, hij slaapt weinig. Ik doe dat ook. Dan zit ik in een stoel en staar naar de sterren. Nadenken over de zin van het bestaan. We zijn ook allebei voyeurs. Dat moet je ook zijn als schrijver. De ene helft van je tijd de wereld beschouwen om er de andere helft over te schrijven." Rebus zal overigens niet tot in lengte van dagen Rankins met gezel blijven. „Hij zal over een jaar of acht met pensioen gaan. Of dood gaan. Nog vier of vijf boeken en dan moet hij verdwij nen. Er zijn nog zo veel andere dingen waar ik over wil schrij ven. Hij moet me niet mijn hele leven lastig vallen." Peter Kuijt De boeken van Ian Rankin verschij nen bij uitgeverij Luitingh-Sijthoff. Josie Lloyd en Emlyn Rees vriendschap hebben, maar die verandert absoluut als een van de twee trouwt. Dat proces wil den we beschrijven. Uiteinde lijk werden de portretten van al die mensen wel steeds meer waarheidsgetrouw, minder vrijblijvend dan in ons eerste boek." Lloyd: „Bij het schrijven van dit boek hebben we het hele verhaal wel uitvoerig doorgenomen voordat we - dit keer samen - gingen schrijven. We hadden een lange lij st van personages en na elk hoofdstuk keken we wie er nu weer aan de beurt was. Dat was een hele andere manier van werken." Inmiddels heeft het duo een derde boek voltooid, dat volgend voorjaar zal verschij nen, dit keer zonder Amy, Jack of hun vrienden. Lloyd: „Ik wil de niet doorgaan met hen, dan wordt het alsof je je eigen vuile was in je boeken beschrijft. Mis schien is het aardig om over een jaar of tien nog eens te kijken hoe het me ze gaat, maar voorlo pig moeten ze hun eigen weg maar gaan." Niet alleen hebben Lloyd en Rees net hun derde boek af, ook het filmscript van Heb mij Lief is voltooid. Rees: „In maart gaat de film in productie. Het is erg spannend allemaal. We hadden nog nooit zoiets gedaan. We stonden verbaasd van al die mensen die bij zo'n film betrok ken zijn en allemaal hun stem pel op zo'n script willen druk ken. Maar het is gelukt. Volgens het echtpaar heeft het samen schrijven vooral voorde len, al sluiten ze niet uit dat ze ook nog eens los van elkaar aan de slag zullen gaan. Lloyd: „Schrijven is doorgaans een vreselijk eenzame baan, Door die eenzaamheid ben je extra gevoelig voor kritiek en de me ning van je publiek. Maar in mijn geval is Emlyn mijn pu bliek, ik schrijf voor Emlyn. Als hij zegt dat het goed is weet ik dat het goed zit. En als een van ons vastloopt, is de ander er ter ondersteuning." Rees. „Ik vind het idee om alleen een roman te schrijven nu bijna angstwek kend. Zolang we het leuk vin den, gaan we door. Monique Brandt De boeken van Josie Lloyd en Emlyn Rees verschijnen bij Uitgeverij Ar chipel. Tallulah lacht, Tallulah huilt. Tallulah is de zes maanden oude dochter van het Britse schrijversechtpaar Josie Lloyd en Emlyn Rees, dat in razend tempo wereldfaam wist te krij gen met hun komische liefdes romans Heb mij Lief en Blijf bij mij. Terwijl de baby vanaf haar kleedje op de grond uit alle macht aandacht ligt te trekken, staan haar ouders quasi-ont- spannen de aanwezige journa list te woord over de verschij ning van hun nieuwe boek Blijf bij mij. Ach, het duo is een innige ver strengeling van werk en privé wel gewend. Hun boeken zijn naar eigen zeggen immers ook een 'min of meer persoonlijke weerslag' van hun dagelijkse belevenissen. In hun debuut waarden hun hoofdpersonen Jack en Amy als zoekende sin gles door Londen tot zij elkaar vonden, in deel twee wordt er getrouwd, een baby verwekt en staat daarnaast het onderlinge relatiegerommel van de vrien den van Jack en Amy centraal. Het echte leven van de schrij vers komt opvallend overeen met dat van hun romanfiguren. Het paar begon Heb mij lief te schrijven als 'gewone vrienden', raakte gaandeweg verliefd, trouwde nog voordat boek twee uitkwam en de liefdesbaby is er dus ook al. Daarbij zijn hun boeken uiter mate succesvol. Heb mij lief wordt verfilmd en van Noorwe gen tot Japan en China vliegen de romans als warme broodjes over de toonbank. Ze worden gelezen door tieners, pubers, dertigers, maar ook door mid delbare dames en heren. „We kregen zelfs een brief van een meisje van veertien dat teksten uit onze boeken als lesmateriaal voorgelegd kreeg door haar le raar engels, die nogal enthousi ast was over ons werk. Leuk hoor, maar niet helemaal de be doeling. Ik weet niet of onze boeken wel zo geschikt zijn voor scholen", grinnikt Rees. „Het is hier en daar wel erg expliciet. Het succesverhaal van Josie Lloyd en Emlyn Rees begon in 1997, toen hij bij een literair agentschap werkte waar zij als aankomend schrijfster klant was. Rees: „Allebei werkten we aan de publicatie van ons eerste boek. Ik schreef thrillers en Jo sie komische romans. De meeste auteurs die ik kende waren veel ouder, dus het was vrij logisch dat we af en toe afspraken om over ons werk te pratenOp een van die gezamenlijke avondjes uit besloot het duo samen een boek te schrijven. Lloyd. „In Engeland begonnen die derti ger-romannetjes a la Bridget Jo nes net populair te worden. Het leek ons ook wel leuk om te schrijven over ons en onze vrienden, over hoe wij in Lon den leefden als singles. Ik was het de volgende dag eigenlijk al weer vergeten, totdat Emlyn me belde met de vraag of het idee me nog steeds aan stond. Toen zijn we maar begonnenWe had den geen idee hoe we moesten beginnen, behalve dat we beslo ten het te schrijven vanuit het mannelijke en vrouwelijke per spectief. Het tweetal besloot dat ieder steeds een hoofdstuk voor zijn rekening zou nemen zonder dat van te voren bepaald werd hoe het verhaal moest gaan lopen. Rees: „We wisten dat het ver haal een goed einde moest krij gen, maar dat was alles. Dan schreef ik een hoofdstuk waarin ik een bepaald pei'sonage ver zon, en dan moest zij er weer mee verder zien te gaan en er een logisch vervolg op maken. Dat was erg spannend." Tijdens het schrijven van zoveel romanti sche verwikkelingen liet Cupi do zich ook in het echt niet on betuigd: de auteurs werden ver liefd op elkaar en gingen samen wonen. Terwijl ze aan deel twee schreven over het vrijgezellen feest van Amy en Jack, hadden ze er zelf al een huwelijksfeest op zitten. Rees: Blijf bij mij is uiteinde lijk persoonlijker geworden dan ons eerste boek, juist doordat het verhaal nog dichter bij ons eigen leven kwam. We wilden het niet al te autobiografisch maken, dus besloten we dat het vooral zou gaan over hoe vrien den zo'n bruiloft ervaren. Je kunt jarenlang een heel intense foto G PD Guichelheil is de naam van een plant, een plant met rode, stervormige bloemen. Guichelheil is een raar woord, dat voor kwam in het Groot Dictee van 1998. Heil hangt samen met helen, wat genezen bete kent, zoals onze Heiland, de helende, dat wil zeggen iets of iemand die geneest of dat in ieder geval zou kunnen. Guichelen is ver want met goochelen - iets geks doen, gek heid maken. Tegen zenuwziekten werd vroeger guichelheil genomen, waardoor je genas van gekheid - zeggen de boeken. Hui chelen heeft er niets mee te maken. Dat komt van een oud Duits woord dat Luther heeft doorgegeven en 'gebukt gaan' bete kent. Nu is er een boekje Guichelheil, dat ge maakt is door de taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal. Die taaladvies dienst krijgt allerlei vragen over taalfouten, over woordbetekenis, over de herkomst van woorden, over spelling, over taalpolitiek. In Guichelheil hebben de medewerkers van die adviesdienst de leukste vragen over woordbetekenis met de antwoorden verza meld. Daarom vind je in dit boekje kleine stukjes over; wat betekent getogen in de uit drukking geboren en getogen. Dat is overi gens niet zo moeilijk: tijgen is trekken, op trekken, dus grootbrengen, zoals het Duitse erziehen. Dus is geboren en getogen 'gebo ren en opgevoed'. Verband Jammer is het wel dat de antwoorden niet verder gaan dan de vragen. Daarom wordt er geen verband gelegd met bijvoorbeeld in getogen, dat 'intrekken' betekent, vergelijk het Duitse eingezogen. In het Nederlands is ingetogen 'zich bedwongen hebbend', dus bescheiden, zedig. Als je alle verbanden wil aangeven moet je ook opgetogen noemen en vervolgens: optuigen, tuig, werktuig en zo verder. Dan krijg je natuurlijk wel een ander boekje dan de samenstellers hebben willen maken. Soms zijn de vragen wat simpel. Zo komt geraden in 'Dat is je geraden' van het werk woord raden dat hier 'dringend aanraden' betekent. Maar bij gijzelaar wordt een seri euze kwestie aangesneden. De vraag is na tuurlijk of gijzelaar iemand is die gijzelt of iemand die gegijzeld wordt. Ons spraakge bruik heeft die kwestie om onduidelijkheid ter vermijden simpel opgelost door gijzel nemer te gebruiken voor iemand die gijze laars maakt. Een tamelijk nieuw woord. Normaal is dat je met die achtervoegsels - aar of -er woorden maakt die aangeven dat iemand iets doet. Dus een bedelaar is ie mand die bedelt, zoals een handelaar ie mand is die handelt. Hierop zijn twee uit zonderingen: martelaar en gijzelaar. Een martelaar is niet iemand die martelt maar gemarteld wordt. Iemand die gijzelt, heette vroeger, onder andere in het Middeleeuwse Nederlands, een gijzel. Daar is een werk woord van gemaakt; een gijzel gijzelt. Toen gijzel in onbruik raakte, kwam gijzelaar. Maar dat zorgde voor onduidelijkheid in handelende of lijdende persoon. Veel informatie In dit helder geschreven boekje van de taal adviesdienst van Onze Taal staat veel we tenswaardigs. Wie zich interesseert voor woordgeschiedenis, raadsels in de beteke nisontwikkeling, uitdrukkingen die vaak verward worden en taalfouten zal in deze uitgave veel informatie vinden. Taallief hebbers, die geen etymologisch woorden boek hebben, kunnen hun hart ophalen. Een ander, veel gekker werkje, eveneens een aangevulde herdruk is Kunt U Breukelen? De samensteller hiervan geeft aan bestaan de woorden eigen betekenissen. In het bij zonder geeft hij de voorkeur aan plaatsna men, en vooral gekke namen van kleine plaatsen en vlekken. Zo verklaart hij Mid- delhamis met: 'te strakke broek, herken baar aan de resulterende midbuul'. Een midbuul interpreteert hij als een vleeskwab boven de broekband. Zaamslag is een kleer makersterm, het gedeelte van de jas be stemd om door andere passagiers op gezeten te worden. Een Banjaard is een druk geba rende voetganger langs een nog drukkere provinciale weg die suggereert dat hij het recht heeft om over te steken. Axelse Sas sing is 'een acrobatische houding waarin vrouwen op een parkeerplaats langs de snelweg hun behoefte plegen te doen: met de rechterhand hangend aan het halfopen por tier, met de linkerhand broek of rok uit de verwaaiende straal houdend, en achterom kijkend of er van de andere kant niemand aan komt'. Breukelen legt hij zo uit: 'de tijd rovende en moeilijk te doorgronden proce dure die aankomende winkelmeisjes toe passen bij het uitschrijven van een BTW- bon.' Vaak associeert de samensteller op basis van de klank of een verwant woord. Zo is de betekenis van Beerta ('jong meisje dat nu al net zo dik is als haar moeder'), verbonden met de klank van Berta. Als je het procédé door hebt en je maakt er zelf een paar, zie je dat de samensteller virtuoze onzin maakt. Lo van Driel Justus van Oei: Kunt U Breukelen? - 3e herziene uitgave - Uitgeverij Nijgh Van Ditmar, 155 blz., f 19,90. Guichelheil - wat betekenen onze woorden? door Taaladvies Onze Taal - SDU Uitgevers, 151 blz., f25,-.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2000 | | pagina 31