PZC
Zitten op een stoel
was lang niet logisch
Finse hitte in zelfgemaakte saunacabine
39
Turn m
winterse
sferen
zaterdag 9 december 2000
rp
Zitten was lange tijd een voorrecht van de hogere klassen; wie daar niet toe hoorde moest staan.
Je staat er eigenlijk nooit
bij stil, maar het is zo van
zelfsprekend: zitten. Niet
brommen, maar zitten op een
stoel. Het Historisch Muse
um in Ede, gevestigd in het
oude station Ede Centrum,
toont de geschiedenis van
het zitten in een bescheiden
expositie waarin de stoel
door de eeuwen heen voorop
staat.
Het idee is ontstaan vanuit de
eigen collectie, zo vertelt
conservator D. J. List: „Weheb
ben een aantal stoelen in onze
eigen collectie, waaronder een
oude burgemeesterstoel. Toen
kwam het idee om de stoel door
de eeuwen heen te portrette
ren." Het zitmeubel en daarmee
gepaard gaand de zitcultuur,
heeft wel degelijk een ontwik
keling doorgemaakt, al zou je
dat niet zo snel zeggen. De ten
toonstelling is informatief en
herkenbaar.
„In het oude Egypte kwam de
stoel eigenlijk pas in zwang",
vertelt List. „De farao had na
tuurlijk een troon tot zijn be
schikking, maar zij die onder
hem stonden, ook de hogepries
ters, moesten genoegen nemen
met een krukje." Van zo'n kruk
je is een replica te zien op de ten
toonstelling. Een eenvoudige
maar doordachte constructie
met een rieten zitting en licht
gebogen pootjes.
„De Griekse oudheid is een uit
zondering", vervolgt List.
„Griekse mannen, let wel, al
leen de mannen, lagen aan tij
dens de maaltijd. Vrouwen niet,
die waren er louter om voor na
geslacht te zorgen. Zij mochten
hooguit op een houten kruk zit
ten. De Romeinen hebben dat
overgenomen."
Dagobertstoelen
Vanaf de Middeleeuwen was het
wel weer 'zitten-met-rechte-
rug' geblazen. Op houten kisten
of op inklapbare Dagobertstoe
len. Want de middeleeuwse adel
trok van kasteel naar kasteel en
nam de volledige inboedel mee.
List: „Als de voorraden in het
ene kasteel op waren, vertrok
ken de bewoners naar het vol
gende. Omdat ze hun hele heb
ben en houwen meenamen,
moest het dus allemaal makke
lijk vervoerbaar zijn."
Dus zaten de middeleeuwers op
de kisten, waarin kleding en
huisraad werden vervoerd.
Pas in de Renaissance kwam er
meer aandacht voor de vormge
ving van de stoel. Langzaam
aan ontstaat een wat sierlijker
uiterlijk, versierd met allerlei
houtsnijwerk. Opmerkelijk is
overigens dat in de 19e eeuw de
zithoek in de kamer ontstond.
Voorheen stonden stoelen, ta
fels en ander meubilair strak
langs de wanden.
„In de Renaissance werden de
stoelen, evenals de gehele in
richting, streng symmetrisch
langs de muren geplaatst", weet
List. In boerenkringen hingen
stoelen aan de muur en werden
ze alleen voor de maaltijd rond
een tafel in de kamer neergezet.
Vanaf de Barok, de periode van
Zonnekoning Lodewijk XIV,
ontwikkelden de stijlen zich
sneller. De stoffen zitting zorgde
voor comfort, zachte kussentjes
op de armleggers voor extra
steun. In deze tijd ontstond ook
de chaise longue. „Die werden
eigenlijk alleen door de dames
gebruikt", zegt List, en schetst
een beeld van hoe hofdames in
negligé tussen de feesten door
een rustpauze namen, iets waar
zo'n chaise longue bij uitstek
geschikt voor was.
Zitten was ook toen een 'elitaire
bezigheid', volgens List: „Ou
ders zaten in deze tijd op een
stoel, terwijl kinderen bij de ta
fel moesten staan."
Na de Napoleontische tijd komt
de neo-'hype' opzetten: neo
classicisme, neogotiek. De stoel
wordt in deze periode een ver
gaarbak voor allerlei stijlen: de
rozetjes uit de Lodewijk XVI-
tijd naast invloeden uit de
Griekse tijd op een hoekstoel die
wordt bestempeld als een Re-
naissance-stoel, maar die feite
lijk van latere datum is.
Kitsch
Ernaast staat een stoel met als
rugleuning een gotisch ogend
kerkraam. „Deze meubelstuk
ken worden door antiquairs te
genwoordig bestempeld als
kitsch", vertelt List. „Terwijl
het best mooie stoelen zijn. Die
ontwikkeling heeft zich overi
gens ook doorgezet. Tegen
woordig worden ook stoelen ge
maakt met de meest bizarre
kleur- en materiaalcombina
ties."
foto Henk van Holland/GPD
Bijzonder is ook het stoeltje met
de rode kussens en het zwartge-
schilderd houtwerk. Het komt
uit het begin van de twintigste
eeuw. Vlak na het overlijden van
de Britse koningin Victoria
schilderde men, als uiting van
rouw, de stoelpoten zwart.
Door de jaren heen zien we ook
oude bekenden opduiken, zoals
de tijdloze stoel van Thonet (die
hij in 1859 ontwierp) of de
knoppenstoel met gevlochten
rieten zitting uit het boerenle
ven van de omgeving.
Vanaf de Jugendstil duiken
weer een paar opzienbare mo
dellen op. Versierd met planten
en bloemenornamenten of de
rugleuning ingelegd met parel
moer. Rietvelds beroemde stoel
ontbreekt uiteraard niet. De
laatste stoelen dateren van de
jaren zestig, maar zijn heel tren
dy: de opblaasstoel, bijvoor
beeld, of de ouderwetse peer
vormige zitzak. De'afsluiters
zijn twee actuele designmodel
len in geel.
Sandra Bos
Tentoonstelling '5000 jaar zit
ten: de stoel door de eeuwen
heen' - Te zien: t/m 18/3, Histo
risch Museum Ede, Museum
plein 7 Ede (oude stationsge
bouw). Open: di-za, 14-17 u„ zo,
14-16 u.
Het is een mooie klus voor de
doe-het-zelver. Hoe bouw
ik thuis goedkoop een kleine
saunacabine?
Dit moet een praktisch stukje
worden. Over hoe je zelf een
saunacabine bouwt. Geen uit
weidingen over Finland, koude
meren, bouwpakketten of hoe
gezond een sauna is. Maar ge
woon: hoe bouw ik thuis goed
koop een kleine saunacabine. In
de buurt van of grenzend aan
een douche want na een sauna is
niets zo verfrissend als koud.
De kachel zal gekocht moeten
worden. In Finland zijn ze rede
lijk voordelig (vanaf 500,-);
zoek dealers via internet of be
stel rechtstreeks bij een fabri
kant. Reken op een capaciteit
van 1 kiloWatt per kubieke me
ter met wat overwaarde voor
eventueel warmteverlies. Voor
een sauna voor twee personen is
3 kW voldoende. Krachtstroom
is dan niet per se nodig.
In de sauna draait het om hitte
en vocht. Op de gloeiende stenen
op de kachel wordt water ge
schept. De luchtvochtigheid
stijgt, het zweten begint. Een
Finse sauna draait lekker vanaf
ongeveer 7 0 graden maar kan
desnoods tot boven de 100 gra
den worden gestookt.
Belangrijk punt is het voorko
men van vochtproblemen in de
cabineconstructie. Gebruik
voor binnenwanden en dak on
behandeld licht naaldhout dat
hitte en vocht vlot opneemt en
afstaat. Vuren of grenen is pri
ma, maar wel met zo min moge
lijk kwasten. Bij kwasten ont
staat hars en ze kunnen zeer
heet worden.
Bouwfolie
De cabine bestaat uit een aantal
lagen. De buitenwand kan van
alles zijn. Dan komt de isolatie
(minstens 5 centimeter dikke
glaswolplaten, in het dak het
dubbele) in een open houten
raamwerk dat uiteindelijk ook
de binnenwanden en het dak zal
moeten dragen. Daarna volgt
een waterdichte laag die tegen
hoge temperaturen moet kun
nen. Gewone bouwfolie voldoet
prima. Zorg voor ruime over
lappingen want vocht in de iso
latie is een ramp. Dan komt, di
rect tegen de folie aan, een laag
aluminiumfolie, in elk geval in
het dak.
Enkele 25 millimeter dikke
balkjes worden op het raam
werk geschroefd. Door de folie
heen, flink vastdraaien. De
balkjes dragen wanden en dak
en zorgen voor een spouw. In de
hoeken en boven en onder moe
ten spleten van circa 20 milli
meter blijven, zodat de lucht in
die spouwen kan ventileren.
Voor wanden en dak komen ra-
batdelen of schroten van 13 a 15
millimeter in aanmerking. Alle
verbindingen worden gemaakt
met spijkers of schroeven (ver-
Voor binnenwanden en dak van de sauna is onbehandeld licht naaldhout zeer geschikt, omdat het hitte
en vocht vlot opneemt en afstaat.
zinken!). Lijm is vanwege vocht
en hitte onbruikbaar. Voor de
banken zijn fijngeschuurde vu
ren planken (kwastvrij) ge
schikt. De belangrijkste (boven
ste) bank of 'laude' bevindt zich
ongeveer 90 centimeter onder
het dak, tegenover de kachel. In
de wand achter de laude, 30 cen
timeter onder het dak komt een
regelbare houten klep waar
langs de warme vochtige lucht
naar buiten kan. Maak een gat
om een stuk rioolpijp door bin
nenwand, spouw, folie en isola
tie te steken en spuit er in de
wand bouwschuim omheen om
alles vocht- en luchtdicht te
houden. Frisse lucht kan het
best onderin binnenkomen, bij
voorbeeld via een kier onder de
deur. De ventilatie werkt 'van
zelf' doordat warme lucht op
stijgt en uit de klep ontsnapt.
De deur moet zo nauw mogelijk
sluiten. Een ventilerende spouw
is hier lastig te maken; laat de
deur bij niet gebruik altijd open
staan om vocht kwijt te raken.
Raampjes geven grote warmte
verliezen, zelfs als ze klein zijn.
Geef een eventueel raampje drie
lagen glas. De bodem kan het
best uit tegels of ander water
dicht materiaal bestaan. Een
lamp (bijvoorbeeld een goedko
pe bull's eye) en de stroomaan-
sluiting van de kachel zitten zo
laag mogelijk. Daar is het koel
en de vochtigheid blijft laag.
Het onderhoud is eenvoudig: af
en toe banken en de vloer op
doen met water en een afwas-
middel, veel luchten, af en toe de
verwarmingselementen en de
stenen in de kachel reinigen.
Nico Koolsbergcn
Enkele internetsites met infor
matie over sauna.
Vraag- en antwoordsites:
www.saunasite.com; vv ww. ar
mory. com/~kal le/sauna. html.
Sauna algemeen: www.hut.fi/
i'cankar/sauna/; www.sauna.fi.
Opeens is er tussen die don
kere dagen voor Kerstmis
een lichte dag waarop de zon
schijnt. Knap dan nog gauw een
klusje op, zoals het aanbrengen
van groen bindtouw om een me
tershoge taxus. Daarmee voor
komt u dat de boom onder een
sneeuwlast uit elkaar 'valt'.
Sneeuw... ja, maar dan een lek
ker dik pak waaronder de tuin
zich lekker voelt en veilig. En
een bijzonder fraaie aanblik
biedt. De vormen van de kron
kelwilg en dito hazelaar vallen u
dan speciaal op, de sneeuw-
hoedjes op de kaardebollen ma
ken vrolijk en de lintbloempjes
van de toverhazelaar zorgen
voor kleur.
Er zijn ook schaduwkanten. Zo
mag je met sneeuw niet op het
gazon lopen. De sneeuwpop
moet dus op het terras komen te
staan. De bollen die voor huis-
broei bestemd zijn moeten bin
nenshuis verder groeien. Waar
stonden die ook al weer in de
tuin? Voordat het gaat vriezen
moet de vijver nog schoon wor
den gemaakt. De bagger kan
mooi over de tuin worden ver
spreid waar ze wordt doorge
vroren. Rottende plantendelen
zoals de bladeren van de water
lelie en gele plomp snijdt u af.
De stelen aan zwanebloem en
gele lis laat u zitten. Daardoor
kunnen kwalijke dampen ont
snappen. Waterpest, die ervoor
zorgt dat er zuurstof in het wa
ter komt, halveert u. Gooi de
winterknoppen van het hoorn
blad weer terug.
Als u vissen in de vijver wilt
houden, dan doet u er goed aan
voorzieningen te treffen tegen
reigers. Beter is het ze in een
groot aquarium in huis te laten
overwinteren. Tegen het bevrie
zen van het vijverwater zijn er
heel wat apparaten in de han
del. Informeer bij uw tuincen
trum. Een bundel rietstengels
rechtop in het water gezet, geeft
vissen en kikkers lucht. Hak in
dik ijs nooit een gat. Dit zou de
dood van de dieren betekenen!
Wilt u de passiebloem, die afge
lopen zomer zo uitbundig heeft
gebloeid, door de winter heen
helpen, dek dan het hart van de
plant met een laag goede grond
af. Plaats er nog een rietmat
voor tegen scherpe oostenwind.
Ziet u aan het einde van een
vorstperiode dat verschillende
planten zijn 'opgevroren', druk
deze dan terug en dek de wortels
ook van deze planten met goede
compost of aarde af.
Wondinfectie
Wie van de goede sint zo'n (bij
na) allesknippende, ferme tak-
kenschaar heeft gekregen wil
daarmee natuurlijk direct aan
de slag! Bij droog, en vorst vrij
weer kan dat. Zo'n reuzen-
schaar is eigenlijk een grote
maat snoeischaar met pape
gaaienbek en lange handvatten.
Ze zijn er ook op een stok. Heb
ook een handsnoeizaagje met
grove M-tanding voor het moei
lijke werk gebruiksklaar. Wilg,
els, populier en linde kunt u nu
aanpakken, maar laat berk, eik
en kastanje ongemoeid. Laat
vruchtbomen ook met rust.
Vooral appels en peren kunnen
juist in de donkere maanden
met sporen van vruchtboom
kanker worden besmet. Na mid
den december is die kans op
wondinfectie minder groot.
Eventuele kankerplekken die
nen tot op het witte hout
schoongekrabd te worden.
Daarna een wondafdekkende
pasta aanbrengen.
Bent u toch in de fruittuin bezig,
bevestig dan ook om de boom-
palen lijmbanden tegen om-
hoogkruipende vrouwtjes van
de wintervlinder wier larven
zich in 't voorjaar op de bloem
en bladknoppen storten. Ande
re belagers van de fruitbomen
zijn muizen. Deze maken ge
bruik van tegen de boom groei
ende onkruiden om aan de bast
te knagen. Houd die bomenspie-
gels vrij van onkruid en breng er
stalmest in aan.
Wisselteelt
Is het weer niet aantrekkelijk
om buiten te werken, voor de
tuiniers met een moes- en fruit
tuin is er binnenshuis werk aan
de winkel. Voor diverse groene
gewassen is een wettelijk voor
geschreven wisselteelt van
kracht, die ziekten moet voor
komen. Zo mag u op de plek
waar u vorig seizoen aardappels
kweekte, binnen 4 jaar niet op
nieuw piepers poten. Dit geldt
ook voor tomaten. Voor koolge
wassen is de termijn 1 x in 3 jaar.
Voor uien 6 jaar, peulgewassen 3
jaar. Lathyrus valt als vlinder
bloemige ook onder de peulge
wassen. Wilt u op dezelfde plek
als vorig jaar lathyrus laten
groeien, dan zult u daar verse
grond moeten aanbrengen!
Ten slotte: stel niet langer uit de
druif sterk terug te snoeien. Dit
moet vóór februari gebeurd
zijn, anders zal ze bloeden.
Frans Wegman
