Alpen zuchten onder
wintersportgeweld
PZC
Jackie Kennedy was ooit koningin van Amerika
Toerisme vernielt
hooggebergte
29
zaterdag 2 december 2000
Tunnels, treinen, hogere liften,
grotere pistes, massaal ge
bruik van sneeuwkanonnen, alles
moet kunnen om de winterspor
ters, het liefst het hele jaar door,
aan hun trekken te laten komen.
Bergen en dorpen in de Alpen
zuchten onder het geweld van zo'n
120 miljoen bezoekers per jaar,
onder wie 1,1 miljoen Nederland
se sneeuwliefhebbers. De toerist
als geldbrenger... en vernieler.
De internetpagina over de Oosten
rijkse Stubai Gletsjer juicht:
'Binnenkort is het zover! De nieuwe
zespersoons stoeltjeslift van Fernau
gaat in bedrijf!Met de lift kunnen per
uur 2400 mensen van het middensta
tion op 2620 meter boven zeeniveau
naar het bergstation op 3120 meter.
Een 'perfecte carrousel' brengt de ski
liefhebbers vervolgens op vijf glet
sjers. Hintertux, aan de voet van de
Tux Gletsjer, doet ('Nieuw nieuw
nieuw nieuw, de nieuwe dimensie
kond van de lancering van de 'glet
sjerbus'. Deze hoogste 'tweebaans'
gletsjerbus ter wereld telt 27 cabines
met elk plaats voor 24 passagiers. Ca
paciteit: 3000 mensen per uur.
De gletsjers mogen door de opwar
ming van de aarde in angstaanjagend
tempo smelten, het weerhoudt de Al
penlanden er niet van het ene na het
andere wintersportproject ter hand te
nemen. Het internationaal comité
voor de bescherming van de Alpen,
CIPRA, heeft becijferd dat er momen
teel in het gebied 150 tot 200 projecten
worden uitgevoerd voor uitbreiding
van de faciliteiten voor skiën, lang
laufen en andere sneeuwsporten.
,En dat terwijl het aantal toeristen uit
bijvoorbeeld Duitsland daalt, en
mensen minder tijd op de pistes door
brengen omdat er steeds meer andere
interessante dingen te doen zijn", stelt
Peter Hasslacher, die zich bij de Oos
tenrijkse organisatie Alpenverein be
zighoudt met milieubescherming en
planning. Hij verklaart de ongebrei
delde groei uit de race om de toerist
aan zich te binden..Iedereen kijkt
naar elkaar. Komt er iets nieuws in
Salzburg, dan moet Tirol ook wat.
'Wie is de beste?', daar gaat het om.
Want anders gaan die toeristen mis
schien wel naar Zwitserland."
Twee jaar geleden verloren de Alpen
verein en andere natuurbeschermers
de slag om het behoud van het in Tirol
gelegen natuurgebied Wilde Krimml.
Na achttien jaar strijd mochten bull
dozers de bergen in om het 5 0 0 hectare
grote gebied, volgens de Alpenverein
een van de weinige onaangetaste
stukken in de Kitzbühel Alpen, ge
schikt te maken voor wintersport.
Kaalslag
Kosten noch moeite worden gespaard
om in de dalen en op de hellingen
nieuwe wintersportlocaties te ont
sluiten. Rijdend door wintersportge
bieden in Oostenrijk valt op dat overal
driftig wordt gebouwd. In elk plaatsje
zijn bouwvakkers bezig nieuwe hotels
te laten verrijzen en nieuwe kabelba
nen aan te leggen. Dat gaat hand in
hand met nieuwe elektriciteitsmas-
ten, rioleringen, wegen en andere vor
men van infrastructuur en tegelijker
tijd kaalgeslagen hellingen. Met
wervende folders worden de toeristen
gelokt, liefst met hier en daar vignet
jes vol slogans als 'nieuw', en 'super'.
Eigenaresse Magdalena Segl van
Sporthotel Alpenblick in Zeil am See,
dat qua toerisme een tweeling vormt
met het naburige skioord Kaprun,
verkondigt vol trots: ,,We hebben het
hele jaar sneeuw in dit gebied. In de
zomer kunnen mensen op de gletsjer
skiën. En als het seizoen op 1 decem
ber begint, zorgen we er met kunst
sneeuwmachines voor dat ook op an
dere pistes elke dag kan worden
geskied. Hoezo niet natuurlijk? Die
sneeuw wordt net zo goed gemaakt
van water. Drinkwater nog wel, me
neer. Puur natuur en zo zuiver als het
maar kan. Alle toerisme hier is er om
dat de mensen erom vragen. En dus
zorgen we ervoor dat ze hier in de Eu-
ropa-Sportregio alle dagen met 54 ka
belbanen en skiliften, plus een glet-
sjertrein (die overigens door de
tunnelramp in Kaprun voorlopig nog
maanden buiten gebruik zal zijn) om
hoog kunnen/'
Brigitte Felzer werkt voor de VW van
het tweeling-skioord Saalbach-Hin-
terglemm, een half uurtje rijden van
Zeil am See. Volgens haar barst het
feest begin december los. Overal inhet
berglandschap zijn hotels, kabelba
nen en (onbesneeuwde) langlaufloi-
pes en dito skipistes zichtbaar. Speci
aal voor de enorme toeloop van
toeristen is hier (zoals in wel meer ge
bieden) in 1991 een meer dan één kilo
meter lange tunnel door een berg-
Het internationaal comité voor de bescherming van de Alpen, CIPRA, heeft becijferd dat er momenteel 150 tot 200 projecten worden uitgevoerd voor uitbreiding
van de faciliteiten voor skiën, langlaufen en andere sneeuwsporten. foto GPD
wand aangelegd. Daarmee is West-
Hinterglemm stukken makkelijker
bex-eikbaar.
Ligt er met de start van het winter
sportseizoen nog geen sneeuw, dan
wordt die wel kunstmatig gemaakt
om de gasten toch de pistes te kunnen
schenken waar ze flink voor in de bui
del moeten tasten. Felzer: „Elders
hebben ze die apparaten ook. Dan
móet je wel mee in de concurrentie
slag. En wat maakt het nou uit of de
sneeuw vanzelf valt of dat we een
handje helpen?"
Dode planten
Het probleem van kunstmatige
sneeuw is dat die vaak kouder is en
een grotere dichtheid heeft dan het
witte poeder van moeder natuur, stelt
Matthias Rohrer, hoofd van de na
tuurbeschermingsorganisatie Moun
tain Wilderness in Zwitserland. „Die
sneeuw ligt dichter op de planten en
die gaan dood. Als de sneeuw weg is,
blijft er alleen bruine aarde achter, en
natuurlijk de ladingen afval, die door
de wind worden verspreid."
Voor het gebruik van sneeuwkanon
nen is water nodig, dat soms door tun
nels en pijpen moet worden aange
voerd. En dat uitgerekend in de
winter, als water schaars is. Rivieren
in lager gelegen dorpen kunnen daar
door droog komen te staan, zegt Peter
Hasslacher. Bovendien kunnen ze vol
gens hem vervuild raken, omdat in
sommige landen geen verbod bestaat
op het gebruik van chemicaliën bij de
aanmaak van kunstsneeuw.
Als de dooi inzet, belandt de gesmol
ten kunstsneeuw met chemicaliën en
al in de bergrivieren. „En dat zijn wel
onze drinkwaterdepots." In de Alpen
staan duizenden kunstsneeuwmachi
nes. Zo telt alleen al Les Menuires in
Frankrijk 315 sneeuwmachines om de
skiërs ter wille te zijn. Het Oostenrij ks
Saalbach-Hinterglemm presenteert
op een skikaart trots bijna twintig
geel gekleurde hellingen met 'Be-
schneiungs-Anlage'.
„Hier en daar een sneeuwkanon op
kritieke punten, prima", vindt Joop
Spijker, voorzitter van de Nederland
se Milieugroep Alpen. „Maar het zijn
er nu wel erg veel. En we hebben het
over hele kwetsbare landschappen.
Op dat soort hoogtes duurt hot hon
derden jaren voor de natuur is her
steld."
Idylle
Een status quo kent de wintersport
branche niet. 'Méér-méér-méér' is het
credo. Alleen al Zwitserland heeft
vijftig grote projecten in wintersport
gebieden op stapel staan, vertelt
Rohrer van Mountain Wilderness
..De gletsjers worden kleiner, er is
daardoor minder sneeuw en dus ko
men er nieuwe skiliften die de mensen
hoger brengen. Dat kost een heleboel
geld en om al die investeringen er weer
uit te krijgen, moeten de pistes langer
open. Het liefst het hele jaar door
Nieuwe pistes moeten ook bereikbaar
zijn, wat de aanleg van nieuwe wegen
betekent. De pogingen om toeristen
ertoe over te halen niet met de auto de
tocht naar de Alpen te laten reizen,
slaan vooralsnog beperkt aan. Zo is
volgens de ANWB sinds 1996 het aan
tal Nederlanders dat met de auto gaat
toegenomen en zal ruim zeventig pro
cent van de wintersporters dit seizoen
wederom niet per trein of bus reizen.
De vervuiling, al groot door het
vrachtverkeer, is navenant. Als straks
de Mont-Blanctunnel weer opengaat,
zal Chamonix ongetwijfeld weer vui
lere lucht hebben dan Parijs. „De Al
pen met de schone berglucht is een
idylle die we hier in stand houden", al
dus Spijker. „Sommige dalen zijn zo
smaldat alle uitlaatgassen blijven
hangen. Dan is de lucht alleen boven
fris". De NMGA probeert door voor
lichting mensen tot bewuster gedrag
te bewegen „Reis met het openbaar
vervoer, blijf binnen de piste, ga niet
door de bossen skiën." De mens moet
zich aanpassen aan de natuur en niet
andersom, is de boodschap. Want
door het intensieve gebruik van de Al
pen trekken sporters er ook letterlijk
een spoor van vernielingen.
Chemicaliën waarmee de ski's worden
bewerkt om sneller te gaan en om
sneeuw ruller te maken tasten de bo
dem aan, zegt Rohrer. Off-pisteskiërs
(die graag buiten de geprepareerde
skihellingen hun gang gaan) vernie
len jonge boomaanplant. Dieren die in
de bergen leven, halen het eind van de
winter niet omdat ze de weinige ener
gie die ze hebben verbruiken aan het
vluchten voor toeristen.
Volgens Rohrer zorgt in Zwitserland
menig heli-skiër (die zich per helikop
ter op anders onbereikbare bergpun
ten laten afzetten) voor de voortijdige
dood van onder meer gemzen,
sneeuwhoenders en herten. Officieel
mogen de helikopters alleen op 43
hiertoe aangewezen plaatsen skiërs
afzetten. „Maar in de praktijk zijn er
veel illegale landingen. Er is niemand
die het controleert. Volgens officiële
cijfers zijn er jaarlijks zo'n 27.000
vluchten. Ik denk dat het er nog veel
meer zijn".
In de drang naar 'Hoger, Verder, Gek
ker' komt intussen ook heli-vissen,
heli-duiken, heli-biken en heli-golfen
op de gletsjers voor.
Als je als top-of-the-bill-skioord an
no 2000 mee wilt komen, is sneeuw,
wat eettentjes en een dak boven je
hoofd niet voldoende. Zie de werven
de folder van het Oostenijkse Saal
bach-Hinterglemm. dat zichzelf aan
prijst als een heus 'skicircus'. Een
duizelingwekkend aantal van negen
tig pistes, met voor elk wat wils. Voor
skiërs, langlaufers en snowboarders,
of je nou gewoon relaxed naar bene
den wilt of 'carving on the edge' (skiën
op extra wendbare latten), hobbelige
buckelpistes wilt nemen of halsbre
kende toeren wilt uithalen op speciale
stunthellingen en 'halfpipes' van
sneeuw.
Natuurlijk ontbreken ook de speciale
racepistes voor snelheidsduivels niet
en in de avonduren moeten rust en
duisternis wijken voor compleet ver
lichte pistes, bij voorkeur met muziek
voor een onvervalste 'disco-op-lat-
ten-sfeer'. De aanleg van nieuwighe
den waar de toeristen om lijken te
smeken - wie wil er nog ouderwets op
twee latjes naar beneden op steeds de
zelfde piste? - houdt in Saalbach-Hin
terglemm niet op. Trots meldt de VW
op een gelikte kaart vol sneeuwat-
trac6.es de Spieleckkogel (1998 m.) en
de Reiterkogel (1819 m.), twee com
pleet nieuwe pistes.
Volgens Peter Hasslacher moeten ook
de sociale gevolgen van uitdijend
massatoerisme niet worden onder
schat. „In toeristengebieden worden
nieuwe huizen gebouwd, maar de
grond wordt dan zo duur dat dat voor
jonge bewoners van zo'n dorp niet is
op te brengen. Die worden gedwongen
ergens anders te gaan wonen. Dat is
sociaal en cultureel een groot verlies."
Groene dorpen
De toeristen i ndustrie beseft wel dat er
een grens zit aan het ongebreideld
consumeren van de Alpen en doet in
meer of mindere mate pogingen duur
zaam toerisme van de grond te krij
gen. In Nederland is er het plan 'Win
tersport 2005', waaraan onder meer
het Nederlands Alpen Platforum, NS-
travel, de ANWB en reisorganisatie
Travel Unie meedoen. 'Auto uit, trein
en bus in' is een belangrijk thema. Met
de NS-Alpen Express kunnen toeris
ten naar Oostenrijk en vandaar per
shuttlebus naar de als proefgemeen-
ten aangewezen dorpen Werfenweng
of Badhof Gastein. In deze 'groene
dorpen' staan bussen, met stroom
aangedreven elektro-auto's en elek-
tro-taxi 's de sporters ten dienste om
verantwoord op pad te gaan.
„De bagage, die voor mensen toch een
barrière vormt om met het openbaar
vervoer te reizen, wordt van deur tot
deur vervoerd", aldus Marnix Viëtor,
secretaris van het Alpen Platform.
De inwoners van Werfenweng en Bad
hof Gastein richten zich ook op ande
re sectoren dan het toerisme. „Het is
belangrijk traditionele beroepen in
stand te houden. Zo hebben bergboe-
ren een gegarandeerde afname van
hun producten door restaurants. Het
gaat om de meerwaarde aan rust en
authenticiteit die wordt geboden. Dit
is interessant voor een bepaald klan
tensegment voor mensen die niet elke
dag zo veel mogelijk pistekilometers
zoeken."
Simone van Driel en
Ferdi Schrooten
Tacqueline Bouvier Kennedy
t) Onassis (1929-1994) blijft de
Amerikanen en tot op zekere
hoogte de wereld fascineren.
Weduwe van president John F.
Kennedy en van de Griekse
scheepsmagnaat Aristoteles
Onassis, moeder van John Jr. en
Caroline. Zo vertegenwoordigt
zij als geen ander zowel de
droom als de nachtmerrie van
de Kennedy-familie.
Er is een nieuwe biografie van
haar verschenen van de hand
van de Britse historica Sarah
Bradford, die eerder boeken
schreef over prinses Gracia van
Monaco en de Britse koningin.
De titel van het boek zegt veel
over de aanpak van de schrijf
ster: Koningin van Amerika
Zeker het eerste deel van het
boek voert een Jacqueline ten
tonele die alles is wat een konin
gin moet zijn: mooi, intelligent,
mysterieus, succesvol, tragisch
en bovenal nobel In het tweede
deel van het boek slaat dat beeld
om, hoewel niet duidelijk is of
de schrijfster dat heeft beoogd
of dat de omstandigheden van
wat tot dan toe haar heldin is,
zulks dicteren. Dat deel behan
delt de tweede belangrijke fase
in Jackie's leven, als partner van
de puissant rijke Onassis, die
voor haar opera-diva Maria
Callas dumpt, formeel scheidt
van zijn eerste vrouw en in 1968
de weduwe van John F. huwt,
naar later zal blijken toch voor
al als 'laatste juweel in mijn
kroon'
Jackie zelf is dan ook al niet
meer de prinses die uitsluitend
wordt gedreven door hogere
motieven. Zij koopt met dit hu
welijk financiële zekerheid en
persoonlijke onafhankelijk
heid, althans van de machtige
Kennedy-clan en van de Ameri
kaanse publieke opinie
Pas in het derde deel van het
boek keert de oude Jackie terug,
'sadder and wiser', gelouterd
door het leven. Zij wil niet meer
de perfecte prinses zijn en
neemt zelfs een kantoorbaan bij
een uitgeverij, al heeft zij een ei
gen vermogen overgehouden
aan haar door het overlijden
van Onassis in 1975 geëindigde
tweede huwelijk. De derde man
in haar leven is de onbekende
diamantair Maurice Tempels
man, die tot haar dood bij haar
zal blijven.
Jackie groeide, samen met haar
vier jaar jongere zus Lee, op in
een gezin dat weliswaar be
hoorde tot de upper class van
Amerika, maar niet met de
daarbij behorende financiële
zekerheid. Haar gokkende en
drinkende vader verloor enkele
malen een fortuin. Pas toen hun
moeder na een scheiding her
trouwde, zorgde stiefvader voor
enige financiële stabiliteit.
Volgens Sarah Bradford was
Jackie echter voor het leven ge
tekend: zij zou altijd op zoek
zijn naar oudere rijke mannen,
die haar zekerheid konden bie
den. Ook het huwelijk met Jack
Kennedy was niet alleen maar
romantisch. Hijzelf had in de
gaten dat een politicus met am
bitie in Washington, tegen de
veertig lopend, maar beter ge
trouwd kon zijn. Toen Jackie na
enkele jaren huwelijk de balen
kreeg van het steeds gênanter
overspel van haar man, maakte
zij, weinig koninklijk, gebruik
van die wetenschap. Haar drei
gement te gaan scheiden aan de
vooravond van de presidents
verkiezingen leverde haar twee
keer een miljoen dollar op van
schoonpapa Joseph.
Deze roddel - want bewijzen
zijn er niet - wordt in dit boek
slechts en passant genoemd.
Een andere roddel, dat Jackie al
vlak na de dood van haar man
een verhouding begon met diens
broer Bobby (die zei fin 1968 zou
worden vermoord), wordt daar
entegen uitvoerig als waarheid
gepresenteerd
Achterklap
En daarmee is ook de immer
zwakke kern van dit soort ge
schiedwerken bloot gelegd: de
harde bewijzen voor de sappig
ste feiten ontbreken. Er zijn zel
den schriftelijke bewijzen of ge
tuigenissen uit de eerste hand.
Als er al iets is opgeschreven (en
Bradford citeert een indruk
wekkende lijst boeken en tijd
schriftartikelen), moet je je af
vragen of dat niet slechts op
schrift gestelde achterklap is.
Bradford vermeldt in haar no
ten bij het boek een lange serie
interviews met tijdgenoten van
Jackie, maar voor de waarde
van die mededelingen geldt het
zelfde.
Dit boek bevat weinig over le
ven en persoon van Jacqueline
Bouvier Kennedy Onassis, dat
al niet bekend was. De overdaad
aan weetjes en feitjes (over eten,
drinken, kleding, het interieur,
de kleur van de auto, het soort
ondergoed van de exen) schaadt
het verhaal voortdurend.
Maar het portret is veelomvat
tend en juist door zijn ambiva
lentie aantrekkelijk. Was Jackie
een zelfstandige moderne
vrouw, zoals haar fans altijd
hebben volgehouden, of was zij
een ornament voor 'n vent, zoals
haar vijanden menen?
James McGonigal
Sarah Bradford: Koningin van
Amerika, Jacqueline Kennedy
Onassis, de biografie - Uitgeve
rij Balans, 588 pag., 59,50.
Jacqueline Bouvier Kennedy Onassis (1929-1994), zoals Andy War
hol haar portretteerde.
Met aanvoer van sneeuw en de inzet van sneeuwkanonnen wordt er voor gezorgd dat er het hele jaar door kan worden gewintersport. foto Steve Wilson/GPD