Klassiek Italië was het ideaal
PZC
Voor de poort van Zion
Zomer
volop
in trek
Grand
Tour
35
Grand Circle
Reiswereld
strijdt tegen
legionella
zaterdag 2 december 2000
Italië is sinds de Renaissan
ce een geliefd reisdoel voor
liefhebbers van schoonheid,
oudheid en cultuur. Wie wist
van Venetië, Florence, Rome
en Napels, die wilde er naar
toe. Maar behoorde je in En
geland tot de upper class,
dan moest je op Grand Tour,
of je wilde of niet.
Zouden vrachtwagenchauf
feurs als ze weer eens met
duizenden in een oneindige ke
ten van dampend staal op een
van de Zwitserse passen staan,
omdat de douane in Italië
staakt, of de politie of de spoor
wegen - of allemaal tegelijk -
wel eens beseffen dat er een tijd
is geweest dat reizigers hier
's nachts sjokkend passeerden?
Slechts bijgelicht door de maan,
die de besneeuwde Alpentop
pen in een spookachtige gloed
zette, dan weer achter een wolk
verdween waardoor alles - me
ren, rotsen en bergtoppen - ver
smolt tot een duistere massa,
waarin je amper nog een stap
kon zetten.
Zelfs wegen waren in die tijd
een zeldzaamheid, maar toch
vormden deze omstandigheden
voor een grote groep reizigers
geen belemmering om aan deze
avontuurlijke onderneming te
beginnen. Want na de onge
naakbare Alpen wachtte in het
dal de beloning: de zoete
schoonheid van Italië, al sinds
de zestiende eeuw het doel van
de Grand Tour.
Loutering
Het was vooral de Engelse up
per-class die zijn zonen per post
koets cle eenzame landwegen
opstuurde, in de hoop dat ze de
loutering zouden ondergaan
van vreemde talen en verfijnde
culturen. Voor de Angelsaksi
sche aristocratie was de Grand
Tour een logisch vervolg van de
opvoeding die aan het gymnasi
um was begonnen. Ook onder
weg was er veel te bewonderen,
zoals de architectuur van de
Franse kathedralen en uiter
aard Parijs.
Holland werd vooral aanbevo
len, omdat je daar bij de inter
nationaal georiënteerde koop
lieden de fijne kneepjes van het
vak kon leren.
Maar het einddoel bleef Italië,
de bakermat van de Renaissan
ce met belangrijke steden als
Florence, Siena en Venetië en
niet te vergeten Rome, waar de
herinneringen aan de Klassieke
Oudheid nog als ruïnes te be
zichtigen waren.
De meeste studenten kregen een
privé-onderwijzer mee. Soms
had dat succes en keerden de
jonge lords terug als verlichte
geesten die zich stortten op lite
ratuur of schilderkunst, of
werden ze voortreffelijke diplo-
Het Pantheon in Rome omstreeks 1890.
foto collectie Malandrini
maten. Anderen waren niet ont
vankelijk voor de Italiaanse les
sen; ze onthielden alleen de
ezelsbruggetjes. De drie T's van
Bologna bijvoorbeeld - tortelli-
ni, torens en tieten - en de twee
P's van Venetië, die naar pries
ters en prostituees verwezen.
In de achttiende eeuw kreeg de
Grand Tour een nieuwe prikkel
door de ontdekking van Hercu-
laneum (1709) en Pompeji (1748
Voor het eerst kon een stad uit
de Romeinse tijd met eigen ogen
worden aanschouwd.
Rijke Europeanen stroomden
toe, bestudeerden de luxe bad
huizen en villa's en lieten zich
tussen de ruïnes op tekeningen
vereeuwigen. De kennis die aan
de voet van de Vesuvius was op
gedaan, werd elders aangewend
voor nieuwe gebouwen waarin
de klassieke bouwstijl, ontdaan
van barokke versiersels, voor
het eerst weer zuiver werd toe
gepast.
Een van de belangrijkste reizi
gers uit de eerste eeuwen van de
Grand Tour was natuurlijke
Goethe, die de herinneringen
aan Italië optekende in zijn 'Ita-
lienische Reise', een dagboek
waarin hij ook zijn bezoek aan
Pompeji vastlegde. Hij verbaas
de zich over de kleine huisjes die
hem aan poppenhuizen of ma
quettes deden denken, maar ook
hij bejubelde de pure schoon
heid die onder het as vandaan
was gekomen. Zijn notitie van
13 maart 1787: 'Zondag zijn we
weer naar Pompeji geweest. Er
zijn vele rampen in de wereld
geweest, maar slechts weinige
hebben zo'n verrukkelijke erfe
nis nagelaten'.
Rooftochten
Tijdens zo'n verblijf in Lombar-
dije of Toscane bleef het niet
alleen bij het bekijken van
kunstschatten; gefortuneerde
kunstminnaars kwamen er al
snel achter dat je het spul ook
mee naar huis kon nemen. De
Grand Tour ontaardde zo steeds
vaker in een ware rooftocht, al
dachten de initiatiefnemers
daar anders over. Men stelde de
kunst veilig voor mensen die
haar echt konden waarderen,
De in Venetië gestationeerde
consul Smith hield in zijn
standplaats toezicht op de ver
scheping van honderden Cana-
letto's, Guardi's, Titiaans en
Tintoretto's. Zij vulden de Euro
pese musea en de Amerikaanse
privécollecties, zoals die van
Henry Clay Frick in New York.
De Amerikaanse krantenmag
naat William Randolph Hearst
deinsde er niet voor terug een
heel kasteel naar de VS te ver
schepen.
De Grand Tour was inmiddels
ver afgeraakt van het zeven-
tiende-eeuwse ideaal. Niet lan
ger reisde men naar het zuiden
om zich te laven aan de klassie
ke bronnen van de oudheid. De
Grote Reis was verworden tot
een optocht van 'big spenders'.
Amerikanen veelal, die de na
men van de Europese vorsten
dommen niet uit elkaar konden
houden en geheel volgens de
richtlijnen van American Ex
press de wereld ontdekten. Toch
heeft de Grand Tour als symbool
lange tijd zijn waarde behou
den. In veel landen, waaronder
Nederland, kent men nog steeds
een Prix de Rome, oorspronke
lijk een reisbudget voor talent
volle kunstenaars dat kon wor
den besteed aan een reis naar
Rome.
Rudiment
De Grote Reis zelf verdween als
verschijnsel vrijwel onopge
merkt. In het begin van de twin
tigste eeuw was het in feite niet
meer dan een rudiment van een
tij dperk dat allang niet meer be
stond. Hoogtepunt van de
Grand Tour was een bezoek aan
Napels, dat schilderachtige
schoonheid paarde aan losse ze
den. Ook daar was de Europese
aristocratie gevoelig voor. Een
zwoele zomeravond in Napels
met een schone Italiaanse of een
Napolitaanse jongeling onder
handbereik, terwijl op de ach
tergrond de Vesuvius gloeide,
dat was de gesublimeerde ver
wachting van een reis naar Ita
lië, Ingehouden gevoelens,
broeierig en verheven: één mo
ment staarde het volkomen ge
luk je aan. Ogenschijnlijk voor
het grijpen, maar toch onbe
reikbaar.
Toen de belle époque voorbij
was, barstte niet deze vulkaan
uit, maar het oude Europa in de
rug van Italië. Het vuur dat twee
oorlogen lang woedde, ver
woestte voorgoed de wereld van
de Grand Tour.
Casper Postmaa
De Interstate 15 oogt tus
sen Vegas en Saint Ge
orge als een slagveld. De
vluchtstrook ligt aan weers
zijden van de weg bezaaid
met kadavers. Dode knaag
dieren, slangen, prairie
hondjes en coyotes worden
afgewisseld door kapotte
autobanden, blikjes en ver
loren auto-onderdelen,
's Nachts is het hier uitkijken
geblazen. Overdag minder.
Het verkeer glijdt langzaam
- hooguit honderd kilometer
per uur - van oost naar west
en andersom. Het land is
leeg, dor, rood en bruin.
De staat Nevada was ooit de
speeltuin van atoomgeleer
den en militairen. Wat in Los
Alamos, New Mexico, werd uit
gevonden, werd hier tijdens en
Van alle Amerika-gangers
doet zowat eenderde een
deel van of de hele grote cirkel
langs de natuurparken in de
westelijke staten Arizona, New-
Mexico, Colorado, Nevada en
Utah. Het Grand Circle-toeris-
me zit, ondanks de dure dollar,
nog steeds in de lift. De verkla
ring is simpel. Wat de natuur in
het gebied te bieden heeft, is
nergens mee te vergelijken, daar
komt nog bij dat ook de liefheb
bers van cultuur in dit deel van
de VS aardig aan hun trekken
kunnen komen. De indianen
hebben meer dan elders hun
sporen in dit gebied nagelaten.
En dan ligt aan de grens van de
Grand Circle nog het fenomeen
Las Vegas. Het ultieme kitsch-
oord op de grens van niemands
land. De komende weken gaan
we in deze krant de hele cirkel
rond in etappes. Vandaag deel 1:
Van Vegas naar Zion.
na de Tweede Wereldoorlog uit
getest. Paddestoelvormige wol
ken kropen de lucht in, giganti
sche windvlagen deden het stof
wegstuiven. Soldaten en onder
zoekers keken toe naar het al-
lesvernielende wonder van
menselijk vernuft en stierven
later, aan kanker en verwante
ziekten. Het rustige woes-
tijnstadje Saint George, net
over de grens in Utah, werd in de
jaren veertig door zo'n nucleaire
storm belaagd. ,,Ga maar rustig
slapen", zeiden de autoriteiten.
De stadsbevolking gaf aan die
oproep gevolg en tientallen slie
pen in, voorgoed. Onderzoek
wees achteraf uit dat het aantal
kankergevallen in Saint George
procentueel dat van andere
streken in veelvouden overtrof.
Het leed is echter geleden. De
stad wil niet meer herinnerd
worden aan die zwarte jaren.
Nee, Saint George is hedenten-
dage de golf-hoofdstad van de
States met achttien achttien
hole-banen, een keur aan mid
denklasse hotels, een factory
outletcentrum en prachtige om
geving. De stad ligt als een ge-
lij kbenige driehoek tussen de
Interstate en de rode heuvelrug
gen ingeklemd. Arm aan bomen,
maar rijk aan kerken. Ander
halve eeuw terug arriveerden de
Mormonen in deze contreien,
vonden water en vruchtbaar
land en bleven er. Alle aanvallen
van indianen ten spijt. De greep
van de 'zwaar-christenen' op
het dagelijkse leven is tanende.
Andersdenkenden maken te
genwoordig een meerderheid
van de bevolking uit. Veel wel
gestelde ouderen uit het oosten
hebben hun toevlucht gezocht
in deze rustige, schone, droge
omgeving en slijten er hun laat
ste jaren.
Rijdend van Saint George naar
het noord-oosten klimmen de
heuvels hoger, veranderen de
kleuren van de rotshellingen,
rood, bruin, oker en wit. Bij
Hurricane zijn de heuvels ber
gen geworden. Massieve wan
den van graniet afgewisseld met
zachtere, rijkgekleurde zand-
steenlagen. Een slagboom en
hutje bepalen de grens van
staats- en particulier eigendom.
We staan voor de poort van
Zion, een van de oudste natio
nale parken van de Verenigde
Staten. Een bergpark met een
oppervlak van 586 vierkante ki
lometer. Een drukbezocht park.
Paar jaar schuiven er zo'n drie
miljoen bezoekers door de toe
gangspoort. Vrijwel allemaal
met de auto en al die wagens
moeten allemaal dezelfde 35 ki
lometer lange weg afleggen om
aan het eind van de nauwe kloof
te komen waar de rivier de Vir
gin zich met moeite doorheen
heeft weten te wringen. De ko
lossale bulten aan weerszijden
van de rivierbedding torenen
honderden meters boven de be
zoekers uit.
Dagtochten
Zion is druk. Zeker bij de Zion
Lodge, het enige complex met
(dure) overnachtingsmogelijk
heden in het park, Vanaf de
Lodge is het mogelijk allerhan
de excursies en dagtochten te
maken. Met of zonder bepak
king, in en buiten de vallei, de
hooglanden in - het domein van
de Amerikaanse poema.
Het bergland kan ook mobiel
verkend worden en wel via de
Zion-Mount Carmel weg. Een
rijkelijk met tunnels uitgeruste
bergweg die in de jaren dertig -
in het kader van een werkgele
genheidsproject - werd aange
legd. Op een hoogte van 1900
meter ligt na twintig kilometer
de oostelijke entree van het
park, die uitziet op een uitge
strekt semi-woestijnlandschap.
Toeroperators willen Amerika-
reizigers graag doen geloven dat
er in en nabij de grote parken als
Zion weinig accommodatie
voorhanden is. Ver van tevoren
hotels boeken wordt aangera
den. Dit is echter onnodig. In de
directe nabijheid van de parken
zijn zonder veel moeite hotels te
vinden en wel in de meeste prijs
klassen. De aangeboden accom
modatie binnen de parkgrenzen
is bovendien uitermate duur.
Conny van Gremberghe
Zion is een van de oudste nationale parken van de Verenigde Staten met een oppervlak van 586 vierkan
te kilometer. foto Conny van Gremberghe
De steden Salt Lake City, Denver, Phoenix en
Las Vegas lenen zich allemaal als aanvlieg-
stad voor de Grand Circle. De vier steden beschik
ken over internationale vlieghavens die door vrij
wel alle grote luchtvaartmaatschappijen of hun
partners (United Airlines, Delta, KLM/North
west en British Airways) worden aangedaan. Van
uit Amsterdam wordt alleen direct gevlogen op
Phoenix. Prijzen voor de vluchten verschillen
sterk. In allevier de steden hebben de grote auto-
Sar
verhuurders (Avis, Hertz en Alamo) kantoren. Au
tohuur is het best in Nederland te regelen en bo
vendien goedkoper.
Salt Lake City, Denver, Phoenix en Las Vegas lig
gen respectievelijk 240, 450 en 130 kilometer ver
wijderd van de Grand Circle. De aanvliegsteden
hebben accommodatie in alle prijsklassen. Voor
de eerste etappe kan het beste onderkomen ge
zocht worden in Saint George of omgeving. De
plaats zelf telt meer dan dertig hotels en motels, in
prijs variërend van 30 dollar per nacht tot een
paar honderd dollar. Overnachten in Zion is prij
zig. Motelkamers komen neer op 200 gulden per
nacht per persoon. Blokhutten (max vier perso
nen) zijn nog iets duurder.
Vegas, Saint George en Zion liggen in wat Ameri
kanen noemen 'the high desert'. Woestijngebie
den op duizend en meer meter boven de
zeespiegel. Vanwege de hoge ligging lopen de tem
peraturen in de zomer niet zo extreem hoog op als
in de lage woestijngebieden in Arizona en Califor-
nië. Neemt niet weg dat in de zomermaanden de
middagtemperaturen dik boven de 35 graden Cel-
cius uitkomen. Voor- en najaar lenen zich dan ook
beter voor een bezoek aan het gebied.
Wie denkt nog ruimschoots
de tijd te hebben om in de
zomervakantie van 2001 zijn
droomhuis of -tent te huren,
komt bedrogen uit: nu al loopt
het storm bij de boekingsbu
reaus.
Appartementenboerderij De
Groede op Terschelling bijvoor
beeld moet al nee verkopen aan
mensen die in de bouwvakva
kantie een van de vier bunga
lows of twaalf appartementen
willen huren. „We hebben al
leen nog plek vóór 14 juli en na
18 augustus. Ik neem aan dat dit
voor het hele eiland geldt, mis
schien wel voor alle Waddenei
landen", zegt M. Boersma van
De Groede.
Ook Peter Monster van Eurova-
cances ziet de reserveringen
binnenstromen. Eurovacances
verhuurt 6-persoonsbungalow-
tenten in Zuid-Frankrijk. „Voor
de periode eind juli/begin au
gustus zijn de boekingen dit jaar
erg vroeg op gang gekomen. Ik
verwacht dat ik in december
mensen moet teleurstellen."
Wie dit jaar genoegen heeft
moeten nemen met een vakan-
tieplek die eigenlijk tweede
keus was, is dus gewaarschuwd
voor volgend jaar. Die gaat de
vakantie vroeger vaststellen.
Alberta Lub-Drenth van de or
ganisatie Dansk Feriehus
(Deens vakantiehuis) herkent
de trend. „Mensen die speciale
eisen stellen aan hun vakantie
huurhuis, reserveren elk jaar
eerder. De grootste drukte ligt
altijd direct na de kerst. In janu
ari is er nog volop keus, maar de
mooiste huizen zijn nu al weg."
Internet
Lub-Drenth vermoedt ook een
invloed van Internet. „We zien
het gebruik van Internet om on
ze huizen te bekijken, met de
dag toenemen. Misschien dat
mensen denken 'ik ben nu toch
bezig, laat ik dan meteen maar
boeken'. Die weg is korter dan
eindeloos de gidsen doorblade
ren."
Patricia Egel ie, woordvoerster
van Travel Unie (onder meer Ar-
ke en Holland International)
kan zich nog steeds verbazen
over het vroegboekfenomeen.
„Eigenlijk dachten we dat men
sen later zouden gaan boeken.
Dat ze zouden hechten aan het
idee van vrijheid en dat ze zou
den wachten op last-minute-
aanbiedingen. Maar dat is niet
zo; ze boeken steeds eerder, Veel
mensen weten kennelijk in ok
tober al waar ze tien maanden
later zin in hebben en kiezen
voor zekerheid. Vakantie, voor
al die ene grote zomervakantie,
is erg belangrijk voor hen. Ze
zetten hun zinnen op die ene be
paalde reis of bestemming en
willen er zeker van zijn dat dat
lukt."
Herhalers
Onder de vroegboekers zijn ook
veel 'herhalers', mensen die zo'n
fijne vakantie hebben gehad,
dat ze datzelfde meteen bij
thuiskomst weer vastleggen
voor volgend jaar. Daar hebben
ze geen reisgids voor nodig. Die
zou er trouwens ook nog niet
zijn, want de gidsen komen rond
deze tijd pas uit.
Egelie: „De boekingen zijn dit
jaar weer ietsje vroeger op gang
gekomen dan vorig jaar Maar
het haalt het niet bij de boekin
gen voor de zomer van '99. Toen
zat er al een echte hausse in de
herfst, allemaal mensen die tij
dens het wereldkampioenschap
voetbal in '98 waren thuisgeble
ven, vervolgens weg wilden om
dat het rotweer bleef, maar ner
gens meer terecht konden. Ons
hoogseizoen liep toen door tot in
november. Om er zeker van te
zijn dat ze in '99 in de zomer weg
konden, waren ze er toen als de
kippen bij."
Florien van Rees
Het Algemeen Verbond van
Nederlandse Reisonderne
mingen (ANVR) wil accommo
daties weren die niet kunnen be
wijzen legionellavrij te zijn. Het
hoopt dat de bij haar aangeslo
ten touroperators zullen afspre
ken dergelijke reisbestemmin-
gen uit te sluiten van boeking
doorreisbui'eaus.
Volgens het ANVR zouden ho
tels en andere accommodaties
in Nederland en in het buiten
land met officiële documenten
moeten kunnen aantonen dat zij
vrij zijn van de legionellabacte-
rie. „Kunnen ze dat niet, dan
moet het niet mogelijk zijn voor
Nederlandse reisbureaus deze
verblijfplaats voor reizigers te
boeken", zei een ANVR-woord-
voerster deze week. De legionel-
labacterie kan de dodelijke ve-
teranenziekte veroorzaken.
Uiteindelijk is het de bedoeling
van het ANVR tot een Europese
richtlijn te komen.