PZC Ziek van werk en teleurstelling 25 I B Turken en Marokkanen verwijten overheid stemmingmakerij Tweede generatie wordt steeds Nederlandser zaterdag 2 december 2000 Maken oudere Turken en Marokkanen massaal misbruik van uitkeringen of doet minister Jorritsma aan stemmingmakerij? „Jorrits ma mag niet verbijsterd zijn. De overheid heeft dit met open ogen laten gebeuren." En: „De helft van de arbeids ongeschikten kan weer aan de slag." Zijn praten is roepen. Net als dat van minister Jorritsma, 'alleen niet zo ongenuanceerd'. O. Bahadir (61is Turk en al der tien j aar arbeidsongeschikt. Het steekt hem dat Jorritsma, nota bene een partijgenoot, heeft ge zegd dat 'bij bepaalde bevol kingsgroepen een cultuurtje be staat waarin een uitkering als gewoon wordt ervaren'. „Waar haalt ze het vandaan? Ze heeft zomaar iets geroepen. Je kunt toch niet cultuurgebonden ziek worden?" Bahadir kwam in de jaren ze ventig naar Nederland om geld te verdienen. „In Turkije was ik ook bouwvakker, maar verdien de er bijna niks. Toen een Ne derlandse firma in Turkije tim merlieden kwam wei-ven, heb ik een contract getekend en ben af gereisd. Naar Bergen op Zoom, Uden, Elburg, Wezep, Kampen. In het begin beviel het me niks. Ik was boos. Ik sprak de taal niet en werd gedwongen werk te doen waarvoor ik helemaal niet was aangesteld. Ik ben gediplo meerd timmerman, maar ik was alleen maar aan het sjou wen, moest grondwerk doen, stond tot aan mijn knieën in het water. Met behulp van een tolk heb ik mijn chef toen gewezen op mijn contract als timmerman en van af dat moment ging het beter." Na tien jaar werken had hij ge noeg geld gespaard om zijn vrouw en vijf kinderen te laten overkomen. Zijn laatste klus was de bouw van een nieuwe brug in Kampen. „Ik had een tennisarm eq kon mijn rechter hand niet meer gebruiken. Ik ben twee keer geopereerd, maar het heeft niet geholpen." Op 48-jarige leeftijd werd Ba hadir afgekeurd en als arbeids ongeschikt bestempeld. Uitke ringsinstanties maakten duidelijk geen enkel plan met hem te helpen. Een Turk van 48 jaar heet 'niet bemiddelbaar'. Bahadir schoolde zichzelf om tot sociaal consulent. Op 50-ja- rige leeftijd staat hij te trappe len om zijn nieuwe beroep uit te oefenen. Maar niemand die hem wil. Te oud. „Jammer, maar het is niet voor niets geweest. Ik doe veel vrijwilligerswerk, was ja renlang voorzitter van het in spraakorgaan Turken en ben actief in de WD." Liefst 40 procent van de Turken en ruim 30 procent van de Ma rokkanen van boven de veertig zijn arbeidsongeschikt, twee keer zoveel als Nederlanders in die leef tij dsgroepVoor het eerst zijn er cijfers omdat het Bureau voor de Statistiek (CBS) de ge gevens van uitkeringsgerech tigden eenmalig mocht koppe len aan het bevolkingsregister. Keuringsartsen mogen niet re gistreren op nationaliteit. Zij hebben de afgelopen jaren tal- Percentage mannen naar etnische afkomst, dat een beroep doet op een uitkering 15-39 jaar 40-64 jaar WAO E3 ww BIJSTAND 4,1 17% 17,6 61,7 24,6 21,9 Turk. Mar. Suri. Antil. Ned. Turk. Mar. Suri. Antil. Ned. GPD-graphics/R.S. Bron: CBS (2000) loze Turken en Marokkanen ge keurd en herkeurd. De cijfers zullen hen niet verbazen. Maar ze mogen niets zeggen over iets wat ze niet behoren te weten. Het Sociaal Cultureel Planbu reau (SCP) weet uit enquêtes al jaren dat het aantal arbeidson geschikten onder oudere alloch tonen hoog is. Het SCP heeft er keer op keer op gewezen. P. Tes- ser, coördinator Minderheden- onderzoek van het SCP, is dan ook verbaasd en verbolgen over de politieke commotie van afge lopen week. „Jorritsma en Ver meend mogen niet verbijsterd zijn over de cijfers, omdat ze die allang moeten kennen. Vanaf eind jaren tachtig is er al op ge wezen. De politieke veront waardiging is zwaar overdreven en misplaatst. De overheid wist van de problematiek maar heeft jarenlang de ogen ervoor geslo ten." Oudere allochtonen zijn veelal laag geschoold en voor negentig procent aangewezen op licha melijk werk. In fabrieken of in de bouw is het risico van licha- melij ke klachten veel groter dan op kantoor, waar de meeste Ne derlanders in deze leeftijdscate gorie werken. Tesser: „Voor een deel hebben de Turkse en Ma rokkaanse arbeidsongeschikten reële lichamelijke klachten op gelopen in risicovolle bedrijfs takken. Een ander deel man keert lichamelijk niets, maar is bij reorganisaties de WAO inge loodst. Zij konden niet mee in de nieuwe productieprocessen. Oudere allochtonen zijn vaak laag opgeleid en hebben een taalprobleem. Ze passen niet in de nieuwe manier van bedrijfs- voeren waar mensen veel meer taken tegelijk moeten verrich ten." Hoeveel gezonde allochtonen zo van de werkvloer zijn verdwe nen, is niet bekend. Het Lande lijk Instituut Sociale Verzeke ringen (LISV) start binnenkort een onderzoek naar de oorzaken van het grote aantal WAO'ers onder oudere allochtonen. Ongelukkig In Turkse en Marokkaanse kring hebben ze wel een idee over de uitkomsten van het on derzoek. Bijna iedereen kent ie mand die is bezweken onder het zware werk op de scheepswerf of in de bouw, de textielindu strie of de papierfabriek met zijn penetrante lijmgeur. En ie dereen kent wel iemand die ar beidsongeschikt is verklaard bij faillissementen of reorganisa ties. Mensen die gezond waren, maar nu klagen over psychische problemen omdat ze al jaren lang aan de kant staan. Klachten waar een keuringsarts zich vaak geen raad mee weet, maar die voor oudere allochto nen heel herkenbaar zijn. Baha dir: „Wat denk je als je tien jaar alleen hebt geleefd, gescheiden van je gezin. Dan ga je piekeren. Je voelt je eenzaam, krijgt heim wee. En dan krijg je maagklach ten. Op een foto is daar niets van te zien. Maar ik slik dagelijks een tablet voor mijn maag, an ders kan ik niet eten." Volgens bestuurslid Demirbas van de Turkse Arbeidersvereni ging kampen veel gastarbeiders van het eerste uur met psycho somatische klachten. „De eerste generatie heeft extreem hard gewerkt in vaak ongezonde om standigheden. In het weekend werd soms nog doorgewerkt om geld te sparen voor de familie in Turkije. Vrouw en kinderen dachten dat vader het ver weg helemaal had gemaakt. Bij de hereniging in Nederland blijkt anders. Iedereen is teleurge steld." „Dan komen de reorganisaties in de industrie. Veel allochtonen zijn niet meer nodig en worden via de ziektewet de WAO inge duwd. Het is een trieste groep mensen. Eenzaam vaak en heel erg ongelukkig. Ze zien dat ze geen deel meer uitmaken van een op volle toeren draaiende samenleving. Ze wijten dat aan hun eigen gebreken: hun gerin ge opleiding en gebrekkige Ne derlands. Ze hoefden de taal niet te leren want ze zouden te rugkeren. Ze werden destijds op Schiphol met bussen opge haald, naar barakken gereden om de volgende dag in de fa briek te gaan werken." Taal Eenmaal in de WAO is het voor een allochtoon drie tot vier keer zo moeilijk om weer aan de slag te komen als voor een Nederlan der, stelt het instituut voor mul ticulturele ontwikkeling Forum. „De oudere groep al lochtonen is zelf niet vaardig genoeg om terug te komen. En in reïntegratie is nooit geïnves teerd, Vanuit economische mo tieven, een schreeuwend tekort aan arbeidskrachten, komt het nu plotseling heel hoog op de agenda", zegt R. Egberts, hoofd arbeid en onderwijs bij Forum. De overheid heeft eerst ooglui kend toegestaan dat talloze allochtonen in de WAO verdwe nen en heeft vervolgens nauwe lijks iets gedaan om hen aan werk te helpen. Tesser: „Bij ar beidsbureaus komen deze men sen terecht in de groep 'niet be middelbaar'. Die vinden dat er geen eer aan te behalen is en richten zich op meer kansrijke groepen. Het is ook moeilijk om deze mensen aan een baan te helpen. Het werk is de afgelopen vijftien jaar sterk veranderd. Veel uitkeringsgerechtigden hebben geen relevante arbeids ervaring. Hun opleidingsniveau is vaak laag en ze hebben een taalprobleem." Tesser spreekt niet van een ver loren generatie. De WAO is geen eindstation. Hij schat dat onge veer de helft van de WAO'ers weer aan de slag zou kunnen. „Maar dan moeten ze relevante werkervaring opdoen in gesub sidieerde banen. En Nederlands leren. Verplicht. Ook als je vijf tig bent. Als je dat niet doet, geef je mensen op en dat kan niet." Ook de Turkse Arbeiders Ver eniging meent dat met een goe de begeleiding zeker de helft van de Turkse en Marokkaanse arbeidsongeschikten weer aan de slag kan. Demirbas: „Er zijn 240.000 vacatures in Neder land. Men haalt bouwvakkers uit Spanje, lassers uit Ierland, seizoenarbeiders uit Polen, ver zorgenden uit Zuid-Afrika en ICT'ers uit India, terwijl er meer dan een miljoen uitkeringsge rechtigden zijn in Nederland. En daar is geen groep bij die in een half jaar tijd informatie- en communicatietechniek kan le ren? Natuurlijk wel! We moeten het volwassenenonderwijs om vormen en investeren in de men sen die hier twintig, vijfentwin tig jaar zijn." Dank zij inspanningen van de gemeente Gouda heeft A. Elhil- lali (49), Marokkaan en vader van vijf kinderen, vanaf volgen de week weer een baan. Vijf jaar heeft hij tevergeefs ge solliciteerd. „Nederlanders en jongeren hebben voorrang. Nie mand wil een oudere Marok kaan zonder diploma. Het verst ben ik nog gekomen in de procedure voorgevangenenbe- waarder, waar ik uiteindelijk ben afgewezen op een conditie test." Buitendienst Toen hij in 1972 naar Nederland kwam, was een baan vinden geen probleem. Hij heeft zeven tien jaar in de buitendienst ge werkt: graven, kabels sjouwen en leggen. Hij werkte in de bouw, in een fabriek en was een jaar postbode. Toen de KPN in 1994 zijn jaarcontract niet wil de verlengen („waarom weet ik niet") raakte hij werkloos. „Ik moest van de gemeente vol wasseneneducatie gaan doen, administratief werk leren. Ik heb het diploma niet gehaald, maar heb toch veel geleerd. Ook met computers. Ik kan nu brief jes lezen en een beetje schrijven Dankzij het project langdurige werklozen heb ik volgende week weer een baan, als conci erge op een school. Ik ben heel blij. Zolang ik kan werken, wil ik werken. De Nederlandse re gering moet andere mensen ook aan werk helpen. Zonder hulp wordt het moeilijk. Werkgevers willen geen oudere allochto nen." Monique de Knegt De hier geboren en getogen allochtoon wordt steeds 'Nederlandser'. Dat blijkt uit een rapport van het CBS. De tweede generatie kan op school en het werk beter mee dan hun ouders of kinderen die wel in het buitenland zijn geboren. De tweede generatie allochto nen blijkt veel 'Nederlandser' dan wordt verondersteld. „Van generatie tot generatie past men zich meer aan", zegt Anneke Amse, wetenschappelijk redac teur van het Centraal bureau voor de Statistiek en verant woordelijk voor de eerder deze maand verschenen publicatie 'Allochtonen in Nederland 2000'. De tweede generatie - kinderen van buitenlandse ouders die hier zijn geboren - doet het beter op school, heeft minder vaak een uitkering en krijgt minder kinderen. Zo wijst Amse op een klein, maar belangrijk aspect: het 'slagingspercentage' onder allochtonen in het onderwijs. Kinderen van de tweede genera tie halen op havo en vwo vaker hun diploma dan leeftijdsgeno ten die hier niet zijn geboren. Slaagt van de nieuwkomers ruim zeventig procent, voor de hier geboren en getogen alloch tonen gaat het al richting tach tig procent. Een dergelijke ontwikkeling geeft ook de bijstand te zien. Van de eerste generatie heeft nog 22 procent een uitkering, van de andere groep doet nog slechts acht procent daarop een beroep. „Uiteindelijk", zegt CBS'er An neke Amse, „is onderwijs de be langrijkste factor of iemand wel of niet goed in de Nederlandse maatschappij terechtkomt. Al lochtone kinderen die hier zijn geboren, zijn toch al behoorlijk ingeburgerd. Ze hebben nooit in een ander land geleefd en ken nen daarom minder taalachter stand en culturele verschillen." Dat ziet ze terug in de geboorte cijfers. Is dat getal voor Neder landse vrouwen al jaren stabiel (iets minder dan twe.e kinderen) bij minderheden is sprake van een duidelijke daling. Baarde een Marokkaanse in 1990 ge middeld bijna vijf kinderen, nu ligt dat cijfer net boven de drie. Turkse gezinnen komen uit op 2,5. Directeur Akel van het Neder lands Centrum Buitenlanders vindt dat een 'verneder landsing' zich voordoet. „In het openbare leven - op school, op de werkplek - zie je steeds min der verschillen. Privé zullen die nog wel blijven." Autochtone en allochtone kin deren groeien zijns inziens naar elkaar toe. Hij geeft een voor beeld: „Een kind dat op latere leeftijd naar Nederland kwam en als twaalfjarige op school in groep 3 terechtkwam, dat is zo goed als verdwenen." Het is een trend die volgens hem enkele jaren geleden op gang is gekomen. „De tweede generatie doet het op school en op de ar beidsmarkt beter dan de ouders. Vergeleken met hun Nederland se leeftijdsgenoten hebben ze nog wel wat in te halen, maar het gaat de goede kant op. De eerste generatie heeft een vrij lange tijd met een werkloos heidsuitkering en met een mini mumbestaan geleefd. Nu erva ren ze dat het met hun kinderen goed gaat." De veranderende levensstijl gaat gepaard met soms opmer kelijke details, vindt hij. Zo wijst Akel op de 15.000 studen ten in het hbo en op de universi teiten. „Wat je ziet, is dat ze zo snel mogelijk willen afstuderen en weinig deelnemen aan het studentenleven. Een verklaring daarvoor? Het is een soort emancipatiebeweging. Ze we ten dat hun ouders heel veel op zij hebben moeten zetten om hen te kunnen laten studeren. Alle schijnwerpers zijn op hen gericht. Ze kunnen zich niet permitteren te falen." Cock Rijneveen Allochtonen op de markt in Den Haag. foto Roland de Bruin

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2000 | | pagina 25