PZC
Ziek van werk en teleurstelling
25
I
B
Turken en Marokkanen
verwijten overheid
stemmingmakerij
Tweede
generatie
wordt steeds
Nederlandser
zaterdag 2 december 2000
Maken oudere Turken en
Marokkanen massaal
misbruik van uitkeringen of
doet minister Jorritsma aan
stemmingmakerij? „Jorrits
ma mag niet verbijsterd zijn.
De overheid heeft dit met
open ogen laten gebeuren."
En: „De helft van de arbeids
ongeschikten kan weer aan
de slag."
Zijn praten is roepen. Net als
dat van minister Jorritsma,
'alleen niet zo ongenuanceerd'.
O. Bahadir (61is Turk en al der
tien j aar arbeidsongeschikt. Het
steekt hem dat Jorritsma, nota
bene een partijgenoot, heeft ge
zegd dat 'bij bepaalde bevol
kingsgroepen een cultuurtje be
staat waarin een uitkering als
gewoon wordt ervaren'. „Waar
haalt ze het vandaan? Ze heeft
zomaar iets geroepen. Je kunt
toch niet cultuurgebonden ziek
worden?"
Bahadir kwam in de jaren ze
ventig naar Nederland om geld
te verdienen. „In Turkije was ik
ook bouwvakker, maar verdien
de er bijna niks. Toen een Ne
derlandse firma in Turkije tim
merlieden kwam wei-ven, heb ik
een contract getekend en ben af
gereisd. Naar Bergen op Zoom,
Uden, Elburg, Wezep, Kampen.
In het begin beviel het me niks.
Ik was boos. Ik sprak de taal niet
en werd gedwongen werk te
doen waarvoor ik helemaal niet
was aangesteld. Ik ben gediplo
meerd timmerman, maar ik was
alleen maar aan het sjou wen,
moest grondwerk doen, stond
tot aan mijn knieën in het water.
Met behulp van een tolk heb ik
mijn chef toen gewezen op mijn
contract als timmerman en van
af dat moment ging het beter."
Na tien jaar werken had hij ge
noeg geld gespaard om zijn
vrouw en vijf kinderen te laten
overkomen. Zijn laatste klus
was de bouw van een nieuwe
brug in Kampen. „Ik had een
tennisarm eq kon mijn rechter
hand niet meer gebruiken. Ik
ben twee keer geopereerd, maar
het heeft niet geholpen."
Op 48-jarige leeftijd werd Ba
hadir afgekeurd en als arbeids
ongeschikt bestempeld. Uitke
ringsinstanties maakten
duidelijk geen enkel plan met
hem te helpen. Een Turk van 48
jaar heet 'niet bemiddelbaar'.
Bahadir schoolde zichzelf om
tot sociaal consulent. Op 50-ja-
rige leeftijd staat hij te trappe
len om zijn nieuwe beroep uit te
oefenen. Maar niemand die hem
wil. Te oud. „Jammer, maar het
is niet voor niets geweest. Ik doe
veel vrijwilligerswerk, was ja
renlang voorzitter van het in
spraakorgaan Turken en ben
actief in de WD."
Liefst 40 procent van de Turken
en ruim 30 procent van de Ma
rokkanen van boven de veertig
zijn arbeidsongeschikt, twee
keer zoveel als Nederlanders in
die leef tij dsgroepVoor het eerst
zijn er cijfers omdat het Bureau
voor de Statistiek (CBS) de ge
gevens van uitkeringsgerech
tigden eenmalig mocht koppe
len aan het bevolkingsregister.
Keuringsartsen mogen niet re
gistreren op nationaliteit. Zij
hebben de afgelopen jaren tal-
Percentage mannen naar etnische afkomst,
dat een beroep doet op een uitkering
15-39 jaar 40-64 jaar
WAO
E3 ww
BIJSTAND
4,1
17% 17,6
61,7
24,6
21,9
Turk. Mar. Suri. Antil. Ned. Turk. Mar. Suri. Antil. Ned.
GPD-graphics/R.S. Bron: CBS (2000)
loze Turken en Marokkanen ge
keurd en herkeurd. De cijfers
zullen hen niet verbazen. Maar
ze mogen niets zeggen over iets
wat ze niet behoren te weten.
Het Sociaal Cultureel Planbu
reau (SCP) weet uit enquêtes al
jaren dat het aantal arbeidson
geschikten onder oudere alloch
tonen hoog is. Het SCP heeft er
keer op keer op gewezen. P. Tes-
ser, coördinator Minderheden-
onderzoek van het SCP, is dan
ook verbaasd en verbolgen over
de politieke commotie van afge
lopen week. „Jorritsma en Ver
meend mogen niet verbijsterd
zijn over de cijfers, omdat ze die
allang moeten kennen. Vanaf
eind jaren tachtig is er al op ge
wezen. De politieke veront
waardiging is zwaar overdreven
en misplaatst. De overheid wist
van de problematiek maar heeft
jarenlang de ogen ervoor geslo
ten."
Oudere allochtonen zijn veelal
laag geschoold en voor negentig
procent aangewezen op licha
melijk werk. In fabrieken of in
de bouw is het risico van licha-
melij ke klachten veel groter dan
op kantoor, waar de meeste Ne
derlanders in deze leeftijdscate
gorie werken. Tesser: „Voor een
deel hebben de Turkse en Ma
rokkaanse arbeidsongeschikten
reële lichamelijke klachten op
gelopen in risicovolle bedrijfs
takken. Een ander deel man
keert lichamelijk niets, maar is
bij reorganisaties de WAO inge
loodst. Zij konden niet mee in de
nieuwe productieprocessen.
Oudere allochtonen zijn vaak
laag opgeleid en hebben een
taalprobleem. Ze passen niet in
de nieuwe manier van bedrijfs-
voeren waar mensen veel meer
taken tegelijk moeten verrich
ten."
Hoeveel gezonde allochtonen zo
van de werkvloer zijn verdwe
nen, is niet bekend. Het Lande
lijk Instituut Sociale Verzeke
ringen (LISV) start binnenkort
een onderzoek naar de oorzaken
van het grote aantal WAO'ers
onder oudere allochtonen.
Ongelukkig
In Turkse en Marokkaanse
kring hebben ze wel een idee
over de uitkomsten van het on
derzoek. Bijna iedereen kent ie
mand die is bezweken onder het
zware werk op de scheepswerf
of in de bouw, de textielindu
strie of de papierfabriek met
zijn penetrante lijmgeur. En ie
dereen kent wel iemand die ar
beidsongeschikt is verklaard bij
faillissementen of reorganisa
ties. Mensen die gezond waren,
maar nu klagen over psychische
problemen omdat ze al jaren
lang aan de kant staan.
Klachten waar een keuringsarts
zich vaak geen raad mee weet,
maar die voor oudere allochto
nen heel herkenbaar zijn. Baha
dir: „Wat denk je als je tien jaar
alleen hebt geleefd, gescheiden
van je gezin. Dan ga je piekeren.
Je voelt je eenzaam, krijgt heim
wee. En dan krijg je maagklach
ten. Op een foto is daar niets van
te zien. Maar ik slik dagelijks
een tablet voor mijn maag, an
ders kan ik niet eten."
Volgens bestuurslid Demirbas
van de Turkse Arbeidersvereni
ging kampen veel gastarbeiders
van het eerste uur met psycho
somatische klachten. „De eerste
generatie heeft extreem hard
gewerkt in vaak ongezonde om
standigheden. In het weekend
werd soms nog doorgewerkt om
geld te sparen voor de familie in
Turkije. Vrouw en kinderen
dachten dat vader het ver weg
helemaal had gemaakt. Bij de
hereniging in Nederland blijkt
anders. Iedereen is teleurge
steld."
„Dan komen de reorganisaties
in de industrie. Veel allochtonen
zijn niet meer nodig en worden
via de ziektewet de WAO inge
duwd. Het is een trieste groep
mensen. Eenzaam vaak en heel
erg ongelukkig. Ze zien dat ze
geen deel meer uitmaken van
een op volle toeren draaiende
samenleving. Ze wijten dat aan
hun eigen gebreken: hun gerin
ge opleiding en gebrekkige Ne
derlands. Ze hoefden de taal
niet te leren want ze zouden te
rugkeren. Ze werden destijds op
Schiphol met bussen opge
haald, naar barakken gereden
om de volgende dag in de fa
briek te gaan werken."
Taal
Eenmaal in de WAO is het voor
een allochtoon drie tot vier keer
zo moeilijk om weer aan de slag
te komen als voor een Nederlan
der, stelt het instituut voor mul
ticulturele ontwikkeling
Forum. „De oudere groep al
lochtonen is zelf niet vaardig
genoeg om terug te komen. En in
reïntegratie is nooit geïnves
teerd, Vanuit economische mo
tieven, een schreeuwend tekort
aan arbeidskrachten, komt het
nu plotseling heel hoog op de
agenda", zegt R. Egberts, hoofd
arbeid en onderwijs bij Forum.
De overheid heeft eerst ooglui
kend toegestaan dat talloze
allochtonen in de WAO verdwe
nen en heeft vervolgens nauwe
lijks iets gedaan om hen aan
werk te helpen. Tesser: „Bij ar
beidsbureaus komen deze men
sen terecht in de groep 'niet be
middelbaar'. Die vinden dat er
geen eer aan te behalen is en
richten zich op meer kansrijke
groepen. Het is ook moeilijk om
deze mensen aan een baan te
helpen. Het werk is de afgelopen
vijftien jaar sterk veranderd.
Veel uitkeringsgerechtigden
hebben geen relevante arbeids
ervaring. Hun opleidingsniveau
is vaak laag en ze hebben een
taalprobleem."
Tesser spreekt niet van een ver
loren generatie. De WAO is geen
eindstation. Hij schat dat onge
veer de helft van de WAO'ers
weer aan de slag zou kunnen.
„Maar dan moeten ze relevante
werkervaring opdoen in gesub
sidieerde banen. En Nederlands
leren. Verplicht. Ook als je vijf
tig bent. Als je dat niet doet, geef
je mensen op en dat kan niet."
Ook de Turkse Arbeiders Ver
eniging meent dat met een goe
de begeleiding zeker de helft
van de Turkse en Marokkaanse
arbeidsongeschikten weer aan
de slag kan. Demirbas: „Er zijn
240.000 vacatures in Neder
land. Men haalt bouwvakkers
uit Spanje, lassers uit Ierland,
seizoenarbeiders uit Polen, ver
zorgenden uit Zuid-Afrika en
ICT'ers uit India, terwijl er meer
dan een miljoen uitkeringsge
rechtigden zijn in Nederland.
En daar is geen groep bij die in
een half jaar tijd informatie- en
communicatietechniek kan le
ren? Natuurlijk wel! We moeten
het volwassenenonderwijs om
vormen en investeren in de men
sen die hier twintig, vijfentwin
tig jaar zijn."
Dank zij inspanningen van de
gemeente Gouda heeft A. Elhil-
lali (49), Marokkaan en vader
van vijf kinderen, vanaf volgen
de week weer een baan.
Vijf jaar heeft hij tevergeefs ge
solliciteerd. „Nederlanders en
jongeren hebben voorrang. Nie
mand wil een oudere Marok
kaan zonder diploma. Het verst
ben ik nog gekomen in de
procedure voorgevangenenbe-
waarder, waar ik uiteindelijk
ben afgewezen op een conditie
test."
Buitendienst
Toen hij in 1972 naar Nederland
kwam, was een baan vinden
geen probleem. Hij heeft zeven
tien jaar in de buitendienst ge
werkt: graven, kabels sjouwen
en leggen. Hij werkte in de
bouw, in een fabriek en was een
jaar postbode. Toen de KPN in
1994 zijn jaarcontract niet wil
de verlengen („waarom weet ik
niet") raakte hij werkloos.
„Ik moest van de gemeente vol
wasseneneducatie gaan doen,
administratief werk leren. Ik
heb het diploma niet gehaald,
maar heb toch veel geleerd. Ook
met computers. Ik kan nu brief
jes lezen en een beetje schrijven
Dankzij het project langdurige
werklozen heb ik volgende
week weer een baan, als conci
erge op een school. Ik ben heel
blij. Zolang ik kan werken, wil
ik werken. De Nederlandse re
gering moet andere mensen ook
aan werk helpen. Zonder hulp
wordt het moeilijk. Werkgevers
willen geen oudere allochto
nen."
Monique de Knegt
De hier geboren en getogen
allochtoon wordt steeds
'Nederlandser'. Dat blijkt uit
een rapport van het CBS. De
tweede generatie kan op school
en het werk beter mee dan hun
ouders of kinderen die wel in het
buitenland zijn geboren.
De tweede generatie allochto
nen blijkt veel 'Nederlandser'
dan wordt verondersteld. „Van
generatie tot generatie past men
zich meer aan", zegt Anneke
Amse, wetenschappelijk redac
teur van het Centraal bureau
voor de Statistiek en verant
woordelijk voor de eerder deze
maand verschenen publicatie
'Allochtonen in Nederland
2000'.
De tweede generatie - kinderen
van buitenlandse ouders die
hier zijn geboren - doet het beter
op school, heeft minder vaak
een uitkering en krijgt minder
kinderen. Zo wijst Amse op een
klein, maar belangrijk aspect:
het 'slagingspercentage' onder
allochtonen in het onderwijs.
Kinderen van de tweede genera
tie halen op havo en vwo vaker
hun diploma dan leeftijdsgeno
ten die hier niet zijn geboren.
Slaagt van de nieuwkomers
ruim zeventig procent, voor de
hier geboren en getogen alloch
tonen gaat het al richting tach
tig procent.
Een dergelijke ontwikkeling
geeft ook de bijstand te zien.
Van de eerste generatie heeft
nog 22 procent een uitkering,
van de andere groep doet nog
slechts acht procent daarop een
beroep.
„Uiteindelijk", zegt CBS'er An
neke Amse, „is onderwijs de be
langrijkste factor of iemand wel
of niet goed in de Nederlandse
maatschappij terechtkomt. Al
lochtone kinderen die hier zijn
geboren, zijn toch al behoorlijk
ingeburgerd. Ze hebben nooit in
een ander land geleefd en ken
nen daarom minder taalachter
stand en culturele verschillen."
Dat ziet ze terug in de geboorte
cijfers. Is dat getal voor Neder
landse vrouwen al jaren stabiel
(iets minder dan twe.e kinderen)
bij minderheden is sprake van
een duidelijke daling. Baarde
een Marokkaanse in 1990 ge
middeld bijna vijf kinderen, nu
ligt dat cijfer net boven de drie.
Turkse gezinnen komen uit op
2,5.
Directeur Akel van het Neder
lands Centrum Buitenlanders
vindt dat een 'verneder
landsing' zich voordoet. „In het
openbare leven - op school, op
de werkplek - zie je steeds min
der verschillen. Privé zullen die
nog wel blijven."
Autochtone en allochtone kin
deren groeien zijns inziens naar
elkaar toe. Hij geeft een voor
beeld: „Een kind dat op latere
leeftijd naar Nederland kwam
en als twaalfjarige op school in
groep 3 terechtkwam, dat is zo
goed als verdwenen."
Het is een trend die volgens hem
enkele jaren geleden op gang is
gekomen. „De tweede generatie
doet het op school en op de ar
beidsmarkt beter dan de ouders.
Vergeleken met hun Nederland
se leeftijdsgenoten hebben ze
nog wel wat in te halen, maar
het gaat de goede kant op. De
eerste generatie heeft een vrij
lange tijd met een werkloos
heidsuitkering en met een mini
mumbestaan geleefd. Nu erva
ren ze dat het met hun kinderen
goed gaat."
De veranderende levensstijl
gaat gepaard met soms opmer
kelijke details, vindt hij. Zo
wijst Akel op de 15.000 studen
ten in het hbo en op de universi
teiten. „Wat je ziet, is dat ze zo
snel mogelijk willen afstuderen
en weinig deelnemen aan het
studentenleven. Een verklaring
daarvoor? Het is een soort
emancipatiebeweging. Ze we
ten dat hun ouders heel veel op
zij hebben moeten zetten om
hen te kunnen laten studeren.
Alle schijnwerpers zijn op hen
gericht. Ze kunnen zich niet
permitteren te falen."
Cock Rijneveen
Allochtonen op de markt in Den Haag.
foto Roland de Bruin