PZC
533"
Zeeland gevangen in kruissteekjes
1
<@e©aeü
I
25
j2W/r ons^féfom
Merklap van 125 meter
.#Sr# JOWSCMZ
sordjntore
H
WesterscAeéiMunnei
2 december 2000
(h <3
n AÜ
donderdag 30 november 2000
ommigen beschouwen het als een ondergewaardeerde vorm van
kunst, anderen zien het als de oubolligste vorm van huisvlijt.
Slechts weinigen hebben er géén uitgesproken mening over.
Alleen al daarom is het een gouden zet van het Provinciaal Bureau
Museumconsulent Zeeland en de Vereniging van Zeeuwse Musea om is de merklap te zien in het Zeeuws Museum. Tegelijk wordt het boek Door
tijdens het jaar van het textiel de langste merklap ter wereld te ons gedaen gepresenteerd. Daarin staan alle merklappen afgebeeld
vervaardigen. Een jaar lang hebben 243 Zeeuwse borduursters en (enkele) waaruit het nieuwe Zeeuwse wandkleed is samengesteld, compleet met
borduurders gewerkt aan een merklap van ruim 125 meter. Vanaf zaterdag patronen en toelichtingen van de makers.
i
san*
tööOt <i«
VitV t' »f>
te* *-■ Mrww a
C» «VS ITlSt t*
•«ot* si
Jt'
BE DOBBERENDE DOOSJES
k*.*!»*»#*.,*} »««•- MoOoM
«Hk «K WK
5C90 (twMs
e^-'N r
Mevrouw J. de Goffau-Volmer, Vlissingen.
Mevrouw M. van Harn-Lauret, Biervliet.
I
De titel van het boek en het project,
Door ons gedaen, is een variant op
die van een boek dat ruim een jaar gele
den is verschenen. In Door mijn gedaen
gaat Eef de Jonge-Everaert in op de ge
schiedenis van de Zeeuwse merklap, Ze
vertelt hoe aan het eind van de zeven
tiende eeuw, onder invloed van de Fran
se mode, mensen hun zondagse kostuum
gingen versieren met borduurwerk.
Vaak ging het om familiewapens, of
symbolen die op een of andere manier
verwezen naar de afkomst van de dra
ger. Zo ontstond de merklap.
In het voorwoord bij Door ojis gedaen
geeft Wim Hofman aan dat dit in feite
een geheugensteun was. Op de lap bor
duurden jonge hand werksters de ver
schillende steken die ze aanleerden en
een arsenaal aan versieringen en motie
ven waaruit ze hun verdere borduurle-
ven konden putten. De bord uuroplei
ding op scholen begon met het maken
van merklappen en leraressen gaven
vaak bepaalde motieven - bijvoorbeeld
een dorpskerk - aan hun leerlingen door,
wat verklaart dat afbeeldingen in de
loop der jaren steeds opnieuw gebruikt
werden, soms zelfs in verschillende stre
ken van Zeeland.
Nieuwe impuls
Acht Zeeuwse musea hebben oude
merklappen in hun bezit. De afbeeldin
gen erop vertellen veel over de tij d waar-
in ze zijn gemaakt en de mensen die ze
hebben geborduurd. Met de jaren heeft
het borduren aan populariteit ingeboet
en is het maken van merklappen in on
bruik geraakt. Met het project 'Door ons
gedaen' heeft die traditionele gewoonte
nu weer een nieuwe impuls gekregen.
Het Bureau Museumconsulent en de
Vereniging van Zeeuwse Musea riepen
vorig jaar Zeeuwse borduursters op mee
te werken aan de langste merklap ter
wereld. Wie zich aanmeldde kreeg een
bord uurpakket, met daarin een lap lin
nen, borduurzijde, een patroonvel, een
naald en een handleiding voor het ont
werpen van een merklap. Want dat was
de bedoeling: niet borduren aan de hand
van kant en klare patronen, maar zelf
symbolen en motieven uitkiezen. Om
toch eenheid te brengen in de merklap
was het patroon toegevoegd van een
doorlopend bloemenrandje aan de on
derkant en de bovenkant.
Uiteindelijk hebben 243 Zeeuwen een
merklap geborduurd. Ze zijn allemaal
opgenomen in het boek Door ons gedaan
en vormgever Ramon de Nennie heeft
het bloemenrandje over alle pagina's
door laten lopen, zodat de afzonderlijke
merklappen ook in het boek één geheel
vormen. Op elke pagina staat er één af
gebeeld, met het commentaar van de
borduurster (of borduurder - in totaal
hebben vijf mannen meegedaan) en het
patroon van een detail uit de betreffende
lap.
De toelichtingen van de borduursters
geven aan hoe divers de motieven waren
om mee te doen en hoe uiteenlopend de
redenen om voor bepaalde symbolen of
afbeeldingen te kiezen. ,,Ik heb het Ta
pijt van Bayeux wel eens bezocht en het
idee dat iemand over 800 of 1000 jaar
ook zo naar 'Door ons gedaen' zou staan
kijken sprak mij wel aan", zegt M.F.C
de Regt-Herman uit Axel. Ook in de in
leiding tot het boek wordt een link ge
legd met het tapisserie de Bayeux. Dat is
begrijpelijk, maar niet geheel terecht.
De overeenkomst is dat het in beide ge
vallen gaat om een borduurwerk van een
opvallende lengte (Bayeux is 70 meter,
'Door ons gedaen' 125 meter) en dat in
beide gevallen uit de voorstellingen heel
wat is op te maken over het dagelijks le
ven in de tijd dat de lap is gemaakt. Be
langrijk verschil is dat het tapisserie de
Bayeux een historische gebeurtenis als
onderwerp heeft - de slag bij Hastings in
1066. Niet alleen daardoor, maar ook
door de stijl waarin die gebeurtenis is
afgebeeld, vertoont dit ten onrechte als
tapijt aangeduide wandkleed een veel
grotere eenheid dan 'Door ons gedaen'.
Want de Zeeuwse merklap biedt een rat
jetoe aan afbeeldingen. In veel lappen
wordt teruggegrepen op motieven die op
de traditionele merklap vaak ook voor
komen, zoals het alfabet en de cijfers nul
tot en met negen. De afbeeldingen die
daaraan zijn toegevoegd hebben men
sen, geheel volgens de bedoeling, in hun
eigen omgeving gezocht. Dat kan hun
persoonlijk leven zijn. Zo verwijzen alle
symbolen op de merklap van C.J. Jan-
sen-Slootmaker uit Poortvliet naar
haar gezin. Twee kinderwagens voor
haar zonen Jaco en Marco, voetbal
schoenen, potten en pannen, enzovoort.
Soms krijgt de beschouwer van de
merklap - of lezer van het boek - een zeer
intieme blik op het persoonlijk leven
van de borduurster. G.J. Maljaars-Hol-
De merklap wordt opgehangen in hetZeeuws Museum in Middelburg, foto Lex de Meester
trop uit Arnemuiden kreeg én verloor
tijdens het maken van haar merklap een
kleinzoon. Ze borduurde onder meer het
station van Arnemuiden. „Op de vraag
wat mij het dierbaarst is op mijn merk
lap kan ik moeilijk antwoord geven",
luidt haar toelichting. „Alles wat met
het leven te maken heeft staat er op. Ie
mand wordt geboren en begint aan zijn
eigen levensreis maar hoelang de reis
duurt weet niemand. We weten ook niet
wanneer en op welk station we moeten
uitstappen. Tijdens het maken van de
lap werd ons zesde kleinkindje geboren
Een jongetje, Jochem. Helaas heeft hij
maar even mogen leven. Zijn reis was
wel heel erg kort. Voor mij heeft het
woord station sindsdien een hele specia
le betekenis."
Herinnering
Andere borduursters hebben in hun ge
heugen gegraven. J.S. van Hoeve-Cij-
souw uit Terneuzen heeft een lap ge
maakt over de oorlogshandelingen in
Biervliet. Ze vermeldt de namen van alle
slachtoffers op haar merklap. „Geluk
kig blijft door middel van deze borduur
lap de herinnering bestaan", is haar
commentaar. Met de zelfde doelstelling
heeft de Vlissingse A. W. Eland-Pelt een
veel luchtiger onderwerp gekozen.
'Vlissingen 2000', heeft ze middenin
haar lap geborduurd, die verder juist
een beeld geeft van Zeeland uit vroeger
tijden. „Links heb ik de Kromme Elle
boog, een straatje in Vlissingen dat he
laas verdwenen is, geborduurd. Onderin
staat 'Mientje van het orgel', ooit een be
kende verschijning in het Middelburg
se."
Het traditionele karakter van de merk
lap wordt in de keuze van de onderwer
pen keer op keer onderstreept. Frasen
uit het Zeeuwse volkslied, gedichten
van J.C. van Schagen, Jip en Janneke,
oude gebouwen en schepen, kleder
drachten. Toch is het niet allemaal erf
goed wat de klok slaat M, de Harn-
Lauret uit Biervliet heeft de Wester-
scheldetunnel, inclusief de
ultramoderne boren Sara en Neeltje
Susanna, uitgebeeld. J. de Goffan-Vol-
mer uit Vlissingen heeft de 'dobberende
doosjes' in haar woonplaats gebor
duurd, een voorbeeld van hedendaagse
architectuur. Uit haar toelichting blijkt
dat dit wel uit nostalgische overwegin
gen is gebeurd. „Toen ik de dobberende
doosjes aan de Gravenstraat als onder
werp van mijn merklap koos. had ik
daar een heel dubbel gevoel bij, Toen
men in het kader van de stadsvernieu
wing een aantal jaren geleden wilde
gaan bouwen op die locatie betekende
dat voor ons, dat ons huis aan de rand
van de oude stadskern van Vlissingen
moest worden afgebroken. Zelf zijn we
er niet slechter op geworden, maar ik
blijf het jammer vinden dat een zo ka
rakteristiek stukje Vlissingen moest
verdwijnen. Gek genoeg heb ik de dob
berende doosjes in de loop van de tijd le
ren waarderen. En nu ik ze geborduurd
heb is dat gevoel alleen maar toegeno
men."
De laatste zin is veelbetekenend. Al bor
durend is niet alleen een stukje cultureel
erfgoed - het maken van merklappen -
levend gehouden, de borduursters zijn
ook nauw betrokken geraakt bij hun ei
gen, Zeeuwse, omgeving en geschiede
nis, voor zover dat tenminste nog niet
het geval was. En wat nog geen erfgoed
was, is dat geworden, zodra het in kruis
steken is gevangen. Het enthousiasme
van de provincie voor het project is be
grijpelijk, want 'Door ons gedaen' is een
schoolvoorbeeld van de cultuurpartici
patie die gedeputeerde Gert de Kok (in
navolging van staatssecretaris Rick van
der Ploeg) zo hoog in het vaandel draagt.
Het blijft, textieljaar 2000 of niet, een
project dat gericht is op traditie en ver
leden. Om met de slogan van de Zeeuwse
museumconsulent te spreken: Cultureel
erfgoed. onverwacht levendig! En voor
de goede orde: de merklap van 125 meter
is geen kunst, wel een kunststukje.
Ernstjan Rozendaal
De merklap 'Door ons gedaenis van 3 decem
ber tot en met 11 maart te zien in het Zeeuws
Museum in Middelburg, dagelijks van 11 tot
17 uur, zon- en feestdagen vanaf 12 uur Ge
sloten op 25 december en 1 januari.
Publicatie. Door ons gedaen, uitgeverij Den
Boer/De Ruiter, Middelburg, vanaf 3 decem
ber in de winkel. Prijs: f 69,50.
De merklap wordt zaterdag 2 december vanaf
13 uur in het Zeeuws Museum gepresenteerd
met een manifestatie die in het teken staat
van cultureel erfgoed. Sprekers en optreden
den zijn onder anderen Kees Slager, Gert de
Kok, Jan Zwemer, Sankie Koster, Engel
Reinhoudt, graffiti-artiesten Martijn Prins
en Sander Brouwer, het Walchwers Costuum
en muziekgroep Pic Ntc.
-*■ ~If-
'A
'j
De heerW. Janse, Arnemuiden.
Telpatroon: detail uit de merklap van mevrouw H. van Westen, Goes.
-L M 3 A T iw-
Mevrouw A.M. Persijn, Middelburg.
