Zoet water verdeelt Spanje
Moskouse verkeerschaos doet het goed als tv-show
PZC
IsP*
mw
Slag om de Ebro
31
zaterdag 25 november 2000
Het nieuwste, zoveelste
waterplan (40 miljard
gulden) van de Spaanse
overheid moet van het land
binnen acht jaar een groene
oase maken. Maar het voor
lopige resultaat is een bittere
oorlog tussen boeren op de
dorstige hoogvlaktes die
schouder aan schouder met
golfbaan-ontwikkelaars
strijden tegen rijstboeren en
vogelkijkers uit het stroom
gebied van Spanje's water
rijkste rivier. De slag om de
Ebro is begonnen.
De lange, kaarsrechte weg
langs het kanaal voert naar
het uiterste puntje van de delta.
Hier spelen rivier en zee het eeu
wenoude spel van geven en ne
men. Ooit was er niets dan wa
ter, maar er waren ook tijden
dat de weg nog veel verder liep -
tot aan de 'verdronken' vuurto
ren van Buda. Je moest 365 tre
den beklimmen om er helemaal
bovenin te komen. Alfonso
Cherta (62) heeft er nog altijd
spijt van dat hij toen niet heeft
doorgezet. „Met een groepje
jongens gingen we naar boven,
maar halverwege werd ik zo
misselijk van dat gedraai dat ik
weer naar beneden ben ge
gaan." Nu is het te laat, want de
vuurtoren ligt vijf kilometer
verderop op de zeebodem weg te
roesten.
Cherta heeft geen problemen
met dit krachtenspel van de na
tuur. Maar zijn weinige haren
gaan recht overeind staan als
het Plan Hidrologico Nacional
(PHN) van milieuminister Jau-
me Matas ter sprake komt. „Het
is pure roof. De rijken pakken
het water af van de armen om
nog rijker te worden." Als we
langs het kerkhofje van San
Jaume d'Enveja rijden, mom
pelt hij. „Hier liggen mijn ou
ders en grootouders begraven.
Straks wil ik daar ook liggen.
Maar dat zal wel niet gebeuren
wanneer Het Plan wordt door
gedrukt."
Cherta verontschuldigt zich om
de haverklap, wanneer hij wat
krasse taal uitslaat, maar af en
toe moet dat wel, zegt hij. Hij is
al 21 jaar voorzitter van de Co-
operativa Agricula, die 246 van
de 4500 rijstboeren uit de Ebro-
delta verenigt. Daarnaast is hij
ook nog bakker en vader van vijf
volwassen kinderen. „Die wil
len hier allemaal blijven wonen,
maar dan moet de regering wel
van het water afblijven."
De Spanjaarden zijn inmiddels
gewend geraakt aan de water
bouwkundige hoogstandjes die
in Madrid worden bedacht. Elke
zichzelf respecterende minister
die deze lastige portefeuille be
heert, moet het land minstens
een keer in zijn carrière met een
alles oplossend plan verblijden.
Het laatste dateert uit 1993
toen de socialistische minister
Josep Borrell in één klap een
einde zou maken aan de eeuwige
waterperikelen. Maar zijn po
gingen strandden in een hope
loos gevecht tussen voor- en te
genstanders.
Zes jaar heeft het geduurd voor
dat de regering Aznar de meest
gevoelige koe in Spanje op
nieuw bij de horens durfde te
pakken. Heel slim koos de mi
nister voor de snikhete en droge
zomermaanden om zijn PHN te
presenteren aan de Nationale
Waterraad, het orgaan waarin
maar liefst 91 organisaties zit
ting hebben om de regering op
dit heikele punt te adviseren.
Het decor was perfect. Op de
zinderende hoogvlakte sjokten
boeren zwetend onder hun hei
ligenbeelden over de uitge
droogde akkers om te bidden
voor regen. De heiligen lieten
hen mooi in de steek, maar mi
nister Matas niet. Hij beloofde
water tot in de dorste uithoeken
van het land.
Een hoofdrol is in het wetsont
werp weggelegd voor de Ebro,
de grootste regenrivier van
Spanje. Bij Xerta, een kilometer
dr-
Tew-'
r
-
..w
Rijstboer in de delta van de Ebro.
foto's Henk van den Boom/GPD
of 60 voor het punt waar deze in
zee stroomt, wil de minister
straks een derde deel (1000 ku
bieke hectometer per jaar) af
tappen. Via een stelsel van 600
kilometer kanalen en buizen, en
met behulp van zo'n 100 stuw
meren en bassins wordt het wa
ter naar de droge gebieden van
Spanje vervoerd. De zogenaam
de 'trasvase' (overheveling)
staat straks borg voor een derde
van de totale Spaanse water
consumptie. Het leeuwendeel is
bestemd voor de land- en tuin
bouwgebieden in het oosten en
zuiden van Spanje. Maar ook
Barcelona krijgt een flinke slok,
omdat ook daar het water op
raakt.
Zout water
Volgens de bewoners van het
stroomgebied van de Ebro bete
kent deze aanslag de 'dood van
de rivier'. De levensbron zal uit
drogen en de zee zal de delta let
terlijk 'opeten'. Het is zeker dat
de rivier niet krachtig genoeg
meer zal zijn om de instroom
van zout water tegen te gaan. De
gevolgen zijn catastrofaal, zeg
gen de tegenstanders.
Behalve dat grote landbouwge
bieden verzilten of helemaal
verdwijnen, gaat het op een na
grootste natuurgebied van
Spanje verloren. Na de Dony-
ana in Andalusië, is de Ebrodel-
ta het belangrijkste vogelge-
bied. Flamingo's en veel andere
zeldzame vogelsoorten hebben
hier hun vaste honk. Tientallen
mossel- en oesterkwekers vre
zen dat ze hun bedrijf kunnen
sluiten wanneer het huidige
evenwicht tussen zoet en zout
water wordt verstoord.
Het stroomgebied van de Ebro
behoort tot de armere streken
van Spanje. Voor de bewoners is
het onverteerbaar dat 'hun wa
ter' naar de rijkere tuinbouwge
bieden van Valencia en Almeria
gaat. De Ebro die in Navarra, in
het noordwesten van Spanje
ontspringt, is de meest bezon
"ITra.'-ni-ri-rr -• ^5
-mr iTinwt^i
v - - ,nn_ ui ii—n ii in .mm
Alfonso Cherta, voorzitter van de coöperatie van rijstboeren: „De
rijken pakken het water af van de armen om nog rijker te worden."
gen rivier van Spanje. De Ibe
riërs en de Romeinen bouwden
eeuwen geleden aan haar oevers
hun eerste nederzettingen, die
later uitgroeiden tot machtige
steden. Beginnend als een klein
stroompje in de bergen kronkelt
de rivier steeds breder door ber
gen en hoogvlaktes, totdat zij
uitkomt in de delta tussen Bar
celona en Valencia.
Spanje zonder Ebro zou zijn als
Nederland zonder de Rijn.
Montse Castella, de woordvoer
ster van het platform dat alle
protesten bundelt, wordt bijna
lyrisch als ze praat over de Ebro
„Ik zeg nooit De Ebro", zegt ze
bijna vertrouwelijk. „Ik heb het
altijd over mijn rivier." De ver
dediging van de rivier is haar
jonge generatie met de paplepel
ingegoten. Samen met haar
strijdmakker Carmen Fores is
ze ervan overtuigd dat ze het
waterplan van minister Matas
kunnen tegenhouden.
De deelname aan de grote de
monstratie in Zaragoza is die
zondag boven alle verwachting.
De Ebro stroomt er dwars door
de stad, waar de beroemde ka
thedraal van Pilar met zijn vier
torens 'waakt' over de rivier.
Vanuit dorpen en steden langs
de hele rivier zijn tienduizenden
met vlaggen en spandoeken ge
wapende boeren, tuinders, mid
denstanders, milieugroepen en
vakbondsleden naar de hoofd
stad van Aragón getrokken.
Sinds de regering het waterplan
bekendmaakte, zijn er elke zon
dag acties geweest. De eerste
keer kwamen 250.000 mensen
uit het hele land protesteren.
De strijdlust kreeg een onbe
doelde injectie, toen landbouw
minister Miguel Arias Canyete
de boeren in de droge provincie
Murcia beloofde dat het nieuwe
waterplan desnoods met geweld
zou worden afgedwongen. Vol
gens hem betekende de behan
deling in het parlement niet veel
meer dan een 'militaire ma
noeuvre'. De bewindsman be
doelde dat het een makkie zou
worden, omdat de regering-Az-
nar in het parlement de absolute
meerderheid heeft. Door de
vreemdsoortige woordkeus van
de landbouwminister waren de
rapen toen helemaal gaar. In het
'getroffen gebied' brak bijna
een opstand uit en de deelstaat
regering van Aragon eiste het
onmiddellijke aftreden van
Arias.
Eerlijk
Toch zal, ondanks het verzet, ie
mand die de droge binnenlan
den van Spanje kent, zich afvra
gen wat er op tegen is om het
water op een eerlijke manier te
verdelen, zoals de minister in
zijn toelichting op het plan be
looft. Grote delen van het Ibe
risch schiereiland (daar hoort
Portugal ook bij) dreigen im
mers letterlijk te 'verwoestij
nen'. Spanje beschikt welis
waar over ruim voldoende
water, maar het gaat er niet
goed mee om. Transport en de ir
rigatiemethodes in de land
bouw zijn zwaar verouderd en
stammen als het ware nog uit de
tijd van de Moorse overheer
sing.
Onderzoeken komen steevast
tot de conclusie, dat het water
beheer in Spanje een admini
stratieve en bestuurlijke chaos
is. Onder de 40 jaar lange dicta
tuur van Franco zijn te kust en
te keur in heel Spanje stuwme
ren gebouwd en irrigatiekana
len aangelegd. Hij wilde het
platteland weer herbevolken en
bracht water naar de meest ver
laten regio's, waar gloednieuwe
dorpen uit de grond werden ge
stampt.
In de democratische periode
van de laatste 25 jaar is nauwe
lijks iets veranderd. Zelfs oude
plannen van Franco worden nu
nog uitgevoerd, zoals een groot
stuwmeer bij Lerida, dat vorig
jaar gereed kwam en waarvoor
zeven dorpen moesten verdwij
nen.
Hoewel water een schaarste-
goed is, staan de Spanjaarden
op de derde plaats van de we
reldranglijst in het gebruik van
water. Terwijl de gemiddelde
Europeaan met 726 kubieke
meter per jaar kan volstaan,
laat een Spanjaard 1174 kuub
uit zijn kraan lopen. Driekwart
daarvan komt op het conto van
de boeren. Het ongebreidelde
verbruik heeft volgens milieu
kundige prof Pedro Arrojo alles
te maken met de belachelijk la
ge prijs van het water. Boeren
betalen 1 peseta (1,3 cent) voor
een kubieke meter water. Op
vallend is dat juist in de droog
ste streken het minste wordt be
rekend.
Door de lage prijs gaan de Span
jaarden met water om als met de
lucht die ze inademen. Het be
grip 'zuinig' komt niet voor in
het watervocabulaire. Dat geldt
niet alleen voor de consumen
ten, maar ook voor de producen
ten en leveranciers van water.
Schattingen zeggen dat 80 pro
cent van het geleverde water
verloren gaat door lekkages in
leidingen en aftandse irrigatie
systemen. „Waarom zou een
boer zijn kapotte leidingen re
pareren wanneer dat duurder is
dan het water dat hij verliest",
zegt Arrojo.
Dit probleem komt overigens
niet alleen in de landbouw voor.
In sommige steden is het water-
leidingstelsel zo verrot, dat het
gebruik 's nachts even groot is
als overdag. De leidingen kun
nen de grotere druk 's nachts
niet aan en verliezen daardoor
net zo veel als de bewoners over
dag consumeren.
Solidair
De voorzitter van de coöperatie
van rijstboeren kent deze treu-
rigmakende cijfers. „Daarom
vinden we het nieuwe plan ook
zo onrechtvaardig. Ons wordt
verweten dat we niet solidair
zijn met de mensen in de droge
gebieden Maar dat is niet de
waarheid. Als het er echt om
gaat om andere delen van ons
land, waar geen water is, te hel
pen, dan staan we vooraan.
Maar het gaat hier nergens an
ders om dan om de rijken nog
rijker te maken."
Alfonso Cherta doelt op de
landbouwgebieden bij Valencia
en Almeria, waar het leeuwen
deel van het water van de Ebro
naar toe gaat Dat zijn volgens
hem welvarende tuinbouwge
bieden die alleen maar willen
uitbreiden. Een hectare grond is
daar vijf keer zo veel waard als
hier. „Wanneer ze ons hier ook
nog het water afpakken, wordt
dat verschil nog groter".
Een doorn in het oog van de
Ebro-bewoners zijn ook de pro
jectontwikkelaars en grondspe-
culanten die volgens Cherta
achter de plannen zitten.
„Waarom moeten wij ons water
afstaan aan waterverslindende
golfbanen, pretparken en bun
galowdorpen in droge gebieden
waar de hele dag gesproeid moet
worden?"
Probleem zijn ook de 'grootwa-
terbezitters'. Op finca's van dui
zenden hectaren worden ille
gaal putten geslagen, waardoor
grote hoeveelheden water aan
de bodem worden onttrokken.
In de zuidelijke deelstaat Anda
lusië wordt op deze manier naar
schatting 200 000 hectare olijf
bomen geirrigeerd. De Spaanse
overheid kan er niets aan doen,
maar het betekent wel een enor
me aanslag op de ondergrondse
waterreservoirs.
Ecologen vinden dat de regering
eerst eens aan al dit soort mis
standen een einde moet maken
voordat ze met het zoveelste
plan komt Het droogleggen van
de Ebro is volgens hen de laatste
en misschien wel de definitieve
fase van een eeuwenlang proces
dat een dramatisch einde maakt
aan het ecologische evenwicht
Henk van den Boom
De straten van Moskou vormen het
dagel ij kse decor van een ongebrei
delde verkeerschaos. De verdrievoudi
ging van het aantal auto's in de afgelo
pen tien jaar levert niet alleen een
adembenemende cocktail van uitlaat
gassen, eindeloze files en talloze onge
lukken op, maar ook hoge kijkcijfers.
Het programma Daroznji Patroel
(Straat Patrouille) maakt van de gru
welijkste ongelukken een dagelijkse
tv-show. Op pad met de makers van een
Russisch kijkcijferkanon: „Actie! Ac
tie! Actie!"
Pavel Dorogoetin drukt het gaspedaal
nog wat dieper in. De Lada 110 vliegt
met een snelheid van 120 kilometer per uur
over Prospekt Mira (Boulevard van de
vrede), slaat rechts af, jaagt voetgangers op
het zebrapad uit elkaar als een zwerm vo
gels en jakkert via de baan voor tegenliggers
langs een rij langzaam voortbewegende au
to's.
„We hebben haast", zegt verslaggever Gri-
gori Aljochin ietwat overbodig. De 26-jari-
ge journalist is met zijn cameraman en
Ongelukken in Moskou: Het programma Daroznji Patroel (Straat Patrouille) is paraat
foto GPD
chauffeur op weg naar een auto-ongeluk in situatie onder controle is. „Het schijnt ern-
het zuidoosten van de stad. De filmploeg stig te zijn", is het enige wat Aljochin weet.
van Daroznji Patroel wil er zijn voordat de „Kijk daar heb je Daroznji Patroel", zeggen
de omstanders als de met sponsornamen be
schilderde auto met oranje sirene tot stil
stand komt bij de plaats van het ongeluk.
Cameraman Zaloepin loopt onmiddellijk
naar het lijk dat midden op het kruispunt
ligt. Een vrachtwagen is omgekiept boven
op een oude Moskvietsjdie volledig is ge
plet. De bestuurder is gestorven, terwijl de
dronken vrachtwagenchauffeur ongedeerd
is gebleven. Drie andere auto's liepen ern
stige blikschade op, waarbij één passagier
gewond raakte.
Op het kruispunt heerst totale wanorde. Er
zijn drie hijskranen op de plek van het onge
luk, de weg is ondergelopen met diesel, an
dere auto's staan ongeduldig claxonnerend
in de file en politieagenten proberen woest
gebarend enige orde in de chaos te brengen
terwijl burgers ongestoord overal doorheen
lopen.
Cameraman Zaloepin is in zijn element.
„Actie! actie! actie!", roept hij tevreden. De
24-jarige cameraman is pas een paar maan
den in dienst en vertoont nog niet de routine
die de rest van het team uitstraalt.
Chaos
Ernstige ongelukken zijn een terugkerend
verschijnsel in het chaotische verkeer van
Moskou. Inmiddels zijn er 2,5 miljoen auto's
geregistreerd in de stad. Een verdrievoudi
ging vergeleken met tien jaar geleden. Nog
steeds groeit het aantal met 15 procent per
jaar. De wegen in het centrum van de stad
slibben in de spitsuren dicht als gemiddeld
180.000 auto's zich tegelijkertijd in bewe
ging zetten.
De aanleg van nieuwe wegen houdt geen ge-
lijke tred met de stijging van het aantal be
stuurders, maar het aantal ernstige auto
ongelukken wel. Tot september dit jaar zijn
er al 4916 ongelukken geweest, waarbij bij
na 700 doden vielen.
De chaos wordt aangewakkerd doordat
Moskovieten individueel lijken te bepalen
welke verkeersregels relevant zijn en welke
niet Weggebruikers halen de vreemdste
manoeuvres uit, houden zich per definitie
niet aan de snelheidsbeperkingen en 50 pro
cent draagt nooit een gordel. „Je kunt niet in
Moskou rijden zonder de regels te overtre
den", is een gevleugeld excuus. In combina
tie met een overmatig alcoholgebruik en
slecht onderhouden auto's zijn daarmee alle
ingrediënten aanwezig voor levensgevaar
lijke toestanden.
De 33 makers van Dorozjni Patroel verdie
nen daarmee hun brood. Al zes jaar zendt
het programma drie keer per dag de gruwe
lijkste voorvallen uit, afgewisseld met com
mercials voor een autodealer, een autotijd
schrift en een louche nachtclub. Hoewel de
uitzendingen rond het ontbijt (6.45 uur),
avondeten (18 45) en voor het slapen (22.40)
plaatsvinden, verschijnen zonder enige te
rughoudendheid de bloedigste details in
beeld.
Enkele parlementsleden pleitten er voor om
de dagelijkse stroom lijken, bloed en gebro
ken ledematen te beperken, maar voorals
nog tevergeefs.
Het is volgens de makers één van de redenen
waarom Dorozjni Patroel al zes jaar één van
de populairste programma's van Moskou is
„De mensen willen alles zien. Dat is de men
selijke natuur", zegt cameraman Aleksandr
Zaloepin, inmiddels op weg naar een ander
incident.
Bezwaren
Twee auto's zijn in de duisternis frontaal op
elkaar gebotst, nadat een Lada een gewaag
de inhaalmanoeuvre maakte. De chauffeur
van de Lada is overleden, terwijl de bestuur
der van de Mitsubishi geen schrammetje
heeft. Cameraman Zaloepin zoemt in op het
lijk en het bloed dat op straat ligt.
„Ik begrijp de bezwaren wel tegen dit soort
beelden", zegt journalist Aljochin. „Maar
dit zijn gewoon de feiten. Het gebeurt iedere
dag en misschien gaan mensen voorzichtiger
rijden als ze ons programma zien.Aldus Al
jochin, die net als zijn collega's altijd zonder
gordel rijdt.
Frank Hendrickx
