op appel
Sperwer geeft de landmacht een alziend oog
PZC
RUDEN RIEMENS
Onbemande
vliegtuigjes
zaterdag 25 november 2000
Lancering van de Sperwer - een onbemand spionagevliegtuig - in Mourmelon, Frankrijk. foto Hennie Keeris/GPD
Ze staan klaar voor gebruik, maar ze
mogen niet de lucht in. Een domper
voor de militaire eenheid die in 't Harde
aan de slag gaat met de 34 Sperwers: de
onbemande vliegtuigjes van vier bij vier
meter, die het Nederlandse leger heeft ge
kocht om oorlogsgebieden of brandhaar
den in de wereld te bespioneren zonder
zelf gezien te worden. „Er is in ons land
nog nooit onbemand gevlogen en dus
moet eerst de Luchtvaartwet worden
aangepast", zegt majoor Frits Müller,
commandant van het landmachtonder
deel. Ook moet het spionagetoestel het of
ficiële certificaat hog krijgen om te
vliegen, net als een Boeing en een F16.
Hopelijk is het de laatste hobbel voor de
Sperwers, want kinderziekten en techni
sche malheur zorgden voor een jaar vertraging
en overschrijding van de uitgaven met 57 mil
joen. Dat komt omdat Nederland als eerste
klant voor de vliegtuigjes bij de Franse fabri
kant SAGEM aanklopte. De Fransen zelf heb
ben het systeem nog niet eens gekocht. Zo'n
eerste gebruiker loopt in de praktijk op tegen
de problemen die men op de tekentafel niet
voorzag. Problemen met software, besturing,
met het motortje, de transmissie. Dingen die
volgens het 'voortschrijdende inzicht' eigen
lijk beter kunnen.
Vroeg in de zomer had het landmacht-onder-
deel (officieel het 101 Remotely Piloted Vehi
cle Batteiy) eigenlijk al hoog en breed boven
Nederland moeten vliegen, maar door alle
problemen was de majoor uiteindelijk al blij
dat op 27 oktober 14 vliegtuigjes in de Tonnet-
kazerne werden afgeleverd, in kisten verpakt.
Inmiddels zijn er drie in elkaar gezet en is er
een 'basisopstelling' gemaakt: van een vracht
wagen met apparatuur om ze op afstand te be
sturen en een andere, waarin de beelden
geanalyseerd worden, die de Sperwer tot 90
kilometer afstand rechtstreeks overzendt. Het
maakt niet uit of dat overdag of 's nachts is of
(in de toekomst) zelfs met bewolkt weer: naast
een gewone camera is er ook infrarood-appa-
ratuur aan boord en een radar om dwars door
de wolken te priemen.
Lunchpakket
Het computerscherm toont welke beelden er
te veiwachten zijn. In zwart-wit, en haar-
scherp, verschijnt een militaire truck in beeld
- op een moddervlakte, met soldaten ernaast,
die niet in de gaten hebben dat ze van drie kilo
meter afstand en andei-halve kilometer hoogte
worden bespied. Dat kan ook niet - zegt de ma-
j oor:,Op die hoogte is het vliegtuigje onmoge
lijk met het blote oog te zien. En je hóórt het
evenmin, want het tweetakt motortje - van een
type dat je in skelters ziet - is zo gedempt, dat
het omgevingslawaai op de grond het over
stemt. Met 180 km/uur kan het vliegtuigj e wij -
de cirkels blijven draaien om zijn doel, des
noods vier uur- lang. De computer zoi'gt eivoor
dat het doel geen moment uit het vizier ver
dwijnt. Je kunt rustig toekijken hoe de man
schappen hun lunchpakket soldaat maken."
Met hetzelfde gemak, zeggen Müller en ser
geant Henk Tekkelenburg met tastbare trots,
kun je zien waar tanks in de bossen verscholen
zijn of waar vijandelijke manschappen zijn
verzameld. Of waar in Eritrea de kanonnen
staan - om maar eens een thema te noemen dat
misschien actueel wordt als het nieuwe sys
teem niet alleen voor oorlogstaken wordt in
gezet maar ook voor de 'peace-keeping' of
'peace-enforcement' in een internationale sa
menwerking.
Müller wordt enthousiast: met hetzelfde ge
mak installeer je storingsapparatuur, die de
signalen van de vijand lamlegt. Of je zet er een
detectiesysteem in, dat met een laserstraal een
doel markeert, dat dan met een vliegtuig of ra
ketsysteem kan worden aangevallen. In de
Golfoorlog moesten soldaten daaivoor soms
ver in vijandelijk gebied doordringen om die
doelen ter plaatse te 'merken' - negen jaar ge
leden nog maar. Nergens gaat de technische
voortgang zo snel als in het krijgsbedrijf.
Nu ze niet mogen vliegen, wordt in 't Harde op
de grond alles in orde gemaakt. De toestellen
hebben al een registratienummer en een zen
dertje, waardoor de radai-s van de verkeersto-
ï'ens kunnen zien waar de Sperwers straks
vliegen. Zonder zender is dat moeilijk, want
de trapeziumvormige neus is ontworpen om
radarstralen naar beneden te ketsen. Ook zijn
er rode, groene en witte lichten op de vleugel-
punten geschroefd en flitst een stroboscoop-
licht op de onderbuik, net als bij grote vlieg
tuigen. Dat moet in vredestijd. ,,Maar bij oor
log zetten we die schakelaar om", zegt Müller
in volle ernst - een goed bericht voor de belas
tingbetaler, want elk vliegtuigje dat uit de
lucht wordt geschoten kost ons allen ruim 21
miljoen.
Te vol
Al is de batterij met onbemande vliegtuigjes
dan gestationeerd in 't Harde, de echte groot
schalige oefeningen worden in het buitenland
gedaan. Nederland is gewoon te vol en te ge
reglementeerd.
„In 't Harde kunnen we straks vliegen boven
het Artillerie Schiet Kamp: een gebied van
drie bij 14 kilometer." Dat zorgt meteen voor
beperkingen, want de toestellen kunnen dan
niet te hoog vliegen.
De Sperwer is ontworpen voor missies op drie
kilometer hoogte, maar boven de Veluwe gaat
het zeker niet hoger dan 1200 meter.
Door de combinatie van onbestuurbaarheid
en windvlagen zou het toestel anders het oe-
féngebied uit kunnen zeilen en het zou slordig
zijn als het met z'n 300 kilo buiten de afraste
ring op de aarde valt - op de A28 bijvooi'beeld,
de drukke snelweg naast het oefenterrein - om
maar eens een rampenscenario te openen.
Müller heeft een briefing gemaakt, compleet
met overhead-sheets en een f ilmwaar met ex
tra zorg wordt gewezen op de voorzorgsmaat
regelen die zijn genomen.
Op dit punt mag kennelijk geen misverstand
ontstaan: de besturingssystemen hebben vei
ligheidsbuffers en verbinding tussen de Sper
wer en het grondstation zit in zo'n ongebrui
kelijk hoog frequentiespectrum, dat ook
GSM-bellers of piraten met een storende zij-
band er geen vat op zullen krijgen. Die garan
tie durft de landmacht wel aan.
De voornaamste voorzorg is er bij de landin
gen. De Sperwer wordt dan laag bij de grond
gehouden. Dat moet, want de landing gaat per
parachute. Op commando stopt de motor, ont
vouwt zich gelijktijdig een groene parachute
en vei'schijnen drie airbags om de val te bre
ken. Inmiddels hebben 32 proefvluchten van
de eenheid in Frankrijk uitgewezen hoe je dat
het beste kunt doen. En hoe het vliegtuigje
zelfs met sterke wind nooit verder afdrijft dan
150 meter.
In een loods die buiten, aan de achterzijde, met
rollen prikkeldraad is afgeschermd, staan de
opgebouwde Sperwers te pronk. Ze vormen
een wondeilijke mix van eenvoudige en juist
hele gecompliceerde technieken. Iedereen met
kennis van een brommer krijgt een defect aan
het motortje zo weer voor elkaar. ,,Zo'n ding
moet soldaat-proof zijn. Je moet niet van die
hele fijne technologie hebben, maar iets waar
mee de gemiddelde soldaat uit de voeten kan",
zegt Müller. Het moet 'n stootje kunnen heb
ben. Je kunt de zaak wel uittesten op een vlak
ke asfaltweg, zoals ze in Frankrijk deden,
maar een beetje bonken op een zandweg - ook
dat mag het systeem niet ontregelen. Een een
voudig motortje heeft nog een voordeel: de
Sperwer is zuinig. Per uur gebruikt het vlieg
tuigje '20 liter Eui'o 95 uit de pomp", zegt Mül
ler. Dus dat zijn de kosten niet.
Bij het hightech vliegtuigje misstaan de pro
pellers aan de achterkant een beetje: ze zijn
van hout en geven de toestelletjes iets am
bachtelijks. Maar de Fransen hebben er wel
degelijk over nagedacht. Hout breekt snel en
beschadigt de aandrijfas niet, zoals metaal
zou doen. „Het is een gebioiiksartikel, gemid
deld gaat zo'n propeller 3 vluchten mee, want
er sneuvelt bij het neerkomen wel eens wat - en
dan moet je met vervangingen redelijk goed
koop zijn."
Jelle Boonstra
