PZC
De Achille Lauro kreeg
vast geen APK-keuring
25
Reünie van slachtoffers
ramp met oude Willem Ruys
zaterdag 25 november 2000
De kalme zee zorgt ervoor dat de schipbreukelingen snel veilig kunnen worden opgevangen.
foto's P. Rijkaart De Panamese tanker Hawaiian King neemt de meeste opvarenden van de Achille Lauro aan boord.
Het is een kippeneind. Je
ziet de wal aan de over
kant haarscherp liggen.
Toch heeft het nog jaren ge
duurd voordat Joke van Kal
keren uit Vlissingen op de
boot naar Breskens durfde te
stappen. Maar ze krijgen
haar met geen paard meer op
een cruiseschip. Na het ban
ge avontuur dat Joke samen
met haar man Jan met de
Achille Lauro beleefde hoeft
zo'n trip voor haar niet meer.
Volgende week is het zes jaar
geleden dat het in 1946 als
Willem Ruys bij De Schelde
in Vlissingen van de helling
gekomen schip in de Indi
sche Oceaan brandend ten
onder ging.
Het is aan de uitzonderlijke
goede weersomstandighe
den te danken dat nagenoeg alle
rond elfhonderd opvarenden
kunnen worden gered. Drie per
sonen komen om. Daarbij is ook
een Nederlandse passagier. Nog
steeds wachten rond negentig
Nederlandse overlevenden op
de eindconclusie van de Itali
aanse raad voor de scheepvaart.
Jan van Kalkeren en enkele an
dere geredde pasagiers denken
wel te weten hoe de ramp zich
heeft kunnen voltrekken. Het
schip had eigenlijk al opgelegd
moeten zijn. De staat van onder
houd was ver beneden peil. En
de bemanning bleek in de ont
stane nood niet op haar taak be
rekend.
Nostalgische overwegingen
brengen het Vlissingse echtpaar
ertoe met de Achille Lauro naar
Zuid-Afrika te varen. Het gaat
immers om een stukje Vlissingse
trots. Jan van Kalkeren heeft
'De Willem' destijds nog zien
bouwen. Al eerder had het echt
paar een tripje met de Achille
Lauro gemaakt in het Middel-
landse-Zeegebied. Aanleggen
op interessante plekjes en dan
maar rondkijken. Aan boord is
ook een boel te beleven. Zo is
daar het bizarre tijdverdrijf in
de scheepsbioscoop waar de
film draait die de kaping van het
schip door Palestijnen in 1985 in
beeld brengt.
Nederlands uurtje
En tijdens het 'Nederlands uur
tje' hoor je nog eens wat nieuws
van de kapitein. Die vertelt dat
het in de oorlog als bouwnum-
mer 214 bekend staande schip in
aanbouw op de Vlissingse werf
tot zinken is gebracht en met
zand bedekt om het voor vernie
tiging door de Duitsers te be
hoeden. De meesten nemen het
voor zoete koek. Maar de Van
Kalkerens weten wel beter. Ze
wijzen de kapitein er fijntjes op
dat het allemaal een tikkeltje
anders is gegaan.
Hoewel Jan voor een volgende
cruisereis liever eens op een an
der schip wil rondkijken, weet
zijn vrouw hem te overreden an
dermaal een hut te reserveren op
het zo vertrouwde schip. De
Achille Lauro begint op 19 no
vember 1994 in Genua, na een
vertraging door een bommel
ding, aan de reis die op 9 decem
ber in Durban moet eindigen.
Vandaar wordt de terugtocht
per vliegtuig gemaakt.
Zover zal het niet komen. Voor
de meeste passagiers begint het
verhaal van de ramp 's nachts
om even na één uur. Het Vlis
singse echtpaar is deze keer wat
vroeger te kooi gegaan. De voor
gaande dagen is het een latertje
geworden vanwege allerlei
feestjes rond jarigen en stellen
die een mijlpaal in hun huwelijk
hebben te vieren. Joke is als eer
ste wakker geworden omdat ze
brandlucht ruikt Haar man
vindt het hoogst vreemd dat het
zo stil is. ,,Op een schip hoor je
immers altijd wat geluiden van
motoren." De stroom blijkt uit
gevallen. De passagiers, de
meesten in pyama, een aantal
zonder bril en gebit, zoeken op
de tast of met een zaklantaarn
Een paar dagen na het ontstaan van de brand in de machinekamer gaat de Achille Lauro in een vuurzee ten onder.
een weg over het schip. Een deel
verzamelt zich voorinhet ande
re deel op het achterschip. In het
midden is het te doen. Daar
heeft een explosie plaats gevon
den, waarbij brand is ontstaan.
Een passagier die weet door te
dringen tot de brug constateert
daar geen zichtbare activiteit.
'De kapitein maakt zijn nagels
schoon', valt er later in een rap
port te lezen. Op het promena
dedek krijgt een Duitse passa
gier een hartaanval en bezwijkt.
Op het achterdek vormt een
groep Zuid-Afrikaanse passa
giers een gebedskring. Er wordt
ook gezongen voor een jarige
passagier. Rond drie uur melden
hostessen dat de brand onder
controle is en er geen reden is om
ongerust te zijn. De situatie
blijkt zich echter te verergeren.
In de vroege morgenuren wordt
eenS.O.S. uitgezonden. Vooral
le zekerheid worden de sloepen
buitenboord gedraaid.
Over de hulpvaardigheid van de
bemanning valt weinig goeds te
melden. De door passagiers in
het leven geroepen Stichting
Slachtoffers Ondergang Achille
Lauro (SOAL) rept later van een
falende organisatie aan boord,
van falend gedrag van officie
ren. Terwijl passagiers slechts
schamel zijn gekleed en geen
persoonlijke bezittingen mee
nemen stappen zij bepakt en be
zakt in de reddingssloepen
waardoor er een tekort aan
plaatsruimte ontstaat. Ook het
materiaal faalt. En de bemaning
wordt gebrekkig functioneren
verweten.
Knullig
Passagiers leggen met hun voor
het registreren van vakantiebe
levenissen meegenomen video
camera's vast hoe knullig be
manningsleden de bestrijding
van het vuur ter hand nemen. De
beelden versterken het vermoe
den dat er geen echt brandbe-
strijdingsplan bestaat. Verbijs
terd ziet Van Kalkeren aan hoe
een hoofdmachinist een half
emmertje uit het zwembad ge-
bemanningslid staat met een
kledingstuk rook weg te waai
en. Volgens de Vlissinger oogde
blusapparatuur als uit groot-
cuatie van de opvarenden. De
operatie verloopt zonder pa
niek. Dat is vooral mogelijk
door ingrijpen van een, aan dis-
haald water door de schoor
steen naar beneden kiepert in de
hoop tientallen meters lager de
vlammen in de machinekamer
te kunnén temmen. Een ander
moeders tijd. „Brandslangen
hingen verpulverd in de kast.
Die waren er vermoedelijk nooit
uit geweest."
Na zonsopgang begint de eva-
cipline en leiding geven gewen
de harde kern uit de passagiers
wier gemiddelde leeftijd boven
de zestig ligt. De ontscheping
duurt tot rond het middaguur.
Jan en Joke van Kalkeren uit Vlissingen werden onderscheiden door de Italiaanse rederij omdat ze
meerdere keren voor een cruisereis op hetzelfde schip boekten.
Met de reddingsboten is veel
mis: door het ontbreken van
glijspanten blijven ze hangen
aan obstakels als patrijspoor
ten. De meeste sloepen zijn leeg.
Geen riem of pikhaak te beken
nen. Motoren die het niet doen.
Een naderbij gesnelde hulp
vloot neemt de schipbreukelin
gen aan boord. Het laatste wat
ze zien is een door een vuurzee
beheerste, slagzij makende
Achille Lauro. Op vrijdag 2 de
cember gaat het cruiseschip 150
mijl uit de kust van Somalië
brandend ten onder.
Eén van de reddende schepen is
de Panamese tanker Hawaiian
King. Het vaartuig wordt over
spoeld door rond duizend schip
breukelingen die onwennnig en
zonder helm tussen pijpstellin-
gen, afsluiters, kabels en ijzeren
obstakels rondschuifelen. Later
vindt, naar nationaliteit, een
verdeling plaats over een tiental
andere vaartuigen. De groep
Nederlanders komt terecht op
het Schotse schip Spirit. Tot op
de dag van vandaag onderhou
den de Van Kalkerens een hech
te band met de Russische be
manning.
Kenners onder de passagiers
hebben tijdens hun reis vastge
steld dat de Achille Lauro er
verre van onberispelijk uitzag.
'In het begin keek je je ogen uit.
Maar al snel zag je toch weer de
diepe roestpockets in de dek
ken, volgeplamuurd met menie
en verf. Je vroeg je af: bestaat er
voor schepen dan geen soort
APK-keuring?' Volgens oud
machinist Van Kalkeren zag de
Achille Lauro er zelfs een beetje
gestript uit. Zo ontdekte hij dat
de orginele, van 1946 daterende
reserveschroef was verdwenen
Een andere passagier, Ton van
Vilsteren, had twee maanden
vóór de ramp tijdens een eerder
reisje nog in de machinekamer
rondgekeken. Die was toen zo
met olie en vet besmeurd dat het
bedwingen van een brand al bij
voorbaat hopeloos zou zijn ge
weest. „Zo'n puinhoop in het ze
nuwcentrum van een schip is op
een Nederlandse boot ondenk
baar."
Resultaten
De passagiers van toen moeten
het na al die jaren nog steeds
doen met de resultaten van een
voorlopig onderzoek. Daarin
zijn zij op geen enkele wijze als
getuige gemengd. Van Kalkeren
had graag aangevoerd dat de
passagiers tijdens de reis wer
den gebombardeerd onder de
stukjes koolstof uit de schoor
steen, wat naar zijn stellige
overtuiging duidde op een gi
gantische vervuiling van de mo
tor. Het was de passagiers opge
vallen dat het vaarspoor van het
schip over grote afstand een
slingerend beeld vertoonde. Ie
mand had geopperd dat er mo
gelijk een leerling aan het roer
stond. Maar later was daaruit de
conclusie getrokken dat er zo
werd gevaren om de passagiers
zoveel mogelijk de roetdeeltjes
te besparen.
Het rapport vermeldt dat op het
moment van uitbreken van de
brand in één van de machineka
mers daar niemand aanwezig
was. Elk van de zeven beman
ningsleden die er op hun post
moesten zijn, waren om de een
of andere reden elders bezig.
Daardoor werd de brand niet
tijdig ontdekt en kon het vuur
een desastreuze omvang aanne
men.
De bemanning beschikte vol
gens het voorlopig onderzoek
voorts over onvoldoende prak
tische kennis om een brand snel
en effectief te bestrijden. De on-
derzoekscomissie vindt geen
grond voor de door een beman
ningslid geüite beschuldiging
dat het vuur in de machineka
mer zou zijn aangestoken. Het
breken van een hogedruk olie
leiding of het loskomen van een
verbindingsstuk wordt als mo
gelijke oorzaak genoemd. Beide
situaties hadden voorkomen
kunnen en moeten worden, con
cludeert de onderzoekscomm-
missie.
Dat de logboeken grotendeels
verloren zijn gegaan terwijl er
voldoende tijd was om ze veilig
te stellen, betekent volgens de
commissie waarschijnlijk dat
de kapitein iets te verbergen
had: een aantekening of juist
een verzuimde aantekening be
treffende het ongeluk. De com
missie komt tot de voorlopige
conclusie dat er bij de ramp met
de Achille Lauro van schuldig
verzuim kan worden gesproken.
Reünie
Sinds 1994 komen de Neder
landse schipbreukelingen jaar
lijks op 30 november, de dag van
de ramp, ergens in het land bij
een. Om te praten over toen en
verder leuke dingen met elkaar
te doen. Deze keer staat zelfs
een vaartochtje op het IJssel-
meer op het programma. In het
begin is de groep frequenter bij
eengekomen, om geholpen door
enkele deskundigen, samen de
doorstane emoties te verwer
ken.
Ger Bolhuis, voorzitter van de
stichting die de belangen van de
Nederlandse passagiers behar
tigt, kan weinig meer vertellen
dan dat het onderzoek nog
steeds voortgaat. Op aanraden
van de Italiaanse ambassadeur
in Nederland is voor de zoveel
ste keer een aangetekende brief
gestuurd naar het Openbaar Mi
nisterie in Napels om te verne
men hoe de zaak er bij staat. Via
hun eigen verzekering hebben
de meeste passagiers hun scha
de vergoed gekregen. Als de of
ficiële uitslag bekend is kunnen
er mogelijk aanvullende claims
worden ingediend
Ongeacht of er nog wat te van
gen valt wil iedereen wel weten
hoe het allemaal zo gekomen is.
,,Ik denk niet dat het echte ant
woord ooit boven water komt
bij de Italianen", meent Jan van
Kalkeren. „Het zal altijd hun
waarheid zijn."
Jacques Cats
