PZC
Elke vogel
is thuis
te brengen
Een berm vol
paddestoelen
31
Identified Flying Objects
in Biologisch Museum
weerwoord
Stevige Noorse
koningskrab
ook verfijnd
32
tussen marine
en Zeeland
tV
33
De naam duidt
aan en geeft
herkenning
34
ysSsii %.mÊ I
>3,renaissance
35
in de
goskant
woensdag 22 november 2000
Waar je ook bent in Nederland, overal zijn wel vo
gels te zien. Op de wereld zijn er 9000 verschillen
de vogelsoorten. Daarvan komen er ruim 400 voor in
Nederland. Een deel ervan, 165 soorten, broedt jaarlijks
in ons land en 15 doen dat af en toe. Dan zijn er door
trekkers en wintergasten, ongeveer 220 soorten, waar
van er 70 maar af en toe worden gezien. Zo'n zeldzame
gast is koren op de molen van vogelaars. Mensen die er
op uit trekken om vogels te herkennen en soms ook te
tellen. Een gevorderde vogelaar is na enige oefening in
staat elke Nederlandse soort thuis te brengen. Voor de
genen die de kunst van het vogels waarnemen onder de
knie willen krijgen is er in het Zeeuws Biologisch Muse
um de tentoonstelling Identified Flying Objects, ofwel
vogels herkennen en onderzoeken.
Voor de leken zijn het alle
maal UFO's, Unidentified
Flying Objects, maar voor de
kenners Identified Flying Ob
jects. Het is weieens om jaloers
op te worden. Wat voor de door
snee mens een onduidelijk stipje
hoog in de lucht is, weet de voge
laar onmiddellijk te herleiden
tot een tafeleend of een rosse
grutto. Of ze horen aan een ijl
geluidje dat een tjiftjaf voorbij
scheert. Het is, zoals met veel
dingen, meestal een kwestie van
jong geleerd, oud gedaan. Daar
om is de tentoonstelling over het
herkennen en onderzoeken van
vogels in het Zeeuws Biologisch
Museum in de eerste plaats ge
richt op jongeren.
In het eerbiedwaardige kasteel
Westhove tussen Oostkapelle en
Domburg hangen zwevende vi
trines.met opgezette vogels, vo
gelschedels, nesten, eieren en
sporen als veren en braakballen.
Sommige vogels hebben met op
zet geen naambordje gekregen.
Met hulp van een handleiding
mag de bezoeker zelf proberen
de vogels te benoemen. „Het is
vooral een actieve expositie.
Veel zelf opzoeken en met com
puters aan de slag gaan", vertelt
Maaike de Wilde van het ZBM.
„We richten ons op de boven
bouw van de basisschool en de
onderbouw van het voortgezet
onderwijs. Maar eigenlijk is het
voor iedereen erg interessant."
Eigentijds
De tentoonstelling Identified
Flying Objects heeft niet alleen
een eigentijdse vormgeving
'nogal futuristisch, vergeleken
met eerdere exposities', zegt
Maaike de Wilde), maar doet te
gelijk dienst als een soort stu
diecentrum. Het ZBM heeft dat
bewust gedaan (al spelende le
ren). Een technocentrum vormt
het middelpunt. Daar staan
computers en CD-spelers. Be
zoekers kunnen vogelspelletjes
spelen en informatie raadple
gen. Of internetpagina's bekij
ken van clubs die zich bezighou
den met vogelonderzoek, zoals
de Stichting Sovon. Audio-ap-
paratuur produceert vogelge
luiden.
In de chill out-hoek is gelegen
heid tot uitrusten en te relaxen
met rustgevende sfeerimpres
sies van vogelgeluiden. In het
proefstation kan het publiek
deelnemen aan het vogelexa
men. Een videoproductie laat
vogels zien in hun natuurlijke
omgeving. De bezoeker mag
proberen het juiste dier te her
kennen. „Dat valt best nog te
gen", vindt De Wilde. Op de kas
teelzolder is plaats ingeruimd
voor aantrekkelijke presenta
ties van Zeeuwse vogel werk
groepen: 't Duumpje uit
Zeeuws-Vlaanderen, de vogel
werkgroepen voor Schouwen-
Duiveland, de Bevelanden,
Walcheren en van de natuurver-
eniging Tholen/Sint Philips-
land. In het museumcafé han
gen vogeltekeningen van Jacco
Walhout en Sander Lilipaly.
Meesters
Jacco Walhout (33) is zo'n voge
laar die specialist is in het her
kennen van vogels. Hij begon
ermee op z'n veertiende en richt
zich vooral op het opsporen van
zeldzame vogels en op vogeltel
lingen. Jacco bevindt zich in
goed gezelschap van andere le
den van de vogelwerkgroep
Walcheren, volgens hem alle
maal meesters in het herkennen
en tellen van vogels. In het voor
jaar nabij Breskens, in het na
jaar bij Westkapelle. „Sommi
gen tellen twee- tot drieduizend
vogels per kwartier en ze wor
den vooral herkend op geluid en
de manier van vliegen: golvend,
recht, laag, hoog. Er zijn leden
die 100 tot 200 uur per voorjaar
tellen."
Alle kennis over de vogels zit
vooral in je hoofd, stelt Wal
hout. En goed opletten. „Anders
zie je tussen duizend meeuwen
niet dat er eentje zonder zwarte
punten tussenzit, een kleine
burgemeester." Zowel vóórko
men als geluid zijn ijkpunten.
„Bij kleine zangvogels is het ge
luid het belangrijkste. Een ko
perwiek en een zanglijster zien
er bijna hetzelfde uit. Dan ga je
af op het geluid. Een kleine ja
ger en een grauwe pijlstormvo
gels zien er op een beetje afstand
ook bijna hetzelfde uit. Dan is
de manier van vliegen belang-
Maria 's opdracht
klaar en hel,
maakt de winter
streng en fel
(Maria presentatie was op
21 november)
Nieuwe weerwoorden zijn welkom
bij de redactie PZC, postbus IR,
4380 -421, Vlissingen, fax 0118-
470102, e-mail redactie@pzc.nl.
foto's Niels de Schipper g an(j yan eeUWen
Boven van links naar rechts: Steenloper, IJsduiker, Steltkluut. Onder van links naar rechts: Paapje, Putter en Zomertortel.
ÈT *-»
rijk." Jacco Walhout meent zon
der valse bescheidenheid wel al
le in Nederland voorkomende
soorten thuis te kunnen bren
gen. Het is zijn eer als vogelaar
te na een vogel niet te herken
nen.
Jong beginnen is mooi meege
nomen, weet ook Chiel Jacobus-
se. „Wat je leert voor je dertigste
zit er oneindig veel beter in dan
daarna. Ik denk dat het herken
nen niet erg moeilijk is, zeker als
je door het virus gegrepen wordt
met. Er zijn soorten bij waar je
op heel kleine details moet let
ten, maar het gaat vanzelf. Het
zijn soms kleine gedragsver-
schillen, die je onbewust waar
neemt. Daardoor pik je ook de
zeldzaamheden eruit. Het is
geen gokken, al is het een uni
verseel verschijnsel dat een vo
gelaar niet graag toegeeft dat
hij een vogel niet herkent. Dat is
heel treffend." In het algemeen
zijn kleur, vorm, grootte en ge
drag van belang én het geluid.
Chiel Jacobusse wijst erop dat
de hulpmiddelen zijn verbeterd,
zeker audiovisueel. „Ik moest
eerst alles uit een boekje leren.
Daar stond bijvoorbeeld: het
geluid van de braamsluiper
klinkt alsof er een steen op het
ijs kaatst. Ga er maar aanstaan.
Toen kreeg je cassettes en wer
den geluiden beter te herleiden.
Mijn eerste ontmoeting met de
wielewaal. Ik liep gedachten-
loos het geluid van de vogel te
fluiten en kreeg ineens ant
woord. Ik heb hem ook gezien,
maar weet nog steeds niet wie er
het eerst begon - de wielewaal of
ik."
Rinus Antonisse
De tentoonstelling Identified Flying
Objects in het Zeeuws Biologisch
Museum (in samenwerking met So
von Vogelonderzoek en het Natuur
museum Nijmegen) is te zien tol en
met 28 januari. Het museum is dins
dag tot en met zondag van 12.00 tot
17.00 uur geopend
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en
landschap, land- en tuinbouw,
streektaal en streekcultuur
visserij, recreatie en vrije tijd.
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie van de PZC, postbus
18, 4380 AA, Vlissingen,
fax 0118-470102,
e-mail redactie@pzc.nl
Australië heeft een heel eigen
flora en fauna. Van kangoe
roes tot prachtrosellas en van
grasparkieten tot buideldieren;
ze komen verder nergens ter we
reld voor. Zo'n eilandfauna is
dus aan de ene kant heel bijzon
der, maar anderzijds ook erg
kwetsbaar. Zodra er een dier
soort van elders geïntroduceerd
wordt is het foute boel. De voor-
beelden zijn er te over. Wilde
honden, konijnen en ratten
richten geen geringe schade aan
aan de oorspronkelijk inheemse
soorten. Dat kan komen door
dat het roofvijanden zijn, die
andere dieren of hun jongen be
dreigen (wilde hond, rat), het
kan ook zijn dat ingevoerde
soorten optreden als voedsel-
concurrent, zoals in het geval
van het konijn.
Soms ligt het een stuk ingewik
kelder. Runderen, die van elders
in de wereld zijn ingevoerd be
zorgden naar het zich aanvan
kelijk liet aanzien geen al te gro
te problemen. Totdat bleek dat
de uitwerpselen nauwelijks ver
teerden. Er ontstonden comple
te poepvlakten, waar geen
spriet meer groeide en geen dier
meer leefde. Dat zat 'em in het
ontbreken van reducenten; or
ganismen die ervoor zorgen dat
het afval in de natuur gerecy
cled wordt. Je staat er nauwe
lijks bij stil, maar zonder
organismen als wormen,
springstaarten en pissebedden
zou de wereld in minder dan
geen tijd veranderen in een
enorme afvalberg.
Een uiterst belangrijke groep
van reducenten zijn de padde
stoelen. Geen afval zo buitenis
sig of er is een zwam om er weer
humus van te maken. Of wat te
denken van de lederbeker-
zwam, die de zitting van een
weggegooide leren fauteuil voor
zijn rekening neemt. Of de vo-
gelveerzwam, die specifiek op
de veren van dode vogels ver
schijnt? Exclusief op plaatsen
waar hout verbrand is verschij
nen zogenaamde brandplek-
zwammen, een groep die alleen
al in Nederland enkele tiental
len soorten omvat. Ze hebben
Illustratie Adri Karman
allemaal weer een eigen specia
lisatie: brandplekken van een
jaar oud herbergen andere
brandplekzwammen dan stook
plaatsen van vier jaar oud en de
soorten die verschijnen geven
ook aan of de ondergrond uit
zand of uit klei bestaat. Het zijn
maar een paar voorbeelden uit
een lange en vaak verbazing
wekkende reeks. Alleen al uit
Nederland zijn zo'n vierduizend
soorten paddestoelen en grotere
schimmels bekend, en jaar in
jaar uit worden er nog nieuwe
ontdekt.
Dit natte, warme najaar is voor
de paddestoelen een glorieus
seizoen. Ervaren paddestoelen
onderzoekers verklaren dat het
enkele decennia geleden is dat
er zoveel paddestoelen te vin
den waren. Dat komt: de echte
plant, het zogenaamde zwara-
vlok of mycelium leeft eigenlijk
ondergronds en de paddestoe
len en zwammen die wij waar
nemen zijn alleen maar vrucht
lichamen. Soms draagt een
paddestoel vele jaren lang geen
vruchten om dan ineens talrijk
tevoorschijn te komen.
In een dijkberm vlak in onze
buurt verscheen een heuse zeld
zaamheid. Op een afgezaagde
iepenstobbe verscheen een gro
te, diep rose gekleurde zwam,
die bij nadere beschouwing eer
der uit gummi dan uit broos
paddestoelenweefsel leek te be
staan. Het was de zalmzwam,
een soort die exclusief op dode
iepen verschijnt. Iets verderop
stond tussen het afstervende
gras een grote paddestoel met
een bruine, sterk slijmig aan
voelende hoed. Bij grondiger in
spectie leek het alsof deze tien
centimeter doorsnee metende
paddestoel in een klein wit be
kertje stond. Onmiskenbaar een
beurszwam, die van bijna alle
andere soorten verschilt door
het bekertje aan de steelvoet; de
beurs of volva.
Op een dijk een paar kilometer
verderop zijn een paar jaar gele
den twee rijen versleten popu
lieren geroooid. De stobben zijn
bijna compleet verdwqenen on
der een dichte mat van opruk
kende grassen. Maar dit najaar
zijn de stobben nog n keer over
duidelijk zichtbaar. Op iedere
stobbe groet een toef oranjegeel
gekleurde zwavel koppen; vaak
met vele tientallen bij elkaar.
Het is dat de dagelijkse beslom
meringen het niet toelaten,
maar zo'n herfst als dit jaar zou
je eigenlijk dagelijks op pad
moeten voor de talrijke verras
singen die het paddestoelenrijk
te bieden heeft.
Chiel Jacobusse
