Op de fiets langs
de Grote Oorlog
v^nnfihrm
Lanting fotografeert verdwijnende jungles
PZC
34
i i m ui!
Flessenschip
IJsdroom
Efteling
Droogbloem
Huis Bergh
Cultuurstad
zaterdag 18 november 2000
Ieper is etappeplaats van
de Landelijke Fietsroute
door Vlaanderen. Een afge
leidtraject, de 'Vredesroute',
leidt langs talloze oorlogs
kerkhoven die de stad rijk is.
Een wringende symbiose
van fietsvakantie en pure
waanzin.
De Britse kapitein Julian
Grenf ell had nog het echte
vakantiegevoel toen hij 24 okto
ber 1914 in het Westvlaamse Ie
per schreef: 'Ik adoreer oorlog.
Het is als een grote picknick,
maar dan zonder de doelloos
heid van een picknick.' Dat hij
aan de vooravond stond van een
allesvernietigend tijdsgewricht
vermoedde hij evenmin als die
negen miljoen andere soldaten
die zich tijdens de Eerste We
reldoorlog lieten afslachten.
Voor 160.000 van de twee mil-
j oen Britse soldaten die alleen al
in Ieper waren gelegerd, eindig
de de vier jaar durende 'vakan
tie' op een van de ruim 170 oor
logskerkhoven die deze stad rijk
is. Nog eens 90.000 slachtoffers
zijn nooit geïdentificeerd. Van
hen rest enkel de gegraveerde
naam in een of ander oorlogs
monument.
Wie tegenwoordig op fietsva
kantie gaat naar West-Vlaande
ren, hoeft qua inspanning geen
duizend doden te sterven. Het
Vlaamse land is plat als een
dubbeltje. Maar vergis je niet.
Er is een fietstocht van 45 kilo
meter lengte (de 'Vredesroute',
start bij de Lakenhallen in het
centrum van Ieper), die slechts
een fractie van alle oorlogsbe
graafplaatsen van de stad aan
doet. Niet de afstand, maar de
ontelbare graftekens die de fiet
ser voor de wielen krijgt, degra
deert de Mont Ventoux al bin
nen luttele minuten tot een
stoeprand.
De vele oorlogsslachtoffers ge
ven je een bijna oneerbaar ge
voel bij het doorkruisen van de
voormalige frontstad. De be
klemming van wat de Belgen de
Grote Oorlog noemen, doet zich
voelen op elke vierkante meter
die je hier trapt.
Vier jaar gifgas en loopgraven-
geweld bleek er nodig om de im
passe tussen geallieerden en
Duitsers te doorbreken. Vanuit
een modderig cordon van schui
vende frontlinies is in die tijd
het historische lakenhan
delstadje tot de grond toe plat
geschoten en afgebrand. In de
zestig jaren daarna is het bak
steen voor baksteen weer in au
thentieke, middeleeuwse stijl
opgebouwd. Kortom, alles wat
aan zinloosheid over oorlog te
vertellen valt, is samengevat in
Ieper en diens groteske puinho
pen van weleer.
Imposant
Als bezoeker moet je stevig in je
schoenen staan om niet onder de
indruk te raken van zo'n impo
sant icoon voor de vrede. Ster
ker, je kunt een schuldgevoel
onmogelijk onderdrukken. Mag
je hier wel ontspanning zoeken
tijdens zoiets banaals als een
vakantie? Toerisme Vlaande
ren, waarom stuurt u onschuldi
ge, nietsvermoedende fietsers
over dergelijk gewijde grond en
niet in een grote boog erom
heen?
„Tachtig jaar na de oorlog moe
ten ook de jongeren weten dat
dit nooit meer mag gebeuren",
beantwoordt stadsgids Ivan
Woussen de vraag. Hij geeft
rondleidingen door het in 1998
geopende 'The Flanders Fields'.
Afstappen is hier verplicht. Het
betreft een uiterst aangrijpend
oorlogsmuseum waar bezoekers
met interactieve foefjes aan den
lijve ondervinden wat de Grote
Oorlog betekende voor soldaat
en burger. Bezoekerscijfers la
ten zien dat Nederland nog een
grote achterstand heeft weg te
werken: ruim 40 procent komt
uit Groot-Brittannië, iets meer
dan 6 procent uit Nederland.
Dat is overigens nog 4 procent
meer dan het Franse aandeel,
terwijl Ieper op slechts 10 kilo
meter van de Franse grens ligt.
Stefaan Gheysen, regiocoördi
nator voor toerisme in de West
hoek, neemt kort na zijn
rondleiding door het oude
stadscentrum de zoveelste teug.
Niet van 'plat water' (bronwa
ter), wat een normaal mens op
dit tijdstip prefereert, maar van
het zware Hommelbier. Cyni
scher dan zijn collega geeft hij
een tweede verklaring waarom
toeristen Ieper moeten bezoe
ken: „Als frontlinie hebben wij
vier jaar flink moeten boeten.
Nou is de tijd gekomen om daar
de vruchten van te plukken."
Wat hem betreft kan, nee, moet
het calvinisme overboord. Dat
zegt hij ook als Westhoeker, de
streek in West-Vlaanderen waar
tot voor tien jaar economisch
gezien bar weinig viel te genie
ten. Dankzij het toerisme raakt
de regio langzaam maar zeker
uit het slop. Jawel, de Grote
Oorlog is tachtig jaar na dato
big business geworden.
Behalve economische noodzaak
voor zijn geboortestreek is
Bourgondisch genieten wat hem
betreft ook de opdracht aan het
leven. Zijn omvangrijke bier
buik duidt dus op diepzinnig
historisch besef. Ook tijdens de
Tweede Wereldoorlog was Ieper
een stad waar de klappen vielen.
Geniet maar, drukt Hij uit met
zijn Bourgondische levensstijl,
want voor je het weet dient
nummer drie zich aan.
Bieren
Toeristen kunnen, als ze dat wil
len, volop genieten in de voor
malige frontstad. De heerlijkste
restaurants leveren copieuze
maaltij den tegen een vriendelij -
ke prijs. Vanzelfsprekend zijn
daar de terrassen waar de uitge
lezen Belgische bieren worden
geschonken. Het stadsschoon is
bovendien oogverblindend
mooi. Wie niet wordt gehinderd
door historisch-architectoni-
sche kennis, waant zich zonder
aarzeling in het originele decor
van middeleeuwse lakenhallen,
trapgevelhuizen en Sint-Ni-
claaskerk. Zo goed is Ieper weer
op- en nagebouwd! Ook de Gro
te Markt doet mee aan de idylle.
Het is het op een na grootste
marktplein van België. In 1988
was het groot genoeg voor een
gigantisch huldebetoon aan de
bezoekende paus.
Toch had het niet veel gescheeld
of Ieper zou niet hebben ge
krioeld van de toeristen, maar
van de ratten. Kort na de Eerste
Wereldoorlog gingen Britse
stemmen op het in puin gescho
ten Ieper onaangeroerd te laten.
Als een soort 'Holy Ground'
moest de stad voor eeuwig een
monumentaal bewijs worden
van de oorlogswaanzin. Inwo
ners van Ieper, tijdelijk gesta
tioneerd in Frankrijk, zagen dat
niet zitten. Onder aanvoering
van burgemeester en Belgische
regering werd daarom besloten
de stad weer vanaf de grond he
lemaal op te bouwen. Ter com
pensatie is in het 'oude' stads
centrum een oorlogsmonument
opgericht, de Menenpoort.
Hierin staan de namen gegra
veerd van 54.896 vermiste Brit
se soldaten. Als eerbetoon
wordt voor hen nog iedere
avond The Last Post geblazen.
Veldslag
De fietstoerist kan zich van
hieruit opmaken voor de vol
gende veldslag of zo men wil,
oorlogsetappe. Want als in deze
streek ergens geen gebrek aan is,
dan is het aan oorlogsherinne
ringen. Op nog geen 25 kilome
ter bijvoorbeeld, vlakbij Diks-
muide, is langs de Landelijke
Fietsroute de zogenoemde Dod
engang te vinden. Hier liggen
loopgraven in hun originele
staat. In Diksmuide zelf staat de
IJzertoren, een slank oprijzend
oorlogsmonument dat je op de
fiets al van verre toewenkt. Het
is een betonnen steenmassa met
een nogal verdacht, want
Vlaams-nationalistisch verle
den.
Frank Hermans De Lakenhallen domineren het centrum van Ieper.
In navolging van de Neder
landse stichting Landelijk
Fietsplatform heeft ook Toeris
me Vlaanderen (een Vlaamse
kruising van ANWB en VW)
sinds 1990 gekozen voor het op
zetten van Landelijke Fietsrou
tes: genummerde routes die in
twee richtingen zijn bewegwij-
zerd met rechthoekige bordjes.
Aaneengesloten is het mogelijk
een 'ronde van Vlaanderen' te
fietsen.
Letterlijk loopt die heel Vlaan
deren rond.
De Vlaamse LF-routes zijn
compleet terug te vinden op
landkaartjes (schaal 1:50.000)
in drie zogenoemde Topogidsen
21,50: Vlaanderen Fietsrou
te ('Ronde van Vlaanderen'),
Landelijke Fietsroutes (noord-
zuidverbindingen) en Kempen
route (Eindhoven-Antwerpen).
De Topogidsen geven behalve
de route voorzieningen aan als
jeugdherbergen, trekkershut
ten, spoorwegstations, kam
peerterreinen, restaurants,
hotels en andere horecagelegen
heden.
Een aanrader is om bij meer
daagse fietstochten te over
nachten in trekkershutten.
Vlaanderen telt dergelijke voor
zieningen op vijftig locaties. Ze
liggen om de zestig kilometer.
Alleen de provincie Limburg is
nog ondervertegenwoordigd.
De trekkershutten zijn vrijwel
allemaal het gehele jaar ge
opend. Een overnachting kost
55,- (vanaf 1 januari 60,-),
ongeacht het aantal personen
(maximaal vier, bij uitzonde
ring vijf). De voorziening biedt
behalve bedden ook kook- en
douchegelegenheid. Wel een ei
gen slaapzak meenemen. Voor
uit reserveren kan in Turnhout,
telefoon 0032-1443.6111.
Voor elke streek zijn arrange
menten in de aanbieding met
overnachtingen in trekkershut
(inclusief ontbijt) of hotel (half
pension).
De gidsen zijn verkrijgbaar bij
ANWB- en veel VVV-winkels en
de ruim gesorteerde boekhan
del.
Voor meer toeristische informa
tie: Toerisme Vlaanderen
Brussel, Koninginnegracht 86,
2514 AJ Den Haag, telefoon
070-4168110.
Tungles heet de presentatie
eJ van vijftig foto's waarmee de
wereldberoemde natuurfoto
graaf Frans Lanting nadrukke
lijk aanwezig is in museum
Naturalis in Leiden. De in Rot
terdam geboren, maar in Ameri
ka wonende fotograaf geeft met
die foto's een indringend beeld
van de overweldigende schoon
heid van de bedreigde jungles in
Centraal Amerika, de Amazone,
Azië en Afrika.
Hij is geboren in Rotterdam,
woont in Amerika, werkt in
de meest afgelegen gebieden
van de wereld en is te zien in het
natuurhistorisch museum Na
turalis. Dat wil zeggen zijn
werk, zijn foto's. Zelf was de in
ternationaal befaamde natuur
fotograaf en filmer Frans Lan
ting maar even in levende lijve
te aanschouwen tijdens de ope
ning van de tentoonstelling
Jungles. Maar het draait na
tuurlijk om zijn werk; de be
scheiden Lanting zal de eerste
zijn om daarop te wijzen.
Frans Lanting wordt wereld
wijd gezien als een der beste, zo
niet de allerbeste natuurfoto
graaf van zijn tijd. Zijn werk is
verschenen in elk belangrijk
(natuur)tijdschrift van de we
reld, inclusief National Geo
graphic, Life, Stern en
Audubon. Hij kreeg lovende
kritieken voor zijn (foto)boeken
over Madagascar en de Okavan-
go-delta in The New York Times
en de Boston Globe en won di
verse prijzen bij het prestigieu
ze World Press Photo. De BBC
riep hem in 1991 uit tot Wildlife
Photographer of The Year. Zijn
foto's hingen in de grote musea
van New York, Parijs, Londen
en Tokyo. Ze hangen nu in Lei
den, in Naturalis. Vijftig stuks.
Als stadsjongen geboren op 13
juli 1951 was de interesse voor
de natuur bij Frans Lanting al
op jonge leeftijd gewekt. De
hoofdpersoon uit een kinder
boek, Nils Holgerssson, was
daar vooral debet aan. De
schepping van de Zweedse
schrijver Selma Lagerlof vloog
met wilde ganzen en maakte
deel uit van het dierenrijk. Lan
ting raakte gefascineerd door
die belevenissen en bekende
veel later dat de rol die Nils
speelde als tussenpersoon hem
bijzonder aansprak. Dat niet al
leen; hij streefde er als fotograaf
zelf naar om een soortgelijke
functie te vervullen: een inter
mediair te zijn tussen mens en
dier.
Santa Cruz
Op 21-jarige leeftijd trok Lan
ting tijdens een vakantie langs
de wildparken van de Verenigde
Staten om daar foto's te maken.
Niet tevreden over het eindre
sultaat kocht hij een betere ca
mera en werkte in en rond zijn
geboortestad Rotterdam aan
zijn techniek. Altijd met de na
tuur als uitgangspunt. In de tus
sentijd studeerde hij in 1977 af
aan de Erasmus-universiteit in
milieu en economie en schreef
zich in aan de University of Ca
lifornia in Santa Cruz voor een
vervolgstudie. Uit Santa Cruz
zou hij niet meer weggaan. Be
halve om te werken in alle uit
hoeken van de aarde toen
hij eenmaal definitief voor de
fotografie gekozen had.
Gezien het voorgaande, gezien
zijn liefde voor de natuur, lag
het voor de hand dat Lanting
zich zou specialiseren in na
tuurfotografie. „Beter een
slechte dag in het veld dan een
goede dag op kantoor", luidde
zijn devies. En het veld werd
het. Lanting reisde de hele aard
bol over om zijn foto's te maken.
Van Madagascar tot Antartica,
van Peru tot Botswana en van de
Congo tot Belize. Hij had daar
bij niet alleen oog voor de dieren
die er doorgaans uitspringen,
zoals olifanten en jachtluipaar
den, maar voor alles wat kruipt
en sluipt - hoe klein het ook is.
Maar wat maakte deze Hollan
der nu zo speciaal, dat hij op een
gegeven moment algemeen
werd gezien als een der beste op
zijn vakgebied? „Hij kan zich
volledig inleven in het gedrag
van het dier"zo omschreef Tho
mas Kennedy het, chef-foto van
het toonaangevende blad Na
tional Geographic. „De dieren
zijn zich niet bewust van zijn
aanwezigheid. Als gevolg daar
van kan hij dichterbij komen
dan een ander."
Volharding
De fotograaf David Cavagnaro
werkte samen met Frans Lan
ting aan het boek 'Feathers'
(1982). In een interview met het
blad 'Departures'zei hij: „Het is
de liefde voor het vak en voor de
natuur die er bij hem van meet
af aan inzat. Plus de volharding
en het geduld. Hij kon uren stil
zitten voor één foto. Er zijn
maar weinig fotografen die over
zulke gaven beschikken." Wil
burg Garrett van de National
Geographic voegde daar nog
aan toe: „Het is zijn esthetische
kijk op en zijn kennis van de na
tuur die hem onderscheidt van
de rest."
Zelf gelooft hij heilig in li
chaamstaal. Geluidloos opgaan
in de omgeving, als het ware één
worden met de natuur. Oog in
oog met het onderwerp staan, of
dat nu de schuwste van alle in
secten in het regenwoud is dan
wel de koning der roofdieren op
de steppe. „Ik probeer de situa
tie te controleren tot op een ze
ker punt en laat vervolgens de
deur open zodat ze de mogelijk
heid hebben om te blijven of te
Frans Lanting, zelfportret.
Orang-oetang
foto Frans Lanting
gaan. Waarop ik dan weer moet
improviseren", zo zei hij eens in
een interview.
Door en door betrokken bij de
natuur, maakt Lanting zich
overigens als geen ander zorgen
over de toekomst. Tegen een
journalist van het blad 'Outside'
vertelde hij: „Ik vrees dat ik deel
uitmaak van een uitstervend ras
van fotografen die de mogelijk
heid hadden om de natuur in al
zijn glorie te laten zien, De vol
gende generatie zal ongetwij
feld over nog geavanceerder
materiaal beschikken, over nog
betere technologie. Maar wat
blijft er voor hen nog over om te
fotograferen? Waar ik ook kom,
zie ik complete eco-systemen
ontrafelen en als sneeuw voor de
zon verdwijnen. Wat dat betreft
verkeerde ik in een bevoorrech
te positie. Als de ogen van de
wereld."
Ad van Kaam
H| TT'ototentoonstelling Jungles
2 X? in Naturalis in Leiden: tot 1
15
januari 2001.
De expositie in de Galerie van
Naturalis is tot stand gekomen
door samenwerking van het
museum, de fotograaf en het
Wereld Natuur Fonds. Tijdens
de opening werd het boek Jung
les gepresenteerd. Het omvat
een grote collectie foto's en be
schrijvingen van de junglerei-
zen die fotograaf Lanting in de
afgelopen jaren heeft gemaakt
voor alle belangrijke natuur-
tijdschriften, zoals National
Geographic, Life Audubon en
Stern.
In het Flessenscheepjesmuse-
um aan de Zuiderspui (een
straatje dat op zich al een be
zoek waard is) in Enkhuizen
exposeert tot en met de Kerst
dagen Albert Kouwenhoven
veertig meesterstukjes van zijn
hand. De 65-jarige Enkhuize-
naar, die enkele keren per week
demonstraties in het museum
verzorgt, was 35 toen hij z'n eer
ste, in een fles gestopte model
maakte: de EH 75, een vissers
schip waarop zijn vader voer.
Het heeft op de tentoonstelling
een ereplaats gekregen.
Kouwenhoven wordt gezien als
een van de bedrijvigste flessen-
scheepjesbouwers ter wereld.
Hij heeft er inmiddels 628 ge
bouwd.
Verdere informatie: Flessen-
scheepjesmuseum, telefoon
0228-318583.
Op het Vrijthof in Maastricht
kan van 7 december tot en
met 7 januari weer worden ge
schaatst. Net als vorig jaar staat
er op het fameuze plein een ijs
baan, ditmaal met een opper
vlakte van 1000 vierkante
meter. De arena is dagelijks ge
opend van 9 tot 23 uur en het is
mogelijk ter plaatse schaatsen
te huren. Ook de Rathausplatz
in Wenen verandert vanaf 27 ja
nuari in een schaatsarena die de
naam 'Wiener Eistraum' heeft
meegekregen. Tot laat in de
avond is het mogelijk tegen het
decor van het verlichte Rathaus
rondjes te draaien. Schaatsen
kunnen ook hier eventueel wor
den gehuurd en ter verhoging
van de feestvreugde wordt er
net als in Maastricht hete punch
geschonken.
A ttractiepark De Efteling is
JTA-het afgelopen zomerseizoen
bezocht door 2.75 miljoen men
sen, ruim tweehonderdduizend
minder dan in het topjaar 1999.
Directievoorzitter Ronald van
der Zijl toonde zich niet onte
vreden met dit resultaat. Ten
eerste is het jaar nog niet afge
sloten (er komt nog een winter-
opening in december), ten twee
de was de concurrentie groot
(Wereldexpo Hannover, Euro
pees Kampioenschap voetbal,
Olympische Spelen) en ten der
de was juli door de slechte
weersomstandigheden een
'kleine ramp'. Ondanks de ope
ning van de stevig aan de weg
timmerende concurrent Six
Flags in de Flevopolder kende
De Efteling een uitstekend
voorseizoen.
Jan Cees Lont organiseert in
zijn boerderij in het Noord-
Hollandse Oude-Niedorp (Ter-
diek 23) tot en met 6 januari
2001 voor de negende achter
eenvolgende winter een Kunst-
Cadeau- Droogbloementen
toonstelling. Twintig deelne
mers exposeren onder meer
schilderijen, etsen, zeefdruk
ken, foto's, beelden, textiel, ke
ramiek, bloemwerk en glas
kunst. De openingsuren zijn van
maandag tot en met vrijdag van
08.00 tot 18.00 uur, op zaterdag
van 08.00 tot 17.30 uur en op
zondag van 10.30 tot 17.00 uur.
Tijdens de kerstdagen en op
nieuwjaarsdag zijn de deuren
gesloten.
Informatie: telefoon 0226-
411259
In Huis Bergh in 's-Heerenberg
(bij Doetinchem) worden ook
dit jaar rondom kerst weer een
aantal 'aangeklede' rondleidin
gen georganiseerd. Tijdens deze
avonden (op 15,19, 20,22,27 en
28 december) treedt in de Habs-
burgerzaal van het kasteel het
ensemble Cambiamento op. Re
serveren onder telefoonnummer
0314-661281 is gewenst.
Bij de British Tourist Autho
rity (BTA) verscheen on
langs de brochure 'UK City
Culture'. In het met veel foto's
geïllustreerde gidsje worden in
korte bewoordingen de culture
le hoogtepunten beschreven van
12 Britse steden, te weten
Brighton, Londen, Bath, Bris
tol, Cardiff, Birmingham,
Leeds, Manchester, Liverpool,
Newcastle, Glasgow en Belfast.
'UK City Culture' (Engelstalig)
kan worden aangevraagd bij het
Britst Toeristenbureau, Stad
houderskade 2,1054 ES Am
sterdam, 020 689 00 02; Britln-
fo@bta.org.uk.
NOORDZEE
Oostende
IEPER
NEDERLAND
d>,
