Goes' gezicht weer in de plooi
25
üüSüüi
Restauratie Grote of
Maria Magdalenakerk
zaterdag 18
november 2000
.-.rVa-T TTKrsrr
De Grote of Maria Magdalenakerk in Goes, na een restauratie van ruim 6 miljoen gulden weer een sieraad voor de stad.
fotografie Willem Mieras
De Grote of Maria Mag
dalenakerk in Goes is
bijna uit de steigers. Volgen
de week zaterdag, 25 novem
ber, wordt de kerk met een
uitvoering van het Zeeuws
Orkest officieel weer in ge
bruik genomen. Daarmee is
na drie jaar de facelift van
'het gezicht van Goes' afge
rond. Voorlopig heeft de
kerk een veilige voorsprong
in de voortdurende wedloop
tegen de bonte knaagkever
en de tand des tijds, die om
het hardst knagen.
Na drie jaar is het even wen
nen om de Grote of Maria
Magdalenakerk in Goes weer in
haar volle glorie te zien. Nu de
bouwketen zijn vertrokken, de
schuttingen zijn weggehaald en
de laatste steigers worden afge
broken, valt opnieuw op wat
voor machtig gebouw het is.
Eeuwenoude historie, samenge
bald in het hart van de stad.
Groots, maar ook rijk aan de
tails en kleine decoraties.
De restauratie kent, zoals de op
knapbeurt van vrijwel elk mo
numentaal gebouw, een lange
voorgeschiedenis. Al medio ja
ren tachtig raakte de kreet 'Redt
het gezicht van Goes' in zwang.
Toen werd de gelijknamige
stichting opgericht die ijverde
voor 'een aantal verbeteringen'
in de kerk. Het doel was het ge
bouw beter geschikt te maken
voor andere doeleinden, zoals
concerten, tentoonstellingen,
congressen en feestelijke bij
eenkomsten. De inkomsten die
dat gebruik zou opleveren, wa
ren hard nodig om de
hoge onderhouds- en herstel-
kosten van het gebouw te kun
nen betalen.
Acties
Geregeld hield de stichtihg ac
ties om geld bij elkaar te bren
gen. Bedrijven, instellingen en
particulieren konden bijvoor
beeld eind jaren tachtig een pi
laar 'adopteren'. Als dank voor
de gulle gift kreeg de schenker
een naamsvermelding. Na drie
jaar was de helft van het streef
bedrag van zes ton gehaald. De
stichting raakte een jaar later in
het slop nadat twee betrokken
bestuursleden, wethouder G.R.
Heerebout en burgemeester T.R.
Seinstra, na een bestuurscrisis
vroegtijdig het Goese stadskan
toor hadden verlaten.
Op aandringen van toenmalig
wethouder H.W. Hoogerland
werd de stichting in 1993 onder
de naam Basilica nieuw leven
ingeblazen, met als voorzitter
A.F.R. van Opdorp, momenteel
wethouder te Borsele. Die had
zich nauwelijks ingewerkt, of
Monumentenwacht Zeeland
sloeg groot alarm: de bonte
knaagkever bleek een groot deel
van het houtwerk te hebben
aangetast. Betrokkenen noem
den direct angstaanjagende be
dragen voor het herstel.
Nadere berekeningen leverden
een raming van 5,2 miljoen gul
den op. Dat enkele maanden na
dien delen van de pinakels, de
sierlijke ornamenten op het
dak, naar beneden kwamen, be
vestigde alleen maar dat de kerk
langzaam maar zeker aan het
vervallen was. Voor iedereen
was duidelijk dat een restaura
tie hard nodig was en niet al te
Vernieuwde pinakels.
worden", zegt secretaris J. Mil-
hous van de stichting.
Respect voor de eigenlijke be
stemming van het gebouw, staat
echter steeds voorop. ,,We laten
die kerkelijke functie steeds
meewegen. Dat gaat in zijn al
gemeenheid goed", benadrukt
de secretaris. In hoeverre de ex
ploitatie rendabel valt te ma
ken, is nog niet zeker. Duidelijk
is wel dat het veel inspanning
vergt. Milhous: „Als je met be
taalde krachten gaat werken,
dan lukt het niet. We moeten
daarom proberen meer vrijwil
ligers te krijgen."
De stichting kijkt vooralsnog
tevreden terug op de restaura
tie. „Ik heb er een goed gevoel
over. We zijn eigenlijk zonder
grote problemen doorheen ge
rold", aldus Milhous. Het pro
bleem van de oplopende kosten
kon uiteindelijk worden opge
lost mede dankzij hulp van de
gemeente en giften van fondsen
en de grotere bedrijven uit de
omgeving. „Alleen de Goese
middenstand heeft ons lelijk la
ten zitten."
Er blijft echter nog veel te doen
en te wensen. In het budget is al
rekening gehouden met onder
meer een kantoortje en een win
keltje in de wandelkerk, maar
die zijn nog niet gerealiseerd.
Andere verlangens zijn onder
meer het realiseren van beelden
voor de baldakijnen van de
transepten, het opknappen van
de orgelluiken en het vervangen
van de stoelen, die dateren van
1920 „Maar ze zitten heus niet
slecht", stelt Milhous gerust.
Architect E.J. Brans en opzich
ter B.J. Luteijn van het Goese
bureau Rothuizen van Doorn 't
Hooft, dat de directie over het
project voerde, wijzen erop dat
de restauratie weliswaar nu
wordt afgerond, maar dat de
'plastisch chirurg' ook na deze
facelift werk blijft houden aan
het gezicht van GoesDaarom is
een tienjarig onderhoudsplan
opgesteld, waarvoor het Rijk
elk jaar een beperkte subsidie
verstrekt voor onderhouds
werk. De hoop is dat daarmee
een nieuwe ingrijpende restau
ratie wordt voorkomen of in elk
geval op de lange baan kan wor
den geschoven.
Dat er zo'n plan komt, waarbij
het bureau opnieuw is betrok
ken, verlicht het aanstaande
vertrek uit de Goese binnen
stad. „Je neemt zo'n gebouw
toch als het ware op in de fami
lie", zeggen Brans en Luteijn.
„Je kent het door en door en je
wilt het daarom ook na de res
tauratie verzorgen. Dankzij het
onderhoudsplan kunnen we de
Grote Kerk blijven koesteren."
Rolf Bosboom
Het Zeeuwse Orkest speelt za
terdag 25 november om 20.00
uur in de Grote of Maria Magda
lenakerk. De officiële herope
ning 's middags is uitsluitend
voor genodigden. Een week la
ter, op zaterdag 2 december, kan
hel publiek tussen 13.00 en
17.30 uur het gerestaureerde ge
bouw bekijken tijdens een open
middag. Dan worden onder
meer oude pinakels en delen er
van verkocht.
veel uitstel kon velen, ondanks
de duizelingwekkende kosten.
Terwijl er langs diverse kanalen
werd gelobbyd om rijkssubsidie
voor de restauratie los te weken,
kwam er hoe langer hoe meer
verzet tegen de ideeën van Basi
lica. Die gingen een stap verder
dan de opvattingen van 'Redt
het gezicht van Goes'. Basilica
achtte in de overlevingsstrate
gie een commerciële exploitatie
van het godshuis essentieel.
Door het openen van de deuren
in de transepten zou een passage
moeten ontstaan tussen de
Korte Kerkstraat en de Kreu-
kelmarkt, met winkeltjes en ho
reca. Een mooi plan, aldus de
Goese politiek, maar voor de
kerkgemeenschap was een win
kelpassage vloeken in de kerk.
Het verschil in inzicht kon nim
mer worden overbrugd, wat het
einde van Basilica inluidde.
Eind 1995 deed de Hervormde
Gemeente een beroep op de Be-
velandse bevolking. Huis-aan-
huis werden ansichtkaarten
verspreid die een montagefoto
toonde van een onttakelde Gro
te Kerk. Laten we het zover ko
men?, luidde de retorische vraag
onder de afbeelding. Zo'n zes
duizend verontruste huishou
dens stuurden de kaart terug. In
dezelfde periode zette de pro
vincie het Goese godshuis bo
venaan de urgentielij st van cul
tuurhistorische projecten die
aan restauratie toe zijn,
Nadat toenmalig staatssecreta-
Het plaatsen van nieuwe glas-in-lood ramen.
ris A. Nuis van Cultuur in janu
ari 1996 het resultaat van de
kaartenactie in ontvangst had
genomen, sprak hij hoopvolle
woorden. „Ik schat met mijn
timmermansoog dat Goes in
1997 een buitengewoon goede
kans op subsidie maakt.De be
windsman hield woord: in de
zomer van dat jaar stelde hij de
verlangde miljoenen beschik
baar.
Inmiddels was de derde stich
ting in de restauratiehistorie
opgericht: de Stichting Grote of
Maria Magdalenakerk. De
kerkvoogdij gaf in de zomer van
1997 de kerk node in erfpacht
aan de stichting, die zich als
taak had gesteld de restauratie
te coördineren en een breder ge
bruik van de kerk mogelijk te
maken, rekening houdend met
de gevoelens van de gelovigen.
De kerkvoogdij huurt sindsdien
het gebouw van de stichting.
Aannemersbedrijf Huurman
BV uit Delft kreeg, als veruit
laagste inschrijver, eind 1997 de
opdracht voor de restauratie,
die aanvankelijk twee jaar in
beslag zou nemen. Het bestek
bestond in grote lijnen uit het
herstel van de eikenhouten kap
constructie, waaraan de bonte
knaagkever zich te goed had ge
daan, de vervanging van de dak
leien, de renovatie van een groot
aantal ramen en het herstel van
de natuurstenen gevel.
Subsidie
De kosten werden destijds ge
raamd op 4,3 miljoen gulden,
waarvan het Rijk zeventig pro
cent subsidieerde. Daar bleef
het niet bij. Gedurende de res
tauratie werd besloten het na
tuursteen op een andere manier
te behandelen, meer gericht op
behoud van de bestaande steen.
Daarbij is vooral gekeken naar
een goede afwatering, zodat het
water zoveel mogelijk langs de
gevel loopt en niet in gaten en
kieren achterblijft. Die metho
de van bewerken is duurzamer,
maar ook duurder.
Verder zijn, in tegenstelling tot
wat aanvankelijk de bedoeling
was, alle pinakels in ere her
steld. Er was ook extra geld no
dig om de kostbare ramen te be
schermen tegen vandalisme en
bovendien is het rijk gedeco
reerde noordtransept (aan de
kant van de Korte Kerkstraat)
in deze restauratie meegeno
men. De duur van de restauratie
liep op naar drie jaar, de kosten
stegen tot 6,4 miljoen gulden.
Het rijk, de provincie Zeeland
en de gemeente Goes droegen
samen zo'n 5,3 miljoen gulden
bij. De Hervormde Gemeente
betaalde een kleine zes ton uit
eigen zak en de rest van het be
drag kwam via donateurs, be
drijven en fondsen binnen.
Om de kerk 'multifunctioneel'
te maken, was een complete her
inrichting van het interieur
noodzakelijk. Er is bijvoorbeeld
een podium gekomen, de kansel
is verplaatst, er is vloerverwar
ming aangelegd en de geluidsin
stallatie is vernieuwd. De totale
kosten bedragen ongeveer an
derhalf miljoen gulden, waar
voor de stichting geen subsidie
krijgt. Daarom is een lening bij
de bank afgesloten, waar de ge
meente garant voor staat. Met
de exploitatie-inkomsten moet
de stichting de lening uiteinde
lijk terugbetalen.
Complimenten
De afgelopen tijd is de monu
mentale ruimte al volop ge
bruikt voor niet-kerkelijke
activiteiten. Vooral het be
drijfsleven blijkt geïnteresseerd
te zijn in en houdt er regelmatig
presentaties, manifestaties en
afscheidsbijeenkomsten. „We
krijgen zoveel complimenten
dat we er bijna verlegen van
