Telescoop kan op de arm
rusten
NU OVERAL TE KOOP
Ingenieurs hebben
beroepscode nodig
PZC
Hersenen van apen
besturen robotarm
Lichtgewichtinstrument is sterker dan flinke verrekijker
13
Fruit groeit beter onder kleilaag
Chocola even verslavend als alcohol
Meer rendement bekergoudsbloem
Melkzuur halveert salmonella
postzegels
- L
donderdag 16 november 2(
)00
Peter Wise toont de door hem ontworpen evolutiontelescoop.
foto Alan Chandler
KEARNEYSVILLE - Boom- en wijngaarden zouden er in de
toekomst spookachtig uit kunnen zien, met fruitbomen en
wijnranken bedekt met een witte laag, een speciale kleisoort
Deze coating beschermt de vruchten tegen ziekten en plagen,
waardoor de boer minder moet spuiten. De nieuwe methode is
ontwikkeld door medewerkers van het proefstation voor de
fruitteelt in Kearneysville, West-Virginia.
De bescherming door de kleilaag levert grotere appels op. Pe
ren reageren anders: de bomen leveren twee maal zoveel
vruchten zonder verlies in grootte. De kaoline houdt de infra
rode en ultraviolette zonnestralen tegen, waardoor de boom
koel blijft en het fruit geen schade oploopt bij te felle zon. In
gematigder regio's zoals in Nederland beschermt de kleilaag
juist tegen late nachtvorst. Het fruit, maar ook in rijen geteel
de groenten, blijven langer levensvatbaar. Nadeel is dat de
kleifilm afspoelt bij zware regenval en na een zware bui op
nieuw moet worden aangebracht.Maar de klei is onschadelijk
is voor het milieu. In Amerika is het kleiproduct al verkrijg
baar. Vanaf volgend jaar in Europa. GPD
MADRID - Verslaving aan chocolade berust op een bestand
deel dat ook in alcohol zit. Een Spaanse onderzoeker in Ma
drid vond in cacao en chocoladerepen een groep alkaloïden
die bij chemici bekend staan als tetrahydro-beta-carbolines.
„Deze chemische stoffen zijn in eerder onderzoek in verband
gebracht met alcoholisme", zegt Tomas Herraiz.
Elke gram chocola bevat tot zeven microgram van deze stof
fen. Hoe meer cacao is gebruikt, hoe meer van deze stoffen
worden gevonden in een reep. Overigens komen de bestand
delen ook voor in niet verslavende voedingsmiddelen. „De ge
vonden stoffen werken alleen verslavend voor 'chocoholici' in
combinatie met andere bestanddelen in chocola, zoals cafeïne
en magnesium. Ook speelt het samengaan met suiker, vetten
en smaakstoffen een rol", zegt Herraiz. GPD
WAGENINGEN - Door veredeling kan het oliegehalte van de
bekergoudsbloem met dertig procent worden opgeschroefd.
Samen met een hogere productie per hectare wordt het een
aantrekkelijk gewas voor boeren. Dat blijkt uit het proef
schrift van Lysbeth Hof die op dit onderwerp promoveerde
aan de Wageningen Universiteit
De lucratieve olie van de oranje bloeiende goudsbekerbloem
is geschikt als industriële grondstof voor smeermiddelen,
schuimplastics en geur- en smaakstoffen. Probleem is voor
alsnog dat de plant vroegtijdig zijn zaden wegschiet. Hier
door is de oogst soms maar de helft van wat eerst aanwezig
was op het land. Veredeling op het langer vasthouden van het
zaad is niet mogelijk. Wel heeft ze de opbrengst van de gouds
bloem weten te verhogen van 250 naar 500 kilo per hectare.
De teelt wordt rendabel bij minimaal 600 kilo. GPD
DEN HAAG - Toevoeging van melkzuur aan het drinkwater
van slachtkuikens halveert de besmetting met Salmonella
van de jonge hanen. Zo blijkt uit een studie van het Ameri
kaanse ministerie van landbouw in Texas. Vooral de keelkrop
en de slokdarm staan bloot aan bacteriële besmetting, aldus
microbioloog Allen Byrd.
Acht tot tien uur voor de slacht krijgen de dieren niets meer te
eten, zodat de maag tijdig leeg is. In de tussentij d gaan de kui
kens wel op zoek naar iets eetbaars en pikken alles op van de
grond. Op die manier krijgen ze veel bacteriën binnen. Door
twee eetlepels melkzuur toe te voegen aan vijf liter drinkwa
ter komt er 45 procent minder Salmonella terecht in het
maagdarmstelsel als bij gewoon kraanwater. GPD
Hoor Ben Apeldoorn
BURBIDGE - Een lichtge
wichttelescoop die op je schou
der rust en waarmee je allerlei
aardse objecten veel helderder,
scherper en duidelijker 'dich
terbij' kunt halen dan zelfs met
een flinke verrekijker. Hij is ook
heel goed voor objecten aan de
hemel te gebruiken, maar ge
zien de daarvoor meestal vereis
te sterkere vergrotingen bij
voorkeur niet vanaf de schouder
maar vanaf een stevig statief.
„Geen kleurschifting, een bij
zonder vlak beeldveld, een bui
tengewoon helder beeld door de
grote lichtopbrengst, een laag
gewicht voor zijn spiegeldiame-
ter, bijzonder handzaam en ook
nog een heel apart ontwerp,
want het oog wil ook wat,"
noemt de Engelse onderzoeker
Peter Wise als de meest in het
oog lopende eigenschappen van
de door hem ontwikkelde 'Evo-
lution'-telescoop.
Wise is als optisch specialist en
hoofdontwerper verbonden aan
de afdeling Optische Instru
menten van de firma Cape In
struments, gevestigd in de
I plaats Burbidge, Leicestershire.
Afgelopen zomer liet hij al twee
prototypes van de Evolutionte
lescoop testen door ter zake des
kundigen die de telescoop als
'bijzonder goed bruikbaar voor
tal van doeleinden' omschreven.
In september ging de productie,
zij het nog op bescheiden schaal,
van start en nu zijn enkele tien
tallen telescopen in gebruik bij
vogelspotters, de Engelse kust
wacht, enkele sportjournalisten
en een aantal amateurastrono
men.
„Als verwoed vogelspotter wa
ren de beperkte mogelijkheden
van de voorhanden zijnde ver
rekijkers en telescoopjes me al
jaren een doorn in het oog," al
dus Wise. „Een gewone verre
kijker, een binoculair van 8x50,
dus met een vergroting van
achtmaal en lenzen van 5 0 milli
meter in doorsnede, is wel hand
zaam, maar je kunt er vogels al
leen van betrekkelijk dichtbij
mee identificeren. Bovendien
zijn ook de wat duurdere kijker
types toch nog behept met
beeldfouten zoals kleurschif
ting, omdat niet alle golflengten
door Jan-Hendrik Bakker
DEN HAAG - Lezers van Maar
ten Toonder wisten het al: de
wetenschap kent twee prototy
pen van geleerden. Er zijn de
Przlwytzkofski's, de denkers en
onderzoekers, de vorsers van
waarheid en wezen, en er zijn de
Sickbocks. Die laatste geleer
den zijn de doeners, de knutse
laars, de makers. Typerend voor
Toonders wereldbeeld is dat hij
Sickbock afschildert als een
kwaadaardig, heerszuchtig
personage. Het is duidelijk dat
Toonder het niet zo op techniek
begrepen heeft. Techniek be
dreigt ons in ons eenvoudig
menselijk geluk.
Maarten Toonder is niet de eni
ge die zo denkt. Ondertussen
profiteren wij wel allemaal van
de gemakken die technologie
heeft gebracht.
„Techniek maakt niet gelukki
ger", zegt ir. Kees de Jong,
„maar het leven is er wel com
fortabeler door geworden." De
Jong is voorzitter van de afde
ling Filosofie en Techniek, een
groep ingenieurs binnen het Ko
ninklijk Instituut van Ingeni
eurs. Als neerslag van hun den
ken over aard en wezen van hun
werk is onlangs een bundel be
schouwingen verschenen met de
titel: 'Hebben ingenieurs nog
meer te vertellen?'
Sickbock of Pzlwytzkofski,
geen van beide stereotyperin
gen laten ingenieurs zich graag
opdringen. Ir. drs. Hans Haaks-
ma, ingenieur en filosoof, meent
wel dat de techniek in elk geval
een bron van conflict is: tech
niek botst met onze traditionele
waarden. Tegelijk kan zij die op
den duur drastisch veranderen.
Het KIvI zetelt in een statig ge
bouw in Den Haag. Binnen dit
instituut bestaat de afdeling Fi
losofie en Techniek al een jaar of
elf. Met de publicatie van 'Heb
ben ingenieurs nog meer te ver
tellen?' treden zij voor het eerst
naar buiten. Maar de behoefte
aan reflectie bestond intern al
veel langer.
„Binnen het KIvI leefde de wens
om te praten over vragen die
zich voordoen in ons vak", zegt
voorzitter De Jong. „Veel inge
nieurs worden dagelijks gecon
fronteerd met maatschappelij
ke waarden, zoals de kwestie
van het milieu en de ethiek. Hoe
ver mag je gaan als je weet dat je
werk misbruikt kan worden.
Wat moet je doen als je weet dat
van het licht in hetzelfde brand-
vlak terechtkomen."
„Bij wat sterkere vergrotingen,
pakweg twintig- of dertigmaal,
en grotere lenzen, bijvoorbeeld
80 of 100 millimeter, ben je aan
gewezen op zware binoculairs
of telescopen met enkelvoudige
lenzen waarvan je armen tijdens
het observeren al na tien minu
ten pijn beginnen te doen."
„Om dat te voorkomen moet je
ze plaatsen op een zwaar, want
zoveel mogelijk trillingvrij sta
tief en dat betekent dan weer
dat je behalve zo'n kijker ook
nog een statief van minstens een
kilo of acht moet meezeulen.
Voor veel vogelspotters die ik
ken was de lol er dan ook gauw
van af."
Het optisch systeem van deze
bij een technisch proces het mi
lieu onaanvaarbaar vervuild
wordt?" Het ontwerp van een
duidelijke beroepscode voor in
genieurs is een van de eerste za
ken die eigenlijk geregeld zou
moeten worden.
Kees de Jong: „Het zou goed zijn
als het KIvI daar eens over na
ging denken. Door de interna
tionalisering en de enorme eco
nomische belangen die daarmee
gemoeid zijn, komen ingenieurs
bij gewetensconflicten onder
steeds hogere druk te staan. Je
zou kunnen afspreken dat er een
meldpunt komt waar een inge
nieur terecht kan als hij ge
dwongen wordt mee te werken
aan zaken die naar zijn mening
ethisch niet door de beugel kun
nen. Er zou ook wettelijke be
scherming moeten komen,
waardoor hij gevrijwaard is van
ontslag."
Communicatie
„Het slechte imago van de tech
niek bij cultuurpessimisten is
ook een communicatiepro
bleem", meent ir. De Jong. „Veel
mensen die erover schrijven
zouden beter op de hoogte moe
'telescoop uit het vuistje' be
staat uit een a-sferische spiegel
(waarvan het holle spiegelop-
pervlak niet sferisch, dat wil
zeggen: volgens een deel van een
zuivere cirkel, geslepen is) aan
de achterzijde van de telescoop
buis. Voor in die buis is een als
het ware naar de vorm van de a-
sferische spiegel 'toegeslepen'
correctieplaat geplaatst, in het
midden waarvan een zogeheten
dakkantprisma is bevestigd.
Het licht van een object valt via
de correctieplaat op de spiegel
die het terugkaatst naar het
prisma. Dat zorgt ervoor dat de
lichtbundel onder een hoek van
90 graden naar opzij tot buiten
de telescoopbuis wordt afgebo
gen. Daar wordt het door een
kleiner dakkantprisma nog eens
ten zijn van de technische de
tails. Daar ligt voor mij het be
langrijkste probleem."
„In plaats van er voetstoots van
uit te gaan dat techniek en mi
lieu a priori vijandig zijn, is het
veel nuttiger om de keten van
een technisch proces schakel
voor schakel na te lopen. Zo kan
je zien waar er ingegrepen moet
worden om de milieuschade te
minimaliseren."
Een ander punt is de politieke
beladenheid van de milieudis
cussie. Bezorgdheid om de ge
varen van kernenergie en het
vraagstuk van het afval hebben
de laatste jaren gedomineerd.
Kees de Jong: „Dat is gedeelte
lijk terecht. Bij Tsjernobyl is in
één keer duidelijk geworden
wat de risico's zijn. Ondertussen
hebben maar weinig mensen
oog voor de sluipende ramp die
zich in Siberië aan het voltrek
ken is. Een enorm natuurgebied
wordt daar langzaam vergiftigd
door weglekkende olie." GPD
Hebben ingenieurs nog meer te
vertellen? (redactie: ir. J. van
Gijn en prof. Dr. J. Eekels C.
Eng.) is verschenen bij Damon.
Prijs: f29,50.
onder dezelfde hoek afgebogen
naar de plaats waar het ontwor
pen 'flat-field'beeld via een
oculair ('ooglens', bestaande uit
enkele kleine lensjes) met één
oog kan worden bekeken.
Wise bouwde dit optische sys
teem in een behuizing die be
staat uit een mengsel van kool
stof en fiberglas: vederlicht
maar oersterk.
„Zowel de correctieplaat als de
spiegel hebben een diameter
van twaalf centimeter," zegt
Wise. „Dat verzamelt meer dan
tweemaal zoveel licht als een
zware spotscoop met lenzen van
80 millimeter middellijn. Toch
is de Evolutiontelescoop maar
1,7 kilogram zwaar. Bij vergro
tingen tot ongeveer 30 maal kan
de telescoopbuis rusten op de
België sluit 20 november
het jaar 2000 af met het
tweede velletje Een reis door
de 20e eeuw in 80 zegels en
met de traditionele zegel
Kerstmis en Nieuwjaar. The
ma's van de reis zijn deze keer
Oorlog Vrede en Kunst. Ook
nu bestaat het velletje uit
twintig zegels van 17 Bef./-
0,42 euro en ook nu, net als op
de zegels van het eerste velle
tje, wordt bijzonder veel in
beeld gebracht. De eerste tien
zegels zijn gewijd aan het
IJzerfront (aan de IJzer werd
de Duitse opmars in WO I tot
staan gebracht), de concen
tratiekampen, de eerste
atoombom (op Hiroshima),
Yalta (met Roosevelt, Chur
chill en Stalin), de VN, deko
lonisatie, Vietnam, de val van
de Berlijnse Muur en de vre
desbewegingen.
Kunstenaars
Op de andere tien zegels we
reldberoemde kunstenaars:
de Belgische schilder René
Magritte (1898-1967), de
Zwitserse architect Le Corbu-
sier (1887-1965), de Duitse
auteur Bertolt Brecht
(1898-1956), de Ierse schrij
ver James Joyce (1882-1941),
de Belgische choreografe An
ne Teresa Keersmaeker (geb.
1960), de Hongaarse compo
nist en pianist Béla Bartók
(1881-1945), de Amerikaanse
beeldend kunstenaar Andy
Warhol (1930-1987), de
Griekse operazangeres Maria
Calles (1923-1977), de Britse
beeldhouwer Henry Moore
(1898-1986), de Belgische
jazzmusicus Toots Thiele-
mans(geb. 1922) en de Ameri
kaanse jazzmusicus Charlie
Parker (1920-1955).
schouder zonder dat het beeld
onderhevig is aan storende be
wegingen van het menselijk li
chaam."
Wise beklemtoont dat zijn Evo
lutiontelescoop ook uitstekend
geschikt is voor astronomische
waarnemingen. Bij 30-malige
vergroting reeds kan men de
sterrenhemel in al haar pracht
en praal bekijken maar wie de
tails op de maan of de planeten
met de Evolutiontelescoop wil
zien, is aangewezen op nog ster
kere vergrotingen. „Sterkere
vergrotingen van bijvoorbeeld
100 of 180 maal zijn mogelijk
door oculairen te gebruiken met
kortere brandpuntsafstanden,"
legt Wise uit. „Die zijn uit voor
raad leverbaar. Maar dan moet
de telescoop zonder meer op een
Denemarken heeft 8 novem
ber zijn uitgiftejaar al afge
rond. Dat gebeurde met de
vierde en laatste serie die in
het teken staat van de twintig
ste eeuw. Evenals bij de voor
gaande drie series zijn ook nu
de thema's: de voorpagina van
een krant, een krantenkarika
tuur, Deense film en commu
nicatie.
Afgebeeld worden de voorpa
gina van de Berlingske Tiden-
de van 3 oktober 1972 met de
uitslag van het referendum
over de toetreding tot de toen
malige EEG (4,00 kr,), een ka-
rakatuur uit 1969 over de
jeugdrevolte (4,50 kr.), een
poster van de film Olsen Ban
den uit 1968 (5,25 kr.) en inter
net, 1999 (5,50 kr.).
1968 DANMARK 5.25
stevig statief worden geplaatst.
Zou je hem bij dergelijke ver
grotingen vanaf de schouderge
bruiken, dan zou je eigen hart
slag al storend worden Daar is
dan ook in voorzien: de Evolu
tiontelescoop is standaard uit
gerust met een universele sta
tiefadapter.
Wie de Evolutiontelescoop wil
aanschaffen moet flink in de
buidel tasten. Volgens Wise is de
prijs ƒ2.900,- inclusief stan
daardoculair (vergroting 30X)
en beschermfoedraal. Wie méér
vergrotingen wil én de bij deze
telescoop behorende 'flat-
field'camera, moet toch al gauw
ƒ4.500,- neertellen. GPD
Info: www.evolutiontelescope-
.com; tel: 0044-1455.848417
Lubbers is nog niet benoemd
tot hoge commissaris van de
United Nations Commissio
ner for Refugees (UNHCR), of
de Verenigde Naties geven
drie zegels en drie velletjes uit
(9 november) onder de titel
Respect voor vluchtelingen
(grapje). Op de velletjes en de
zegels die ook deel uitmaken
van de velletjes groepen
vluchtelingen.
Waarden en oplagen van de
zegels: 0,80 Zw. fr. (400.00
stuks), 33 dollarcent (540.000)
en 7 Os./0,51 euro (530.000);
van de velletjes: 1,80 Zw. fr.
(215.000), 1 dollar (225.000)
en 25,00 Os./l,82 euro
(273.000).
UNITED NATIONS
Stempelnieuws
Dit weekeinde (17 tot en met
19 november) wordt in Oslo de
jaarlijkse nationale postze
geltentoonstelling gehouden.
Ter gelegenheid daarvan is
door PTT Post een bijzonder
stempel gebruikt met daarin
een vissersboot, die wordt
gevolgd door een vlucht
meeuwen en twee vissen. Cor
respondentie kan tot 31 de
cember worden gestuurd
naar: PTT Post Collect Club,
Postbus 30051, 9700 RN Gro
ningen.
Op de (gefrankeerde) omslag
vermelden: Exhibition Oslo
2000.
Ook ter gelegenheid van de in-
ternationale postzegelten
toonstelling in Monaco (1 tot
en met 3 december) gebruikt
PTT Post een bijzonder stem
pel. Daarin een speelbord met
fiches en een plezierjacht.
Correspondentie kan tot 31
december naar Groningen
worden gestuurd.
Op de omslag vermelden: Mo
naco 2000.
door Henk Hellema
DEN HAAG - Amerikaanse on
derzoekers zijn erin geslaagd
om een robotarm iets te laten
pakken via hersensignalen van
apen. En niet alleen een robot
arm in hun eigen laboratorium
op de Duke Universiteit in
Noord-Carolina, maar ook, via
Internet, in een laboratorium
bijna duizend kilometer daar
vandaan. De resultaten van het
onderzoek zijn verschenen in
Nature.
De onderzoekers plaatsten 32
tot 96 elektrodes, elk dunner
dan een menselijke haar, in vijf
gebieden van de hersenschors
van twee Zuid-Amerikaanse
nachtapen. Daarmee waren ze
in staat de elektrische signalen
van individuele hersencellen
vast te leggen, die de apen ge
bruiken om met een arm een
stukje voedsel te pakken. Daar
naast ontwikkelden de Ameri
kanen computerprogramma's,
gebaseerd op wiskundige me
thoden - een zogenoemde inter
face - om de hersensignalen om
te zetten in signalen voor de in
ductie van robotbewegingen.
Interface
Wanneer een aap iets pakte,
bleek het mogelijk om - op basis
van de hersensignalen van het
d i er - via de interface tegelij ker-
tijd ook een robotarm de pakbe-
wegingen te laten maken. Deze
arm-pak-signalen bleken ook
via Internet overgebracht te
kunnen worden. Volgens de on
derzoekers zou een dergelijke
hersen-interface in de toekomst
zinvol kunnen zijn voor mensen
met een prothese. Signalen in de
hersenen om bewegingen in
gang te zetten, zouden via de in
terface omgezet kunnen worden
in bewegingen van de prothese.
GPD
Professor Sickbock in de strip Tom Poes in het land van de blikken
mannen. tekening Maarten Toonder
van twintig stuks.
(Advertentie)
Op de kerstzegel die eveneens
20 november verschijnt staat
een postbode die kerstkaarten
rondbrengt, een tekening van
een geestelijk gehandicapte.
Voor het ontwerpen van de
kerstzegel 2000 had De Post
mentaal gehandicapten (die
in instellingen verblijven) ge
vraagd hoe ze tegen de einde
jaarsdagen aankijken en om
hun gevoelens aan papier toe
te vertrouwen.
Er kwamen 2337 inzendingen
binnen. De zegel van 17
Bef./0,42 euro zit in velletjes
van twintig stuks.
Verder werden uitgegeven:
een postkaart (CP31) met een
groter deel van de voorpagina
van de Berlinske Tidende
(5,00 kr.), een presentatiepak
(SM40, 19,25 kr.), een boekje
met twee mini velletjes Deense
film met de vier filmzegels uit
de series (MH7, 45,50 kr.),
twee boekjes met 10 x 4,00
kr.-zegels en lOx 5,25 kr.-ze-
gels (SI 10/40,00 kr. en
Sl 11/52,50 kr.) en een velletje
met alle zestien zegels 20e
eeuw (SMA1, 88,75 kr.)
iiIVühc ïii>r:ii>c
inarkil.l
2.045.000
1 gl.047.mw V
Ëa 1028.329 !'f>'
1972 DANMARK 400 1969 DANMARK 4.50
