Wroeten naar voorouders
levert vanzelf bezieling op
In donker worden mensen
Respect voor
bomen uitte zich
in gebruiken
wolven
't TUUNBOS
Fluijt zich even achter de oren
moest krabben.
„Ik vis graag vanaf het strand.
Eén keer zag ik plotseling een
heel groot licht op me afkomen.
Van over zee, terwijl er verder
niets of niemand in de buurt
was. En dat bleef maar duren.
Zeker een kwartier. Dan ga je je
allerlei dingen in je hoofd halen.
Zouden er dan toch ufo's be
staan? Achteraf bleek het te
gaan om een verkeersvliegtuig
dat z'n landingslichten had
aanstaan. Waarom, dat is me
nooit duidelijk geworden...."
Niet bang
„Het mooie aan de nacht, is dat
je de natuur heel intens beleeft.
Soms zitten wij van Staatsbos
beheer wel eens uren achtereen
in het donker te posten, op een
plek waarvan je weet dat er iets
minder fraais (stropers bijvoor
beeld) staat te gebeuren. Dan
moet je niet bang zijn. En wij
zijn niet bang. Da's een genot!"
Marcel Modde
woensdag 15 november 2000
Zodra de schemer valt, gaan
mensen schimmen zien.
Duintoppen lijken tot leven te
komen, krakende boomtakken
doen een achtervolger vermoe
den, de wind speelt een spook
achtig tonenspel. En wat zijn
die lichtjes toch daar in de ver
te? Duisternis, maakt de door
snee mens zenuwachtig. Het
wakkert de angst voor het onbe
kende aan. Je kunt immers niet
zien óf er iets dreigt.
„Moetje voor de gein eens oplet
ten hoeveel mensen niet hardop
beginnen te zingen en in zichzelf
gaan praten, wanneer het te stil
wordt in hun omgeving. In het
bos is die neiging nog veel inten
ser. In het donker van het bos
veranderen mensen in wolven.
In groepsverband gaan ze dan
opeens verschrikkelijk hard
schreeuwen naar elkaar. Ze la
ten elkaar ook geen moment uit
het oog en banjeren blind achter
de leider van de gang aan. Paden
of geen paden. Allemaal angst
voor het onbekende. Het is op
zo'n moment ook eng in het bos.
Als je goed luistert, hoor je van
zelf steeds meer. Alleen wat, dat
is nu juist het grote mysterie.
Takken die door de wind tegen
elkaar tikken, de wind die on
heilspellend langs de dennen
naalden suist. Geritsel ergens in
het struweel op de grond. Er
kunnen wel allerlei beesten lo
pen Maar juist wat het dieren
rijk betreft, heeft de nachtelijke
bezoeker van de doorsnee Ne
derlandse natuurgebieden wei
nig te vrezen, stelt Dirk Fluijt.
„De wilde dieren zijn over het
algemeen zo schuw, die komen
echt niet naar je toe gelopen.
Meestal nemen ze snel de wijk
naar een rustiger plek."
Beer
Dat de bangigheid diep kan zit
ten, bleek de afgelopen week
nog eens. „Eigenlijk moet ik hel
niet vertellen, want die me
vrouw schaamde zich best wel
een beetje achteraf. Ze belde ons
met de vraag of we het ook had
den zien hangen; het briefje aan
een boom in de boswachterij,
waarop werd gewaarschuwd
voor een ontsnapte beer. Waar
het dier precies liep, was ondui
delijk. Dat kon overal zijn, luid
de de weinig geruststellende
boodschap ook nog eens. De da
me in kwestie deed er een beetje
lacherig over, maar toch ver
trouwde ze het niet helemaal.
Vandaar het telefoontje. Ik be
doel maar.... Het bleek te gaan
om een briefje dat was blijven
hangen na één of andere speur
tocht. De populariteit van dat
fenomeen is nog steeds enorm,
in uitgestrekte natuurgebieden.
Je komt soms ook de meest bi
zarre dingen tegen. Een collega
van me heeft eens een keer een
koeienschedel gevonden met
waxinelichtjes er in."
De boswachter zelf is een held.
Dat staat natuurlijk buiten kijf.
Als buitenmens kennen hij en
zijn medewerkers de natuur als
geen ander en dus weten ze dat
je voor een bos in het donker
nauwelijks banger hoef te zijn
dan bij daglicht. Toch zijn er
momenten geweest dat ook
Bomen leven, ook al staan ze
stil. Ze verspreiden de zuur
stof en zuiveren de lucht. Zij le
ven evenals de vogels die tussen
hun takken nestelen, en de die
ren en de mensen die onder hun
kroon schaduw en beschutting
zoeken. Bomen horen bij de na
tuur en bij de aankleding van de
aarde. En soms zijn ze ook nog
nuttig als timmerhout of slechts
als brandhout.
In vroeger tijden hadden men
sen meer respect voor hun bo
men en dat kreeg vorm in ge
bruiken en riten. Zo werd er
recht gesproken onder een boom
en zieken vonden genezing bij
een boom. Sommige bomen wa
ren heilig en andere verrichtten
wonderen. In bijna alle mytho
logieën begint het leven van de
mensen bij de oerboom, die de
middelaar is tussen hemel en
aarde. Na een tijd van verwaar
lozing begint het respect voor
bomen weer terug te komen.
Met deze verantwoording geeft
J. H. Boom aan waarom het
boek Bomen en Mensen, een
oeroude relatie is uitgegeven.
Een co-productie van de Bo-
menstichting in Utrecht en Uit
geverij Boom in Amsterdam.
Het is na de verschijning van het
boek Monumentale bomen in
Nederland (1991), een waardig
jubileumgeschenk voorde 30-
jarigeBomenstichting. Een ver
zameling verhalen, mythen en
sagen over bomen. Over de his
torie, de gebruiken, de rituelen
en de verscheidenheid aan
boomsoorten. Het boek bestaat
uit twee delen: een beschrijvend
deel en een overzicht van 19 in
heemsebomen en struiken die al
eeuwen metgezel zijn van de
mens.
Import
'Bomen en geschiedenis' behan
delt de historie van de bomen in
ons land, die na de laatste ijstijd
vanaf 15.000 jaar geleden, ge
leidelijk weer terugkeerden in
noordelijk Europa. Met de
komst van de Romeinen kwam
de import van soorten in een
stroomversnelling. Bomen en
religie begint met een introduc
tie over de plaats van bomen in
wereldreligies en spitst zich ver
volgens toe op de Nederlandse
situatie. 'Bornen en de bijbel' is
een uiteenzetting over de boom
soorten en hun betekenis die in
de bijbel worden genoemd. Van
de Levensboom van het Para
dijs tot de Levensboom uit
Openbaringen.
'Bomen en volksleven' gaat in
op functies van bomen in het da
gelijks leven. Aan de orde ko
men begrippen als meiboom,
huwelijksbomen en kindertjes-
bomen. Ook wordt aandacht be
steed aan gebruiken in de kerst
tijd en de rol die bomen vervul-
den in dorpsgemeenschappen,
zoals gerechtsbomen. 'Bomen
en sprookjes' verklaart de rol
van bomen en bossen die in vrij
wel elk volksverhaal en sprook
je wel voorkomen. Bomen en
welzijn beschrijft de invloed
van bomen op het fysieke en
psychische welzijn van de mens.
'Bomen en hout' geeft inzicht in
de vele toepassingen van hout.
Bekende missionarissen als
Willibrordus en Bonifatius heb
ben in de eerste eeuw na de ge
boorte van Christus hun uiterste
best gedaan de heidense vere
ring van bomen en bronnen uit
te bannen. Het werd als afgode
rij gezien, die met wortel en tak
moest worden uitgeroeid. In een
edict verbood Karei de Grote de
verering van bomen en bronnen
De bronnen konden worden om
gevormd tot christelijke doop-
putten (Willibrordusputjes). De
bomen werden in veel gevallen
omgehakt, om maar te bewijzen
dat God sterker was dan de go
den en godinnen in de bomen.
Religie
Toch is het nooit gelukt de vere
ring van bomen de wereld uit te
helpen. De mens bleef er bijzon
dere eigenschappen aan ontle
nen, alleen werd er een christe
lijk jasje overgetrokken. Ooknu
nog: bij Overasselt onder Nij
megen staat een eikenboom,
waarin mensen lapjes hangen
om genezing van koorts af te
smeken. In Limburg bevinden
zich kapelbomen, meestal een
lindeboom. In de schaduw er
van staat een kapelletje of een
wegkruis. Een handzame ma
nier om de linde - gewijd aan
Freya, godin van de liefde en
vruchtbaarheid - te combineren
met de christelijke religie.
Bomen en Mensen bevat veel ge
gevens over volksgeloof en
volksgebruiken. Bi j elke be
schrijving van een soort zijn er
oeroude verhalen te vertellen
Zoals over de meidoorn, in Zee
land door de fruittelers verfoeid
omdat er perevuur door wordt
veroorzaakt (al wordt dat ook
bestreden). De bloei van de mei
doom is het hoogtepunt van de
lente. Oude volkeren hoopten
dat de bloei op 1 mei zou vallen,
op tijd voor het lentefeest. Ger
manen bevestigden een twijg
van meidoorn aan hun huis ter
afwering van spoken en kwade
geesten. In Duitsland schrijft
men een behoedende kracht te
gen koorts toe aan de eerste drie
meidoornbloesems die men
vindt. Het omhakken van een
bloeiende meidoom brengt on
geluk. Gaat het daarom zo
slecht in de fruitteelt?
Rinus Antonisse
Bomen en mensen, een oeroude
relatie. Onder redactie van
Frank Moens en Roelie de
Weerd. Uitgave Boom Amster
dam, Bomenstichting in samen
werking met de Bomenstichting
Nederland.
Genealogie is de kennis van
ons eigen geslacht en dus
als zodanig een deel van de ge
schiedenis van ons volk. Het is
een weliswaar plechtige, maar
wel allesomvattende omschrij
ving van genealogie. Speuren in
oude archieven naar informatie
over voorouders. Niet alleen
naar namen en jaartallen, ook
naar gegevens die een beeld
schetsen van de omstandighe
den waaronder zij leefden. In
1946 is de Nederlandse Genea
logische Vereniging (NGV) op
gericht, in 1967 ontstond een af
deling Zeeland (die ook Goeree-
Overflakltee omvat). Met 500 le
den is het een van de grootste in
het land. Een portret.
„Naast de grote geschiedenis
die geschreven wordt, zie je een
petite histoire ontstaan met heel
veel bewijsmateriaal. Waren
mannen het ermee eens dat
vrouwen kiesrecht moesten
krijgen, of was het keet thuis?
Dat kun je achterhalen. Dan ben
je pas echt met genealogie bezig.
Vlees op de botten, niet volstaan
met namen en datums. Een heel
goed inzicht in tijden van eco
nomische neergang en opgang -
dat kun je heel goed aan een fa
milie aflezen, net als het op
klimmen op de maatschappelij
ke ladder." Voorzitter J. W. Zon
dervan van de NGV-afdeling
Zeeland is zo'n bevlogen speur
der die de archieven minutieus
napluist op feiten en aanwijzin
gen.
Detectivewerk
Pure nieuwsgierigheid, ver
klaart hij de drang van de ge
nealogen. „Je zult bijna van ie
dereen horen: ik heb wel eens
wat over mijn familie gehoord
en ik wil er meer van weten. Er
zijn lui die vergelijken voorou-
deronderzoek met detective
werk. Je mag het ook puzzelen
noemen. Het laatste stukje moet
op zijn plaats vallen. Het gaat al
gauw de kant op van sociale om
standigheden. En het is zo lek
ker dichtbijWat zijn de reacties
op de vroeger hoge kindersterf
te? Bij de katholieken had je de
engeltjescultuur en bij de pro
testanten speciale begrafenis-
gebruiken."
Zondervan - zelf afkomstig uit
Friesland, maar zijn echtgenote
heeft Zeeuwse wortels - vertelt
dat de NGV aanvankelijk een
puur landelijke vereniging was.
Later ontstonden er verschil
lende afdelingen. Die in Zee
land groeit gestaag. Een deel
van de leden doet buiten de pro
vincie onderzoek. Daar staat te
genover dat leden van elders'
weer in Zeeland snuffelen. De
afdeling werkt nauw samen met
het Genealogisch Centrum Zee
land (gevestigd in het Zeeuws
Archief te Middelburg). Dat be
heert verzamelingen en een bi
bliotheek. „We zijn helemaal
geen concurrenten, integendeel.
Er is een goede verstandhou
ding", zegt Zondervan. De afde
ling geeft een eigen kwartaal
tijdschrift uit, Van Zeeuwse
Stam. De eerste honderd afleve
ringen zijn onlangs uitgebracht
op cd-rom.
Contact
Die bundeling past prima in het
doel van de vereniging. Zonder-
yan: „Je kunt doodgewoon zeg
gen dat vanuit de afdeling voor-
ouderzonderzoek wordt gesti
muleerd en ondersteund, voor
namelijk in de vorm van publi
caties. Bij de genealogie geldt
heel sterk de voorbeeldfunctie.
Je ziet iets gepubliceerd en wilt
dan iets dergelijks doen. Het on
derling contact is ook erg be
langrijk. Genealogie bedrijven
Dirk Fluijt (49) is als boswachter bij Staatsbosbeheer verantwoor
delijk voor Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint-Philipsland. Zijn
werkgebied omvat een oppervlakte van in totaal drieduizend hec
tare natuur. In deze rubriek doet hij wekelijks verslag van zijn werk
en wedervaren.
is een heel sociale bezigheid,
heel gezellig ook. Mensen vin
den het heerlijk naar een archief
te gaan en te zoeken. Sommige
genealogen zijn zo specialis
tisch bezig dat ze geen tegen
spraak hebben en zich wel eens
vrijheden veroorloven bij het
interpreteren van gegevens.
Maar de meeste genealogen
hebben veel contact met el
kaar."
Tijdrekenkunde
De archieven zijn voor onder
zoek onmisbaar. Door oorlogs
handelingen (zoals bombarde
ment op Middelburg in 1940) en
de watersnoodramp van 1953
zijn nogal wat bescheiden ver
loren gegaan. Er zijn echter nog
voldoende ingangen overgeble
ven. Naamkunde, paleografie
en tijdrekenkunde zijn sleutel
begrippen bij het onderzoek.
Naamkunde spreekt voor zich
en paleografie, oud-schriftkun-
de, eveneens. Tijdrekenkunde is
ook onmisbaar. Zondervan legt
uit dat de genealoog altijd reke
ning moet houden met verschil
lend kalendergebruik. Tot 1582
de Juliaanse kalander en daar
na de Gregoriaanse. Om het in
gewikkelder te maken zijn er
ook de Joodse kalender (die be
gint 3760 voor Christus) en de
Revolutiekalender ten tijde van
de Franse revolutie. Enige ken
nis van oud geld is mooi meege
nomen; het grootste deel van de
uit de 16e tot de 19e eeuw be
waard gebleven archiefstukken
handelt over geld.
Genealogisch onderzoek be
perkt zich lang niet altijd tot de
eigen voorouders. Zondervan is
met een werkgroep bezig de oor
konde-verzameling, chartulari-
um, van de heren Van Borssele
als heren van Veere geschikt te
maken voor een breder publiek.
De oorkonden zijn door de Goe-
se oud-archivaris L. J. Abelman
ontdekt in de universiteitsbi
bliotheek van Gent. „We zijn de
verzameling aan het transcribe
ren vanuit het oude schrift naar
het huidige schrift. De oudste is
van 1282 en het loopt tot in het
begin van de 16e eeuw door. Het
is de bedoeling er een boek over
uit te geven", aldus Zondervan.
Hij wijst erop dat de NGV-afde
ling voortdurend publicaties
over historische onderwerpen
uitgeeft; er is inmiddels een uit
gebreide reeks ontstaan.
Is er bevlogenheid nodig om ge
nealogisch werk te doen? Voor
zitter Zondervan gelooft dat de
bezieling vanzelf komt. „Als je
die nieuwsgierigheid hebt en je
wilt doorzetten dan kun je een
heel conglomeraat van leuke
dingen ontdekken. Als je in na
men en datums blijft steken dan
ben je gauw klaar. De meesten
krijgen toch meer interesse. Er
zijn mensen die zoveel weten - er
lopen kleine professortjes
rond."
Rinus Antonisse
De afdeling Genealogie in de studiezaal van het Zeeuws Archief in Middelburg. foto's Dirk-Jan Gjeltema
Tulpenboom in Middelburg.
foto Dirk-Jan Gjeltema