Verdeelde Bosniërs naar stembus PZC Als klimaat blijft veranderen verdwijnt de Elfstedentocht Suriname is woest over forse stijging van bruut geweld Mensen met erfelijk risico dreigen extra gedupeerd te worden Kroaten, moslims en Serviërs hebben moeite met eenheidsstaat 11 november 1950 door Rens Koldenhof Mensen met een verhoogd risico op een erfelijke ziekte dreigen ook econo misch zwaar getroffen te worden. De wetgeving biedt hen te weinig bescherming tegen verzekeraars die we gens het ziekterisico hogere premies berekenen of men sen uitsluiten. Dat bleek op het congres 'Solidariteit ver zekerd' in Hooglanderveen Sinds 1990 bestaat in Neder land de afspraak dat ar beidsongeschiktheids- en levensverzekeraars geen er felijkheids-onderzoek mo gen eisen bij het afsluiten van polissen tot een bepaald maximum. Ook hoeven ver zekerden niets te vertellen over genetisch onderzoek bij familie. Maar omdat bij het afsluiten van bijvoorbeeld een levensverzekering wel vragen moeten worden be antwoord over de gezond heidstoestand van familiele den, kunnen verzekeraars veelal indirect concluderen dat iemand extra risico loopt op een erfelijke aandoening. Uitsluiting óf een forse pre mieverhoging zijn meestal het gevolg hiervan. Ook het te verzekeren bedrag waarboven een genetische test mag worden verplicht is dringend aan verhoging toe, zo bleek op het congres. De grens van 300.000 die nu voor een levensverzekering wordt gehanteerd is niet meer vol te houden, al was het alleen maar gezien de huizenmarkt. Hypotheken van boven de drie ton zijn daardoor voor erfelijk belas te mensen nauwelijks meer af te sluiten. Volgens prof. M. Niermeijer, hoogleraar klinische geneti ca aan de Erasmus Universi teit, is intussen voor circa vijfduizend aandoeningen een genetisch risico in te schatten. „Ongeveer vijf pro cent van de kinderen en tien procent van de volwassenen hebben erfelijke problemen. Een tijdige voorspelling van ziekten maakt preventieve maatregelen mogelijk, maar dan moeten deze cijfers al leen voor medische doelein den gebruikt worden en niet voor risicoselectie door ver zekeraars. Het is daarom verontrustend dat verzeke raars in Engeland deze ken nis opeisen. Dat kan er toe leiden dat mensen zich uit economische overwegingen niet langer laten onderzoe ken." Ook in Nederland pogen ver zekeraars zoveel mogelijk kennis te verzamelen over de genetische risico's van hun klanten. Die is overigens ook te achterhalen door informa tie over de familiegeschiede nis te raadplegen. Hoewel mensen niets hoeven te zeg gen over genetische testen bij familieleden, zijn ze wel ver plicht vragen over de ge zondheid van familieleden te beantwoorden. Vaak blijkt dan dat iemand een verhoogd risico heeft op een erfelijke ziekte. Zo kunnen vrouwen bij wie in de familie veel ge vallen van borstkanker voor komen (wat blijkt doordat in een gezondheidsverklaring moet worden aangegeven aan welke ziekte familiele den zijn overleden) gemak kelijk door verzekeraars ge weigerd worden. Volgens huisarts C. Varkevisser ge beurt dit ook. „Ik probeerde het uit bij Nationale Neder landen onder een gefingeer de naam. De levensverzekering werd prompt geweigerd." Ook het automatisme waar mee verzekeraars premies verhogen bij een hoger risico op een erfelijke aandoening wordt bekritiseerd. Varke visser: „Mensen passen hun leven vaak ingrijpend aan als gevolg van een genetische test. Ze laten zich vaker on derzoeken, doen prenataal onderzoek bij hun nage slacht, nemen minder kinde ren of laten een preventieve operatie uitvoeren. Dat is gunstig voor verzekeraars want hierdoor worden fors kosten bespaard." GPD zaterdag 11 november 2000 door Robert Reid Na de democratische veran deringen in Kroatië en Joe goslavië hoopt de internationa le gemeenschap dat ook Bosnië, als het vandaag naar de stembus gaat, zich zal ontworstelen aan de greep van de nationalistische partijen die het land acht jaar geleden in een oorlog stortten. Terwijl in Kroatië Franjo Tudj- man overleed en in Joegoslavië Slobodan Milosevic het veld ruimde, spelen de door hen ge steunde partijen in Bosnië nog steeds een grote rol. De demo cratisering in de vroegere spon- sorstaten lijkt hun standpunten alleen maar te hebben verhard. Zo is hun verzet toegenomen te gen de terugkeer van vluchte lingen naar het gebied dat zij in handen hebben. Binnen de moslimgemeenschap lij kt het erop dat de Sociaal-De mocratische Partij van Zlatko Lagumdzija, een hoogleraar management, en de Partij voor Bosnië-Herzegowina van oud premier Haris Silajdzic de sterk op moslims georiënteerde Partij voor Democratische Actie zul len verdrijven van de prominen te positie die deze innam sinds de oorlog van 1991-95. De nieuwe partijen stellen zich ook open voor niet-moslims en hebben plannen om de econo mie van het land te modernise ren. Verder delen ze het streven naar een multi-etnisch en mul ticultureel Bosnië-Herzegowi na met de opstellers van het Dayton-akkoord dat een einde aan de oorlog maakte. Maar als ze van de Kroatische en Servi sche gemeenschappen geen me dewerking krijgen zullen zij hun doel moeilijk kunnen berei ken. Klaagmuur De onverzoenlijke partijen pro beren de moslims, Kroaten en Serviërs er juist van te overtui gen dat alleen zij zelf in staat zijn hun gemeenschappen te be hoeden voor verlies van identi teit. In Sarajevo hing een poster waarop de sociaal-democraat Lagumdzija met een keppel op het hoofd de Klaagmuur aan raakt. Welke partij de poster had verspreid stond er niet bij, van de Servische Democrati sche Partij. Die partij is opgericht door de van oorlogsmisdaden beschul digde Radovan Karadzic. Toch is het niet zeker dat de partij van Sarovic aan de macht zal ko men. Moslims die tijdens de oor log uit het huidige Srpska moes ten vluchten, mogen namelijk hun stem daar uitbrengen. Zij maken zo'n twintig procent van het electoraat uit. Kroaten De Kroaten hebben op de ver kiezingsdag een referendum over een voorstel om een eigen staatje op te richten in het zuid westen van Bosnië. De Kroaat in het presidentiele drieman schap, Ante Jelavic, heeft ge dreigd eenzijdig zo'n staatje uit te roepen als de internationale bestuurders van Bosnië straf maatregelen uitvaardigen tegen de nationalistische partijen die het referendum organiseerden. Jelavic behoort zelf tot de Kroa tische Democratische Unie (HDZ), de partij van wijlen Tud- jman die in Kroatië zelf bij de laatste verkiezingen is wegge vaagd. De Kroaten maken slechts tien tot vijftien procent uit van de Bosnsche bevolking van 4,3 mil joen. Om Tudjman destijds voor de vredesakkoorden te winnen werd hun een aandeel in het be stuur gegarandeerd, dat zij op basis van hun stemmental nooit zouden kunnen bereiken. Criti ci vinden dat de Kroaten, en met name de HDZ, daarmee veel te veel invloed kregen. Al deze processen gaan lijnrecht in tegen de doelstelling van de internationale gemeenschap om de drie etnische groepen nader tot elkaar te brengen. Vijf jaar na Dayton is het land een lap pendeken met drie telefoonnet ten, drie elektriciteitsnetten, drie economische systemen, drie onderwijssystemen en een wetboek van strafrecht waar bijna niemand uit wijs kan. „Ik denk dat de verdeeldheid tussen ons dieper wordt", zei de Bosnisch-Servische hoogleraar Miodrag Zivanovic. „Wat we nodig hebben is een economie die in onze eigen behoeften voorziet en een staat die func tioneert." AP maar de boodschap was duide lijk. Lagumdzija zou de belan gen van moslims schaden, ook al is hij zelf een moslim. „Het is jammer dat sommige partijen denken dat zij de kie zers niets beters te bieden heb ben dan het ouderen aanpraten van angst en aanvallen op ande re partijen", zei Sanela Tuno- vic-Becirevic. Hij is woordvoer ster van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), die de verkie zingen organiseert. „Wij hebben er bij de partijen op aangedron gen zich te concentreren op on derwerpen die voor de kiezers van belang zijn, zoals banen en werkloosheid, buitenlandse in vesteringen en economische ontwikkeling." De meeste op etnische leest ge schoeide partijen zien het echter als hun eerste taak de verdeling van Bosnië-Herzegowina te verdedigen op grond van de ak koorden van Dayton. Bosnië bestaat uit twee autono me ministaten, de moslim-Rro- atische Federatie en de Repu- blika Srpska. Ze zijn aan elkaar verbonden door een federaal parlement en een presidium met een vertegenwoordiger van elk van de drie bevolkingsgroepen. Deze en andere federale instel lingen functioneren echter nau welijks. Ingewikkeld In beide deelstaatjes wordt van daag gestemd voor een federaal en een eigen parlement, alsmede voor plaatselijke bestuurders: In de moslim-Kroatische Fede ratie functionarissen voor tien regionale kantons en in Srpska een president en een vice-presi dent. De vele regels die in Dayton zijn bedacht om aan alle groepen en belangen tegemoet te komen maken het kiesstelsel van Bos nië tot het ingewikkeldste van Europa en een prognose is daar door nauwelijks te geven. Wel staat vast dat de gematigde Bos nisch-Servische premier Milo- rad Dodik, ondanks alle geld en politieke macht die het Westen in hem investeerde, bij de presi dentsverkiezing in Srpska ver achter loopt bij Mirko Sarovic Voorbijgangers lopen in Sarajevo langs verkiezingsposters van de Partij voor Democratische Actie van president Izetbegovic. foto Sava Radovanovic/AP door Armand Snijders De Surinamers zijn het toe nemende geweld in hun land beu. De recente brute moord op een zeventienjarige scholiere en de ontvoering van een achttienjarig meisje hebben de gemoederen verhit. Meer dan duizend mensen gingen de straat op om bloemen te leggen en te protesteren tegen de uit de hand gelopen criminaliteit. De zeventienjarige Sherida Delhorst had geen kans tegen haar belager, die samen met een kompaan haar scooter afhandig wilde maken. Het meisje verzet te zich, waarop de moordenaar een jachtgeweer met afgezaag de loop tevoorschijn haalde en haar van dichtbij in de borst schoot. De dader is spoorloos. Het drama voltrok zich voor de deur van het Cyber Café in Pa ramaribo, dat al eerder negatief in het nieuws kwam. Vier jonge ren pleegden binnen een maand op identieke wijze zelfmoord. TXvee waren regelmatige bezoe kers van het internetcafé en zouden frequent zelfmoordsites hebben geraadpleegd. Het café ligt tegenover enkele scholen en is een populaire ont moetingsplaats voor jongeren. Azzaap Ramsaroep, mededirec teur van het Cyber Café, kreeg woensdag bij de rouwdienst voor zijn deur veel kritiek. Ou ders pleiten voor sluiting van zijn zaak. „Jongeren worden ge confronteerd met zaken waar mee ze niet kunnen omgaan. Hoeveel dode kinderen moeten er nog komen eer maatregelen worden genomen", vroeg een wanhopige moeder zich af. Deuren Ramsaroep houdt voorlopig de deuren van zaak gesloten. „Uit respect voor het meisje en haar familie zullen we niet eerder dan na de begrafenis open gaan. Maar wij zijn niet verantwoor delijk voor wat er voor onze deur gebeurt." De moord op het meisje volgde een dag na de dood van de oud politicus Eddie Bruma. De 75- j arige ex-minister, die zich in de jaren zestig en zeventig sterk maakte voor de onafhankelijk heid, werd drie weken eerder bij thuiskomst door een bewaker op zijn hoofd geslagen en liep een schedelbasisfractuur op. Hij overleed maandag aan de gevolgen van die klap. Kort daarvoor werd Suriname opgeschrikt door een andere brute moord. De 29-jarige Bïan- ca Ceuppens, levenspartner van psycholoog, schrijver, politiek deskundige en zakenman Roy Bhikharie, werd thuis afge slacht. De dader bleek dezeven- tienjarige zoon van Bhikharie te zijn, die het lijk vier dagen in het huis verborgen hield. Zijn vader was toen in Nederland. Hij werd geholpen door de 21- jarige zoon van Laurens Neede, na de staatsgreep van 1980 rechterhand van Dési Bouterse en lid van de toenmalige Natio nale Militaire Raad. Neede sr. zit al enkele maanden vast voor verkrachting. Hij werkte als di plomaat in de Venezolaanse hoofdstad Caracas, maar ver greep zich tijdens verlof in Pa ramaribo aan een kamermeisje van het hotel waar hij logeerde. Saillant detail is dat de echtge note en moeder van het crimine le duo in Suriname faam ver wierf als hoofd van de Jeugd- en Zedenpolitie. Machteloos Deze moorden zijn het topje van de ijsberg. De criminaliteit is extreem verhard. De politie staat machteloos, de politiek is radeloos, De oorzaak wordt ge zocht in de nog altijd verslech terende economische situatie. Sinds augustus daalde de waar de van de Surinaamse gulden met bijna veertig procent Dat treft de bevolking keihard. Donderdag werd een achttien jarig meisje voor de deur van haar school door twee mannen in een auto gesleurd en uren ge gijzeld, alvorens de politie haar kon bevrijden. Dit leidde op nieuw tot emotionele reacties. De recente gebeurtenissen heb ben de autoriteiten wakker ge schud. Rechter Krishnadad Pultoo pleit voor zwaardere straffen. Hij wordt gesteund door parlementariër Arnold Kruisland, lid van de regerende Nationale Partij Suriname. Minister Siegfried Gilds van Justitie en Politie verzekerde in het parlement dat de regering alles zal proberen om uitwassen tegen te gaan. De politie zal de patrouilles opvoeren en er wordt over gedacht de Militaire Politie in te zetten om het gevoel van veilighei d op straat weer te rug te doen keren. GPD Het regent in West-Nederland, de laatste dagen dat het giet. In Engeland stonden de sluizen des hemels al langer open, waar door onder meer de stad York blank staat. Hét bewijs dat het klimaat verandertDat is te kort. door de bocht, vinden twee Nederlandse wetenschappers die zich bezighouden met kli maatonderzoek. Maar dit rot weer past wel in de trend. door Lianne Sleufjes De West-Europeaan kan de regen van de laatste dagen aan zichzelf te wijten hebben, maar de stortvloed kan ook ge woon toeval zijn. „In de tijd van het Oude Testament had je ook natte en droge jaren en toen had de mens nog geen invloed op het klimaat", zegt Rik Leemans, hoofd klimaatonderzoek van het Rijksinstituut voor Volksge zondheid en Milieu (RIVM) en hoogleraar in Wageningen. In onze tijd heeft de mens wel degelijk invloed op het klimaat. Hij stookt olie en kolen en zorgt zo voor een toename van CO, (kooldioxide). Dit broeikasgas legt een 'deken' om de aarde. De zon kan hier wel doorheen, maar de warmte kan moeilijk weg. Daardoor stijgt de tempe ratuur. „We hebben meetgegevens van de afgelopen tweehonderd jaar in De Bilt. Die periode is te kort om er allerlei variëteiten uit te krijgen. Maar in die periode zie je wel een trend dat het warmer is geworden, vooral de laatste decennia. Als het warmer is, krijg je meer verdamping en meer neerslag. Er is een trend dat er meer regen valt in Neder land en de rest van West-Euro pa. Dat uit zich vooral in een toename van zware buien." Maar dat betekent nog niet, zegt ook Fons Baede, hoofd klimaat onderzoek en seismologie van het KNMI, dat er een oorzake lijk verband bestaat tussen het broeikaseffect en de extra re genval. Evenals Leemans houdt hij een slag om de arm. „Een in dividueel geval kun je nog niet aan het broeikaseffect wijten. Maar als het vaker voorkomt dan vroeger het geval was, kan dat wel een voorbode zijn van klimaatsverandering." Miezer Waardoor het klimaat veran dert, is niet exact te zeggen. Er spelen heel veel zaken mee. De zon heeft invloed, evenals vul kaanuitbarstingen, ijsmassa's, stofstormen en oceanen. En het gedrag van de mens. „Er is wel een verband tussen tempera tuur en regen type", zegt Leem ans. „In Nederland regent het bijvoorbeeld pas echt hard bo ven de 24 graden en bij lage tem peraturen heb je doorgaans al leen miezerige regen. Maar je kunt niet zeggen dat dit alle maal wordt veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen." Wel zijn de trends volgens hem vrij duidelijk. „Zoals de blade ren die eerder aan de bomen ko men. Er is een consistente op- warmingstrend. Klimaatver andering is niet iets wat bij voorbeeld op 1 april 2050 ge beurt. Nee, dat gebeurt nu. En het schrikbarende is: alle veran deringen die we zien, komen overeen met de modellen." Dat jaagt hem angst aan omdat de modellen voor grotere tem peratuurstijgingen 'hele sterke effecten' aangeven. „Bij een ge middelde stijging van anderhal ve graad verandert twintig pro cent van de ecosystemen. Bij een stijging van zes graden Celsius zijn er veel overstromingen en verandert zestig procent van de ecosystemen. Dan zie je in Ne derland droge zomers en natte herfsten. Dat is funest voor de landbouw hier. De zomer is te droog om iets te laten groeien, de herfst te nat om de oogst bin nen te halen." W ereldtemperatuur De vorige eeuw steeg de gemid delde wereldtemperatuur met 0,7 graden Celsius tot 14,6 gra den Celsius. De temperatuur steeg met name de laatste de cennia. Dat gebeurde vooral door toedoen van de mens. Als er geen maatregelen worden ge troffen stijgt de temperatuur deze eeuw wereldwijd met an derhalf tot zes graden, zo staat te lezen in een uitgelekt rapport van het Intergouvernementele Panel voor Klimaatverande ring, waarin ook KNMI-man Baede zitting heeft. „Mijn vak is er een met de nodige onzekerhe den. Het enige wat ik zeker weet is dat we een fors risico lopen als we niets doen. Want ik twijfel er niet aan dat er klimaatverande ring optreedt", aldus Baede. Om die ontwikkeling tegen te gaan zal volgens hem nog meer moeten gebeuren dan alleen het uitvoeren van de milieumaatre gelen die 180 landen drie jaar geleden met elkaar afspraken. Wereldwijd moet rond 2008- 2010 de CO,-uitstoot met vijf procent zijn afgenomen. Hoe landen dat gaan verwezenlij ken, bespreken zij vanaf maan dag in Den Haag op de Interna tionale Klimaatconferentie. Maar daarmee is de klimaatver andering nog geen definitief halt toegeroepen. De jaren daarna zal de uitstoot van broeikasgassen nog flink ver minderd moeten worden. Meer ontwikkelde landen zullen na 2050 ongeveer tachtig procent terug moeten, onderontwikkel de landen zo'n veertig procent, schat Leemans in. Anders wacht Nederland een medi terraan klimaat. „De meeste mensen denken dan 'Ha lekker, in bikini'. Maar het betekent ook een hele natte herfst omdat er meer verdamping is. En geen Elfstedentochten meer. Want dan overheerst de westenwind en krijgt ijs geen kans." GPD Korea De Veiligheidsraad heeft de te rugtrekking geëist van Chine se troepen uit Korea. In Korea vechten militairen van com munistisch China aan de zijde van het Noorden. Zuid-Korea wordt gesteund door de Ver enigde Naties in de vorm van vooral Amerikaanse troepen. Loch Ness De Britse marine heeft een verklaring gegeven voor het Monster van Loch Ness. In 1918 legde de marine bij wijze van proef 300 ongeladen mij nen i n het meer. Twaalf jaar la ter kwamen deze groen be groeide en van vier uitsteeksel voorziene mijnen een voor een omhoog. Nadat ze volgelopen waren, zonken ze weer naar de1 diepte. In het meer liggen nog veertig.' mijnen zodat Nessie de ko- mende jaren nog wel eens een1 keer de kop op zal steken. Onderscheiding Oud-marinier C. van Wijnen heeft zijn onderscheiding 'Or- de en Vrede' teruggestuurd naar de minister. Hij heeft de minister laten weten geen prijs meer te stellen op deze onder scheiding, gezien het onuit sprekelijke onrecht dat de Ambonese bevolking en haar militairen is aangedaan. Voor dit leed, aldus de heer Van Wij nen, dient de Nederlandse re gering mede aansprakelijk te worden gesteld. Henk Angenent blijft Erik Huizebosch voor aan de finish van de vijftiende Elfstedentocht op 4 januari 1997. Dergelijke tonelen zullen verdwijnen als de opwarming van de aarde doorzet. foto GPD Uitgever: J C. Boersema Hoofdredactie: A. L. Oosthoek D. Bosscher (adjunct) A. L. Kroon (adjunct) Centrale redactie: Oostsouburgseweg 10 Postbus 18 4380 AA Vlissingen Tel. (0118) 484000 Redactiefax: (0118) 470102 Vlissingen: Postbus 18 4380 AA Vlissingen Tel. (0118) 484000 Fax. (0118) 472404 Goes: Voorstad 22 Postbus 31 4460 AA Goes Tel. (0113) 273000 Fax, (0113) 273010 Terneuzen: Axelsestraat 16 Postbus 51 4530 AB Terneuzen Tel. (0115) 686000 Fax (0115)686009 Hulst: 's Gravenhofplein 4 4561 AJ Hulst Tel. (0114) 373839 Fax. (0114) 373840 Zierikzee: Grachtweg 23a Postbus 80 4300 AB Zierikzee Tel. (0111) 454647 Fax. (0111)454659 Opening kantoren: Maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur Zierikzee en Hulst: 8.30-17.00 uur Zaterdags in Vlissingen van 8.00 tot 10.30 uur Internet (http://www.pzc.nl): Postbus 18 4380 AA Vlissingen redactie: redactie@pzc.nl exploitatie: internet@pzc.nl Bezorgklachten: 0800 - 0231231 of maandag t/m vrijdag: op de kantoren gedurende de openingstijden; zaterdags tot 13 30 uur: op de kantoren door de klacht in te spreken op de band of de verwijzing op te volgen. Overlijdensadvertenties: tijdens kantooruren en uitsluitend maandag- t/m vrijdagavond van 20.30 tot 22 00 uur en zondagavond van 20.00 tot 22.00 uur: Tel (0118)484000. Fax (0118)470100. Abonnementsprijzen bij automatische incasso (tussen haakjes prijs met acceptgiro) per maand: 36,70 (nvt.) per kwartaal: 100,00 101,65) per jaar: ƒ380,00 381,65) Voor toezending per post geldt een toeslag. Beëindiging van abonnementen uitsluitend schriftelijk, 1 maand voor het einde van de betaalperiode. Losse nummers: maandag t/m vrijdag, 1,85 per stuk zaterdag: 2,75 per stuk Alle bedragen zijn inclusief 6% BTW Bankrelaties ABN AMRO 47 70 65.597 Postbank 35.93.00 Advertenties Alle advertentieopdrachten worden uitgevoerd onder toepassing van de algemene voorwaarden van Uitgeverij PZC BV alsmede de regelen voor het advertentiewezen, Tarieven kunnen tijdens kantooruren worden opgevraagd bij de advertentieorderafdeling Tel: 0118-484321 Auteursrechten voorbehouden Uitgeverij Provinciale Zeeuwse Courant BV Wegener NV

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2000 | | pagina 2