Kok heeft geen tijd voor een goed gesprek
Wie breekt, betaalt lang niet altijd
Zakelijke benadering
kan premier opbreken
zaterdag 11 november 2000
Wim Kok heeft weinig op met
gevoeligheden in het kabi
net. 'Doe gewoon je werk, daar
ben je voor aangenomen', is zijn
motto. Hij is vaak geprezen om die
zakelijke benadering. Maar die
heeft ook nadelen. De veelbespro
ken ruzie met Van Aartsen had
voorkomen kunnen worden als
Kok iets voorzichtiger met zijn
collega was omgegaan.
Het is vrijdagmiddag 6 oktober.
Wim Kok verdedigt na het kabi
netsberaad tegenover de vaderlandse
pers zijn minister van buitenlandse za
ken Jozias van Aartsen, die een dag
eerder een ongekende verbale afram
meling heeft gehad van een woedend
parlement.
Van Aartsen heeft de Servische opposi
tieleider Kostunica publiekelijk aan
geraden toch vooral mee te werken aan
een eventuele tweede verkiezingsron
de in Servië. De Kamer vindt zijn uitla
tingen tegen het licht van de volksop
stand in Belgrado vooral beschamend.
Tegenover de schrijvende pers kwijt
Kok zich bekwaam van zijn taak. Hij
laat blijken zich geërgerd te hebben
aan het 'rondje Van Aartsen pesten'.
Het gaat hier immers om een bekwaam
collega, 'een goede minister van bui
tenlandse zaken'.
Dan is het de beurt aan de audiovisuele
media. Zodra de camera's lopen, kiest
Kok andere woorden.Van Aartsen
had het beter niet kunnen zeggen. Het
is jammer dat hij het wel gezegd heeft,
en dat vindt hij zelf ook", verklaart de
premier. „Kok valt Van Aartsen af",
staat de volgende dag dan ook groot in
de kranten.
Vanaf dat moment gaat alles mis. Van
Aartsen dreigt met aftreden als hij niet
de volledige steun van de minister-pre
sident krijgt. Kok gaat op huisbezoek
om de vrede te tekenen. Maar de be
noeming van Ruud Lubbers tot Hoge
Commissaris voor de Vluchtelingen
werpt opnieuw roet in het eten. De
twee vallen elkaar openlijk af. Kok is
de regie kwijt, zo concluderen de me
dia eensluidend.
Hoe kon het zo ver komen? Wat be
weegt Kok om het ene moment zijn col
lega in bescherming te nemen en hem
het volgende moment als een baksteen
te laten vallen?
Misschien was het wel gewoon naïvi
teit, suggereren vrienden en vertrou
welingen van de premier. Het is niet
onwaarschijnlijk dat Kok er echt geen
kwaad in zag toen hij openlijk ver
klaarde dat Van Aartsen beter zijn
mond had kunnen houden over de ver
kiezingen in Joegoslavië. Wantdat was
toch ook zo?
„Kok vergeet wel eens dat gevoelens
een rol spelen in de politiek", vertelt
een persoonlijke vriend van de pre
mier. „In het werk eist hij dat anderen
even accuraat en serieus zijn als hij en
dat ze zaken en gevoelens kunnen
scheiden." Maar Kok ging eraan voor
bij dat Van Aartsen die week alle hoe
ken van de Tweede Kamer al had ge
zien. Hij was aangeschoten wild dat op
dat moment juist behoefte had in be
scherming te worden genomen door
zijn premier.
Rationeel
Kok en Van Aartsen zijn nooit dikke
vrienden van elkaar geweest. Dat
hoeft ook niet in de visie van Kok; je
hoeft niet van elkaar te houden om fat
soenlijk samen te werken. Die ratione
le houding bij het leidinggeven heeft
hij tegenover alle leden van het kabi
net. „En daarbij gaat hij er soms ten
onrechte vanuit dat anderen even ra
tioneel zijn als hij", aldus een promi
nent PvdA'er. „Hij redeneert: we zijn
allemaal volwassen, we moeten ons
werk doen. Hij wil zo min mogelijk af
hankelijk zijn van hoe je in je vel zit en
of je die morgen al dan niet naar de
tandarts bent geweest."
Kok is afstandelijk. Hij voelt vaak te
laat aan dat het nodig is de contacten
met een van de andere kabinetsleden
weer eens aan te halen. Hij is niet het
type dat denkt: ik heb die Vliegenthart
al een paar weken niet meer gespro
ken, hoe zou het met haar zijn? Zijn so
ciale klok tikt wel, maar langzamer
dan bij andere mensen.
„Waarschijnlijk had die ruzie met Van
Premier Kok leest voor in Sesamstraat.
foto GPD/FR-NOB
Aartsen niet plaatsgevonden als hij
eerder met hem was gaan dineren",
zegt een betrokkene. „Kok heeft het
druk, hij is vaak in het buitenland. Be
windslieden die ergens mee zitten,
kunnen snel het gevoel krijgen dat hij
geen tijd voor hen heeft. Kok wacht
vrij lang voordat hij met iemand per
soonlijk om de tafel gaat zitten. Soms
té lang. Anders kun je iedere avond
wel uit eten, redeneert hij. Daar word
j e alleen maar dik van
Gevoeligheden
Ook Van Aartsen moet het gevoel heb
ben gehad dat Kok er niet voor hem
was. Is er op 6 oktober die openlijke
sneer, twee weken later erkent Kok
ook nog eens dat hij de minister niet
genoeg vertrouwde om hem de kandi
datuur van Ruud Lubbers als UNH-
CR-topman te melden. Van Aartsen
voelt zich alleen staan en slaat terug
met de bewering dat hij juist degene
was die Kok op de hoogte bracht van
Lubbers' kandidatuur. Iets wat Kok
had kunnen voorkomen als hij meer
oog had gehad voor de gevoeligheden
bij zijn minister.
Kok heeft een zakelijke manier van
leidinggeven. De ministers zijn ver
antwoordelijk voor hun eigen porte
feuille. Kok coördineert wel, maar
bemoeit zich van tevoren niet inhou
delijk met hun werk. Alleen bij onder
werpen die in zijn ogen meer aandacht
behoeven, zoals het nieuwe zorgplan,
trekt hij meer verantwoordelijkheid
naar zich toe. Als er iets misgaat,
kloppen de ministers wel bij hem aan,
denkt hij
Hij kan ook keihard zijn, bevestigen
bronnen rond het kabinet. In de mi
nisterraad kan hij collega's rück
sichtslos voor paal zetten als hij vindt
dat zij hun werk niet goed hebben ge
daan. Zonder scrupules wijst hij men
sen terecht. Zoals destijds in zijn
oordeel over landbouwminister Apo
theker, die hij na diens aftreden klei
neerde met de woorden: „Blijkbaar
kon meneer Apotheker het niet aan."
Na zo'n aanvaring in de wekelijkse
kabinetsvergadering gaat Kok altijd
snel weer over tot de orde van de dag.
„Hij is niet het type man dat voortdu
rend bezig is met iedereen op goede
voet te komen. Daar heeft hij het ook
te druk voor. En voor je het weet, ben
je alleen nog maar daarmee bezig,
want er zijn genoeg gevoeligheden in
een ministersploeg."
het ministerie van Algemene Zaken
aan het Binnenhof) en de Apenrots
(bijnaam van het gebouw van Buiten
landse Zaken) noodzakelijk. Maar die
samenwerking verloopt juist moei
zaam. Beide departementen houden
zaken voor elkaar geheim en proberen
zich een zo groot mogelij k deel van het
beleid toe te eigenen. Ook de bewinds
lieden zelf ontkomen niet aan die
In het vorige kabinet had Kok vice-
premier Dijkstal voor dit soort akke
fietjes. 'De man met het oliekannetje'
werd die ook wel genoemd omdat hij
op moeilijke momenten het ijs kon
breken met een kwinkslag of een rela
tiverende opmerking. Kok leunde
zwaar op hem.
In het huidige kabinet ontbeert Kok
een figuur als Dijkstal. Minister De
Vries van binnenlandse zaken wordt
door collega's nog wel eens gebruikt
om op terug te vallen, maar de huidige
vice-premiers Borst en Jorritsma heb
ben andere dingen aan hun hoofd.
Borst heeft het al moeilijk genoeg met
de schier onoplosbare problemen in
de zorg, Jorritsma met het gebrek aan
affiniteit voor haar eigen beleidster
rein van economische zaken.
Buitenland
Wat bijdroeg aan de aanvaring met
Van Aartsen is Koks eigen rol in het
buitenlands beleid. De werkzaamhe
den van de premier overlappen deels
die van Van Aartsen. Kok moet vaak
naar het buitenland, ontvangt rege
ringsleiders en vergadert mee over de
toekomst van Europa. In die con
structie is een goede samenwerking
tussen het Torentje (Koks werkplek in
competentiestrijd en kijken met ar
gusogen naar eikaars verrichtingen.
Nadeel van de vele buitenlandse ta
ken is daarnaast dat Kok en Van
Aartsen elkaar zelden lijfelijk treffen.
Overleg loopt meestal via ambtenaren
of via de telefoon. Gevoegd bij de ook
normaal al gebrekkige communicatie
tussen Kok en Van Aartsen is dat aan
houdend aanleiding voor kleine cri
ses. Dat risico wordt nog vergroot
door de aanslag die elke reis pleegt op
het gestel. Wie de agenda van beide
bewindslieden tegen het licht houdt,
ziet een indrukwekkende maar vooral
vermoeiende aaneenschakeling van
hoofdsteden. Oververmoeidheid en
irritatie liggen dan ook voortdurend
op de loer. Tijd voor een goed gesprek
is er zelden.
Toch ligt daarin niet de echte oorzaak
van de problemen, menen de mensen
rond Kok. De premier heeft het ver
mogen zich verbazend snel te herstel
len van nachtelijke vergaderingen en
aansluitende vliegreizen, en komt
vaak opvallend monter weer voor de
dag. Een insider: „Wij merken er wei
nig van dat hij het zo zwaar heeft. Er
ontstaat natuurlijk ook een zekere
routine. Hoe langer hij dit werk doet,
hoe makkelijker hij er ook mee om
gaat. Het is wat je bij meer regerings
leiders ziet: ze worden sterker door er
varing."
De problemen van de laatste tijd vin
den veeleer hun oorzaak in Koks ka
rakter, is de algemene opvatting. En
naast die ongevoeligheid voor ander
mans problemen is er nóg een karak
tereigenschap van Kok die eruit
springt: zijn loyaliteit, in dit geval je
gens Jan Pronk die in de ogen van het
kabinet de Unhcr-kandidaat bij uit
stek was. „Het was misschien beter
geweest als hij wat eerder afstand had
genomen van Pronk", zegt een van
Koks adviseurs. „Maar zijn loyaliteit
speelde een belangrijke rol. Hij bleef
aan diens kandidatuur vasthouden
om later niet het verwijt te krijgen dat
hij niet alles had gedaan om Pronk
daar benoemd te krijgen."
Niet dat Kok vond dat Pronk beloond
moest worden voor diens jarenlange
inspanning voor de Derde Wereld als
minister van ontwikkelingssamen
werking. „Daar is hij juist ontzettend
huiverig voor, dat hij ervan wordt ver
dacht mensen te belonen voor bewe
zen diensten. Als hij iemand voor
draagt, is dat omdat Kok echt vindt
dat die persoon de beste kandidaat is.
Kok vond dat Pronk gewoon de beste
was voor die post bij de VN", zegt een
van zijn vertrouwelingen.
Die 'allergie' voor het belonen van
mensen zorgt weer voor andere pro
blemen. „Hij is niet het type van 'voor
wat hoort wat'. Daar maakt hij het
zichzelf af en toe ook weer moeilijk
mee. Zo maak je weinig vrienden in de
politiek."
Boetekleed
Het is vrijdagmiddag 3 november. Na
afloop van de ministerraad trekt Kok
tegenover de pers het boetekleed aan.
Het is niet zijn sterkste week als pre
mier geweest, meldt hij met gevoel
voor understatement. „Iedereen heeft
wel eens zwakke momenten", zegt hij
De kritiek heeft hem niet onberoerd
gelaten. Niet eerder in zijn carrière als
premier stond hij zelf zo in het middel
punt van alle kritiek. „Hij is gevoelig
voor hoe er naar hem wordt gekeken.
Het raakt hem als er een beeld ontstaat
dat volgens hem niet bij hem past. Als
er vraagtekens worden gezet bij zijn
betrouwbaarheid kom je aan zijn per
soonlijkheid. In die gevallen kan hij
nukkig en kortaf reageren. Dat is ab
soluut een slechte eigenschap van
hem", aldus een bekende. „Hij laat
zich soms erg kennen."
Wat hem vorige week vooral aangreep
was dat hij zich herkende in het beeld
dat de media schetsten: Kok had zijn
greep op de gebeurtenissen verloren,
was de regie kwijtgeraakt. Wat eerder
die week in de Kamer gebeurde, was
niet voorzien. Ook tot zijn eigen ver
bijstering liepen de zaken daar volle
dig uit de hand. Hij had er geen reke
ning mee gehouden dat Van Aartsen
een andere lezing van de gebeurtenis
sen zou geven dan hijzelf. „Daar was
hij echt kapot van", vertelt een ver
trouweling. Het was een gevoelige
knauw voor Koks zelfvertrouwen.
Hij heeft zich inmiddels heilig voorge
nomen het nimmer meer zo ver te laten
komen. Er komen enkele belangrijke
gebeurtenissen aan waarbij hij met
Van Aartsen moet samenwerken, zoals
de Europese top in Nice.
Nieuwe aanvallen op het beeld van de
'betrouwbare Kok' kan hij niet ge
bruiken.
Hij wil later niet herinnerd worden als
de man die in de laatste jaren van zijn
premierschap van het ene naar het an
dere conflict hobbelde.
Maar het tegenovergestelde is nou ook
weer niet nodig. „Veel vrienden in de
politiek zal Kok nooit maken. Dat
hoeft voor hem ook niet. Op zijn ver
jaardag komt al genoeg bezoek en in
de weekeinden geniet hij volop van de
tijd die hij doorbrengt met zijn gezin
en kleinkind", vertelt een vriend van
de premier. „Werk blijft voor hem
werk."
Hans van Soest
en Koos van Wees
Er moet meer gedaan worden voor
de slachtoffers van misdrijven.
Dat was de grondgedachte bij de in
voering van de Wet Terwee in 19 9 5In
Middelburg werd al rond 1990 een
proefproject opgezet om slachtoffers
tegemoet te komen. Per 1 april 1995
vormt de Wet Terwee een meer for
mele basis. Daarbij worden drie
hoofdlijnen gevolgd, waarvan de eer
ste te denken geeft: het slachtoffer
heeft recht op een correcte en waar
nodig persoonlijke benadering door
de politie. Blijkbaar had de politie
daarvoor destijds een duidelijke aan
wijzing nodig. De tweede hoofdlijn is
dat het slachtoffer op de hoogte ge
houden moet worden van de gang van
zaken die volgt op het tegen hem ge
richte misdrijf. De derde houdt in dat
het slachtoffer in een aantal gevallen
een schadeclaim kan indienen.
Slachtoffers van misdrijven hebben
als regel een hang naar genoegdoe
ning. Zij voelen zich geschaad in hun
persoonlijke integriteit en voor hun
gevoel is het niet voldoende als de da
der gestraft wordt, zonder dat die
wordt verplicht ook in de persoonlij
ke sfeer iets recht te trekken.
De vergoeding door de dader van niet
door de verzekering gedekte mate
riële schade en van immateriële
schade is vooral psychologisch van
betekenis. Als degene die heeft ge
broken ook moet betalen, dan wordt
daarmee in zekere zin voor het
Balans is een tweewekelijkse ru
briek over rechtspleging.
slachtoffer een afronding bereikt. De
Wet Terwee biedt daartoe mogelijk
heden, maar niet uitputtend. Wie
zich met de aangifte van een misdrijf
bij de politie meldt, krijgt onder meer
het advies zich te wenden tot het
Zeeuws InformatiePunt voor Slacht
offers.
De politie verstrekt tevens een folder
van het informatiepunt, waarin een
duidelijke relativering wordt gege
ven: „U moet er rekening mee houden
dat in een aantal gevallen vergoeding
van de schade in een strafzaak niet
mogelijk is."
A.J. Duinkerke, schadebemiddelaar
bij het Openbaar Ministerie in Mid
delburg, kan zich erin vinden dat in
een vroeg stadium een slag om de arm
wordt gehouden. „Het is van belang
dat mensen die het slachtoffer zijn
geworden van een misdrijf de moge
lijkheid hebben schadevergoeding te
claimen. Wat dat betreft is er de afge
lopen jaren heel wat verbeterd. Maai
er zijn toch nogal wat restricties. Om
te beginnen worden lang niet alle
misdrijven opgelost. Vijfentwintig
tot dertig van iedere honderd geval
len waarvan aangifte wordt gedaan,
wordt opgehelderd. In alle andere ge
vallen valt er niets te bemiddelen
Hoewel, ook daarop is er weer een
uitzondering: wie in Nederland
slachtoffer wordt van een gewelds
misdrijf en daarbij ernstig letsel
heeft opgelopen, kan een beroep
doen op het Schadefonds Gewelds
misdrijven. Onder een aantal voor
waarden kan uit dat fonds een ver
goeding worden gegeven, ook als de
dader niet gepakt is. Maar in veruit
de meeste gevallen is er, eenvoudig
omdat een misdrijf niet wordt opge
lost, voor het slachtoffer weinig te
bereiken."
Komt het wél tot een oplossing, dan
kan het slachtoffer dat te horen krij
gen via het Zeeuws InformatiePunt
voor Slachtoffers. Daar krijgt hij ook
informatie over de instantie die de
zaak in behandeling heeft. Verder
wordt hem of haar uitgelegd of en hoe
een claim kan worden ingediend en
of en wanneer de zaak door de rechter
behandeld kan worden.
Over de vraag of en op welke manier
een eis tot schadevergoeding kan
worden ingediend, kan een slachtof
fer zich in Middelburg verstaan met
bemiddelaar Duinkerke. „De volgor
de is dat aangifte wordt gedaan, dat
de politie een onderzoek instelt en
dat in een aantal gevallen de dader
gepakt wordt. Dan volgt een verhoor
dat op papier wordt gezet en naar het
parket gaat. Vervolgens is er een juri
dische beoordeling om te zien of er
voldoende bewijs is om de zaak aan
de rechter voor te leggen. Daarbij
valt een aantal zaken af, bijvoor
beeld omdat er onvoldoende bewijs
is. De zaak wordt geseponeerd en het
is einde oefening, ook voor het
slachtoffer. Die kan alleen schade
vergoeding claimen als een misdrijf
bewezen geacht wordt en er een
rechtszitting of schadebemiddeling
komt."
Het Openbaar Ministerie kan, als het
bewijs wel voldoende is, in plaats van
voor vervolging ook kiezen voor een
transactie, zoals ook gebeurt bij snel
heidsovertredingen. De dader van
een wat lichter misdrijf krijgt van de
Officier van Justitie het aanbod een
boete te betalen en daaraan kan een
schadevergoeding worden gekop
peld. Duinkerke: „Ik heb dan telefo
nisch contact met het slachtoffer om
een beeld van de schade te krijgen.
Het komt geregeld voor dat daarover
met de dader overeenstemming
wordt bereikt. Die betaalt een boete
en vergoedt de schade en daarmee is
de zaak afgedaan. In andere, zwaar
dere gevallen wordt de zaak wél ter
zitting gebracht. Ook dan kan ik,
voorafgaand aan de strafzaak, be
middelen. Blijkt dan al dat een dader
bereid is de schade te vergoeden, dan
kan dat invloed hebben op het ver
volg van de zaak. Een dader kan geen
afkoopregeling krijgen, maar het kan
hem goed doen als hij zich redelijk
toont."
De incasso van toegewezen schade
claims kan op verschillende manie
ren plaatsvinden. Soms krijgt het
slachtoffer een zogenaamde grosse
toegestuurd, een schriftelijk stuk
waarmee de deurwaarder aan het
werk kan worden gezet. Het slachtof
fer loopt dan wel risico: als er niets te
halen valt, draait hij op voor de deur
waarderskosten. Comfortabeler is
het als de rechter een schadevergoe
dingsmaatregel oplegt, waarbij de
Staat probeert het geld binnen te
krijgen. Betaalt de dader niet, dan
kan vervangende hechtenis worden
opgelegd. Een derde mogelijkheid is
dat aan de straf een bijzondere voor
waarde wordt verbonden. In dat ge
val moet binnen een bepaalde tijd via
de schadebemiddelaar de schade
worden vergoed. Houdt de dader zich
niet aan de voorwaarden, dan kan
alsnog de voorwaardelijke straf op
gelegd worden. Weinigen zullen dat
aantrekkelijk vinden: de vergoedin
gen voor met name immateriële scha
de zijn als regel van beperkte om
vang. Ze belopen, uitzonderingen
daargelaten, ten hoogste enkele dui
zenden guldens. Amerikaanse toe
standen komen in dit land niet voor.
Duinkerke: „Er zijn mogelijkheden.
In Middelburg krijgen j aarlijks enke
le honderden slachtoffers via de
schadebemiddeling geld uitgekeerd.
Maar er zijn ook beperkingen. Soms
is een zaak zo gecompliceerd, dat van
schadebemiddeling niets te ver
wachten valt. Ingewikkelde fraude
zaken, daar begin je niet aan als
bemiddelaar. In andere gevallen
kunnen slachtoffers weinig uitrich
ten omdat misdrijven ad informan-
dum aan een dagvaarding worden
toegevoegd. Als een dader van tien-
tallen inbraken wordt verdacht,
staan vaak in de dagvaarding alleen
de twee of drie ernstigste feiten,
waarbij volledig bewijs is, De andere I
inbraken waarvan zo iemand wordt
verdacht, worden alleen genoemd. In
dat geval kunnen de slachtoffers via
het strafrecht geen beroep doen op j
bemiddeling. Wel kunnen ze zich
wenden tot de burgerlijke rechter,
waarbij ze zich gesteund kunnen
voelen door het vonnis van de straf- I
rechter. Zo zijn de regels."
A.J. Snel I
