Je kom van kakkebède in pissebède
Dorp in bezit
van stadsraad
mw
Domburg
Agenda
woensdag 25 oktober 2000
Naam:
Ligging:
Ontstaan:
Inwonertal:
Monumenten:
Bijzonderheden:
Domburg
in het noordwesten van Walcheren, tussen Westkapelle en Oostkapelle
aan het begin van de jaartelling was de plek waar nu Domburg ligt, al bewoond. De naam Dumburch werd genoemd in 1223
maar stamt vermoedelijk uit de periode rond 890.
de kerk uit ongeveer 1290, de korenmolen Weltevreden uit 1817.
Domburgis de oudste badplaats van Zeeland. Vanaf 1647 kwamen op het Domburgse strand Romeinsx
de grond die gewijd waren aan de godin Nehalennia.
:rblijfselen boven
Een badplaats van internationale allure. Dat was Dom
burg was begin twintigste eeuw. Met name dokter Jo-
han Georg Mezger heeft hieraan bijgedragen. Deze voor
zijn tijd baanbrekende wetenschappelijk masseur ver
plaatste rond 1885 zijn praktijk van Amsterdam naar
Domburg. Daar liethij in 1886 in de duinen Villa Irma bou
wen. De dokter 'met de gouden duimen' zette Domburg als
badplaats op de kaart.
Hij bracht mensen van aanzien en van koninklijke komaf
zoals de Roemeense koningin-dichteres Carmen Sylva
naar het kustplaatsje om ze onder zijn behandeling te stel
len. Ook verwierf Domburg, net als Saint Tropez destijds,
naam door de bijzondere lichtinval. Voor kunstenaars een
bron van inspiratie. Beroemde schilders als Toorop, Mond
riaan en de schilderes Jacoba van Heemskerck verbleven
hier omstreeks 1900.
Het vakantie en kuuroord voor de crème, de la crème is ja
ren later verdwenen. In de jaren zeventig gaat het met
Domburg zelfs bergafwaarts. De ooit prachtige paviljoens
en hotels bleven verweerd over of werden door brand ge
teisterd. Domburg had een nieuw impuls nodig. Dat resul
teerde vijftien jaar later in het vakantiepark Hof Domburg
en zwemparadijs De Parel -op de luchtfoto linksonder te
zien. Dit complex moest Domburg opnieuw als kuuroord
op de kaart zetten. Hoewel de gemeente Domburg bijna
aan dit plan ten onder ging, bloeide het toerisme op. Vorig
jaar telde de kustplaats 776.000 toeristische overnachtin
gen, en dat op een dorp met nog geen 1500 inwoners.
Stad
Ondanks het kleine aantal inwoners, was er een tijd waarin
Domburg zichzelf 'stad' mocht noemen. Floris IV, graaf
van Holland en Dirk van Voorne, burggraaf van Zeeland
verleenden in 1223 stadsrechten aan de inwoners van het
toenmalige Dumburch. Maar in het Soeverein Besluit van
1814 werden alle stadsrechten in Nederland geschrapt. Er
werd opnieuw bekeken welke plaatsen in aanmerking
kwamen voor het predikaat stad. Domburg viel buiten de
boot. Desondanks maken inwoners soms nog graag aan
spraak op de tijd van vóór de grondwet. De bewonersraad
bijvoorbeeld, heet nog steeds Stadsraad Domburg.
Stad of niet, Domburg bleek in de Middeleeuwen te klein
voor twee parochiekerken. De ene stond in Oost-Domburg
en werd genoemd 'Domburg binnen de burcht' (Domburg
infra castellum). De andere kerk heette 'Domburg buiten
de burcht' in West-Domburg. Deze stond waarschijnlijk in
de dertiende eeuw op de plaats waar nu de Nederlands her
vormde kerk staat. De kerk van Oost-Domburg werd hon
derd jaar later verlaten omdat één kerk voldoende was.
Door de gemeentelijke herindeling van 1966 werden Oost
kapelle en het noordelijk gedeelte van de voormalige ge
meente Aagtekerke ingelijfd bij de nieuwe gemeente Dom
burg. Een situatie waarmee vooral de inwoners van Oost
kapelle niet blij waren. Maar drie jaar geleden moesten ook
de Domburgers het ontgelden. Samen met twaalf andere
kernen ging Domburg op in de nieuwe gemeente Veere. Het
moderne gemeentehuis van Veere is in Domburg gebouwd.
Miriam van den Broek
„Wil je nog koffie?" „Ja, je kan d'r beter van pisse as van een kosje broad." foto Janne Wolterbeek
rik, 't is nog mè een aek dï a je gat
an 'angt.
Als er iets waardevols kapot
gaat en iemand zegt dat het zon
de is, volgt deze reactie. „Wat
zonde, weetjïe ivè wat of zonde
is? Beuter an je gat smaere en
droog bróód ete', da's zonde.
Frank den Hollander bezorgde
ook een lijstje met dergelijke re
acties, die hij optekende uit de
mond van 'oma Bregt'. Wil je
nog koffie? Ja, je kan d'r beter
van pisse as van een kosje broad.
Na 'wat?' volgt, ivat is wolle (en
in béde ka je rolle, en op straete
ligge paerdedrollen). Mevrouw
Phernambuque uit Wolphaarts-
dijk, die een verzameling aan
legde, gaf er een variatie op.
Wal? Steek je vienger in je gat,
dan eij'n draaistoel. Iemand
zegt 'zo' en dan volgt: en zo is gin
zju. Ei je goed 'egete? Dan ka je
mergen vodden (of lapjes) poe-
pe. Bij'uut 'eslaepe? Dan ka je
béde verkópe. Pardon. Niks te
pardonnere, uutkieke möje leê-
re.
Er worden ook allerlei korte
rijmpjes herinnerd en wie weet
ook nog gebruikt. Bij ons thuis,
werd het volgende rijmpje nog
al eens gebezigd: „Ik zegge mè
zó, een mens is nie van stro Dat
werd dan meestal gevolgd door
en is ok nie 'eschape om alleêne
te slaepen. Na het 'iesje biesje
bamen, katje voor de ramen,
amen', kwam ook nog 'iesje
biesje bamen, vouw je 'n andjes
samen, doej'n oogjes dicht,
amen.Mevrouw Diermanse uit
Oost-Souburg kent het zo: 'iesje
biesje bamen, doej'n andjes sa
men, doej'n oogjes toe, drinken
melkje van de koe, amen'.
'Amen', zei de koster, en scheet
z'n broek vol moster'. Er is ook
nog een uitgebreidere versie:
'Amen', zei de koster, en scheet
in de kerk, foei zei d'n doomnie,
is dat nou een werkJa, zei de
koster, dat ben ik gewoon, geef
maar een doekje dan veeg ik het
schoon.Geen dialect, mè spe-
lerië is een bulslag waerd. Ta
melijk bekend is het versje dat
't Kerkje van Ellesdiek: zondag 29 oktober 14.30 uur, eerste
oecumenische bijeenkomst in Zeeuws dialect, voorbereid
door de Werkgroep Levensbeschouwing met als voorganger
Hans Meijer uit Kapelle, aanvang 14.30 uur. Na de bijeen
komst tijd voor ontmoeting en koffie.
Zaterdag 11 november 20.00 uur, Zeeuwse Vertel- en to-
neêlaevend met Bertus Limonard, Toon Martens, Anja Kop-
mels en toneelgroep Ad Hoe o.l.v. Jopie Minnaard. Presenta
tie: Engel Reinhoudt.
Al enige tijd vragen we via
deze rubriek naar Zeeuwse
uitdrukkingen. De stroom in
zendingen blijkt nog lang niet
opgedroogd en de ruimte is be
perkt. Het is dus onmogelijk om
iedere inzender van een gezegde
recht te doen. We zullen deze
keer een groot aantal uitdruk
kingen in koehels vluchte be
handelen. In koehels vluchte
betekent in sneltreinvaart of
letterlijk in de vlucht van een
kogel.
Peter de Lijster uit Breskens
hoorde het van zijn overgroot
moeder en schrijft erbij dat hij
vanwege de uitspraak (koehels)
vermoedt dat de oorsprong van
de uitdrukking ligt bij de Salz-
burgers, die begin 1700 naar het
Land van Cadzand kwamen.
Duitse invloeden dus, terwijl de
vorige keer sprake was van En
gelse invloed (Onnesje kom ons
te baete). Discussies over wat
nou echt Zeeuws is, kun je dan
ook beter maar niet voeren. De
heer Allaart merkt ook op dat
veel wat we voor typisch
Zeeuws houden, dat niet is. Veel
is terug te vinden in de dikke
van Dale. Maar wat daar niet te
vinden is, is 'k bin nog in d'ae-
vende geweest, oftewel ik ben
nog in de buurt geweest.
Eigenaardig
Van verschillende kanten kwam
de uitdrukking emmetje rik m'n
poepertje nie, gezegd tegen of
over iemand die gauw aange
brand is. Mevrouw Jumelet uit
Yerseke bezorgde een hele lijst
met bekende en onbekende uit
drukkingen. Een griengel deur-
vrete, wordt gezegd van iemand
die veel ellende moet doorstaan.
Je mö je 'n eigen nie uutlcleê voe
a je ni béde git, met het oog op je
leeftijd je geld of goed niet al te
vroeg uitdelen. Je kom van kak
kebède in pissebède, van de re
gen in de drupJe ivor nooit deur
een eerlijke waegen overree, mè
aoltied deur een strontlcarre, je
wordt niet belazerd door ie
mand die eerlijk is, maar altijd
door iemand die zelf ook niet
zuiver is.
Een eigenaardig gezegde en ook
nog redelijk algemeen bekend is
dièje van Ebscheuten wee, daar
heb je hem weer. Wie zou van
Ebscheuten nou toch zijn ge
weest? Schiet vier, blaes assie,
betekent dat iets snel moet
gaan. En als vervolg op 't is mè
een praotje van de köje uit het
vorige artikel, schrijft de heer
Van Sluis uit Nieuwerkerk: te
gen joe 'ezeid en op de köje
'ezwege. Dat betekent dat je ie
mand iets vertelt, wat niet ver
der verteld mag worden.
Poepuul
A je nie deur een poepuid uut'e-
broed bin, dan ben je niet ach
terlijk. En dezelfde betekenis
heeft ik komme nie van een oef-
je. Waarschijnlijk is er over elke
menselijke eigenschap wel een
uitspraak te vinden. Ben je een
dwaszak, een dwars persoon,
dan kan er gezegd worden: die is
zó dwars, aj'n bie de Kiekuut
overboord gooit, dan drieft 'n
van ebbe nog ni Bergen op
Zoom. De heer Van Sluis kent
hem als volgt: die is zó kopbos-
tig, di ka je nie mie steke of snie
Mevrouw Timmerman uit Vlis-
singen wees op het gezegde over
een luiwammes; die is te lui dat
'n 't gos zie waaie. En de heer of
mevrouw Meijers uit Veere kent
er één over een verwaand per
soon: die is zó gröós as een katte
die een derm sleept. Van een
goedig iemand: die za 't kwaed
nie in de aerepels (petoaten) bri-
enge.
Mevrouw De Wolf-Mol schrijft
dat van iemand die niet al te
knap is, gezegd wordt: die ei ze
ker achteran gestae as ze de
mooie uut gedeeld En wie over
iets erg verbaasd is of om andere
reden wat vreemd uit de ogen
kijkt, kiekt as een uul op een zie
ke koeie. Wie alles verkwist,
lapt aolles deur de billen. Ie
mand die niet gemakkelijk zit,
zit as een puut op een stoppel.
Al eerder merkte ik op dat veel
uitdrukkingen standaardreac
ties zijn op bepaalde vragen of
opmerkingen. Een kind die
klaagt over piene in z'n rik,
krijgt te horen: „Jie ei nog gin
ook ingestuurd werd door me
vrouw Diermanse:
Moeder, moeder, d'n beer is los,
oart dat beest is brulle,
sniedt 'n z'n oaren poöten of,
dan kunne me lekker smulle.
Mevrouw De Groote uit Terneu-
zen zorgt voor een Vlaams ge
dichtje, gehoord van iemand die
uit het Vl&amse Middelburg af
komstig was.
De puit zat in een wije plas wa
ter
Kom t'r uit, zei de kraai
Ge zol me pikken, zei de puit
Ik nie pikken, zei 't de kraai
De puit kwam 't er uit
Pik, zei de kraai
'k èn 't gepeinsd, zei de puit.
Stuk
Uit Zeeuws-Vlaanderen komt
het gedichtje dat ik hoorde van
mevrouw Van Poecke uit Koe
wacht.
Een stuk in vest ofmouwe
Geeft een lief aan een knappe
vrouwe
Maor één stuk staat de man zeer
laag
Als hij een stuk heeft in zijn
kraag..
We sluiten in het Walchers af en
wel mee een uutdruksel dat a ei
genlijk meêr een grapje is en in
gestuurd werd door mevrouw
De Wolf-Mol. Of het alom be
kend is in Biggekerke en om
streken weet ik niet, ik had het
nooit gehoord. Het heet De drie
waereldivonders:
'n Knien pist en drienkt nie
'n Oen drienkt en pist nie
En een ezel scheit driekantige
keutels
Deur een vierkant gat.
Meer reacties welkom.
Toet de volgende keer, wan een
ure is gin kakstoel.
Engel Reinhoudt
luchtfoto Aero Lin Photo
