zitten bomen
Wij zijn de smeerolie van de samenleving
PZC
22
RUDEN RIEMENS
zaterdag 21 oktober 2000
In Nederland lijken de bomen tot in de
hemel te groeien en geluk lijkt een
recht. Maar met de stijgende welvaart
zijn de huiselijke problemen nog com
plexer geworden. Stress, opvoedingspro
blemen en relatieproblemen door alco
holmisbruik en Internet zijn aan de orde
van de dag. Een half miljoen mensen
klopt jaarlijks aan bij het maatschappe
lijk werk. „Wij zijn de smeerolie van de
samenleving."
Doorgedraaide werkende moeders, partti
mers die hetzelfde werk willen doen in
minder tijd, nabestaanden die de dood van een
geliefde niet kunnen verwerken, gezinnen met
schulden, eenzame ouderen en relaties die op
springen staan door overspel of alcoholmis
bruik. Het cliëntenbestand van een gemiddeld
bureau maatschappelijk werk toont de som
bere kant van Nederland. Een keerzijde waar
niemand mee te koop loopt.
„Er is een dwang tot gelukkig zijn. Het is een
onuitgesproken druk waar veel mensen last
van hebben. Reclame en commercie dragen
daar veel toe bijJe móet gelukkig zijnDe één
zoekt het in het hebben en de ander meer in het
zijn", zegt Anneke van der Wal. Zij is sinds
twintig jaar maatschappelijk werker. Wie niet
gelukkig is, zwijgt daarover en kropt de pro
blemen op of roept onmiddellijk hulp in om
het verdriet zo snel mogelijk weg te poetsen.
Heeft de oudere generatie nog grote moeite om
hulp in te roepen, de jongere generatie kent
weinig drempelvrees. „Hulp zoeken is aan
dacht besteden aan jezelfHet is geen blijk van
onvermogen meer, maar goed om aan jezelf te
werken."
Alcohol
Het maatschappelijk werk heeft het razend
druk en krijgt het alleen maar drukker. Bedoe
ling is dat minder mensen worden doorverwe
zen naar de Riaggs omdat het maatschappe
lijk werk de kwaliteit in huis heeft heel veel
psychosociale problemen te behandelen. Vo
rig jaar gaf minister Borst 25 miljoen gulden
extra om vijfhonderd nieuwe hulpverleners
aan te stellen en de werkdruk te verlichten.
Want die is hoog.
Had het maatschappelijk werk vroeger naast
relatieproblemen en rouwverwerking te ma
ken met tamelijk praktische huisvestingspro
blemen, nu staan mensen in de rij met stress,
schulden en alcohol verslaving. Maatschappe-
lijk werkster Tinja Verkleij: „De nieuwste
daklozen zijn gezinnen die op straat komen.
Ze kopen veel maar betalen geen huur. Met
grote aankopen proberen ze hun onvrede te
compenseren. Aankopen hebben status en ze
worden aangeprezen met aantrekkelijke kre
dieten."
Het aantal huiselijke problemen door alcohol
gebruik is flink toegenomen. Nieuw zijn de re
laties die op springen staan door partners,
veelal mannen, die eindeloos achter de com
puter zitten te surfen en/of chatten met andere
vrouwen.
Het is de kracht van het maatschappelijk werk
om zicht te houden op de verwevenheid van
problemen. Veel cliënten hebben èn schulden
èn psychische problemen èn relatie- en of op
voedingsproblemen en dus worden soms ook
gezinsleden geholpen.
Het maatschappelijk werk zet mensen weer op
het spoor. In gemiddeld zeven, acht gesprek
ken krijgen cliënten vaak een andere kijk op
hun problemen en zien ze mogelijkheden om
er mee om te gaan. „Uiteindelijk moeten de
mensen het zelf doen. Ik zie ons werk als de
smeerolie in de samenleving", zegt Ron Bol-
scher, maatschappelijk werker.
Vroeger fungeerde de kerk als smeerolie, later
kwamen familie en vrienden een heel eind, en
nu rafelt het informele vangnet. Riny Dijk
man: „Hulpverleners hebben het drukker om
dat andere mensen geen tijd meer hebben om
te luisteren. We merken dat elke dag weer:
mensen vinden het zó prettig dat wij een uur
naar hen luisteren."
Sinds veel meer vrouwen werken, is er veel
meer stress en haast. Iedereen is druk of onder
weg. Het leven is geroosterd. Er is geen ruimte
meer om mee te denken met een ander. Kinde
ren ervaren het ook. Alles moet in een bepaald
tijdsbestek. Aankleden, eten, tandenpoetsen,
opschieten, mamma moet de trein halen en
pappa wil voor de file uit. Kinderen voelen de
druk en gaan tegenstribbelen. Op het werk is
ook minder ruimte. Collega's proberen vooral
de hoge werkdruk vol te houden. Ron Bol-
scher: „Mensen verwachten dat je na drie
maanden een sterfgeval hebt verwerkt. Daar
na is er geen aandacht meer voor en moet je
weer door. Vroeger mochten er mensen op het
werk lopen die minder presteren; nu moeten
we allemaal gelijk zijn."
De gejaagdheid van alledag bezorgt het maat
schappelijk werk zoveel klanten, dat de
wachttijden zijn opgelopen tot vier, vijf we
ken. De hulpvragen zijn altijd terecht, maar af
en toe zet het maatschappelijk werk vraagte
kens bij het incasseringsvermogen van men
sen. „Datlijktminderte worden. Geen wonder
als je kijkt hoe kinderen worden opgevoed.
Veel kinderen bouwen geen frustratietoleran
tie meer op. Ze leren niet leven met tegensla
gen. Als Koentje jarig is, krijgen broertje en
Met de stijgende welvaart zijn de huiselijke problemen complexer geworden, foto Phil Nijhuis
zusje ook een cadeautje. Want anders worden
ze misschien wel boos of verdrietig en dat vin
den ouders sneu. Ze kunnen moeilijk met nare
gevoelens omgaan. Kapotte spullen worden
gemakkelijk vervangen. Juist ook door ouders
die het niet zo breed hebben. Ouders willen
hun kinderen geen buitenbeentje laten zijn.
Die nieuwe eigenlijk onbetaalbare fiets wordt
toch gekocht. Kinderen die na twee dagen hun
zakgeld hebben uitgegeven en om meer komen
vragen, krijgen dat. Dat is niet goed. Je krijgt
later ook niet twee keer salaris. Toegeven aan
kinderen is op korte termijn gemakkelijk,
maar later betaal je de rekening."
Overspannen
Sonja Brouwers kon haar 9-jarige dochter Sa
bine begin dit jaar niet meer aan en raakte er
overspannen van. „Wie de baas in huis was?
Zij. Ik was af en toe bang dat ze me iets zou
aandoen. Ze kan enorme driftbuien hebben en
is daarbij heel sterk. Laatst heb ik nog een ge
kneusde rib opgelopen. Dat agressieve heeft ze
van haar vader, een temperamentvolle Griek
die na onze scheiding is teruggegaan naar
Griekenland. Sabine heeft in die tijd veel last
gehad van verlatingsangst. Bang als ze was
ook mij te verliezen, liep ze hand in hand met
me door het huis. Naarmate ze ouder werd,
i werden de conflicten heftiger. Ik zat in een
welles/nietes strijd waarin ik me machteloos
voelde. In huilbuien schreeuwde ze dat nie
mand van haar hield. Ze dreigde zichzelf iets
aan te doen."
Een maatschappelijk werker bezocht het
tweetal thuis maar toen de videocamera snor
de, bleven de driftbuien natuurlijk uit. Maar
dat maakt niet uit, verzekert Martine Geurts,
maatschappelijk werker. „We kijken altijd
eerst wat er goed gaat in het contact tussen ou
der en kind. Ouders krijgen dan zelfvertrou
wen en moeten zich alleen afvragen of ze die
vaardigheden ook op moeilijke momenten ge
bruiken. Het gaat erom dat je je kind goed ont
vangt. Laten merken dat je hem begrijpt en
dan de leiding nemen."
Trots weerhield Sonja aanvankelijk om hulp
in te roepen. „Ik vond dat ik gefaald had als
moeder en schaamde me. Nu heb ik spijt dat ik
niet veel eerder bij het maatschappelijk werk
heb aangeklopt. Ze stonden meteen voor me
klaar. En nog. Als het uit de hand loopt, kan ik
bellen en m'n verhaal doen."
De resultaten van video-hometraining zijn
verbluffend. Niet voor niets worden de trai
ners de 'positivo's van de hulpverlening' ge
noemd. In drie tot zes trainingen is het contact
tussen ouders en kinderen meestal sterk ver
beterd. Scholen noemen de kinderen attenter
en geconcentreerder.
Steun en leun
Maar op andere terreinen moeten maatschap
pelijk werkers accepteren dat ze weinig voor
uitgang zullen boeken. Bijna iedere maat
schappelijk werker heeft zogenoemde steun
en leuncontacten. Ex-psychiatrische patiën
ten, mensen die tegen het zwakbegaafde aan
zitten, mensen die eenzaam zijn, alcoholisten
die zich na mislukte af kickpogingen dood zul
len drinken. Ron Bolscher: „Soms is het heel
schraal wat je kunt bereiken, ben je de brood
nodige steunpilaar om de ellende vol te hou
den. Je kunt dan geen pijn wegnemen, wel ver
zachten. Dat zijn de schrijnende kanten van
het leven en het vak."
Cliënten zijn heel tevreden over het maat
schappelijk werk. Marijke Berends: „Ik ver
wachtte praktische begeleiding om mijn
scheiding te regelen. Maar het was veel meer.
Ik ben ook psychisch heel erg geholpen. Door
al die gesprekken heb ik het gevoel dat ik meer
overwogen een besluit heb genomen. Ik kon
wel bij familie of vrienden terecht, maar nie
mand van hen is waardevrij. Het was een ver
ademing om met iemand te spreken die zonder
belangen spiegelt en ordent, Niet gemakke
lijk, confronterend zelfs, maar wel goed.Ma
rijke is in haar eigen huis drie jaar lang bedro
gen door haar man en een goede vriendin. „Nu
pas eigenlijk kom ik toe aan m'n verdriet. Een
jaar lang heb ik alleen maar gevochten voor
mezelf en de kinderen. Ik voel me zó bescha
digd. Ik was gelukkig, dacht het leven in m'n
vingers te hebben en dan in één keer, wham, is
alles weg. Ik schaam me. Ik voel me vies door
m'n verhaal. Schuldig ook. Dat ik het niet eer
der heb gezien, niet eerder heb opgetreden.
Schuldig ook omdat Ik het ben die gaat schei
den. Mijn gereformeerde omgeving zegt dat
een vrouw bij haar man moet blijven. Ik dacht
dat ik los was van m'n geloof, maar je wordt er
toch door gemangeld. Het lijkt soms zo egoïs
tisch. Is het erg genoeg om te scheiden? Hoe
moet het met de kinderen? Maak ik er sleutel
kinderen van? Wat vindt de maatschappij
daarvan? Als het fout gaat, is jiet dan mijn
schuld? Had ik maar bij m'n man moeten blij
ven. Mijn ex zegt: het was een akkefietje, ik
heb berouw, wat zeur je nu?"
Monique de Knegt
(Op verzoek zijn de namen van de cliënten ge
fingeerd)
